Od prvobitne najave na Twitteru krajem prošle godine, pa sve do potpisivanja ukaza ovog avgusta, prošlo je svega nekoliko mjeseci, a kleveta i povreda ugleda i časti ponovo su postale — ubrzanom i višestruko kritikovanom procedurom — krivična djela u Republici Srpskoj.

Milorad Dodik, predsjednik bh. entiteta Republika Srpska, 31. oktobra 2022. godine obavijestio je na Twitteru ministra pravde da pripremi novu legislativu kojom će kleveta i povreda ugleda i časti postati krivična djela.

Ministarstvo pravde Republike Srpske prezentovalo je u martu 2023. godine Nacrt zakona o izmjenama i dopunama Krivičnog zakonika Republike Srpske. U dodatoj Glavi XVIIa kleveta i povreda ugleda i časti tretirane su kao krivično djelo. Propisane su kazne u rasponu od 5.000 KM (2500 EUR) za uvredu do 120.000 KM (60.000 EUR) za iznošenje u javnost stvari iz ličnog i porodičnog života koje mogu imati teške posljedice.

Narodna skupština Republike Srpske zadužila je 23. marta Ministarstvo pravde da u periodu od 60 dana organizuje javne rasprave o predloženom Nacrtu izmjena i dopuna Krivičnog zakonika. Održane su četiri javne rasprave u četiri grada bh. entiteta Republika Srpska.

Tokom održanih rasprava, medijska zajednica upozoravala je da ovim izmjenama bosanskohercegovački entitet Republika Srpska ide unazad 22 godine, u period kada kleveta još nije bila dekriminalizovana. Upozorenja koja su stizala od medijske zajednice, lokalnih i međunarodnih medijskih organizacija insistirala su na poštovanju medijske etike i korištenju mehanizama samoregulacije (objavljivanje ispravke, demantija) te provedbi medijacije prije pokretanja građanske parnice, kako propisuje važeći lex specialis Zakon o zaštiti od klevete u Republici Srpskoj.

Novinarke i novinari objašnjavali su tokom javnih rasprava da, bez obzira na visinu kazne koja je propisana, problem predstavljaju potencijalni dugotrajni sudski procesi dokazivanja krivice za narušavanje subjektivnih psihičkih osjećanja poput ugleda i časti, koji mogu onemogućiti slobodan i nesmetan rad novinarki i novinara. Medijski_e radnici_e su često iskazivali protest napuštanjem javnih rasprava, a protesti stručne javnosti i stanovništva protiv kriminalizacije klevete uslijedili su u Zvorniku i u Banjaluci, pred sjednicu Narodne skupštine RS.

Izmjenjeni Prijedlog zakona o izmjenama i dopunama Krivičnog zakonika Republike Srpske donio je Glavu XVIIa i članove 208a i 208b. Njima je propisano tretiranje klevete kao krivičnog djela uz novčane kazne do 2500 eura, a slične novčane kazne određene su i za iznošenje ili prenošenje stvari iz ličnog ili porodičnog života nekog lica.

U članu 208b (Iznošenje ličnih i porodičnih prilika) u stavu 4 propisano je: “Istinitost ili neistinitost onog što se iznosi ili pronosi iz ličnog ili porodičnog života nekog lica ne dokazuje se”.

Kršenje slobode mišljenja

Poslanicima_ama su dostavljeni, pored zaključaka s javnih rasprava, komentari hitne pravne analize OSCE-a.

“Od suštinskog je značaja da zakon jasno razlikuje vrijednosne stavove, koji nisu podložni dokazivanju, od činjeničnih izjava čije postojanje je moguće pokazati. Zahtjev da se dokaže istinitost vrijednosnog stava je zbog toga nemoguće ispuniti i takav zahtjev predstavlja kršenje slobode mišljenja”, navodi se u hitnoj pravnoj analizi ODIHR-a.

Ne uzimajući u obzir komentare dostavljene na javnim raspravama i pismenim putem niti komentare OSCE-a, poslanice i poslanici glasali su 20. jula za Prijedlog izmjena i dopuna Krivičnog zakonika Republike Srpske.

Negodovanje zbog usvajanja zakona iskazali su Kancelarija visokog predstavnika Savjeta za implementaciju mira, specijalni izvjestioci za ljudska prava Ujedinjenih nacija, Delegacija Evropske unije u Bosni i Hercegovini i brojne organizacije civilnog društva.

“Ponovna kriminalizacija klevete u Republici Srpskoj organima vlasti daje mogućnost da guše i cenzuriraju medijske slobode i civilno društvo, ograničavaju slobodno kritičko mišljenje i ušutkaju neistomišljenike.”, navodi se u saopštenju Kancelarije visokog predstavnika Savjeta za implementaciju mira u Bosni i Hercegovini, uz napomenu da je ovakva praksa karakteristična za autoritarne režime

Predstavnici Ujedinjenih nacija zaduženi za slobodu mišljenja, izražavanja, okupljanja i ljudskih prava pozvali su vlasti u entitetu Republika Srpska da ukinu izmjene Krivičnog zakonika i osiguraju poštovanje prava na slobodu izražavanja.

“Bosna i Hercegovina dala je dobar primjer u regionu dekriminalizujući klevetu prije 20 godina, pokazujući da se kleveta može i treba rješavati samo kroz građansko pravo. Ponovno uvođenje krivičnog djela klevete predstavlja veliki zastoj u uživanju prava na slobodu izražavanja ne samo u entitetu Republika Srpska već i u cijeloj zemlji”, saoštili su specijalni izvjestioci za ljudska prava UN. Njihov ekspertski tim napomenuo je da kriminalizacija klevete predstavlja suprotnost globalnom trendu u Evropi i svijetu.

Sedam dana nakon usvajanja Prijedloga izmjena i dopuna Krivičnog zakonika Republike Srpske u Narodnoj skupštini RS, Klub bošnjačkog naroda u Vijeću naroda Republike Srpske odlučio je da uloži veto i onemogući dvotrećinsko potvrđivanje usvajanja Prijedloga izmjena i dopuna Krivičnog zakonika.

Od osam delegata u Klubu bošnjačkog naroda, pet delegata se izjasnilo da navedene izmjene Krivičnog zakonika RS vrijeđaju vitalni nacionalni interes bošnjačkog naroda, mehanizam zaštite konstitutivnih naroda.

Ustavni sud Republike Srpske odbacio je 8. avgusta veto Kluba bošnjačkog naroda u Vijeću naroda Republike Srpske. Vijeće za zaštitu vitalnog nacionalnog interesa utvrdilo je da zahtjev nije prihvatljiv.

Predstavnici medijske zajednice saopštili su da će tražiti ocjenu ustavnosti pred Ustavnim sudom Republike Srpske ako usvajanje zakona bude potvrđeno u Vijeću naroda RS. U međuvremenu, Milorad Dodik, predsjednik bh. entiteta Republika Srpska proglasio je zakon važećim ukazom koji je objavljen Službenom glasniku Republike Srpske i prije ocjene ustavnosti koju treba da donese Ustavni sud bh. entiteta Republika Srpska.

Inicijativa da kleveta i povreda ugleda i časti budu tretirani kao krivična djela kontekst je političke klime komuniciranja u postizbornoj kampanji Milorada Dodika, predsjednika bh. entiteta Republika Srpska.

Agenti, neprijatelji i svi ostali

U prvim mjesecima nakon izbora, Milorad Dodik pokrenuo je nekoliko inicijativa koje je uvažilo i preuzelo Ministarstvo pravde Republike Srpske. Među tim inicijativama je legislativa kojom se propisuje označavanje organizacija civilnog društva koje se finansiraju iz inostranstva “agentima stranog uticaja”, zatim zabrana političkih aktivnosti neprofitnih organizacija, zabrana zagovaranja i uticanja neprofitnih organizacija na legislativu i izvršnu i zakonodavnu vlast. 

U danu kada je Narodna skupština Republike Srpske usvojila Prijedlog zakona o izmjenama i dopunama Krivičnog zakonika, Milorad Dodik najavio je da će vrlo brzo biti predložen i zakon kojim će biti „stvoreno pravo za proglašavanje neprijatelja Republike Srpske“.

Nekoliko dana kasnije, Milorad Dodik kao neprijatelje bh.entiteta Republika Srpska označio je i pojedine medijske kuće koje emituju program i objavljuju sadržaj u tom i drugom bosanskohercegovačkom entitetu. To je bio nastavak targetiranja i označavanja medijskih radnica_ka i medijskih kuća koje je Milorad Dodik prethodno nazvao “spodobama koje godinama reketiraju”, postupak koji je uslijedio nakon višegodišnjih verbalnih napada na novinarke i novinare. 

Kako će pomenuta legislativa u cjelosti uticati na slobodu izražavanja, mišljenja, okupljanja i organizovanja zavisiće u narednom periodu isključivo od nezavisnosti i nepristrasnosti pravosuđa u bh. entitetu Republika Srpska.

Prema nedavno usvojenom Zakonu o neprimjenjivanju odluka Ustavnog suda BiH, odluke Ustavnog suda Bosne i Hercegovine neće se primjenjivati na prostoru bh. entiteta Republika Srpska sve dok — kako stoji u zakonu — Parlamentarna skupština Bosne i Hercegovine ne usvoji Zakon o Ustavnom sudu Bosne i Hercegovine.

Riječ je o inicijativi Milorada Dodika čiji je cilj da predsjedniku Evropskog suda za ljudska prava onemogući izbor troje sudija u Ustavnom sudu Bosne i Hercegovine. Sudije koje bira predsjednik Evropskog suda za ljudska prava Milorad Dodik u političkom diskursu označava (naziva) kao “strance” ili “strane sudije”, kvalifikujući rad tih sudija kao nepoželjan.

Tim odlukama entitetske skupštine onemogućeno je građankama i građanima bh. entiteta Republika Srpska da koriste mehanizme pravne zaštite koje nudi država Bosna i Hercegovina, a koje garantuje Ustav države. 

Izolacija bh. entiteta Republika Srpska način je provođenja nedemokratskih, autokratskih mehanizama čiji je zadatak potpuna politička i društvena kontrola pravosudnih, političkih i društvenih institucija. Ograničavanje mogućnosti kritike javnih zvaničnika i javnih politika, kritike rada predlagača legislative koje mogu biti ocijenjene kao neprijateljsko djelovanje, te ograničavanje mogućnosti uticanja na legislative koju donosi izvršna i zakonodavna vlast za neprofitne i nevladine organizacije ima tendenciju isključivanja javnosti i kritične mase iz politčke sfere. 

Nepoštovanje ustanovljenih procedura čin je političke samovolje nedemokratskog, autokratskog lidera stabilokratije koja vlada političkim institucijama posredstvom policijskih snaga. Uključivanje policijskih snaga u istraživanje krivičnog djela klevete i povrede ugleda i časti biće ozbiljan pritisak na nezavisne i istraživačke medije koji u pojedinim slučajevima može rezultirati blokadom rada redakcija, policijskim uzurpiranjem imovine medija i sredstava rada, policijskom prismotrom i onemogućavanjem izvještavanja. 

Nije lako zamisliti život i rad pojedinca_ke kome je/kojoj je dodijeljena oznaka “neprijatelja naroda i entiteta” i koji_a se istovremeno brani pred sudom zbog narušavanja ugleda i časti javnog zvaničnika ili preduzeća u vlasništvu porodice javnog zvaničnika, samo zbog izvještavanja o korupciji i kriminalu.

Navedene taktike i sredstva kojim se služe Milorad Dodik i njegov reži ne predstavljaju samo čin gušenja slobode izražavanja, mišljenja i organizovanja, već i sam proces lustracije, čistki. To su rituali stabilokratskih autokratija koje generišu povjerenje fundamentalističkih, radikalnih pojedinaca i grupa.

Naslovna fotografija: Majlinda Hoxha / K2.0.

Sadržaj ovog članka je isključiva odgovornost K2.0. Stavovi izneseni u njemu lični su stavovi autora/ice te nužno ne odražavaju stavove K2.0.

Zanima vas kako se naš novinarski rad finansira? Saznajte više ovdje.