Na quajnë ‘diasporë’. Fjala ‘diasporā’ e ka origjinën në Greqinë antike. Do të thotë ‘të përhapesh’. Thonë se kjo fjalë shpjegon lëvizjen, migrimin apo shpërndarjen e njerëzve nga një atdhe i themeluar apo i trashëguar. Por nuk e marrin parasysh se nuk copëtohet vetëm popullsia – parimisht copëtohet individi.

Unë nuk e di se ku përkas.

Unë vi nga një vend që u shkatërrua. U linda në një shtëpi që u dogj. Kam dëgjuar ninulla në një gjuhë të ndaluar. Kur më pyesin njerëzit ‘prej nga vjen?’ dua t’u them ‘nga pafjalësia’. Lufta e gëlltiti fëmijërinë time. Lufta i prishi kujtimet e mia. Pra, çfarë të mbetet të thuash nëse gjithçka rreth teje humbet në prush?

E adhuroj shkronjën ‘I’ sepse qëndron aq stabile, aq e vetmuar, aq me vetëbesim, aq autonome. Në rradhët e shumta të fjalive, ngrihet mbi çdo fjalë tjetër, sikur t’i posedonte të gjitha shkronjat e tjera, gjithë kuptimin e tyre – gjithmonë e denjë për t’u shkruar me të madhe, pa marrë parasysh ku qëndron. I kam zili shkronjës ‘I’, i kam zili për që është drejtvizore, i kam zili madhësisë së saj dhe mënyrës se si, me sa duket, nuk humbet kurrë në labirintin e gërshetuar të fjalëve.

Unë gjithmonë i kam përbirë fjalët e mia. Me sa duket ato kurrë nuk arritën ta mbanin të bashkuar shpirtin tim dhe asnjëherë nuk arritën ta gjenin thelbin. Kur ka rëndësi, unë mbes e heshtur, sepse fjalët e mia shkatërrohen brenda gojës sime.

Nuk kisha zë për të ngritur, sepse s’ka fjalë që mund të ma kishin ndreçur thyerjen time. Tepër herët kam mësuar se sendet mund të emërohen me këtë apo atë term; që nuk ka marrëdhënie natyrale ndërmjet gjendjes së botës dhe përcaktimit, që nuk ka ligj të vazhdimësisë.

E këputa gjuhën time.

Dikur një mik më tha: “Gjermanishtën e paske të jashtëzakonshme. Po e flet si një aktore e zërit. Intonimi, ndalesat, artikulimi i saktë, mënyra si i thekson disa fjalë më kujton zërin femëror të disa karaktereve anime”.

Ishte një e vërtetë e dyfishtë në këtë deklaratë të rastësishme. Unë i thash se gjuhën e mësova duke shikuar TV me orë të tëra. Ulesha e vetme në qilimin me lule, fytyrën vetëm disa centimetra larg ekranit. Me kujdes i vëzhgoja shformimet e gojërave në TV, deri sa tingujt joharmonik më hynin në veshë.

Disa muaj më vonë, kur hyra në çerdhe për herë të parë, i perceptova tingujt që më dukeshin paksa të njohur duke dalur prej gojërave të vërteta. U mahnita. Dhe kur më pyeti nëna, të cilës ja mbaja dorën, “Qysh po të duket këtu?”, unë iu përgjigja, “Nanë, këta njerëz po folin si ata në televizor”.

Në këtë gjuhë rastisa fillimisht në një botë të trilluar. Në shkrirjen e imazheve lëvizëse dhe zërave të ndryshëm, unë e gjeta hyrjen time në një fushë të re të fjalëve. Por mbeti fushë e zbrazët. Gjuha ime asnjëherë nuk doli realisht nga trillimi. Edhe sot, të folurit për mua është mimikri; një ritingëllim i inçizuar i fjalëve që i kam dëgjuar apo lexuar më parë. Unë e kam perfeksionuar mënyrën time të shprehjes. Por sa kanë esencë fjalët kur të kanë mësuar të folësh disa hije në një ekran?

Emrin e kam Jehonë dhe si nimfa në mit, zëri im shkëputet. Pasi ta mallkojnë, Jehona mund t’i përsëritë vetëm fjalët e fundit që ja kanë thënë. E paaftë për t’i prodhuar tingujt e saj, ajo është e burgosur përjetë, e heshtur. Ndoshta nuk ma ka lënë vetëm emrin, por ma ka trashëguar edhe fatin.

Tepër herët mësova se duhet të heshti sapo të arrijmë tek kufiri serb. Gjuha amtare mund të ballafaqojë me vdekje, nëse e flet në vende të gabuara. I fshehëm kasetat shqipe nën ulëset e veturës dhe i groposëm librat edhe më thellë në çantat tona. Qëndruam të heshtur shumë kohë para se të na urdhëronte polici për t’i hapur dritaret.

Vetëm babai im fliste. Ai e kishte mësuar gjuhën serbe në shkollë, si të gjithë tjerët në atë kohë. Unë nuk e kuptoja asnjë fjalë, por e ndjeja pasigurinë në zërin e tij. Ai i zgjodhi fjalët me kujdes dhe nuk ngurronte as një grimë kur i përgjigjej pyetjeve të policit.

E dëgjoja vrazhdësinë e tonit të babait tim. Kur e theksonte zërin, kur e dëgjoja atë tingull të ndryshuar, e dija që do të ndodhte diçka e keqe. Mësova tepër herët se si duhet ta dëgjosh heshtjen. Ajo flet në një mënyrë të pamëshirshme.

Më kujtohen duart e nënës sime se si dridheshin kur babai im ja kërkonte pasaportat. Ajo nuk mund ta hapte patentin e çantës së kuqe të lëkurës ku i mbante të gjitha dokumentet. Babai im i bërtiti dhe ajo ja dha çantën e mbyllur, me kokë të ulur. Në këtë vijë kufitare, unë u ballafaqova me poshtërim. Kjo vijë kufitare i ra vijë pafajësisë sime fëmijërore.

Isha ndoshta tetë apo nëntë vjeçe kur e vizituam shtëpinë e nënës sime pas luftës. Nuk e kuptoja çfarë kishte ndodhur gjatë gjithë atyre viteve që isha larg. Ndonjëherë, në shtëpi, e dëgjoja nënën time duke qarë deri sa priste të bënte zilja e telefonit. Ndonjëherë i shihja ato pamje në lajme. Isha e sigurt se diçka kishte ndryshuar, por nuk e dija çka.

Atë mbrëmje ne të gjithë u ulëm së bashku dhe pimë çaj të zi me sheqer – si gjithmonë. Unë isha e ulur në dyshek dhe po i shikoja të gjitha fytyrat që nuk i kisha parë me vite. U mundova t’i lexoja plagët në fytyrat e tyre, u mundova ta dëshifroja se cilat shqetësime dhe frika e kishin fuqinë për të krijuar vija kaq të thella, por nuk arrita.

Gjithë kohën e prita një fytyrë që po mungonte: fytyrën e gjyshit tim. Herë pas herë e shikova derën, duke pritur që ai të paraqitej. Por ai nuk hyri. Kur shkova në banjo, hyra me fshehtësi në dhomat e tjera të shtëpisë. ‘Me siguri ka flejtë’, mendova, ‘dhe të tjerët thjeshtë kanë harru me e zgju’. Por gjeta vetëm zbrazëti. Nuk e di pse nuk i pyeta për të.

I thamë lamtumirë të gjithë familjarëve në errësi dhe hymë në veturë për t’u kthyer në shtëpi, në fshatin e babait tim. Shpresoja që gjyshi do të na falte që ikëm pa e parë.

Askush nuk folte. Vëllau im e ndali veturën pas disa minutave. Ai u parkua para një pllakëzës përkujtimore dhe m’u kujtuan fytyrat e hirta dhe emrat e gdhendur që u zhdukën në dritën verbuese. Babai dhe vëllau dolën nga vetura, i pashë kokën nga prapa mënyrën se si i përcollën shkronjat e gdhendura,  i pashë hijet e tyre të gjata në këto fytyra të ngurta.

Pas një qerek ore, ata u kthyen dhe vëllau tha: “Nuk është në listë”. Gjatë rrugës për në shtëpi e dëgjova vetëm motorin e makinës. Me vite i kërkuan pjesët e eshtrave, por nuk i gjetën kurrë.

Bibla thotë se një person që ka dhuntinë e interpretimit të gjuhëve mund ta kuptojnë se çfarë thotë një gjuhëfolës edhe pa e njohur gjuhën që po flitet. Gjuha ime ishte e palëvizshme, por Zoti më lejoi t’i kuptoja të pathënat.

“Edhe ti e ke përjetuar luftën”, tha kushërirja ime kur më vizitoi për herë të parë në Gjermani. “Ti e ke përjetu në mënyrë psikologjike, e edhe kjo është e papërballueshme. Lufta ka fytyrë të shëmtuar. Falë Zotit e ke pa nga distanca”.

Kur hyra në klasë në ditën e parë të shkollës, isha e rrethuar nga ajo gjuhë që vazhdimisht më kujtonte se nuk përkisja në këtë vend. Fjalët dilnin si ujëvara nga këto gojëra të zeza, nga këto humnera dhe unë nuk po mund ta kuptoja se sa pika i përbënin këto ujëvara.

Për të paktën katër vite, unë kurrë nuk e ngrita dorën edhe pse i dija përgjigjet e sakta. E kisha një dëshirë, që heshtja ime të më bënte të padukshme. Më kujtohet fjalia e fundit e raportit tim fjalëshumë shkollor: “Je vajzë shumë e zgjuar dhe miqësore. Guxo të thuash më shumë. Nuk ke arsye për t’u frikësuar”.

Mësuesja ime nuk kishte ide se kishte shumë gjëra prej së cilave duhej frikësuar.

Fjalët e mia u bënë hije. Më ndjekin kudo që shkoj, mbesin me mua – por gjithmonë mbesin anonim. Fjalët e mia u bënë hijet e mia. Thyhen varësisht si bjen drita. Ndonjëherë janë një hap para, e ndonjëherë janë shumë prapa meje.K

Foto kryesore: Majlinda Hoxha / K2.0.