Ávila është një qytet i mureve – e ngritur me frikë dhe krenari. Është shtëpi për disa prej mistikëve dhe shenjtorëve më të rëndësishëm të Perandorisë Kristiane. Dhe policë, shumë prej tyre.

E vendosur në veriperëndim të kryeqytetit spanjoll Madridit, në komunitetin e gjerë autonom të Kastiljes dhe Leonit, qyteti historik i Avila ka qenë gjithashtu qyteti i zgjedhur nga kitaristi klasik kosovar Petrit Çeku për të rekorduar regjistrimin e tij personal të solo Cello Suites të Johann Sebastian Bach.

Një kompozim esencial që është i njohur më shumë për violonçel sesa kitarë, ishte një violonçelist katalan, Pau Casals, i cili e shpëtoi një botim të skriptave nga harresa kur i gjeti ato duke i shfletuar në një dyqan të mbushur me skripta muzikore. Eventualisht, ai  i regjistroi ato, dekada më vonë, me Luftën Civile Spanjolle duke u afruar, interpretimi i tij u bë dhe mbeti ndër më të paharrueshmit të suitave të Bach-ut.

Casals ishte një katalanas i zëshëm, i cili pas marrjes së Medaljes së Paqes në zemër të Kombeve të Bashkuara në vitin 1971, me vendin e tij ende nën duart e Frankos, mbajti fjalimin “Unë jam katalanas”, në mbrojtje të Katalonjës si një komb paqësor.

A është fans i Casals apo i violonçelistit rus Rostropovich, Çeku është vetë një kitarist. Në vitin 2014, ai vendosi të regjistrojë “Cello Suites” të Bach, të përshtatura nga Valter Dešpalj, për Eudora Records, një kompani e pavarur muzikore spanjolle. Për të regjistruar këtë moment të karrierës së tij, Çeku ftoi një regjisore kosovare, njëkohësisht mike e tij, Kaltrina Krasniqi, për ta përjetuar dhe dokumentuar udhëtimin krijues të tij.

Regjistrimet duhej të bëheshin në auditorin e Kishës së San Franciskos, një hapësirë akustike e përsosur për tingujt e një kitareje, vetëm disa metra jashtë mureve të shekullit të 11-të që mbrojnë qytetin e vjetër të Ávilas.

Clandestino

Shtëpi e Akademisë Kombëtare të Policisë, qyteti i vogël i Ávilës pranon rreth 3,000 policë rekrutues çdo vit. Kjo strukturë do të bëhej skenar për një eksperiencë filmimi klandestine për Krasniqin, e cila posedon vetëm një pasaportë kosovare – një letër e padobishme për autoritetet spanjolle, që deri më tani nuk e njohin Kosovën, deri në pikën e mos lëshimit të vizave për qytetarët e Kosovës.

Filmi i Krasniqit, “Sarabande”, është filmuar në mënyrë ilegale. Por nëse një kitarist mund ta sjellë Bach-un dhe universalitetin e tij nga vdekja, a mundet fuqia e një shteti të ndalë fuqinë e njerëzve të lëvizin gjithë qenien e tyre përtej kontinenteve?

Sarabande | Trailer from Kaltrina Krasniqi // Works on Vimeo.

Ndërsa Çeku ishte në posedim të një pasaporte kroate dhe kosovare si dhe mund të udhëtonte legalisht në Spanjë, për Krasniqin kostoja e dokumentimit të procesit intim të regjistrimit të Çekut përfshinte marrjen e rreziqeve për një udhëtim ilegal. Udhëtimi i saj në Spanjë mund të ketë pasur një sërë pasojash të ndryshme, të paprovuara: nga një ndalim i pasaportës, të dërgohet në një qendër paraburgimi, një deportim i detyruar ose të paktën një kthim “të vullnetshëm” të hershëm e të padëshiruar nëse gjërat shkojnë keq. Por, nëse askush nuk e vërente, ndoshta do të takoheshin dy kultura.

Pajisur me një vizë të Shengenit që deklaronte qartë “-ES” (që do të thotë, viza nuk ju lejon të udhëtoni në Spanjë), që të dy u nisën nga Prizreni në Zagreb dhe mbërritën në Lisbonë, Portugali, në nëntor 2014.

Pas një marrëveshje me një mik lokal portugez për të marrë një makinë me qira dhe për ta paguar atë me një kartë krediti portugeze, Krasniqi dhe Çeku vozitën në verilindje dhe mbërritën në hotelin e tyre në Ávila, ku Krasniqi gënjeu se kishte harruar pasaportën e saj në vendin Fado për të shmangur çdo identifikim. E mira e udhëtimit në të gjithë BE-në: pa kufij, vetëm hyni brenda.

Xhirimi në këto rrethana, thotë Krasniqi, ishte i pakëndshëm. Gënjeshtra dhe kujdesi ekstrem u bënë pjesë e udhëtimit, pasi policët e rinj në uniformë janë mjaft të pranishëm dhe, duke qenë në një qytet të trashëgimisë botërore, licencat për filmim janë të detyrueshme. Kërkesat për dokumentacion ishin diçka që mund të ndodhte, e jo vetëm një produkt i paranojës që mund të shkaktojë fshehtësia. Xhirimet në rrugë u redukatuan në mëngjesin e hershëm dhe në mbrëmje vonë.

Përkundër këtyre rrethanave, shikuesi do të vërejë se “Sarabande” nuk është një film që ka të bëje me fshehtësinë.

I vendosur së bashku në mënyre delikate me editim të shkëlqyer dhe me punën e afërt të kamerës së Krasniqit në Spanjë, fotografitë e qytetit vendas të Çekut, Prizrenit, që bëhen bashkë lehtësisht me gadishullin Iberik dhe një vend që mbeti për t’u bërë geto i Evropës, e gjen rrugën e tij drejt universalitetit në kishën spanjolle ku suitat e violonçelës së Bach-ut u ringjallën përmes kitarës së Çekut.

I përjetshëm

Përmes filmit dhe duke përjetuar regjistrimin e Çekut, shikuesi do të mësojë edhe disa tregime të panjohura prapa kompozimit: A i ka bashkë-shkruajtur apo shkruajtur veprat bashkëshortja e dytë e Bach-ut, Anna Magdalena Bach?

Kontradiktat që rrethojnë këtë pyetje kanë shkaktuar debat të vrullshëm midis dijetarëve për dekada, gjë që për Krasniqin është thjeshtë një rikujtim se storiet e #TimeIsUp dhe #MeToo, dhe debatet e ngjashme mbi marrëdhëniet e pabalancuara midis burrave dhe grave dhe identitetet gjinore jashtë normës, kanë ndodhur nëpër shekuj dhe kultura, dhe janë aq të përjetshme sa vet Bachu dhe mbyllja e kufijve ose realiteti themelor i vetë sarabandit.

Në të vërtetë, vallëzimi i sarabandit, siç thotë Krasniqi, fsheh një histori themelore të superioritetit brenda transformimit të saj.

Me origjinë ende të paqartë, sarabanda është gjurmuar tek një poeme panameze të shekullit të 16-të, dhe duket sikur kolonistët spanjollë e kërcenin atë në Amerikën Qendrore dhe e sollën nga aty anembanë Atlantikut. Një prift spanjoll jezuit që shkruante për zbavitje publike dikur e përshkroi atë si “një valle dhe këngë aq e lirshme në fjalët e saja dhe kaq e shëmtuar në lëvizjet e saja saqë mjafton të nxisë emocione të këqija edhe tek njerëzit shumë të mirë”.

Vallja e shpejtë dhe dinamike në fund u bë e ngadaltë dhe ky vallëzim i ngadalshëm do të mbërrinte në duart e Bach në fillim të shekullit të 18-të, kur ai shkroi disa sarabanda si pjesë e solo Cello Suites. Sarabandat gjithashtu do të transformoheshin dhe kompozoheshin nga gjenitë e tjerë deri në epokën moderne: nga baroku Handel, deri tek impresionisti Claude Debussy dhe avangardisti Erik Satie.

Duke folur për transformimin e vallëzimit, sidomos në vitet e hershme, Krasniqi është e qartë: “Është një pozitë e superioritetit që sjell logjikën aty – ku një pjesë e muzikës është marrë nga një kontinent në tjetrin dhe ky i fundit është shumë më konservativ dhe mendon se nëse e doni këtë në publik, duhet të përpunohet me rregullat tona … “

Le të kthehemi tek Ávila. Ringjallja e Bach-ut nga Çeku me kitarë dhe interpretimi i Krasniqit për problemet bashkëkohore, nga Trump tek Katalonia dhe nga Kosova në Spanjë, si dhe reflektimet e tyre delikate në “Sarabande”, të gjitha më çojnë tek violonçelisti i cili në mënyrë të pabesueshme gjeti suitat e harruara të Bach-ut në një dyqan, katalani, Casals.

Në 1936, kur Casals vendosi të regjistrojë suitat që bota bashëkohore t’i dëgjoj, gjenerali Francisco Franco po ngrihej kundër Republikës Spanjolle dhe filloi një luftë civile që u pasua nga 40 vjet diktaturë e pamëshirshme. Gjatë kësaj periudhe, të gjitha gjuhët dhe format e shprehjes jashtë spanjishtes – dhe rreshtit fashist të Franco – u shtypën, në një përpjekje për t’i fshirë ato.

Siç thonë, mund të gjuash një plumb, por nuk mund të vrasësh një ide.

Spanja, që është dhe vendlindja e autores së këtij shkrimi, ka refuzuar në mënyrë të përsëritur njohjen e Kosovës dhe pasaportat e qytetarëve të saj, në bazë të asaj se nuk njeh deklaratat e njëanshme të pavarësisë. Duke folur me Krasniqin rreth udhëtimit të saj në Spanjë, nuk mund të mos flasim për Kataloninë, një nga arsyet e pathëna (dhe të padrejta) të Spanjës për të qenë kaq e ashpër me Kosovën dhe qytetarët e saj.

Por paralajmërimet e saj shkojnë përtej njohjeve. Si një kosovare, ajo më tregon se sa e rëndësishme është që njerëzit të dëgjohen mbi zërat e politikanëve dhe korporatave. Deri më  sot dhe megjithëse e ka ndjekur me kujdes çështjen katalanase, ajo pranon se ende nuk është në gjendje të kuptojë se çfarë po dojnë njerëzit – as unë madje – sepse të gjitha debatet janë të bllokuara dhe elefanti mbetet në dhomë – tani më i madh se më parë.

Edhe pse Krasniqi këmbëngul se nuk ka pasur ndërmend të bëjë një film të ngarkuar politikisht, konteksti i udhëtimit të Çekut dhe Krasniqit është i pashmangshëm. Redaktuar në fund të vitit 2017, tre vitet gjatë të cilave Krasniqi punoi në film, ishin edhe vitet në të cilat çështja e pavarësisë së Katalonjës u përhap direkt në fytyrat e qytetarëve.

Sot, disa politikanë dhe aktivistë janë ende të burgosur ose janë në dëbim të imponuar, të akuzuar për krime, duke përfshirë rebelimin, kryengritjen dhe keqpërdorimin e fondeve publike (për qëllimet e pavarësisë katalane), dhe ballë asaj se si mund të jetë jeta në burg. Konteksti i përgjithshëm i politikës spanjolle në ditët e sotme, nuk është saktësisht një fushë me lule.

“Si mund të pajtoheni me faktin se sarabandat janë zbutur apo përvetësuar në Evropë, me faktin se Çeku tani po i luan ato sikurse Bachu i kompozoi?” Pyes.

“Bach nuk kishte ndonjë mundësi tjetër në një Evropë kaq konservatore”, thotë ajo, “dhe arsyeja e vetme se pse sarabandi ekziston sot është për shkak të muzikantëve klasikë të Perëndimit që janë regjistruar në histori dhe e kanë sjellë atë në shekullin e 21-të . Ndonjëherë je në atë pozitë superioriteti, si shoqëri, ku mendon se mund të marrësh gjëra nga kulturat e tjera dhe t’i përshtatësh ato dhe t’i bësh të duken siç mendon ti se duhen të duken  … e bukura e kësaj është se sot mund të flasim për këtë. “

Pasi doli nga vendi, duke lënë pas pesë ditë ilegale në Ávila, Krasniqi ndjehej e lehtësuar. Por një ndjenjë tjetër ende mbetet tek ajo nga përvoja. “Kishte njerëz që vinin atje që dëshironin të bënin diçka të këndshme, dhe nëse nuk do të ishte trajtimi i tillë i kitarës nga spanjollët, ai instrument nuk do të ishte kurrë pjesë e muzikës klasike. Mund të mbyllni kufijtë sa të dëshironi, por gjërat do të shpërthejnë dhe do të frymëzojnë njerëzit.”

Le të rezonojë, atëherë.

‘Sarabande’ është shfaqur në garën e DokuFest për Balkan Dox më 8 gusht në orën 20:00, në kinemanë në Lumbardhi në Prizren.

Foto kryesore: Imazh nga “Sarabande”