Srbi_kinje na Kosovu izloženi su proruskom narativu posredstvom srpskih režimskih tabloida, ali i TV kanala. Prema rezultatima ankete Nacionalnog demokratskog instituta (NDI), u periodu od 16. maja do 5. juna 2023 — tj. za vrijeme trajanja nasilnih demonstracija na sjeveru Kosova — Srbi_kinje na Kosovu najviše su gledali program srpskih TV kanala, a pretežno onih režimskih — koji takođe podupiru zvaničnu politiku Vlade Rusije. U prvom redu su to TV Pink i TV Happy.
Što se tiče i Srba_kinja na Kosovu i Srba_kinja u Srbiji, postoji jasna veza između njihovog mnijenja i medija koje prate.
Prema rezultatima ankete Eurobarometera za proljeće 2023, a u okviru koje su ispitani stavovi građana_ki EU i susjednih država, nivo neodobravanja sankcija protiv Rusije i odobravanja njene invazije na Ukrajinu najveći je u Srbiji, gdje je ujedno zastupljen najnegativniji stav prema članstvu u EU. Nadalje, rezultati ankete pokazuju da su kosovski Srbi_kinje naklonjeniji Kini i Rusiji nego EU, Sjedinjenim Državama i NATO-u.
Rusija putem medijskih narativa koje propagira ima za cilj da akumuliše svoju moć na Balkanu, promoviše neprijateljsko raspoloženje prema EU i NATO-u te destabilizuje region, a sve u svrhu podrivanja njegovih evroatlantskih integracija. Primarno sredstvo propagiranja tih narativa jesu srpski mediji.
Srbija — ruski predajnik na Balkanu
Ruski državni mediji koje je EU sankcionisala zbog učešća u hibridnom ratu — a pod vodstvom Kremlja — našli su utočište na prostoru Srbije. Osim Sputnika, portal na srpskom jeziku ima i agencija Russia Today, koja je prošle godine pokrenula Russia Today Balkan.
Na Kosovu su 2022. godine zabranjena četiri ruska kablovska emitera te su blokirane domene šest informativnih portala, uključujući rt.com i sputniknews.com. Međutim, tim portalima je moguće pristupiti preko VPN-a (virtualne privatne mreže), dok su rt.rs i sputnikportal.rs bez ikakvih ograničenja i dalje dostupni široj javnosti na Kosovu.
Kako navodi Stefan Janjić, glavni i odgovorni urednik FakeNews Tragača, uzroci širenja ruskih sadržaja u Srbiji nalaze se van njenih granica.
“[Rusija] zna da će investiranjem u Srbiju uticati na druge zemlje regiona — odn. na Bosnu i Hercegovinu, Crnu Goru i Hrvatsku — zato što govorimo istim jezikom. Dakle, kad neku poruku okačite na internet, na kojem granica nema, ona će obići cijeli prostor bivše Jugoslavije”, objašnjava Janjić.
I ruskim državnim medijima i srpskim režimskim medijima Kosovo služi za plasman neosnovanih narativa. Janjić kaže da se Kosovo često pominje u razgovorima koji se na srpskim režimskim televizijama vode o ratu u Ukrajini.
Analitičari_ke na Pinku i Happyju guraju priču da je Rusija jedan od stubova spoljne politike Srbije — stub koji državnom vrhu Srbije pomaže da izoluje Kosovo na međunarodnom planu te održi u životu tvrdnju da je Kosovo i dalje dio Srbije.
“Jedna od realnijih konstatacija glasi da Srbija treba da podržava Rusiju u ratu te da sa njom i dalje treba njeguje tijesne političko-ekonomske veze zato što Rusija svesrdno podržava Srbiju u pogledu članstva Kosova u UN-u”, ističe Janjić.
Srbija kontinuirano blokira prijem Kosova u međunarodne organizacije — a prije svega u UN — kao i daljnje priznanje njegove nezavisnosti. U tome je najviše podržava Rusija, koja je između ostalog zaprijetila da će u Savjetu bezbjednosti UN-a iskoristiti veto ukoliko prijem Kosova bude stavljen na sto.
Janjić naglašava da politički analitičari_ke i drugi stručnjaci_kinje koji gostuju u debatnim emisijama na srpskim televizijama pominju mogućnost ponovne okupacije Kosova koristeći se eufemizmima — od kojih je jedan “reintegracija”.
“U debatnim emisijama često se iznosi jedna potpuno nesuvisla konstatacija koja glasi da će Putin pomoći Srbiji da oslobodi Kosovo i reintegriše ga u svoj sastav čim ‘završi posao’ u Ukrajini”, objašnjava Janjić.
Priželjkivanje “reintegracije” Kosova sastavni je dio srpskog nacionalističkog diskursa te se često pojavljuje u retorici i vizualnom identitetu ekstremne desnice. Pritom se povremeno upotrebljava crkvena tematika, a ponekad vojna i ratnohuškačka.
U avgustu ove godine, na fudbalskoj utakmici protiv Fiorentine, navijači_ce Crvene zvezde uz koreografiju tenka istakli su transparent sa sloganom “Kad se vojska na Kosovo vrati”. Ruski mediji su kasnije prenosili da se isti slogan pojavio na grafitima i sportskim mečevima širom Rusije, a u septembru je viđen i u Zubinom Potoku. Na proruskim grupama na Telegramu cirkulisala je tvrdnja da Oružane snage Rusije upotrebljavaju municiju na kojoj piše “Za srpsko Kosovo” i sl.
Ultranacionalističke poruke ne šire samo desničari_ke aktivni na Telegramu, već i srpski i ruski lideri_ke.
Sergej Lavrov, ministar spoljnih poslova Rusije, bez ikakvog osnova je izjavio da se plaćenici sa Kosova te iz Albanije i Bosne i Hercegovine bore na strani domaće vojske u Ukrajini. Godine 2022, u jeku tenzija na sjeveru Kosova, Vučić je iznio lažnu tvrdnju da su Čečeni i Čerkezi iz Rusije došli na sjever Kosova da bi ubijali Srbe.
Putinu je proglašenje nezavisnosti Kosova poslužilo kao presedan za invaziju na Donjecku i Lugansku oblast u Ukrajini te njihovo pripajanje Rusiji.
“Međunarodni sud pravde je u toku krize na Kosovu presudio da za proglašenje nezavisnosti dijela neke teritorije ili države nije potrebna saglasnost centralne vlasti”, izjavio je Putin 7. septembra 2022. Međunarodni sud pravde 2010. godine je presudio da proglašenjem kosovske nezavisnosti nije prekršeno međunarodno pravo, dok je 17. marta ove godine Međunarodni krivični sud za Putinom raspisao potjernicu, a zbog postojanja osnova sumnje da je umiješan u ratne zločine počinjene u okupiranim područjima Ukrajine.
Rusija je presudu Međunarodnog suda pravde upotrijebila kao opravdanje za Rusko-gruzijski rat 2008. godine te za aneksiju Krima 2014. godine, a mada se protivi nezavisnosti Kosova.
Ipak, Kosovo i navedeni dijelovi Ukrajine ne mogu biti stavljeni u isti međunarodnopolitički kontekst, a razlikuju se i po dosadašnjim ustavnim uređenjima i plebiscitarno. Uprkos brojnim nepodudarnostima Rusija se u pokušaju da opravda ratove koje je vodila i vodi koristi proglašenjem kosovske nezavisnosti iako sama ne priznaje Kosovo.
Putin je u srpskim režimskim medijima slavljen kao zaštitnik Srbije i njenog prava na Kosovo. Međutim, kad presudu Međunarodnog suda pravde iskoristi kao izgovor za sopstvene potrebe, nađe se na udaru istih tih medija.
Nakon pomenutih izjava Putina “mediji u Srbiji su pisali da je ‘zabio nož u leđa Srbiji’ i da je ‘trampio Kosovo za Donbas”, kaže Janjić, citirajući članak objavljen u Telegrafu. Na jednoj od skorašnjih naslovnica Blica pisalo je i da je “Putin zbog svog rata zaboravio Srbe i Kosovo.”
Uprkos svemu tome, povremene nesuglasice na relaciji Srbija—Rusija kratkog su trajanja. Njihovi narativi obično su usklađeni, a tome doprinose ulaganja ruske vlade u srpske medije koji joj služe kao repetitori na prostoru Balkana.
Neosnovane tvrdnje o Kosovu
Ruski državni mediji za tenzije krive Kosovo i Sjedinjene Države te konstantno iznose tezu da da je srpski narod na Kosovu izložen etničkom čišćenju, otmicama i političkim tužbama. Pritom analitičari_ke koje intervjuišu Russia Today i Sputnik neprekidno pojednostavljuju dešavanja u oblastima politike, bezbjednosti i pravosuđa.
Srpske ekspoziture ruskih državnih medija — konkretnije Russia Today Balkan i Sputnik Srbija — intervjuišu proruske analitičare_ke predstavljajući kao činjenice neosnovane, propagandističke tvrdnje o Kosovu. Oni i druge osobe od uticaja na javno mnijenje plasiraju lažne navode o premijeru Kosova, Albinu Kurtiju, pri čemu ističu da je bio “duhovni vođa Oslobodilačke vojske Kosova (OVK)” te da je “nacista” i potomak balista — pripadnika albanske nacionalističke skupine koja je u toku Drugog svjetskog rata sarađivala sa Silama Osovine.
OVK je okvalifikovana kao teroristička organizacija te se za nju tvrdi da i dalje postoji i da nije razoružana, što nije tačno. U Sputnikovom narativu Srbija i Srbi_kinje prikazani su kao jedine žrtve ratova koji su se vodili u kontekstu raspada Jugoslavije.
Stevan Gajić, koji je u svojstvu stručnjaka dao intervju za Sputnik, kritikovao je pritisak koji se vrši na zvanični Beograd, a u pravcu uvođenja sankcija Rusiji. Kako je rekao, to vodi u odricanje od preostalog suvereniteta. “Time bi se Srbija apsolutno samoponištila i dovela sebe u još veći stepen kolonijalnog odnosa prema strani koja je nas ubijala”, podvukao je, aludirajući na NATO-ovo bomardovanje izvršeno 1999. godine.
U srpskim vlastima hipotetsku razgradnju odnosa između Srbije i Rusije gledaju kao na prijetnju po opstanak te su stava da bi to bila uvertira u izgradnju odnosa sa zapadnim akterima, koji im slove za zlotvore. Prema mišljenju Agona Maliqija, analitičara koji prati geostrateške ciljeve Kremlja, u ruskim narativima potcrtava se tvrdnja da je Kosovo “srce Srbije”, dok je Zapad predstavljen kao neprijatelj.
Maliqi pojašnjava da je podtekst sljedeći: “Zapad ne samo da vam je uzeo Kosovo, nego mu je namjera i da vas istrijebi sa tog prostora. Zato je ovo borba za srce Srbije — hoće da vam naškode, a mi [Rusija] želimo da vam pomognemo.”
Tvrdnje sagovornika_ca po pravilu se tretiraju kao fakti, a ruski mediji se ni pravosudnim organima, ni Policiji, ni Vladi Kosova ne obraćaju za komentar.
Razgovori se u tom pravcu vode kada dođe do napetosti na sjeveru Kosova, što je naročito bio slučaj tokom 2022. i 2023. godine. Pritom ruski mediji često izostavljaju ključne podatke o dešavanjima na terenu te plasiraju konstrukciju da tenzije raspiruju EU i Sjedinjene Države.
Tenzije na Kosovu su narasle prošle godine nakon što su vlasti zabranile upotrebu registarskih tablica koje su organi Srbije izdavali za gradove na Kosovu, a koje su mnogi Srbi_kinje i dalje imali na svojim motornim vozilima. Dana 1. novembra 2022. stupila je na snagu prva faza implementacije odluke te je policiji naloženo da piše opomene svima koji upravljaju vozilima sa zabranjenim tablicama. Srpska lista — vodeća partija Srba_kinja na Kosovu čiji je glavni oslonac zvanični Beograd — reagovala je pokrenuvši masovno povlačenje Srba_kinja iz kosovskih institucija.
Usljed ostavki načelnika_ca i skupštinskih poslanika_ca Vlada Kosova je bila primorana da raspiše prijevremene izbore. Međutim, nakon napada na prostorije Izborne komisije te ostavki opštinskih dužnosnika_ca, predsjednica Vjosa Osmani odgodila je izbore zakazane za decembar, i to uz prethodne konsultacije sa predstavnicima_ama političkih partija, EU i Sjedinjenih Država.
Vanredni lokalni izbori na sjeveru Kosova održani su 23. aprila 2023. godine, ali ih je gro Srba_kinja bojkotovao. Zbog toga su na funkcije načelnika opština sa srpskom većinom izabrani Albanci, i to veoma malim brojem glasova. Kada su pokušali da uđu u opštinska sjedišta u pratnji policije, novoizabrani zvaničnici naišli su na otpor Srba_kinja koji su izašli na protest.
Naime, kako se protive tome da novoizabrani zvaničnici obavljaju dužnosti u zgradama opština, stanovništvo Leposavića, Zvečana i Zubinog Potoka na ljeto je organizovalo proteste na kojima je došlo do nasilja. Na snimcima sa protesta vidi se kako demonstranti_ce kamenjem, šok-bombama i vatrenim oružjem napadaju snage KFOR-a i policije te novinare_ke. Devedeset troje pripadnika KFOR-a je ranjeno. Pored toga, demonstranti_ce su na vozilima KFOR-a i policije, ali i novinarskih ekipa ispisivali slovo “Z” — simbol preuzet iz ruske ratne propagande.
To da su se na demonstracijama zaista desili napadi niko od zvaničnika_ca Kosova i Srbije nije osporio, pa ni Vučić. Ipak, u članku koji je objavio o ovogodišnjem samitu NATO-a u Vilnjusu, Sputnik je napade doveo u pitanje stavivši ih pod navodnike — u članku piše: “NATO ostaje posvećen kontinuiranom angažovanju, a kako se navodi, osuđuju se ‘napadi na snage Kfora’.”
Redakcija Sputnika u svojim tekstovima redovno baca sumnju na sve što Kosovo preduzima u pravcu smirivanja stanja na sjeveru, pri čemu se na stručna i mišljenja građana_ki poziva kao na činjenice. Primjera radi, u jednom članku neimenovani sagovornik je negirao da su demonstranti_ce napali KFOR.
“Evo, Kfor je ovde koliko i mi. Nikakav incident se nije desio ovde jer smo im od prvog dana rekli da nisu oni krivi i da mi sa njima nemamo ništa već sa onima koji su nam okupirali radna mesta i doneli nemir u naše živote”, naveo je sagovornik Sputnika.
Članak je objavljen nakon što su 10. juna u Bratislavi predstavnici EU i Kosova potpisali sporazum kojim je između ostalog dogovoreno postepeno uklanjanje Policije Kosova iz opštinskih zgrada na sjeveru Kosova, a u sklopu usaglašene pripreme terena za održavanje vanrednih izbora.
U istom članku pod naslovom “Sputnjik sa Srbima na sjeveru KiM: Ovako izgleda Kurtijevo ‘smirivanje stanja’ /foto/” prisustvo kosovskih snaga policije na sjeveru nazvano je okupacijom, a insinuira se i da su Srbi_kinje koji su radili u opštinama zapravo otpušteni. Ipak, oni nisu dobili otkaz, već su ga dali — što u članku nije naznačeno.
Kako navodi Maliqi, Sputnik Srbija i Russia Today Balkan odražavaju stav Rusije, koja se tenzijama na Kosovu u stvari koristi da bi stvorila probleme Zapadu te spriječila pomirenje Kosova i Srbije. Cilj ruskih narativa jeste produbljivanje jaza između albanskog i srpskog stanovništva, a samim time i onemogućenje eventualnog dogovora Kosova i Srbije.
“Sve je teže raditi na postizanju dogovora. Ako obratite pažnju, primijetićete da ove vijesti mahom dolaze iz Srbije”, ističe Maliqi.
Počev od 24. septembra, kada je grupa od oko 30 naoružanih osoba u selu Banjska kod Zvečana ubila jednog, a ranila trojicu službenika Policije Kosova, Sputnik Srbija i Russia Today Balkan u izvještavanju su se uskladili sa verzijom napada koju zastupa srpska vlada.
Navedeni ruski mediji ponovili su Vučićeve tvrdnje da je napad reakcija lokalnih Srba koji “ne žele više da trpe Kurtijev teror”. Povodom smrti tri napadača predsjednik Srbije je proglasio dan žalosti.
Slovenski medved, srpski kanal proruske i ultranacionalističke orijentacije na Telegramu, samo nekoliko sati prije napada u Banjskoj postavio je objavu u kojoj poziva na nasilje nad Policijom Kosova. “Pa znamo i mi Srbi nešto o ratovanju. Usled sve većih provokacija Šiptara trebalo bi da razmislimo šta možemo, a možemo mnogo”, apostrofirao je Slovenski medved upozorivši na “njihovu operaciju”.
Osim toga što šire međuetničku mržnju koristeći se uvredljivim nazivima, kanali kao što su Slovenski medved i BUNT je stanje duha kontinuirano omalovažavaju snage Policije Kosova, a napadače podržavaju i slave kao heroje. Takođe, Vlada Kosova je u njihovom diskursu etiketirana kao teroristička organizacija.
Ruske dezinformacije na Telegramu
Aplikacije za razmjenu poruka nisu namijenjene za komunikaciju samo unutar individualnih, već i grupnih razgovora. Zbog toga se na Telegramu i sličnim mrežama netačne informacije i dezinformacije lakše šire. Dok istinitost objava na Facebooku mogu provjeravati treće strane, aplikacije za razmjenu poruka drugačije su jer za širenje lažnih vijesti mogu biti prijavljeni samo kreatori_ke i moderatori_ke grupnih razgovora ili kanala, pa su onima koji putem njih plasiraju dezinformacije odriješene ruke.
Prema riječima Adee Beqaj iz NDI-ja, iako su srpski TV kanali i tabloidi koji šire proruske i narative usmjerene protiv Kosova dostupni široj kosovskoj javnosti, Telegram i druge aplikacije za razmjenu poruka mnogo je teže pratiti.
Kosovski Srbi_kinje često se informišu upravo preko Telegrama. Beqaj napominje da su ove godine putem Telegrama proširene lažne informacije koje umanjuju broj vojnika_inja KFOR-a ranjenih u maju. Kako dalje navodi, izvori tih i takvih podataka nerijetko su fiktivni, a u grupama koje pretežno prate kosovski Srbi_kinje prisutne su informacije koje potiču iz Rusije.
“Putem te platforme često kruže vijesti koje nisu uspjele da se nađu u srpskim medijima”, dodaje Beqaj.
Prema rezultatima istraživanja NDI-ja, kad god se na sjeveru Kosova jave napetosti, Rusija intenzivira aktivnosti u hibridnom ratu protiv Zapada i Vlade Kosova. To se ogleda u neosnovanim tvrdnjama o maltretiranju kosovskih Srba_kinja i stvaranju atmosfere straha, objašnjava Beqaj.
“U vijestima se onda uglavnom priča o maltretiranju srpske zajednice na Kosovu, tj. o tome kako kosovske vlasti hoće da je isključe, ili pak o spiskovima pripadnika_ca srpske zajednice kojima navodno treba da se naudi ili čak oduzme život”, kaže Beqaj.
Ovi narativi se preslikavaju na stavove kosovskih Srba_kinja o institucijama Kosova. Prema rezultatima najnovijeg istraživanja koje je NDI sproveo u vezi sa tenzijama na sjeveru, 56% ispitanih kosovskih Srba_kinja smatra da Policija Kosova maltretira pripadnike_ce srpske zajednice, dok 58% ispitanih smatra da kosovsko rukovodstvo planira da protjera Srbe_kinje iz opština na sjeveru Kosova.
Beqaj smatra da su i jedan i drugi stav formirani zahvaljujući dezinformativnim kampanjama vođenim u srpskim medijima. “Možda je namjera da se stvore napetosti, a možda i da se naruši kredibilitet institucija Kosova među Srbima_kinjama. Kako god, sve ovo je dobrano uslovljeno činjenicom da su aktualne okolnosti delikatne”, potcrtava Beqaj.
Russia Today Balkan i Sputnik Srbija usredsrijeđeni su na širenje propagande putem aplikacija za razmjenu poruka i društvenih medija. Janjić je mišljenja da time pokušavaju da prenebregnu provjere tačnosti podataka koje se vrše na platformama kao što je Facebook.
“Njihova propaganda u prvom redu se sastoji od mišljenja, a ne od neistinitih navoda. Rekao bih da sve ovo funkcioniše na dva različita nivoa. Na jednom imate propagandu koja se upotrebljava u srpskim medijima. Ona je direktnija i kreativnija te obuhvata mnogo veću količinu laži”, pojašnjava Janjić. “Na drugom imate rusku propagandu, koja je opreznija .”
Naslovna fotografija: Majlinda Hoxha / K2.0.
