Gotovo svake večeri u periodu od pola godine, šest studenata i studentica prava s Univerziteta u Prištini (u daljem tekstu: UP) gotovo svake večeri su se okupljali u prostorijama Pravnog fakulteta, ponekad u nekom kabinetu, a ponekad u fakultetskoj sudnici.

Pet puta u radnoj sedmici — a s vremena na vrijeme i u dane vikenda — bilo sunce ili kiša, samoinicijativno bi se sastajali da razgovaraju i razmjene ideje u vezi s nečim za što su se nadali da će promijeniti tok njihovih karijera.

Il (Yll) Sadiku, Vljera Redža (Vlera Rexha), Zđim Mikulovci (Zgjim Mikullovci), Donika Bunjaku, Gerta Ragipi i Ljevik Rašiti (Levik Rashiti) prethodno su odabrani da predstavljaju UP, pa samim time i Kosovo, na takmičenju u simulaciji suđenja “Vilem K. Vis” (Willem C. Vis), najvećem i najpoznatijem takvom nadmetanju u oblastima međunarodnog trgovačkog prava i arbitraže na svijetu.

Stotine vodećih univerziteta iz svih krajeva svijeta svakog proljeća šalju timove u glavni grad Austrije, Beč, da oprobaju svoje znanje takmičeći se sa kolegama i kolegicama kroz niz simuliranih sudskih sporova, u ovoj sferi poznatih pod terminom “mut” (moot).

UP redovno učestvuje u takmičenju još od 2002. godine, a rezultati koje postiže iz godine u godinu sve su bolji i bolji budući da njegovi predstavnici i predstavnice neprestano nadilaze svoje mogućnosti.

Prištinski tim je ove godine u konkurenciji od njih 380 završio među 15 posto najboljih, ostavivši tako iza sebe prestižne visokoškolske ustanove kao što su Jejl (Yale), Harvard, Djuk (Duke), Kolambija (Columbia), Stenford (Stanford), Kornel (Cornell), Oksford, Univerzitet “Kraljica Marija” u Londonu, londonski Kings koledž (King’s College), te Londonska škola ekonomije

Simulirana parničenja u sklopu takmičenja “Vis” osmišljena su tako da testiraju poznavanje i vještine zastupanja dva elementa međunarodnog prava kroz hipotetski, no kompleksan pravni postupak koji učesnici i učesnici moraju prostudirati i analizirati. Ta dva elementa odnose se na procesno pravo, pri čemu se ispituje njihovo poznavanje trgovačke arbitraže, i na materijalno pravo, pri čemu je akcent stavljen na međunarodno ugovorno pravo.

Studentske ekipe prvo rade na izradi otprilike 50 stranica dugog memoranduma o hipotetskom sporu između dva poduzeća iz dvije izmišljene države, a koji se vodi zbog trgovačkog ugovora, nakon čega izlažu predmet iznoseći argumente.

Il Sadiku, student treće godine prava koji je ove godine bio član ekipe UP-a, ističe da svrha takmičenja “Vis” nije nužno da neko pobijedi ili izgubi, ili da se donese neka odluka.

“Poenta svega ovoga je način na koji izlažete svoj predmet, vaše govorničke sposobnosti, kao i to u kojoj mjeri možete odbraniti svoje tvrdnje”, objašnjava on. “Poenta nije u tome da pružite konačan odgovor ili da donesete konačnu odluku o rješavanju datog problema. Tu postoji prilično dobar balans [između tužitelja i optuženika].”

Il Sadiku bio je dio šestočlanog tima Pravnog fakulteta Univerziteta u Prištini, koji je postigao sjajan rezultat na ovogodišnjem izdanju prestižnog takmičenja u simulaciji suđenja “Vilem K. Vis” u Beču, Austrija. Fotografija: Majljinda Hodža (Majlinda Hoxha) / K2.0.

Kako UP godinama postaje uspješniji u ovom takmičenju, tako se i kriteriji za predstavljanje Univerziteta pooštravaju.

Postupak odabira takmičara i takmičarki obično se provodi u tri faze. Prva faza je slanje biografija i motivacijskih pisama u okviru javnog poziva, druga dostavljanje kratke bilješke koja sadrži pravnu analizu hipotetskog procesa, a treća učešće u simulaciji usmenog očitovanja o predmetu i izlaganje tog predmeta u objema ulogama — tužitelja i optuženika.

Međutim, u postupak je prošle godine moralo biti uvršteno i pisanje još jedne bilješke te očitovanje o još jednom predmetu radi daljeg sužavanja izbora kandidata i kandidatkinja.

Tim bi se u principu trebao sastojati od najmanje četiri studenta i studentice, ali za provoženje istraživanja adekvatnog za takmičenje na ovom nivou, potrebna je veća grupa. Univerziteti iz drugih država šalju i po deset osoba kako bi se neki od njih upoznali s takmičenjem prije nego što se intenzivnije ne uključe u njega godinu dana kasnije.

Što se tiče UP-a, za proširivanje ekipe na šest članova i članica bilo je potrebno poslati posebnu molbu univerzitetskom rektoru.

U inat otežavajućim okolnostima

Kontinuirani uspjeh prištinskog univerziteta na takmičenju “Vis” na mnoge načine je itekako suprotan svim očekivanjima.

Resursi koje ekipa iz glavnog grada Kosova ima na raspolaganju u velikoj mjeri su ograničeni u odnosu na resurse timova koji predstavljaju druge univerzitete. Prije održavanja takmičenja u Beču, tim iz Prištine je učestvovao u samo jednom sličnom događanju, i to onom održanom u Budimpešti, Mađarska, koje je okupilo 60 univerziteta. Cilj im je bio da izvide konkurenciju i tako provjere kakve su vještine nekih od ekipa iz drugih zemalja.

Jedan prosječan dan u njihovom životu tokom priprema izgledao je ovako: nakon fakultetskih obaveza, odnosno nastave i učenja za ispite, članovi i članice ekipe bi se okupljali u poslijepodnevnim i pripremali do večernjih sati, vršeći istraživanje, iščitavajući djela različitih autora i autorica te vježbajući samo izlaganje.

Navečer bi se sastajali sa svojim profesoricama, Donikom Ćerimi (Qerimi) i Vjosom Osmani — koordinatorkama njihovih priprema za takmičenje, u kojem su i same nastupale kao studentice — da bi s njima razmotrili nova pitanja, literaturu i argumente koji su im eventualno mogli poslužiti.

Vljera Redža kaže da je tim često radio i po dvanaest sati dnevno u sklopu priprema za takmičenje održano u aprilu. Fotografija: Majljinda Hodža / K2.0.

Kako navodi Vljera Redža, studentica četvrte godine koja se također nalazila u timu, neki drugi univerziteti svojim studentima i studenticama omogućavaju da cijeli jedan semestar izostanu s nastave kako bi se u potpunosti posvetili pripremama za takmičenje. Ipak, to s UP-om nije slučaj, stoga je prištinska ekipa morala uskladiti pripremanje sa pohađanjem studija, a Vljera izdvaja i da su ponekada morali raditi i po dvanaest sati dnevno.

“Svaki dan se svodio na fakultet, predavanja, posao”, dodaje ona. “No to nas je samo zbližilo kao grupu i bilo nam je mnogo lakše raditi zajedno… jedino za što smo tokom tih nekoliko mjeseci znali bio je ‘Vis’.”

Osim napornog rada, ekipa se suočavala i s nekim drugim praktičnim poteškoćama, od logističkih i administrativnih pa sve do onih finansijskih.

Za razliku od timova koji su predstavljali UP prethodnih godina, ovogodišnji sastav je imao pristup posebnoj prostoriji u zgradi fakulteta koja je bila namijenjena isključivo pripremama za takmičenje. S druge strane, pojedine stvari, poput nedostatka univerzitetske biblioteke ili održivog plana finansiranja, dodatno su im otežavali rad.

Ćerimi i Osmani naglašavaju da je vrijeme potrošeno na traženje izvora finansiranja moglo biti kvalitetnije iskorišteno te uloženo u pripreme studenata i studentica, naročito s obzirom na to da takmičenje godinu za godinom doprinosi ugledu Univerziteta. Ćerimi tvrdi i da su im se pojedini od njih obraćali s pitanjem da li postoji mogućnost da im se pokriju svi troškovi, a kada bi dobili odričan odgovor, te osobe bi odustale od prijave za mjesto u timu.

Što zbog manjka novčanih sredstava, što zbog toga što su ta sredstva iznalazili u posljednjem trenutku, takmičari i takmičarke su se morali izboriti i s prilično banalnim problemima kao što je velika udaljenost između njihovog smještaja u Beču i mjesta održavanja usmenih očitovanja, kao i to da je iznos novca koji su dnevno dobijali bio ograničen u pogledu onoga što su mogli priuštiti.

Međutim, najveća poteškoća prema riječima profesorica bio je manjak odgovarajuće literature. To ih je primoralo da potraže druge načine na koje će pristupiti prikladnim izvorima, te su zato knjige morali kupovati sami kada bi prisustvovali konferencijama ili bili u posjeti stranim univerzitetima da bi ih kasnije mogle podijeliti sa studentima i studenticama.

Kao što je slučaj i na mnogim drugim fakultetima, budući pravnici i pravnice također se žale na suštinske probleme vezane za kvalitet nastave na njihovim redovnim predavanjima.

Redža i Sadiku ukazuju na to da fakultet vapi za novim pristupima, novim nastavnim metodama i novim inicijativama budući da su teorijska i praktična nastava neujednačene.

Novopridošli nastavni kadar Pravnog fakulteta pokušava uvoditi nove metode u seminare kako bi ih učinio interaktivnijim. Pri tome su počeli prikazivati dokumentarne filmove, održavati posjete forenzičkim laboratorijama, predstavljati nove metode ocjenjivanja znanja te poticati nove vidove komunikacije.

“Ono što sam prvenstveno željela učiniti jeste da naprosto ponudim studentima i studenticama ono što je meni bilo potrebno kada sam studirala”, ističe Furtuna Šeremeti (Sheremeti). Kaže i da stremi ka tome da osvježi nastavu novim idejama još od novembra 2018. godine, kada je imenovana na poziciju docentice na Katedri za kriminologiju.

Ali, čini se da je takvo razmišljanje i dalje izuzetak, a ne pravilo, pri čemu Ćerimi navodi da zbog manjkavosti postojećeg sistema studenti i studentice nakon okončanja studija ostaju nepripremljeni za nastavak karijere. No, izdvaja i da dobrovoljnim radom na vođenju priprema ekipe odabrane za učešće u takmičenju “Vis” pokušavaju premostiti te nedostatke.

Iskoristiti prilike

Uprkos svim preprekama, studenti i studentice Pravnog fakulteta u Prištini svojim marljivim radom su počeli graditi vlastiti renome dokazujući se na navedenom međunarodnom takmičenju.

Osmani, koja još od 2003. svake godine vodi pripreme za takmičenje — koja je ujedno bila i dio prve generacije takmičara i takmičarki iz kosovske prijestolnice — naglašava da rigoroznost takmičenja i samih priprema služe kao odličan trening za buduće bavljenje pravnim poslom.

Dodaje i da svojim studentima i studenticama ponavlja sljedeće: “Ako možete ovo [‘Vis’], onda možete sve.”

Vjosa Osmani već deceniju i pol pomaže generacijama studenata i studentica prava na prištinskom Pravnom fakultetu da se pripreme za takmičenje “Vis” koje se održava svake godine. Fotografija: Majljinda Hodža / K2.0.

“Vis” je također doprinio tome da se UP stavi na kartu u ovom polju. Tako se 2013. godine pisani memorandum prištinskog tima našao među deset najboljih, a predstavnici i predstavnice tog univerziteta su u posljednje tri godine dva puta ušli u završnicu takmičenja, gdje su se pridružili društvu od 64 najbolje plasirane takmičarske ekipe.

Ronald Brend (Brand), profesor na Univerzitetu u Pitsburgu i jedna od ključnih intelektualnih figura u domenama arbitraže i trgovačkog prava, pohvalio je postignuća UP-a i Kosova na tako značajnom događaju.

“Tim Prištinskog univerziteta je napravio sjajan posao dospijevši u završnicu takmičenja, a to je enorman uspjeh koji su uspjeli i ponoviti — učiniti takvo nešto kada dolazite iz male zemlje s ograničenim resursima na raspolaganju predstavlja izniman podvig”, tvrdi on, te dodaje da su bivši takmičari i takmičarke iz Prištine često iskazivali zahvalnost tako što bi vodili pripreme mlađih generacija i mentorirali ih.

Profesor Brend potcrtava međunarodni značaj takmičenja “Vis”, koje je prema njegovom mišljenju sjecište intelektualnih zajednica koje se bave arbitražom i trgovačkim pravom.

“To je platforma za razvoj pravnog obrazovanja u oblastima arbitraže i trgovačkog prava, a istovremeno je postalo i mjesto susreta arbitara i arbitrica, profesora i profesorica te studenata i studentica”, objašnjava. “Ovo takmičenje se uistinu nalazi u fokusu međunarodne arbitarske zajednice.”

Ćerimi je iz prve ruke poznato kakva je korist od tog događaja, imajući u vidu to da joj je prije nekoliko godina, nakon učešća u takmičenju “Vis”, ponuđeno da završi diplomski studij na Univerzitetu u Pitsburgu, da bi sada pripremala nove generacije za isto nadmetanje.

Donika Ćerimi zna šta može donijeti dobar plasman na takmičenju “Vis”, s obzirom na to da je dobila priliku da nastavi studij u SAD-u pošto se dokazala u simulaciji suđenja. Fotografija: Majljinda Hodža / K2.0.

I ona je mišljenja da je takmičenje praktično postalo industrija u malom. “Činjenica da se u taj događaj mnogo investira pokazuje da ga poslodavci i univerziteti vrlo ozbiljno shvataju”, ističe ona.

I Redža i Sadiku žele izgraditi karijeru u oblastima međunarodnog i trgovačkog prava te žele pružiti podršku narednim generacijama baš onako kako su to učinili i njihovi prethodnici i prethodnice. Kažu da ih je “Vis” naučio kako da provode napredna pravna istraživanja i analize, da se što bolje pripreme za usmena izlaganja, kao i da unaprijede prezentacijske vještine, a oboje ocjenjuju da su kroz ovo iskustvo stekli temeljne sposobnosti koje će im omogućiti da postanu dobra pravnica i dobar pravnik.

Sadiku izdvaja da je jedna od stvari koje je poboljšao učešćem u takmičenju njegovo govorništvo, što je usavršio do te mjere da sada s lakoćom može odbraniti dva oprečna argumenta u istom danu. S time je u početku nailazio na poteškoće, ali je vremenom, u toku takmičenja, uspio ovladati tom vještinom.

Redža vjeruje da takmičenje “čini vaše lične nedostatke malo uočljivijim i pomaže vam da ih značajno popravite, te vas tako čini boljim profesionalcem ili profesionalkom.”

Prisjeća se kako je u fazama prijave i priprema za takmičenje govorila prebrzo, no uz vježbu je postala toliko vješta da je od arbitara i arbitrica počela dobijati komplimente u vezi s tempom svojeg govora.

“[Ovo takmičenje] je samo od sebe bilo škola, da tako kažem”, poručuje.

Ipak, s obzirom na to da se premalo napora ulaže u rješavanje postojećeg problema ograničenosti resursa na Fakultetu, pa i onih duboko ukorijenjenih problema koji se odnose na nepripremljenost generacija i generacija studenata i studentica, izgleda da će oni koji se budu prijavili za sljedeće izdanje takmičenja “Vis” bez ikakve sumnje naići na iste prepreke kao i prethodne generacije.

“Jedino se nadam da će i podrška univerziteta i podrška drugih institucija nastaviti rasti… čini se da se gotovo ništa ne zna o važnosti ovakvih takmičenja, posebno van pravnih krugova”, kaže Ćerimi.

“Oni ne shvataju da se ‘Vis’ naziva pravnom olimpijadom zbog njegovog ogromnog značaja, budući da u poljima međunarodnog trgovačkog prava i arbitražnog prava u svijetu ne postoji veće takmičenje od ovoga, a oba ta polja predstavljaju područja budućnosti.”

Naslovna fotografija: Majljinda Hodža / K2.0.