Dana 2. novembra 2022. na internetu se pojavio video snimljen u privatnom gerontološkom centru u Peći. Na video-snimku se vidi kako je njegovateljica pribila jednu štićenicu uz zid i šamara je. Dok tako traje fizički i verbalni napad na štićenicu, o kojoj bi trebalo da se brinu, ostali radnici_e se smiju. Žena plače i moli ih da prestanu.

Snimak maltretiranja proširio se društvenim mrežama te je postao vijest sedmice na Kosovu, pa i šire.

Pojedini srpski mediji su prenijeli vijest, ali su lažno naveli da je žena koja je napadnuta Srpkinja, a napadačica Albanka. Tako je čin zlostavljanja starije osobe pretvoren u međuetnički incident.

Ovo je samo jedan od mnogobrojnih primjera u kojem su srpski mediji dodali etničku dimenziju vijestima — bilo jer su željeli da zaoštre tenzije, bilo jer su došli u posjed neprovjerenih informacija koje su samo prenijeli. S obzirom na često napete odnose Kosova i Srbije, to nije rijetkost.

Dezinformacijama ovog tipa prevashodno se konstruiše priča da srpski narod na Kosovu živi u nepodnošljivim uslovima zbog Albanaca_ki i kosovskih državnih institucija.

Srbija nije jedina koja se oslanja na to. Naime, ruski i kineski režimski mediji su pored srpskih najaktivniji u širenju dezinformacija na Kosovu i o Kosovu. Ruski mediji se (kao i srpski) u toj kampanji fokusiraju na publiku koja govori srpski, dok se kineski više fokusiraju na publiku koja govori albanski jezik.

Dezinformisanje koje Srbija, Rusija i Kina sistematski vrše na Kosovu dio je širih, globalnih manipulacija. Dezinformisanje uopšte — često definisano kao “interventno sredstvo malicioznih eksternih aktera” — sve intenzivnije se upotrebljava u digitalnom informativnom prostoru, a u svrhu podrivanja demokratije u svijetu ili širih društveno-političkih tokova.

Iako se dezinformativne kampanje koje na Kosovu vode Srbija i Rusija po ciljevima razlikuju od kineske, sve tri su vrlo lako ušle u kosovsku medijsku sferu.

Višedimenzionalne dezinformacije iz Srbije

U toku je dijalog Kosova i Srbije koji se od 2011. godine vodi sa ciljem normalizacije odnosa između dvije zemlje, i to pod posredstvom EU. Iako je proces dijaloga iznjedrio više od trideset dogovora i sporazuma, oni se i dalje ne sprovode u djelo, a odnosi Kosova i Srbije su još uvijek zategnuti.

Huškački izvještaji puni neosnovanih tvrdnji — a naročito onih vezanih za Srbe_kinje na Kosovu — nerijetko se pojavljuju u srpskim medijima. Izvor tih dezinformacija često su zvaničnici_e Srbije.

Dezinformisanje se intenzivira svaki put kada se nešto desi na sjeveru Kosova. Politička neslaganja Kosova i Srbije — koja nastaju zbog toga što Kosovo želi da afirmiše svoju državnost, dok Beograd nastoji da sačuva vlast u četiri opštine sa srpskom većinom na sjeveru Kosova — često su dovodila do napetosti.

U junu 2022. Vlada Kosova je odnijela odluku o postepenoj zabrani korištenja registarskih tablica koje su izdali srpski organi, usljed čega su podignute barikade na dvije glavne saobraćajnice koje povezuju sjever Kosova sa Srbijom. U novembru su srpski službenici_e masovno počeli da istupaju iz državnih institucija Kosova — policijskih uprava, tužilaštava i sudova — a među njima i opštinski načelnici_e te skupštinski zastupnici_e iz redova Srpske liste. Pomenute saobraćajnice su bile blokirane dvije sedmice, a kosovski policijski organi su sa terena javljali da su nepoznate osobe otvarale vatru u više navrata.

U jeku svega toga, šef Kancelarije za Kosovo i Metohiju pri Vladi Republike Srbije, Petar Petković, javno je izjavio da tenzije na sjeveru Kosova upućuju na to da se kosovske vlasti spremaju za krvoproliće nad Srbima_kinjama.

“Nećemo dozvoliti da se desi pogrom našeg naroda”, poručio je Petković krajem prošle godine u Dnevniku Radio-televizije Srbije (RTS).

Hibrid.info, platforma za provjeru tačnosti informacija, kao dezinformacije, neprovjerene informacije ili teorije zavjere, klasifikovao je stotine izjava, navoda i tekstova objavljenih u srpskim medijima. Počevši od 2020. godine, platforma prati prodiranje lažnih vijesti u kosovski medijski prostor te aktere koji stoje iza toga.

“Iza svega stoje Kancelarija za Kosovo i Metohiju i njen direktor, Petar Petković, a kormilo povremeno preuzme i predsjednik Aleksandar Vučić lično”, ističe Shkëlzen Osmani, glavni urednik platforme Hibrid.info. Prema njegovim riječima, kada se situacija na sjeveru pogorša, obično se plasira konstrukcija da kosovske institucije planiraju da protjeraju Srbe_kinje sa Kosova.

U neosnovanim saopštenjima kao i u pratećim izvještajima objavljivanim u medijima na srpskom jeziku proteklih godinu dana navodilo se da institucije Kosova posjeduju spisak od 230 Srba_kinja koje namjeravaju da uhapse. Takođe se navodilo da premijer Kosova, Albin Kurti, želi da povede rat “u martu 2022.” te da je od njemačkih trupa zatražio da se pridruže KFOR-u — vojnoj misiji NATO-a na Kosovu — kako bi se obračunao sa Srbima_kinjama na sjeveru.

Predsjednik Vučić je poznat po tome što se u javnosti koristi govorom mržnje.

Kurtija je 1. decembra 2022. nazvao “terorističkim ološem”, a nakon što je kosovski premijer na čelo Ministarstva za zajednice i povratak Kosova imenovao Nenada Rašića, koji je Vučićev protivnik. Vučić je u intervjuu za televiziju Pink terorističkim ološem nazvao i Rašića, ali i njegovu savjetnicu, Radu Trajković, te je isti intervju postavio na svoj YouTube kanal.

Kako navodi Abit Hoxha, stručnjak koji se bavi istraživanjem medija na Agderskom univerzitetu u Norveškoj, radi se o pokušaju normalizovanja govora mržnje uperenog protiv Kosova.

“Korištenjem govora mržnje u kombinaciji sa optužbama koje se iznose na račun kosovskih vlasti — i to konkretno protiv Kurtija, ali i protiv Rašića i Trajković — srpski državni vrh nastoji da kreira negativno javno mnijenje o pomenutim osobama”, objašnjava Hoxha.

Na meti dezinformacija koje dolaze iz Srbije nalaze se i kosovski Srbi_kinje. Pošto kosovski Srbi_kinje pretežno konzumiraju medijske sadržaje porijeklom iz Srbije ili one na koje upliv imaju srpske vlasti, njihovo medijsko okruženje drastično se razlikuje od onog u kojem obitavaju kosovski Albanci_ke.

Tatjana Lazarević, urednica portala Kosovo Sever (KoSSev) koji objavljuje sadržaje na srpskom jeziku, izdvaja da su Srbi_kinje bili prvi na meti dezinformacija kada su 2022. godine javile tenzije na sjeveru.

“Građani_ke su bili izloženi propagandnom ratu političkih struktura i institucija Srbije i Kosova, a koji je putem tradicionalnih i društvenih medija vođen za vrijeme kriza koje su izbijale na sjeveru tokom 2022. godine. Najizloženiji su bili upravo građani_ke koji žive na sjeveru”, objašnjava Lazarević.

Uticaj tih dezinformacija na građane_ke Kosova koji govore srpski jezik povećavaju pojedini kosovski mediji na srpskom jeziku, od kojih većina — prema mišljenju Lazarević — bezuslovno podržava Vladu Srbije. Kako je navela u jednom komentaru, nezavisni kosovski mediji na srpskom jeziku prilično su mali i djeluju na ograničenom tržištu.

Čim su počele da se šire dezinformacije o napadu na štićenicu gerontološkog centra u Peći, što je bio jedan od najkontroverznijih takvih slučajeva u 2022. godini, Hibrid.info je krenuo u akciju.

Srpski portal Alo.rs objavio je tekst pod naslovom “NASILJE U STARAČKOM DOMU — Albanska medicinska sestra šamara i maltretira srpsku staricu (VIDEO)”, dok je podnaslov glasio: “Incidenti u staračkom domu se samo nižu.”

Istog dana kada je objavljena lažna vijest da je napadnuta osoba u stvari srpske nacionalnosti, iz portala Hibrid.info alarmirali su kolege_ice koji se bave provjerom tačnosti medijskih navoda u Srbiji, Crnoj Gori i Bosni i Hercegovini.

Alo.rs je kasnije objavio izmijenjenu verziju teksta uz napomenu: “U prvobitnom naslovu ovog teksta navodilo se da je starica po nacionalnosti Srpkinja, što se nakon analize portala raskrinkavanje.me i raskrikavanje.rs ispostavilo kao lažna vest. Naslov smo promenili i sada sadrži tačne informacije.”

Na meti dezinformativnih kampanja je i publika van medijskog prostora na srpskom jeziku. Navedena lažna vijest o tome da je napadnuta osoba srpske nacionalnosti već sutradan se pojavila i na španskim portalima Telecinco.es i Marca.com. U namjeri da španski portali povuku pripadajuće članke, Osmani je lokalne analize proslijedio platformama Maldita i Neutral, koje se bave provjerom tačnosti informacija na prostoru Španije — između ostalog im je poslao intervjue koje je porodica žrtve dala za kosovske medije kao i njene lične podatke koje je Osmaniju dostavio MUP Kosova. Osmani je sa španskim kolegama_icama morao razmijeniti tridesetak mejlova do kraja sedmice samo da bi ih uvjerio u ispravnost svega onoga što im je proslijedio.

“Više smo se namučili sa španskim platformama jer su oni tamo slabo upoznati sa stanjem na Kosovu. Nije im jasno da je osoba tog i tog prezimena nužno albanske nacionalnosti”, objašnjava Osmani.

Uprkos tim mukotrpnim naporima, laknulo mu je kada su lažni navodi ispravljeni.

“Efekat je i te kako vidljiv jer na portalima ovih medija više ne stoje [dezinformacije] — ili su uklonili pripadajuće članke ili su ih ispravili. Dakle, sad kad neko bude htio da se informiše o pojedinim dešavanjima na Kosovu putem interneta, vjerovatno će se susresti sa nekim od ovih tekstova, ali se neće dezinformisati, već će se informisati”, dodaje Osmani.

Dezinformacije i Srpska pravoslavna crkva

Predmet dezinformacija u srpskim medijima često su i Srpska pravoslavna crkva (SPC) te srpski vjerski objekti na području Kosova. SPC je od naročite važnosti u medijima zbog toga što igra aktivnu političku ulogu u dinamici i borbama za prevlast između Kosova i Srbije.

SPC u Srbiji i među Srbima_kinjama ima značajan politički uticaj, dok njeni predstavnici glasno i jasno insistiraju da Kosovo nije nezavisno. Predstavnici SPC-a na Kosovu godinama odbijaju da stupe u direktan dijalog sa vlastima na Kosovu, a zbog nesprovođenja presude kosovskog ustavnog suda kojom je određeno da se zemljište manastira Visoki Dečani vrati.

Čak ni nakon što su Beograd i Priština potpisali sporazum kojim je SPC-u dodijeljen poseban status, pri čemu je predviđeno da se srpska vjerska i kulturna baština na Kosovu zaštite u skladu sa evropskim modelima, Crkva nije mijenjala stav prema Kosovu. Patrijarh Porfirije je u ovogodišnjoj vaskršnjoj poslanici apostrofirao da je “otuđenje Kosova i Metohije od države Srbije, posredno ili neposredno, de fakto ili de jure, neprihvatiljivo”.

Srpski mediji su posljednjih godina objavljivali razne dezinformacije i teorije zavjere u vezi sa vandalizacijom srpskih vjerskih objekata kao i u vezi sa potencijalnim gašenjem SPC-a.

Brojni srpski mediji — uključujući B92, Prvu, 021.rs, Informer — u januaru 2023. su objavili vijest da su se na Crkvi Svetog Save u Kragujevcu pojavili grafiti na albanskom jeziku, a na kojima je navodno pisalo: “Srbija je srce Albanije”. Ispostavilo se da se radi o lažnoj vijesti, s obzirom na to da na Crkvi nije bilo nikakvih natpisa na albanskom jeziku.

Pomenuti grafiti su bili napisani na engleskom i srpskom jeziku, izuzev natpisa Allahu akber — što je varijanta izraza “Allahu ekber” odn. “Allahu akbar” (“Allah je najveći”) preuzetog iz arapskog jezika.

B92 nije promijenio neistiniti naslov, dok je 021.rs unio izmjene u objavljeni tekst uz naznaku da natpisa na albanskom jeziku nije bilo. Vijest je izmijenjena i dopunjena nakon što su iz srpskog FakeNews Tragača potvrdili da nije bilo grafita napisanih na albanskom jeziku.

Do sada su objavljivani i članci u kojima se nagovještava da su kosovske institucije razradile tajni plan za brisanje SPC-a. Naime, Vlada je 25. januara 2023. odobrila Nacrt zakona o slobodi vjeroispovijesti kojim su predviđeni kriteriji i rokovi za registraciju religijskih zajednica na Kosovu.

Uprkos tome, srpski portal Alo.rs prenio je tekst sa portala Gazeta Express koji je kopija članka Radija Slobodna Evropa, ali je naslov “Šta obuhvata novi Nacrt zakona o slobodi vjeroispovijesti na Kosovu?” promijenjen u “JEZIV PLAN KURTIJA! Šiptari hoće da ugase SPC! Procurio Nacrt zakona koji se sprema u Prištini!” U originalnom tekstu nigdje se ne navodi niti implicira da će Nacrt zakona dovesti do ukidanja SPC-a.

Kako ističe Osmani, takve vijesti o SPC-u režimski mediji u Srbiji ne šire redovno, već povremeno.

Ipak, akteri iz Srbije koji šire dezinformacije i neistine o Kosovu služe se širokim spektrom vijesti. 

Rusija: Saveznica Srbije u dezinformisanju

Rusija se trenutno bavi proizvodnjom i širenjem dezinformacija koje bi mogle zaoštriti napetosti u svijetu. Između ostalog su to konstrukcije, teorije zavjera i propaganda, koje se plasiraju putem društvenih medija i foruma na internetu. Dezinformativne kampanje koje sprovodi Rusija dovedene su u vezu sa nekoliko važnih dešavanja u svijetu kao što su izbori u SAD-u održani 2016. godine, te rat u Siriji.

Na Balkanu se ruske dezinformativne kampanje uglavnom vode preko Srbije, koja od svih zemalja regiona ima najprisnije veze sa Rusijom. Mnogi smatraju da Moskva uplivom na medijsko-informacioni prostor na Balkanu unosi razdor između balkanskih zemlja i evro-atlantskih institucija i organizacija te da generalno izaziva pometnju.

Kosovo — čiju nezavisnost Rusija osporava — nije pošteđeno.

Srbija se konstantno poziva na istorijsko prijateljstvo sa Rusijom te je jedina evropska zemlja koja se otvoreno usprotivila uvođenju sankcija potonjoj nakon početka invazije na Ukrajinu 2022. godine.

Prema analizi Kosovskog instituta za politiku, istraživanje i razvoj (KIPRED), broj članaka o Kosovu koje ruski mediji objave u toku jedne godine veći je od broja zvaničnih saopštenja koje je Kremlj izdao o Kosovu u protekle dvije decenije. Naime, u toku 2021. godine ruski mediji su Kosovu posvetili 1.839 članaka.

Ministarstvo vanjskih poslova Rusije od 2001. do 2021. godine izdalo je 826 saopštenja o Kosovu, a od kojih su mnoga imala za cilj potkopavanje kosovske nezavisnosti.

Značajan je sljedeći primjer. Naime, od svih saopštenja za medije koja je izdala Ruska Federacija, a koja su dostupna na zvaničnom portalu Kremlja na engleskom jeziku najstarije je ono iz septembra 2001. U saopštenju se izražava saučešće zbog terorističkih napada izvršenih 11. septembra, kada je 2.996 osoba poginulo u rušenju nebodera Svjetskog trgovinskog centra u Njujorku. Međutim, u saopštenju se takođe lažno navodi da terorizam vrše i Albanci na Kosovu i u Makedoniji.

Direktor KIPRED-a Lulzim Peci kaže da Srbija i Rusija zastupaju slične narative o Kosovu.

Prema njegovim riječima, ruska kampanja dezinformisanja ima četiri glavne značajke. Prvo, ističe se kako je Kosovo proglasilo nezavisnost mimo zakona; drugo, Kosovo biva predstavljeno kao kriminalni subjekt koji vrši represiju nad Srbima_kinjama i Srpskom pravoslavnom crkvom; treće, istorijski fakti o sukobima u bivšoj Jugoslaviji se iskrivljavaju, a tako što se preuveličava broj srpskih žrtava; i četvrto, srozava se dosadašnja uloga SAD-a i EU u procesu izgradnje države na Kosovu.

Kako navodi Peci, Rusiji bi odgovarao nasilni konflikt na Kosovu, a s obzirom na razvoj rata u Ukrajini.

“Rusiji nije cilj da zaštiti srpski narod na Kosovu, već da destabilizacijom Kosova započne sukobe, što bi njima umnogome odgovaralo”, objašnjava Peci. “Zapad bi u tom slučaju morao izaći na dva fronta… Kremlj hoće sukobe te ih zato i hrani, a ujedno daje sve od sebe da Zapad predstavi nesposobnim za rješavanje problema na Kosovu.”

Kako je podvučeno u izvještaju organizacije Democracy Plus Kosovo, lokalna srpska zajednica je prva na udaru dezinformacija, a zbog pozitivnog stava o Rusiji i Kini. U izvještaju se navodi sljedeće: “Srbi_kinje su manje naklonjeni zapadnim silama te većina njih ne bi glasala ni za ulazak u EU ni za ulazak u NATO. Za razliku od kosovskih Albanaca_ki, kosovski Srbi_kinje imaju pozitivno mišljenje o Rusiji i Kini.”

Nakon što je Rusija u februaru 2022. pokrenula invaziju na Ukrajinu, što je izazvalo sve veću zabrinutost u vezi sa ratnom propagandom, Kosovo je — kao i zemlje članice EU — zabranilo ruske prorežimske medije. “Sputnik i Russia Today promovišu vojnu agresiju na Ukrajinu dezinformacijama, manipulacijama i izvrtanjem činjenica”, naglasili su iz Evropske komisije.

Nezavisna komisija za medije Kosova (NKM) prvo je obavezala sve kablovske i digitalne operatere da prestanu sa emitovanjem ruskih kanala, među kojima su Russia Today, Russia Today Doc, Russia 24 i Planeta RTR. Nakon otprilike mjesec dana, Regulatorna agencija za elektronske i poštanske komunikacije (RAEPK) naložila je internetskim operaterima da blokiraju domene rt.com, francais.rt.com, sputniknews.com, sputniknewslv.com, sputniknews.gr i sputniknews.cn.

Međutim, kako napominje Osmani, ograničenje pristupa propagandnim i medijima koji šire dezinformacije ne utiče na kosovsku publiku u značajnijoj mjeri. Zabranjene stranice može otvoriti svako ko ima pristup internetu, i to na različite načine — npr. putem virtualne privatne mreže (VPN), alata koji omogućava povezivanje pod enkripcijom [šifrom] bez obzira na lokaciju korisnika_ce.

RAEPK nije preduzeo daljnje mjere nakon što je Russia Today Balkan kreirao nove portale — rt.rs i Sputnikportal.rs.

Russia Today i Sputnik nikada nisu imali ni portal ni televizijsku stanicu sa sadržajem na albanskom jeziku.

Ruski mediji od početka invazije na Ukrajinu povećavaju količinu sadržaja koje objavljuju na srpskom jeziku. Srbija niti jednom od njih nije uvela sankcije.

“Evo RT-a i na Balkanu. Jer Kosovo je Srbija”, tvitovala je Margarita Simonyan, glavna i odgovorna urednica kuće Russia Today, u novembru 2022. po pokretanju srpske inačice RT-a.

Pored srpskog, ruski mediji šire dezinformativne sadržaje i na španskom, arapskom i drugim jezicima koje govori veći broj ljudi. Tako je Russia Today u tekstovima napisanim na španskom i engleskom — a uz analize političkih analitičara_ki — za zatezanje situacije na sjeveru Kosova prošle zime okrivio NATO i Vladu Kosova.

U decembru 2022, kada su uklanjane barikade na sjeveru, Russia Today je spekulisao o mogućoj reprizi “Oluje”, vojne operacije izvršene 1995. godine kada su hrvatske oružane snage ponovo zauzele dijelove Hrvatske koji su bili pod kontrolom Srba — prema podacima Helsinškog komiteta, hrvatske snage su ubile 410 civila_ki srpske nacionalnosti te protjerale oko 200.000 hrvatskih Srba_kinja.

Čak i kada na sjeveru Kosova nema značajnijih napetosti, ruski mediji bez ikakvih dokaza tvrde da NATO i Zapadne zemlje na Kosovu proizvode krize te da podstrekuju nasilje nad srpskim narodom. Zemlje članice NATO-a i EU kontinuirano pozivaju na smirivanje tenzija, a sama Unija posreduje dijalogom Kosova i Srbije koji se vodi u svrhu razrješenja pojedinih pitanja.

Kosovo je u decembru 2022. podnijelo zahtjev za članstvo u EU, nakon čega je pet ruskih portala na arapskom jeziku pokušalo da dezavuiše legalnost podnošenja tog zahtjeva. U sklopu projekta EU pod nazivom “EU vs. DISINFO” pronađeni su članci u kojima se lažno navodi da je predajom zahtjeva za članstvo u EU Kosovo prekršilo zabranu podnošenja zahtjeva za članstvo u međunarodnim organizacijama uvedenu Vašingtonskim sporazumom, a koji su Kosovo i Srbija potpisali u Bijeloj kući u septembru 2020.

Vašingtonskim sporazumom — koji su potpisali srpski predsjednik Aleksandar Vučić i tadašnji kosovski premijer — Avdullah Hoti između ostalog je dogovoreno da Kosovo neće podnositi zahtjeve za članstvo u međunarodnim organizacijama do 4. septembra 2021, dok je Srbija pristala da neće vršiti pritisak na druge zemlje u pravcu povlačenja priznanja Kosova. Bez obzira na navode plasirane u ruskim medijima, moratorij na članstvo u međunarodnim organizacijama — kako su ga zvali kosovski mediji — nije bio na snazi kada je Kosovo 2022. godine predalo zahtjev za prijem u EU.

Kako navodi Peci, to je očigledan primjer omalovažavanja uloge međunarodne zajednice na Kosovu. “Rat protiv Zapada vodi se na Kosovu. Agresivnost [ruske dezinformativne kampanje] više ima veze sa Zapadom nego sa Kosovom”, kaže Peci. “Ne zaboravimo da je u svemu tome cilj i da se utiče na mnijenje svjetske javnosti.”

Peci dodaje da se — mada nisu identični — interesi Srbije i Rusije preklapaju na Kosovu.

“Srbiji Rusija treba da bi se izborila sa Kosovom, dok Rusiji treba Srbija da bi se destabilizovao region”, potcrtava Peci. “Srbiji je Rusija potrebna jer Beograd nastoji da blokira članstvo Kosova u međunarodnim organizacijama i institucijama — ne zaboravimo da su obje lobirale za povlačenje priznanja Kosova. Razlika je u nijansama zato što je Srbiji prioritet borba oko Kosova, a Rusija je ovamo u klinču sa Zapadom.”

Kina sponzoriše vijesti na albanskom jeziku

Kineski medij Radio Ejani objavio je sponzorisani video sa titlovima na albanskom jeziku u kojem razmatra nezadovoljstvo evropskih građana_ki inflacijom i pratećim opterećenjem globalne ekonomije. Radio Ejani konstatuje da su njihovi ekonomski problemi prouzrokovani sankcijama koje je EU uvela Rusiji.

U opisu je navedeno sljedeće: “Nakon izbijanja rusko-ukrajinskog sukoba, EU je uvela sankcije Rusiji, ali one su dovele do nestašice energije u Evropi kao i povećanja cijena.” Na samom snimku prikazani su demonstranti_ce u Njemačkoj i Moldaviji koji pozivaju na iznalaženje diplomatskog rješenja, apelujući na EU da prestane da šalje podršku Ukrajini u vidu naoružanja.

Radio Ejani ima sjedište u Tirani, glavnom gradu Albanije — sa kojom je Kina diplomatske odnose prvi put uspostavila prije sedamdeset godina — a riječ je o državnom mediju usredsrijeđenom na albansko govorno područje u regionu. Kina se oštro protivi nezavisnosti Kosova, na čijoj teritoriji nema ambasadu, već kancelariju za vezu — kao i Rusija.

U jednoj od prvih spozorisanih objava Radija Ejani na albanskom jeziku promovisan je Xi Jinping, pri čemu je istaknuto da je posjetio krajeve pogođene COVID-19. Iako su u početku (2019. godine) pretežno objavljivali političke sadržaje, redakcija Radija je u međuvremenu proširila tematiku koju pokriva pa sada više pišu o privrednim aktivnostima i kulturi Kine, stavljajući naglasak na zvaničnu propagandu kineskih vlasti.

Tako je Radio Ejani u februaru 2022. plaćenim reklamama promovisao priču o pokrajini Sinđan [Istočni Turkestan], predstavivši ga kao “stjecište pjesme i plesa”. Zbog radnji koje vrše u ovoj pokrajini — gdje živi oko dvanaest miliona Ujgura_ki većinom muslimanske vjeroispovijesti — kineske vlasti su se našle na udaru međunarodne zajednice te su optužene za zločine protiv čovječnosti i genocid nad ujgurskim narodom. U opisu sponzorisanog snimka piše: “Sinđan je stjecište pjesme i plesa. Naš ujgurski narod oduvijek je bio poznat kao narod što pjeva i pleše.” Od 2019. do početka 2022. samo na Facebooku je sponzorisano 40 članaka koje je ovaj medij namijenio publici na Kosovu.

Istom metodom se koristi još jedan kineski državni medij, CGTN, s tim što promoviše isključivo sadržaje na engleskom jeziku. Da bi doprla do kosovske publike, redakcija CGTN-a plaća sponzorisanu promociju svega, od videa sa slatkim pandama i tigrovima do sadržaja o ratu u Ukrajini te snimaka govora i susreta Xi Jinpinga. Na stranici CGTN-a od maja 2019. do februara 2022. postavljeno je 440 sponzorisanih objava, a publici često nije jasno da ih je pripremio i opremio kineski državni medij.

Prema istraživanju Nacionalnog demokratskog instituta (NDI) iz SAD-a, kosovski novinari_ke koji su učestvovali u fokus grupama naveli su da pojedine medije na Kosovu finansira Kina. Iako nisu naveli o kojim je konkretno medijima riječ, do sada je utvrđeno da sadržaji iz pojedinih članaka objavljenih u kosovskim medijima potiču iz onih objavljenih u kineskim državnim medijima. Međutim, involviranost kineskih medijskih organizacija na Kosovu vidi se iz njihovih aktivnosti na društvenim mrežama — tj. sponzorisanja objava usmjerenih na Kosovo.

Ana Kristinovska, sinologinja i direktorica makedonske organizacije ESTIMA koja okuplja stručnjake_inje sa Zapadnog Balkana te iz Kine i EU, kaže da su ovakve vijesti — kao što je vijest o nezadovoljstvu Evropljana_ki fokusom na Ukrajinu — sastavni dio službenog narativa Kine. Kristinovska na snimke njemačkih i moldavskih demonstranata_ica i druge takve sadržaje gleda kao na odraz nadanja Pekinga da će evropske države obustaviti pomoć Ukrajini.

“Nadaju se da će zbog nezadovoljstva javnosti i pogoršanja stanja na unutrašnjem planu doći do zaokreta u politici evropskih zemalja”, objašnjava Kristinovska.

Prema njenim riječima, u kineskim državnim medijima prisutnim u evropskim zemljama Sjedinjene Države su predstavljene tako kako su predstavljene da bi se kod Evropljana_ki izgradilo nepovjerenje prema Americi. Kristinovska dodaje da Kina u širem kontekstu rata u Ukrajini ima za cilj sijanje razdora između EU i SAD-a.

“Kina u stvari pokušava da probere dešavanja i argumente koji joj odgovaraju, a sve kako bi spinovala informacije u svoju korist, tj. u korist sopstvenih narativa. To su priče da se Sjedinjene Države neodgovorno ponašaju prema ostatku svijeta te da evropske države ne treba da prate politike Vašingtona, već da se urazume i uđu u pregovore sa Rusijom”, kaže Kristinovska.

S obzirom na da su na Kosovu i u susjedstvu prisutni razni izvori dezinformacija, Osmani smatra da bi kosovske institucije trebalo da se intenzivnije posvete edukaciji u oblastima medijske pismenosti i kritičkog razmišljanja.

“Sutra će biti kasno — na tome moramo da poradimo već danas”, zaključio je.

Izvještaji nevladinih organizacija pružaju uvid u različite oblike dezinformacija na Kosovu i o Kosovu, ali ne postoje sveobuhvatni podaci koji bi ukazivali na razmjere dezinformativnih kampanja usmjerenih na Kosovo i kosovske građane_e, i to pod palicom stranih aktera.

Nedostatak podataka i nedovoljna posvećenost kreatora politika u ovoj oblasti stavljaju Kosovo u nezavidan položaj. Ne postoje mehanizmi koji bi javnosti pomogli da se zaštiti od lažnih vijesti, a izostaje i adekvatna, organizovana reakcija na dezinformacije u digitalnom prostoru, a čija je meta Kosovo.

Naslovna fotografija: Atdhe Mulla / K2.0.

Ovaj članak napisan je u partnerstvu sa regionalnom inicijativom Western Balkans Anti-Disinformation Hub koju je pokrenula Fondacija Metamorphosis, i to uz finansijsku podršku Ministarstva vanjskih poslova Kraljevine Holandije. Sadržaj članka je u domenu odgovornosti organizacije Kosovo 2.0 te nužno ne odražava stavove projektnih partnera kao ni finansijera.

Zašto je navedena ova klauzula?