Početkom ovog meseca otkriveni su planovi za demoliranje zgrade koja je bila dom Narodnog pozorišta Albanije skoro 80 godina, što je izazvalo protest umetnika. Premijer Edi Rama, poznat kao promoter umetnosti dok je bio gradonačelnik Tirane, odbacio je motive za protest, najavljujući da će nova, savremenija zgrada biti bolji dom pozorišta.

Ipak, glumci Narodnog pozorišta odbacuju ideju o zameni stare zgrade, pozivajući na rekonstrukciju, ali ne samo postojeće zgrade, već i načina na koji država tretira umetnike generalno, posebno zaposljene u Narodnom pozorištu.

Odbacivanje starog?

Izgrađeno 1939, Narodno pozorište Albanije, nekada poznato kao Pozorište za narod (Teatri Popullor), korišteno je kao bioskop do kraja Drugog svetskog rata, kada su pozorišne grupe iz raznih gradova širom zemlje počele da nastupaju na ovoj bini.

Zgradu Narodnog pozorišta mnogi opisuju kao najvažniju teatarsku institucija u Albaniji, jednu od uzvišenih vrednosti albanske kulture, ‘hram’ i umetničko srce za celi albanski svet.

Vlada je 2016. obznanila planove za izgradnju Umetničkog centra Turbina, kao deo državnih planova takozvanog ‘Urbanističkog preporoda’. Centar bi trebalo, između ostalog, da ima prostor za buduće pozorište, iako deluje da je i dalje nedovršen. Uprkos tome, u oktobru je najavljeno da će Narodno pozorište uskoro biti premešteno tamo, dok se njegov prvobitni dom renovira.

Međutim, umetnici, uključujući neka poznata imena iz albanskog sveta kulture, tvrde da ni Umetnički centar Turbina ni nova zgrada neće biti pogodno mesto za Narodno pozorište.

Robert Ndrenika, jedan od najstarijih i najistaknutijih glumaca u zemlji, kritikovao je Umetnički centar Turbina, potpisao peticiju i pozvao javno da se odbace planovi za demoliranje Narodnog pozorišta.

“Postojeća zgrada pozorišta pripada narodu”, izjavio je Ndrenika početkom ovoga meseca. “Ne možemo da dozvolimo rušenje teatra bez jasnog objašnjenja onoga što će se desiti ubuduće. Nova zgrada Turbina je smešna. Ne može se koristiti kao teatar.”

Ovaj glumac zaključuje da bi postojeća zgrada trebalo da bude zaštićena, ističući primere drugih balkanskih gradova, poput Beograda ili Bukurešta, gde su narodna pozorišta prave znamenitosti.

Ipak, Rama veruje da bi staro pozorište trebalo da bude zamenjeno “evropskim pozorišnim prostorom”, što je pojasnio tokom skupštinske rasprave na ovu temu. Odbacio je motive protesta, rekavši da “njihovoj borbi fali suština”.

Štaviše, na televizijskoj javnoj debati, gradonačelnik Tirane, Erion Velijaj, izjavio je da postojeće pozorište nema istinsku arhitektonsku vrednost. Opisao je staru zgradu kao “konglomerat piljevine” izgrađen između dva rata uz tvrdnju da više ne služi svrsi.

Veliaj, takođe, tvrdi da je zgrada izgrađena materijalom koji je štetan za ljude i da je prouzrokovao razne zdravstvene probleme kod umetnika. “Više u gradu nećemo imati pozorište azbesta i raka”, zaključio je, misleći na medijske spekulacije o smrti niza glumaca od raka pluća.

Nategnuti odnosi između glumaca i države

Ali umetnici koji su radili u ovoj zgradi decenijama nisu ubeđeni. Oni su 12. februara zauzeli Narodno pozorište u znak protesta. Glumac Bujar Asćeriju (Asqeriu), govorio je na konferenciji za štampu gde su umetnici denuncirali “mizerne uslove” s kojima se suočavaju pored činjenice da su primorani da napuste binu koju toliko cene i neguju.

“Jedan od najboljih umetnika je plaćen manje od prosečnog službenika u Ministarstvu za kulturu”, izjavio je Asćeriju u govoru koji je postao viralan skoro istog trenutka nakon što je objavljen. “Evo koliko naše ministarstvo i naša vlada cene umetnike. Dok ignorišu umetnike koji umiru, vladini zvaničnici žive u vilama od po 5-10 miliona evra. Ovo je velika drama naše zemlje.”

On tvrdi da je zgrada bila ciljano zanemarivana godinama kako bi bila uništena, a da bi se izgradila nova, savremena zgrada.

“Da danas vidite pozorište nateralo bi vam suze na oči”, izjavio je Asćeriju za Ora njuz (Ora News) krajem meseca. “Šta će biti učinjeno sa ovim mestom u kom smo proveli našu karijeru? Šta je sa ljubiteljima pozorišta?”

Neki umetnici, međutim, veruju da je nova zgrada neophodna. Artan Imami, glumac i producent, smatra da bi nova zgrada trebalo da liči na postojeću i ističe potrebu za finansijskom autonomijom pozorišta kojim trenutno rukovodi Ministarstvo za kulturu.

“Zalažem se za novu zgradu na istoj lokaciji, sa arhitekturom i infrastrukturom u skladu sa savremenim duhom 21. veka”, izjavio je Imami za K2.0. “Ja sam za promene koje dovode do autonomije, posebno finansijske autonomije. Ima primera koje možemo da uzmemo, kao što su primeri pozorišta Piccolo di Milano i Comedie Francaise.”

Podrška građana

Mnogi građani su pružili podršku glumcima prilikom protesta zbog uništavanja stare zgrade. Fjorda Lukmani (Llukmani), koja ima 23 godine i živi u Tirani, govorila je za K2.0 o tome koliko ova zgrada znači njenoj generaciji.

“Odlazili smo u pozorište u okviru školskih aktivnosti”, objašnjava ona. “Imam sećanja na to pozorište. Ne bi trebalo graditi nešto preko istorijski važnih zgrada. Sasvim se protivim planu demoliranja ove zgrade. Ima i dalje dosta ljudi idu u pozorište.”

Međutim, Inva Hasanaliaj, česta posetiteljka pozorišta, misli da uslovi postojećeg Narodnog pozorišta nisu odgovarajući za najvažniju pozorišnu instituciju u zemlji.

“Ako je moguće rekonstruisati postojeću zgradu pozorišta, onda je to okej. Trebalo bi da očuvamo istorijske vrednosti. Ipak, Albaniji je potrebno pravo pozorište, verovatno sa novom zgradom i novim uslovima”, izjavila je za K2.0, dodajući da ne podržava Umetnički centar Turbina kao alternativni prostor zbog udaljenosti od postojećeg pozorišta i centra Tirane.

Siva zgrada u centru Tirane je, primetno, jedina nerekonstruisana zgrada u ovom području. Uprkos protestima, čini se verovatnim da će brzo promenljivi centar Tirane uskoro imati još jednu prinovu i državni teatar će biti smešten na drugom mesto na određeni period, a pre nego što se vremenom vrati u novi dom.

Naslovna fotografija: Merxhan Daci.