Decenijama su države koje su bile deo Jugoslavije bile politički, ekonomski i kulturno povezane; promene u jednoj državi su često bile primećene i odražavale su se na promene u susednoj državi ovog regiona. Takav suodnos primjetan je i u pogledu LGBT pokreta. Ovo se najčešće dešavalo u pogledu LGBT pokreta čiji začetnici i začetnice nikada nisu zaboravile da pomenu da su lični i profesionalni odnosi, zajedno sa snažnim osećajem pripadnosti, pomogli u kreiranju snažnih veza između aktivista i aktivistkinja širom postjugoslovenskog prostora.
Osjetivši nadolazak promjene, aktivisti i aktivistkinje (ne građani) ostalih država bi se sjatili kako bi pružili pomoć, kao i da bi učili jedni od drugih, inspirirali se međusobnom hrabrošću i borbenošću.
Reč je o temi koja je prisutna u različitim fazama i decenijama feminističkog i LGBT pokreta u ovom regionu, bilo da govorimo o prvom jugoslovenskom feminističkom skupu, beogradskom Drug-ca žena iz 1978. ili prvoj Paradi ponosa koja je u regionu održana 2001. u Beogradu.
Začetak aktivizma
Jedan od osnovnih uslova koji su učinili da gej i lezbijski pokret iznikne u regionu bila je dekriminalizacija homoseksualnosti koja se prvo desila u Sloveniji, Hrvatskoj i Crnoj Gori, kao i u srpskoj pokrajini Vojvodini, 1977. godine, kao deo širih reformi u Jugoslaviji.
“Tek je tada homoseksualnost mogla da uđe u javni diskurs i javni prostor”, kaže Tatjana Greif, aktivistkinja i jedna od autorica “LL25”, udžbenika istorije o slovenačkom lezbijskom pokretu.
Prvi vidljivi aktivistički LGBT pokret u regionu je organizovan u Ljubljani, aprila 1984. godine, kada je studentski kulturni centar, SKUC Forum, organizovao Magnus Festival na kom su emitovani filmovi, prikazivane izložbe gej osoba i držana predavanja i diskusije o gej kulturi. Krajem te godine, grupa pod nazivom Magnus, koja je prihvatila gej muškarce i lezbijke, postala je deo SKUC Foruma, postajući tako prva LGBT grupa u regionu.
Filmska selekcija na festivalu Magnus razvila se u Ljubljanski gej i lezbijski filmski festival koji traje do dana današnjeg. Fotografija. Creative Commons.
Slovenački aktivisti i aktivistkinje nastavili su su nastavili da budu avangarda LGBT pokreta u ranim godinama svog začetka u regionu, kada je posebno lezbijski aktivizam počeo da dobija uporište na antiestablišmentskoj sceni. “Još od sredine osamdesetih godina, lezbijski aktivizam u Sloveniji je bio sastavni deo alternativne kulture i takozvani Novi društveni pokreti su se orijentisali ka uspostavljanju savremene političke kulture i civilnog društva”, kaže Greif.
Upravo je ovde prvo lezbijsko udruženje u Jugoslaviji — u stvari, prvo udruženje ove vrste u celoj Istočnoj Evropi — osnovano. Zasnovano na feminističkim idejama i razvijajući se na bazama postojeće feminističke grupe Lilit, koja je počela sa radom sredinom osamdesetih, lezbijska sekcija SKUC-a je 1987. je formirana i dobila naziv SKUC LL (Lezbijski Lilit).
“Aktivisti LL-a su bili angažovani u najranijoj fazi feminističkog pokreta u bivšoj Jugoslaviji, a mi danas i dalje gradimo lezbijski i LGBT pokret na principima koji počivaju na feminizmu, emancipaciji, rodnoj ravnopravnosti, jednakim pravima i socijalnoj pravdi”, kaže Greif.
Istorija lezbijstva i lezbijskog aktivizma u Sloveniji iz osamdesetih godina u treći milenijum zabeležena je u knjizi “LL25”. Fotografija: Creative Commons.
Krajem te decenije, ovaj rani aktivizam podstakao je i slične pokrete u regionu. Zbog snažnih veza sa SKUC LL-om, grupa žena se okupila 1989. i formirala prvu hrvatsku lezbijsku organizaciju, pod nazivom Inicijativa Lila, dok su feminističke akcije i ideje pomogle u sejanju semena za lezbijski aktivizam u Srbiji.
“Prvi organizovani susreti lezbijki u Beogradu održavani su zahvaljujući feminističkoj grupi pod nazivom Žene i društvo, a koja je organizovana posle jugoslovenskih feminističkih pokreta u Ljubljani 1987. i kasnije, u Zagrebu, 1988. godine”, kaže lepa mladenović (koja namerno svoje ime i prezime piše malim početnim slovima), jedna od začetnica jugoslovenskog lezbijskog pokreta.
“Ti susreti su značili raskid sa heteroseksualnošću kao normom i jedinim izborom”, kaže mladenović. “Tražili smo jedni druge kako bismo se ostvarili kao lezbijke u svetu prepunom mržnje prema ženama i ženama koje vole druge žene.”
SKUC LL je u Sloveniji počeo da kofinansira razne kulturne i društvene projekte i udružio se sa grupom gej muškaraca, Magnus, da bi osnovali političko udruženje, Roza Klub, nakon čega su se vratili autonomnom lezbijskom aktivizmu 1997. U tom trenutku, oni su pokrenuli nekoliko projekata koji su, prema rečima Greif, i dalje aktuelni. “[Oni] se bave LGBTI zajednicom i opštom populacijom preko društveno angažovanog aktivizma, političkog, kao i kulturnog aktivizma”, kaže Greif.
Političke neprilike
Baš kako je lezbijski i gej aktivizam u regionu počeo da se pronalazi, u Hrvatsku i Srbiju su došla politička previranja i ratovi ranih devedesetih.
Intervjuisana 2014. u obimnom članku na temu 25. godišnjice hrvatskog LGBT pokreta za istaknuti hrvatski LGBT novinski veb-sajt CroL, Nela Pamuković, jedna od žena koja je započela Inicijativu Lila, objasnila je da nisu uspeli da nastave svoj rad u novoj političkoj klimi.
“Kada je rat počeo, neke žene su odustale iz ličnih razloga, neke zbog ratnih okolnosti”, kaže Pamuković. “Prosto nije bilo moguće ostvariti takav oblik političkog aktivizma.”
Nela Pamuković (levo) pomogla je u uspostavljanju Inicijative Lila i protestuje za LGBT prava do dana današnjeg. Fotografija: Nela Pamuković.
Međutim, neke od žena koje su bile uključene u Inicijativu Lila postale su aktivne u drugim organizacijama i inicijativama. Lezbijska i gej akcija (LIGMA), postala je prva hrvatska organizacija koja je priznata kao gej i lezbijska grupa, osnovana 1992., ali je zbog političkih okolnosti njen rad bio ograničen; najveći uspeh je bio časopis Speak out, objavljivan kao deo časopisa antiratne kampanje, prvog ove vrste u Hrvatskoj.
I u Srbiji su aktivisti svoje napore umanjili u vreme vođenja ratova, dok je lezbijski i gej pokret počeo da se povezuje sa feminističkim i pokretima za mir na sve radikalnijoj političkoj mapi Srbije. “Mi smo postale antiratne aktivistkinje”, priseća sa mladenović, misleći na organizacije poput Žena u crnom. “Dakle, naša prva [lezbijska] organizacija… Labris, bila je organizovana posle završetka rata u Bosni i Hercegovini novembra 1995.”
Godine 1991, mladenović je pomogla u osnivanju Arkadije, grupe koja se borila za afirmaciju gej i lezbijskih prava, sa glavnim ciljem borbe za dekriminalizaciju homoseksualnosti.
Ovo je postignuto 1994, iako se veruje da se više slučajno dogodilo nego kao rezultat spoljnog pritiska, jer je Srbija tada već menjala određene elemente svog Krivičnog zakonika tokom ratova sa Hrvatskom i Bosnom i Hercegovinom.
Negde u ovo vreme, uglavnom kao rezultat međunarodnog pritiska, Albanija, Makedonija i Bosna i Hercegovina su dekriminalizovali homoseksualnost, dovodeći ove države u istu ravan sa onima iz ostatka Zapadnog Balkana do sredine devedesetih godina. Međutim, socio-politički uslovi i poteškoće s kojima su se gej i lezbijski aktivisti suočavali u regionu bili su ogromni.
LIGMA, jedina registrovana gej i lezbijska grupa u Hrvatskoj u to vreme, prestala je da postoji 1997. i njeni lideri su emigrirali u Kanadu i Švedsku, gde im je zajemčen azil zbog pretnji i napada kojima su bili izloženi u svojoj zemlji.
Uprkos neprijateljskoj političkoj klimi, NVO Kontra je formirana 1997, a kasnije je postala najpoznatija hrvatska lezbijska organizacija. Fotografija: Creative Commons.
Iste godine, formirana je neformalna anarho-feministička grupa Kontra — koja je kasnije promenila svoj statut i postala registrovana lezbijska organizacija koja postoji i danas. Samo godinu dana kasnije, 1998, Hrvatska je doživela veliku prekretnicu u svojim zakonima, kada je doba saglasnosti za homoseksualni čin seksualnog odnosa izjednačeno sa heteroseksualnim aktivnostima.
Nakon smrti predsednika Franje Tuđmana decembra 1999., nakon pada nacionalističke partije HDZ posle deset godina na vlasti, politička klima u Hrvatskoj je počela da se menja. Lezbijska organizacija, LORI, uspela je da se registruje u Rijeci, a pojavila se i gej organizacija pod imenom Iskorak.
Korak u 21. vek
Taman kada je trebalo da počne novi milenijum, potresni talas je poslat širom LGBT pokreta u regionu. Dejan Nebrigić, prvi otvoreno gej aktivista i jedan od osnivača Arkadije, stalno se žalio policiji na pretnje koje je dobijao, ali nije bilo intervencije. Dan nakon što je napunio 29. godina, ubijen je u svom stanu 29. decembra 1999.
Potom, 18 meseci kasnije, na leto 2001, zastrašivanje i nasilje koje su pretrpeli LGBT aktivisti bilo je ogoljeno, da ga vide svi. Juna 30, prva regionalna Parada ponosa — koju su organizovali Labris i novoformirana grupa Gejten — trebalo je da se održi u Beogradu pod sloganom ‘Ima mesta za sve’.
Sem organizovanja događaja, Labris je proizveo i jedan časopis. Fotografija: Creative Commons.
Međutim, parada nikada nije održana. Dok su se aktivistkinje i aktivisti skupljali, fizički su ih napale grupe organizovanih huligana, desničarskih organizacija i sljedbenika Srpske pravoslavne crkve, dok policija, koja je trebalo da ih zaštiti, nije obezbedila odgovarajuću zaštitu. Bio je to početak problematičnih prajdova u Srbiji.
Određeni broj hrvatskih — uglavnom lezbijskih i feminističkih –aktivistkinja koji su učestvovaleu beogradskom gej prajdu, odlučili su da je vreme da održe Gej Prajd u Hrvatskoj. U organizaciji Iskoraka i Kontre, 29. juna 2002, prvi hrvatski prajd je održan u Zagrebu pod sloganom koji je obuhvatio imena organizatora, ‘Iskorak KONTRA predrasudama’.
Dvjestotinjak učesnika i učesnica suočilo se s ogromnim brojem kontraprotestanata , ali i užasnim uvredama. došao ogroman broj protestanata i užasnih uvreda; dok su marširali i kada se parada približila konačnom odredištu, suzavac je bačen na učesnike iz suprotstavljene mase ljudi. Kasnije tog dana i te večeri, javljeno je da je desetine ljudi prebijeno i da je policija uhapsila desetine huligana.
Kasnije, iste godine, formirana je neformalna organizacija pod nazivom Zagreb Pride koja je kasnije postala najveća i najuticajnija LGBT grupa u Hrvatskoj. Tada, tek godinu dana posle prvog Gay Pridea, 2003. godine, iste godine u kojoj je Hrvatska aplicirala za članstvo u Evropskoj uniji, u Hrvatskom saboru usvojen je zakon koji je istospolnim parovima omogućavao samo dva prava i to tek nakon što je veza raskinuta. Taj, u osnovi homofobni zakon, zakon omogućavao je samo dva prava, naprema više od 60 prava koja jamči brak i nikada nije bio korišten u praksi. jer je istopolnim parovima omogućio samo dva prava, dok heteroseksualni parovi imaju više od 60 zajemčenih prava.
U međuvremenu su 2009. u Srbiji uvedeni zakoni za borbu protiv diskriminacije, gde je obuhvaćena diskriminacija na osnovu seksualne orijentacije i rodnog identiteta u svim oblastima. Krivični zakonik je 2012. ažuriran, kada je obuhvatio koncept ‘govora mržnje’ koji se odnosio na seksualnu orijentaciju i rodni identitet.
Ipak, tehničke promene na papiru nisu uspele da zamaskiraju ograničenu političku volju koja bi ostvarila smislene promene. Posle prvog traumatičnog prajda u Srbiji i Hrvatskoj i nakon izostanka podrške vlasti koje su izjavile da ne mogu da garantuju bezbednost učesnika, aktivisti i aktivistkinje nisu bili u mogućnosti da nekoliko godine održe paradu.
To se promenilo 2010, kada je Beograd ugostio drugi Prajd, no on je ponovnoon ponovo bio meta žestokog napada. Fizičkim i verbalnim napadima bili su izloženi i sudionici prve splitske Povorke ponosa, održane 2011. godine. Na dvjestotinjak sudionika prve Povorke ponosa u Splitu te je godine preko deset tisuća protuprosvjendika bacalo sve što im se našlo pod rukom – od kamenja preko cvijeća koje su prethodno iščupali na splitskoj Rivi, izlažući ih pri tom nizu uvreda i psovki.
Međutim, pokušaj da se slomi duh aktivista nije uspeo. Uprkos tome što su ovaj skup vlasti u Srbiji zabranile između 2011. i 2014, navodeći bezbednosne razloge, Prajd se ponovo vratio na ulice Beograda, u Hrvatskoj, s druge strane, od 2011. godine Povorke ponosa održavaju se u dva najveća hrvatska grada svake godine.
Sve veće muke
Dok Slovenija, Hrvatska i Srbija mogu da prate tragove LGBT aktivizma nekoliko decenija u prošlost, ovaj deo istorije je u ostalim delovima Zapadnog Balkana počeo mnogo kasnije.
“Početak LGBT aktivizma u Bosni i Hercegovini seže do prvog civilnog društva koje se primarno bavilo pravima LGBTIQ osoba — Organizacija Q”, kaže Lejla Huremović, aktivistkinja Sarajevskog otvorenog centra, što je, danas, najveća LGBT organizacija u Bosni i Hercegovini. “Pre formalizovanja Organizacije Q 2004. godine, bitno je pomenuti da su do tada mnoge inicijative pokrenute, ali nisu uspele da ostanu u životu.”
Organizacija Q je sama trajala pet godina, zatvarajući svoja vrata 2009, iste godine u kojoj je u Bosni i Hercegovini usvojen Zakon o borbi protiv diskriminacije koji je obuhvatio oblasti poput seksualne orijentacije i rodnog identiteta.
“Najvažniji događaj koji je održan u tom periodu bio je organizovanje prvog Queer Sarajevo Festivala (QSF) 2008. godine”, kaže Huremović. “Nažalost, Festival je nasilno prekinut kada je velika grupa vehabija i ‘fudbalskih navijača’ počela da protestuje ispred Akademije umetnosti, gde su verbalno i fizički napadali posetioce izložbe koja je bila deo QSF-a.”
Festival ne predstavlja samo prekretnicu u istoriji Organizacije Q, već je i prekretnica za LGBT pokret u Bosni i Hercegovini, dok je Sarajevski otvoreni centar osnovan neposredno posle ovih dešavanja, 2010. godine.
“Otada su se brojne inicijative izdigle i mnogo organizacija je formirano, i to ne samo u Sarajevu već, na primer, i u Banjaluci, Mostaru, Tuzli i Zenici”, kaže Huremović. “Sve do danas smo uspeli da promenimo što šta u zakonima, uspeli smo da uđemo u neke državne institucije i da radimo s njima u važnim oblastima.”
Međutim, LGBT aktivisti su 2014. pretrpeli još jedan šokantan napad, ovog puta na Festivalu Merlinka u Sarajevu, koji je ustanovljen da bi promovisao LGBT kulturu. Četrnaestoro maskiranih napadača je nasilno ušlo u klub u kom je festival održavan, gde su povredili dve osobe.
“Zaista verujem da je LGBT aktivizam u Bosni i Hercegovini utvrđen posle nasilnih napada na Merlinku… i zbog posvećenosti da se nastavi sa organizovanjem festivala u narednim godinama”, kaže Huremović, ponosno dodajući da je poslednji festival Merlinka, 2016. godine, posećen od više od 500 ljudi, zbog čega je postao najveći LGBTI događaj u Sarajevu.
Sve veća vidljivost
Nasilni napadi na aktiviste su donekle karakteristika istorije LGBT pokreta ovog regiona. Preko granice sa Crnom Gorom, aktivisti i podržavaoci LGBT prava bili su podvrgnuti zlostavljanju i nasilju kada su održali prve događaje na Prajdu 2013, prvo u Budvi jula, a onda u glavnom gradu, Podgorici, oktobra meseca.
Uprkos tome, prva Parada ponosa predstavlja prekretnicu za ovaj pokret, prema mišljenju Jovana Džolija Uličevića, koji danas učestvuje u radu prve crnogorske organizacije koja se bavi trans, i rodno varijantnim osobama, Spektra. “Možda deluje kao očigledno, ali je i dalje neupitno istinito — događaj koji je sasvim promenio LGBTIQ pokret u Crnoj Gori bila je organizacija Crnogorskog prajda 2013”, kaže Džoli Uličević.
Slogan prajda je bio ‘Crna Gora ponosno’, a glavni simbol brkovi. “Odlučili smo da se osmelimo i da uzmemo jedan od najpatrijarhalnijih simbola naše države, zbog čega smo dobili javnu i medijsku reakciju mnogih crnogorskih građana”, kaže Džoli Uličević.
Prilikom održavanja prve parade ponosa u Crnoj Gori, organizatori su iskoristili jedan patrijarhalni simbol — brkove.
“Ljudi koji su bili poznati po svojim brkovima počeli su da ih briju. Preuzimajući patrijarhalne simbole i preispitujući rodne norme, stupajući u [javni] prostor koji je oduvek bio rezervisan za crnogorski mačizam, mi smo preispitali i razotkrili tradicionalne vrednosti — to je bila prelomna tačka.”
Crna Gora je do tada već usvojila zakone o borbi protiv diskriminacije, gde je Zakonom o zabrani diskriminacije iz 2010. obuhvatila seksualnu orijentaciju i rodni identitet.
Južni crnogorski sused, Albanija, uradila je isto te iste godine, dok je 2013. izmenila svoj Krivični zakonik da bi odredila da zločini motivisani seksualnom orijentacijom ili rodnim identitetom predstavljaju zločine iz mržnje. Međutim, za Crnu Goru i Albaniju — ali i za druge države koje su napravile slične reforme u regionu — legislativne prirode — a koje su snažno podržavala međunarodna tela, poput EU, nisu imale velikog uticaja na stanje na terenu.
Parade ponosa su počele u albanskom glavnom gradu, Tirani, 2014. godine, i otada se održavaju svake godine, uključujući ovu paradu, održanu 2016. Fotografija: Creative Commons.
Evropska dugina karta, godišnji pregled ljudskih prava LGBTI osoba u evropskim državama, koji publikuje ILGA Evropa, navodi sledeće: “Albanija je najbolji primer razlike između zakona na papiru i stvarnosti u kojoj svakodnevno žive LGBTI osobe”.
Kao što je slučaj i sa drugim zemljama regiona, stvarno stanje LGBTI prava u Albaniji se kreira na osnovu snage i vidljivosti nevladinih organizacija koje se bave unapređenjem prava LGBT osoba u datoj zemlji. Parade ponosa se svake godine organizuju u glavnom gradu, Tirani, još od 2014, ali je najprimetnija promena u oblasti aktivizma primećena 2009, kada je LGBT zajednica, na čelu sa Kristi Pinderi i Dženi Karaj, počela da se budi i da deluje.
“Posteri na kojima je prikazano kako se homofobija odlaže u kante za smeće zalepljeni su za bandere, a klupe u blizini vladinih zgradi su ofarbane u dugine boje, dok su zidovi prekriveni pro-LGBTQ porukama, često u blizini verskih objekata”, NBC je izveštavao početkom ove godine.
Snaga i otpornost
Država u kojoj je poreklo ovog pokreta malo drugačije od onog kod njenih suseda jeste Makedonija; iskusna aktivistkinja iz Centra za podršku LGBTI, Biljana Ginova, kaže da ova zemlja ima istoriju od 15 godina LGBTI aktivizma.
“Ljudi koji su bili aktivni u prvim organizacijama nisu pričali iz sopstvenog iskustva, već su počeli da postavljaju bitna pitanja i da zahtevaju odgovore na pitanja o stanju LGBT prava u Makedoniji”, kaže Ginova. “U takvom osetljivom političkom kontekstu, oni su stvorili osnovu za sve nas koji smo došli posle njih.”
Od tada je određeni broj LGBTI organizacija iznikao kako su godine prolazile, proizvodeći istraživanja i analize, kampanje za podizanje svesti javnosti na temu LGBTI prava i protiv nasilja, kao i kulturne projekte i festivale. S druge strane, dok su druge države na Zapadnom Balkanu izmenile svoje zakone radi pružanja veće zaštite LGBTI osobama, a kako bi se te iste zemlje učlanile u EU, evropski put Makedonije se strmoglavio pod režimom Nikole Gruevskog koji je trajao 10 godina, dok LGBTI osobe i dalje nemaju zaštitu pod makedonskim zakonima.
Biljana Ginova smatra da je nedavna smena vlade u Makedoniji dovela do poboljšane situacije za LGBT osobe. Fotografija: Biljana Ginova.
Uprkos ovome, Ginova je i dalje pozitivna kada je reč o napretku koji je napravljen. “Mogu da kažem da, iako nas zakoni i dalje ne prepoznaju i ne štite — uglavnom zbog političkog konteksta u kom se nalazimo — mi smo, ipak, dosta toga postigli”, kaže ona, nakon čega ističe da formiranje nove vlade početkom godine predstavlja novu šansu.
“Verujemo da konačno imamo vladu koja je voljna da radi s nama na poboljšanju životnih uslova i zakonskog prepoznavanja LGBT ljudi u Makedoniji. Do kraja ove godine bi trebalo da se privede kraju rad na zakonu o borbi protiv diskriminacije koji bi trebalo da obuhvati seksualnu orijentaciju i rodni identitet.”
Ginova je sugerisala da postoje pokazatelji da je nova administracija spremna da promeni makedonski Krivični zakonik kako bi uvrstila govor mržnje i zločine iz mržnje za buduće slučajeve.
“Naš aktivizam je porastao, pokušali smo različite pristupe i oblike aktivizma i dostigli novi nivo, počeli smo novu fazu u našoj borbi”, kaže ona. “U ovoj novoj konstelaciji, u postrežimskom sistemu, smatraju nas partnerima. Videćemo kako će se stvari odvijati ubuduće, ali zasad imamo samo mali pokret i ogromni potencijal za promene, kako bi životi polnih i rodnih manjina bili bolji.”
Ovakav optimizam je evidentan u ovom pokretu širom regiona. “Članovi LGBT zajednice i same zajednice svakoga dana jačaju”, kaže Lejla Huremović iz Bosne i Hercegovine, gde je LGBT zajednica u proteklih nekoliko godina počela da preduzima akcije kako bi bila vidljivija na ulicama. “Drago mi je što to vidim i srećna sam što se to dešava svuda, i da ima sve više i više organizacija i inicijativa.”
Priča koja nema kraja
Aktivisti najbolje znaju da će pozitivnost i proaktivnost biti od ključnog značaja dok se budu borili protiv duboko ukorenjenih društvenih normi. Mehanizmi koje Europska unija ima na raspolaganju za vrijeme predpristupnih pregovora, gube se nakon prikljuženja Uniji, a izmijenjene zakonske regulative pokazuju se, u brojnim slučajevima, kao mrtvo slovo na papiru. Inercija same Unije, može se tumačiti i kao stavljanje forme ispred sadržaja jer su LGBT osobe u državama članicama, nakon priključenja Uniji, prepuštene (samo)volji vlastitih vlada, ma koliko nacionalistički i homofobno one bile nastrojene.
U Sloveniji, koja je usvojila Akt o istopolnim partnerstvima 2004, u godini u kojoj se pridružila EU, na dva referenduma — 2012. i 2015. — građani su odbacili mogućnost ravnopravnih brakova za LGBT osobe.
S druge strane, u Hrvatskoj postoji umanjenje prava ove zajednice otkako se ova država učlanila u EU.
Decembra 2013, tek pet meseci nakon što je Evropska unija poželela dobrodošlicu Hrvatskoj, održan je referendum o tome da li u ustavu treba promeniti definiciju braka u zajednicu muškarca i žene. Ovo se desilo zbog kampanje neokonzervativne grupe U ime obitelji– koja je inspirisana sličnim pokretima u SAD i Francuskoj — a koja je dobila veliku podršku desničarskih partija i Katoličke crkvve.
Na referendum je izašlo 40 odsto birača, a dve trećine izašlih je glasalo za promene ustava koji je, na kraju, i promenjen naredne godine.
Međutim, usled snažnog otpora u LGBT zajednici, kao i otpora u hrvatskim organizacijama civilnog društva koje se bave ljudskim pravima, ovaj nazadan potez poslužio je pokret ojača. Stvorena je platforma za bliskiju saradnju i, posle više godina snažnog zagovaranja LGBT organizacija poput Zagreb Pridea, iste godine, 2014., Hrvatski sabor usvojio je Zakon o životnom partnerstvu osoba istog pola, čime su istopolni parovi izjednačeni sa venčanim parovima u svemu, sem u pravima usvajanja.
Trenutno postoji zabrinutost da će, bez dugoročnih promena stavova, ovakva postignuća ostati više pobeda forme nad suštinom. Postavljanje Ane Brnabić za premijerku Srbije, što je Gardijan opisao kao “pun pogodak za ovu državu kandidata za pristup EU”, mnogi vide kao najnoviji dokaz i istinitosti te tvrdnje.
Da bi suština preovladala i da bismo se izborili sa homofobijom i transfobijom, snažni, ponosni i nepokolebljivi glasovi LGBT aktivista i aktivnistkinja koji se bore za sebe — kao i regionalna saradnja protiv zajedničkog ugnjetača različitih manjinskih grupa kojima se negiraju ljudska prava — biće ključni ubuduće, kao što je to bilo od presudne važnosti u prošlosti.
Dosta toga je postignuto, ali ostaje još mnogo toga da se učini.K
Naslovna fotografija: Magnus – SKUC, poster sa filmskog festivala iz ’84
