U aprilu 1990. godine, Adem Demači (Demaçi) oslobođen je nakon 28 godina provedenih u zatvoru. Naime, država Jugoslavija mu je prethodno izrekla tri presude zbog kojih je postao jedan od političkih aktivista koji su u toj zemlji služili najduže zatvorske kazne. Otprilike dvadeset godina pošto je oslobođen, na pitanje da li je i u jednom trenutku razmišljao o bijegu iz zatvora odgovorio je: “Da li čovjek bježi sa svog radnog mjesta?”

Demači je prvi put uhapšen u novembru 1958. Godine kao dvadesettrogodišnjak, i to pod optužbom za “neprijateljsko djelovanje protiv ustavnog poretka Federativne narodne republike Jugoslavije” (FNRJ). Tada je osuđen na pet godina zatvora, no pušten je poslije odslužene tri. Vlasti FNRJ-a u tom periodu su likvidirale veliki broj osoba, dok je još veći broj njih pretresan, zatvaran i prisilno deportiran u Tursku.

U junu 1958. godine, Demači je objavio knjigu pod naslovom “Gjarpijt e Gjakut” (“Krvave zmije”), u kojoj je kritizirao tradiciju krvne osvete zastupljenu među Albancima, ali je osudio i masovne te nasilne deportacije albanskog stanovništva u Tursku, pozivajući na pobunu protiv jugoslavenskog režima. Njegova knjiga iste godine je zabranjena, stoga se našao iza rešetaka zajedno s onima koji su završili u zatvoru samo zato što su uhvaćeni s tim naslovom u rukama.

Godine 1963. — kada je FNRJ promijenila ime u Socijalistička federativna republika Jugoslavija (SFRJ) i kada je Josip Broz Tito proglašen za novog-starog “doživotnog predsjednika” — Demači je osnovao Revolucionarni pokret za ujedinjenje Albanaca, čiji su se članovi zalagali za ujedinjenje Kosova i Albanije te se ujedno i glasno suprotstavljali ekonomskoj marginalizaciji Albanaca u bivšoj Jugoslaviji.

Ponovo je priveden 1964, a pušten 1974. godine, kada je usvojen novi ustav SFRJ. Ustavom su zagarantirana veća prava republikama i njihovim pokrajinama, no politički disidenti još uvijek su bili progonjeni. Tako je Demači godinu dana kasnije još jedanput uhapšen i osuđen na dodatnih 15 godina zatvora.

Tokom devedesetih godina, po izlasku iz zatvora se nastavio baviti političkim aktivizmom. Bilo je to vrijeme u kom je represivni režim Slobodana Miloševića odstranjivao Albance iz javnog života, iz institucija, te s njihovih radnih mjesta.

Zbog svog viđenja razvoja pokreta otpora otvoreno se sukobio s Ibrahimom Rugovom, liderom LDK-a i predsjednikom kog su izabrali kosovski Albanci. Demači je u augustu 1998. godine postao politički predstavnik OVK-a, a na toj funkciji se zadržao sve do marta 1999. Godine, kada je podnio ostavku jer je bio nezadovoljan sporazumom iz Rambujea. Prije svega, protivio se odredbama kojima je predviđeno očuvanje teritorijalnog suvereniteta Srbije — što je obuhvatalo i Kosovo kao njen sastavni dio — i prisustvo srpskih snaga na teritoriji Kosova.

U periodu nakon 1999. godine, Demači je ulagao napore u zaštitu manjina na Kosovu i bio je jedan odnajaktivnijih glasova koji su se protivili osveti nad manjinskim zajednicama u godinama neposredno poslije okončanja rata. Svoje kritike je upućivao i na račun međunarodne zajednice, koja prema njegovom mišljenju nije poštivala odluke lokalnog stanovništva.

Prije godinu dana, 26. jula 2018. godine, Demači je umro u svojoj 82. godini života.

K2.0 je razgovaralo sa Škeljzenom Gašijem (Shkëlzen Gashi), autorom Demačijeve biografije i čovjekom koji ga je pitao da li je ikada pomišljao na bijeg iz zatvora.

Gaši i Demači su od 2008. do 2010. godine obavili brojne razgovore na osnovu kojih je trebala biti napisana i objavljena Demačijeva biografija, ali njihov odnos se pogoršao prije objave knjige. Prema Gašijevim riječima, to se desilo zato što je Demači od njega zahtijevao da izbaci nekoliko stranica, no knjiga “Adem Demaçi, biografi e paautorizuar” (“Adem Demači, neovlaštena biografija”), objavljena je bez Demačijevog dopuštenja 2010. godine.

K2.0: Osvrnimo se prvo na period od završetka Drugog svjetskog rata na Kosovu do 1958. godine, kada je Demači prvi put uhapšen. Da li možete izdvojiti neke od prelomnih tačaka iz tog vremena koje su odredile razvoj Demačija kao ličnosti?

Škeljzen Gaši: U periodu od kraja Drugog svjetskog rata pa sve do Demačijevog prvog hapšenja odvilo se nekoliko događanja koja su bila od presudnog značaja za njegov politički razvoj, no ovaj put ću izdvojiti tri za koja smatram da su bila najvažnija.

Prva prelomna tačka uslijedila je odmah po okončanju Rata. U vremenu dok je Demači pohađao osmogodišnju gimnaziju u Prištini, jugoslavenski partizani iskopali su jamu — danas poznatu pod nazivom “Strelište” — u koju su bacali tijela aktivista NDSH-a [Albanskog nacionaldemokratskog pokreta, narodnog pokreta otpora antikomunističkog karaktera] nakon što su ih strijeljali. Demači mi je spominjao kako su ga ta strijeljanja noću često budila.

Fotografija dvadesettrogodišnjeg Demačija preuzeta iz knjige Škeljzena Gašija “Adem Demači, neovlaštena biografija.”

Druga prelomna tačka bila je 1953. godina. Te godine je jugoslavenski predsjednik Josip Broz Tito s turskim ministrom vanjskih poslova Mehmetom Kopruluom sklopio prijateljski sporazum kojim je omogućena deportacija Albanaca iz Jugoslavije u Tursku. Kada sam Demačija pitao šta je za njega bilo najteže u životu, rekao mi je sljedeće: “Najteže mi je bilo to što su skoro svi moji prijatelji tokom pedesetih godina deportirani u Tursku.”

Treća prelomna tačka dogodila se u zimu 1955/56. godine, kada je jugoslavenski režim započeo kampanju prikupljanja oružja na Kosovu. Demači je govorio kako su “ljude izvodili iz njihovih domova te ih maltretirali, vezivali i vukli po hladnoći sve dok im koža nije počela otpadati kao perje kod kokoši.”

“Tražili su oružje. Vi ga, naravno, niste imali, pa su vas tjerali da ga kupite. U strahu da će ponovo morati proći kroz tu patnju, jedan moj komšija se objesio.”

Demači je prvi put priveden, a zatim i osuđen, 1958. godine, godinu dana pošto je objavio svoju knjigu “Krvave zmije” i još nekoliko svojih priča u listu “Rilindja”. U njegovoj biografiji navodite da u to vrijeme Demači još uvijek nije bio “član bilo kakve tajne organizacije”, ali da je “sa svakim svugdje razgovarao o svemu.” Kakve opasnosti su Demačijevi tekstovi predstavljali po tadašnji režim?

Demači je prvi put uhapšen 19. novembra 1958. godine u prostorijama dnevnog lista “Rilindja”, gdje je bio zaposlen kao urednik zadužen za svjetsku književnost. Priveden je navodno zato što je učestvovao u neprijateljskim aktivnostima usmjerenim protiv jugoslavenskog državnog aparata te u borbi za otcjepljenje Kosova od Jugoslavije i ujedinjenje te oblasti s Albanijom.

Ono što je jugoslavenske vlasti zaista navelo da ga uhapse bile su njegove izjave i tekstovi u kojima je otvoreno opisivao nepravdu koja se provodila nad albanskim stanovništvom, a vlastima je kao povod istovremeno poslužila i cjelokupna poruka njegove knjige “Krvave zmije”. Međutim, Demačija je privođenje iznenadilo — kada ga hapsili, upitao je milicajce da nisu možda pogriješili.

Fotografija: Atde Mula (Atdhe Mulla) / K2.0.

U mnogobrojnim razgovorima koje smo vodili priznao mi je da u trenucima dok je pisao “Krvave zmije” nije ni pomišljao na to da bi ga mogli privesti zbog te knjige jer nije mogao povjerovati u to da bi mogli biti toliko naivni da učine problem većim nego što jest. Njegov roman kasnije su raznosili studenti i aktivisti ilegalci, često je krijući pod naslovnom stranicom knjige Ive Andrića “Na Drini ćuprija”. Štaviše, Demači je u zatvoru upoznao Albance koji su završili iza rešetaka samo zato što su čitali njegovo štivo.

Demači je među prvima počeo javno kritizirati tadašnji režim. Da li se on, prema Vašem mišljenju, vlastodršcima suprotstavio zbog toga što je bio intelektualno spremniji ili zbog toga što je bio hrabriji od drugih?

Demači je za to vrijeme bio itekako napredan u intelektualnom smislu. Kao učenik je pod posebnim nadzorom svog profesora Idriza Ajetija i pjesnika Esada Mekuljija (Mekuli) objaviljivao priče u listu “Rilindja” (“Preporod”) i časopisima kao što su “Jeta e re” (“Novi život”) i “Zani i Rinisë” (“Glas omladine”). Potom se u periodu od 1953. do 1958. godine kao student svjetske književnosti na Univerzitetu u Beogradu i kao stipendist lista “Rilindja” afirmirao pišući kratke priče u kojima se smjelo usprotivio teškoj socioekonomskoj situaciji, a naročito deportaciji Albanaca u Tursku.

Tokom studija je slušao predavanja renomiranih beogradskih profesora o svjetskoj književnosti te je čitao djela poznatih svjetskih književnika: Balzaka (Balzac), Hemingveja (Hemingway), Kafke, Kamija (Camus), Mopasana (Maupassant), Čehova, Dostojevskog, Tolstoja i drugih. Demači je posjedovao dvije osobine koje su, prema filozofu Žan-Polu Sartru (Jean-Paul Sartre), činile jednog intelektualca: znanje i hrabrost. Njegova hrabrost ustvari je bila motivirana njegovim znanjem.

Kažete da je, prema Demačijevom riječima, Revolucionarni pokret za ujedinjenje Albanaca (RPUA) — čiji je osnivač upravo on — predstavljao jedan od uzroka pada Aleksandra Rankovića, potpredsjednika Jugoslavije. Nakon 1966. godine i njegove smjene, vlasti su počele usvajati amandmane na osnovu kojih je albanski postao zvanični jezik kao i srpski te koji su dozvolili upotrebu državne zastave. Tada se govorilo i da će presude prethodno izrečene političkim zatvorenicima albanske nacionalnosti ponovo biti razmotrene. Da li smatrate da takva tvrdnja drži vodu, i da li je Demači te zahtjeve jasno artikulirao prije nego što je zatvoren?

Ne vjerujem da je na mjestu Demačijeva tvrdnja o tome da je organizacija koju je osnovao i vodio — Revolucionarni pokret za ujedinjenje Albanaca — predstavljala jedan od uzroka pada Aleksandra Rankovića. Njegov pad bio je rezultat njegovog konflikta s Titom.

Što se tiče artikuliranja zahtjeva, primarni i konačni cilj RPUA bio je da “osigura pravo na samoopredjeljenje, sve do potpunog otcjepljenja teritorija s albanskom većinom koje se nalaze pod jugoslavenskom upravom”. U programu je navedeno da će “radi ostvarivanja gorespomenutog cilja… RPUA poduzeti sve potrebne mjere i poslužiti se svim sredstvima na raspolaganju, od političkih, preko propagandnih, pa sve do onih koja uključuju oružane sukobe i općenarodni ustanak.”

Krajem šezdesetih i početkom sedamdesetih godina, stanje na Kosovu se drastično promijenilo u oblastima politike, ekonomije, obrazovanja, kulture i tako dalje. Ta promjena bila je proizvod raznih faktora, ali ovdje ću spomenuti tri ključna događanja koja su se odvila na različitim nivoima. Na nivou Kosova, korijen promjene bile su demonstracije održane 1968. godine u organizaciji omladinskog krila RPUA, čiji su osnivači bili Adem Demači, Ramadan Šalja (Shala) i Mustafa Venhari.

Što se tiče Jugoslavije uopće, smjena državnog ministra unutrašnjih poslova Aleksandra Rankovića uslovila je promjene na teritoriji cijele zemlje, a s obzirom na širi, međunarodni plan, intervencija SSSR-a u Čehoslovačkoj utjecala je na poboljšanje odnosa Jugoslavije i Albanije, koje su strahovale da bi se takva intervencija mogla odviti i na njihovim teritorijama. S tim u vezi, unaprijeđena je i pozicija Kosova u Jugoslaviji.

Ukoliko zanemarimo tadašnje političke strukture na Kosovu, kao i političare u ostatku Jugoslavije, kakav je ugled Demači uživao među kosovskim stanovništvom?

Do 1958. godine i njegovog prvog hapšenja, Demači je bio čovjek koji je uživao ogroman ugled. Objavio je dvadesetak priča u različitim novinama i časopisima, priča koje su imale ogroman odjek u društvu; napisao je “Krvave zmije”, prvi roman objavljen na Kosovu; radio je kao urednik dnevnog lista “Rilindja” zadužen za svjetsku književnost.

Ne iznenađuje činjenica da se u periodima između odsluženja zatvorskih kazni (1961–1964. i 1974–1975.) malo ko usudio viđati Demačija, osim njegovih bliskih prijatelja i članova porodice i rodbine. Na ulici su se mnogi pretvarali da ga ne poznaju, a jedan od izuzetaka bio je Esad Mekulji. Pored toga, državni aparat je spriječio Demačija da se zaposli kako bi zastrašio druge.

Bio je spreman baviti se bilo kojim poslom, pa čak i kopanjem kanalizacije, no kad god bi konkurirao na neku poziciju, bio bi odbijen. U to vrijeme, šanse da objavi knjigu bile su vrlo male, tako da je vrlo rijetko pisao. U osamdesetim godinama, a posebno nakon što je izašao iz zatvora 1990. godine, stanje se iz temelja promijenilo i Demači je postao jedna od najcjenjenijih ličnosti među kosovskim Albancima.

Za šta su Demačija tadašnje vlasti teretile?

Prvu zatvorsku kaznu (1958–1961.) odslužio je zbog onoga što je pisao, a drugu (1964–1974.) zbog osnivanja RPUA. Te dvije kazne — u ukupnom trajanju od gotovo 14 godina — priznaje, dok za treću (1975–1990.) — u trajanju od 15 godina, što je polovina ukupnog vremena koje je proveo u zatvoru — kaže da je pravno neutemeljena budući da nije učinio apsolutno ništa. Ipak, čini se da su se jugoslavenske vlasti bojale da je mogao učiniti nešto, stoga su željele da posluži kao primjer drugima. Demači je bio žrtva, čovjek kog je režim pretvorio u mučenika.

Čak i u periodu koji je proveo u zatvoru, Demači je bio poznat prema tome što je mijenjao svoje stavove. Šta nam to govori?

Demači je u početku bio pobornik otcjepljenja Kosova i drugih teritorija s većinskim albanskim stanovništvom na tlu bivše Jugoslavije te pripajanja tih oblasti Albaniji. Nakon što je 1974. godine odslužio posljednju godinu svoje druge zatvorske kazne, uvidio je da su se političke okolnosti značajno promijenile ne samo na Kosovu i na prostoru cijele Jugoslavije, već i u čitavom svijetu, tako da je smatrao kako su se Albanci morali posvetiti unapređenju statusa Kosova — od autonomne pokrajine do punopravne republike u sastavu SFRJ.

Po napuštanju zatvora 1990. godine, pridružio se borbi za nezavisnost Kosova, dok je polovinom devedesetih dao svoj doprinos projektu Balkanija (Ballkania), čija je zamisao bila da se stvori konfederacija između Srbije, Crne Gore i Kosova. Demači se pak 1998. godine kao generalni politički predstavnik OVK-a ponovo orijentirao ka nezavisnosti Kosova.

Fotografija preuzeta iz knjige „Adem Demači, neovlaštena biografija“, za koju se vjeruje da je jedina fotografija Demačija iz vremena koje je proveo u zatvoru.

Njegovi protivnici — pretežno simpatizeri Ibrahima Rugove — kritizirali su ga zbog ovih oscilacija u političkom usmjerenju. Međutim, i sam Ibrahim Rugova ispočetka je zagovarao ponovno uvođenje autonomije Kosova koju je Srbija ukinula 1989. godine, zatim transformaciju Kosova u republiku u sastavu Jugoslavije, a najzad i nezavisnost Kosova, pri čemu je s vremena na vrijeme kao alternativu spominjao i ujedinjenje Kosova s Albanijom. Polovinom devedesetih godina, Rugova je predlagao da se Kosovo pretvori u protektorat UN-a, u Rambujeu je dao svoj potpis za nezanemarivu samostalnost u okvirima Srbije i Jugoslavije, da bi se naposlijetku, poslije rata na Kosovu, ponovo zauzeo za nezavisnost.

I Demačijev i Rugovin krajnji cilj bili su sloboda i nezavisnost Kosova. Promjene političkih stajališta u određenim okolnostima i periodima predstavljale su politička sredstva kojima su taj cilj obojica nastojali postići.

Demači se devedesetih godina nalazio u sukobu s gotovo svim albanskim političarima i intelektualcima tog doba. Kakvi su bili tadašnji odnosi Demačija i ličnosti koje su dominirale javnim prostorom u to vrijeme?

Glavni politički konflikt devedesetih godina bio je onaj između Adema Demačija i Ibrahima Rugove.

Rugova se protivio ideji aktivnog otpora — odnosno blokiranju saobraćajnica, organiziranju štrajkova glađu, okupiranju javnih objekata i drugim sličnim aktivnostima  — navodno zato što je to moglo ići na ruku Srbiji koja je bila željna provođenja oružanih akcija na Kosovu. Rugovina zamisao bila je da se spriječe nasilni sukobi i da se eliminiraju postojeće predrasude o Albancima kao naoružanom narodu željnom osvete. Stremio je ka tome da pitanje Kosova internacionalizira putem strategije komunikacije, i to tako što bi obavještavao demokratski svijet o represiji koju je Srbija provodila na Kosovu, a sve s ciljem uspostavljanja protektorata UN-a na teritoriji Kosova, te na kraju i proglašenja nezavisnosti.

Demačijeva vizija se, s druge strane, zasnivala na aktivnijem pružanju otpora. On je predlagao da se zgrade i institucije koje su pripadale srpskom režimu, kao i glavne ulice i trgovi, okupiraju na nekoliko dana i noći sve do dolaska policijskih snaga Srbije.

Demači je tvrdio da bi “Srbija možda mogla ubiti još 20 000 građana jer se ne šali, ali moramo pokazati Srbiji i međunarodnoj zajednici da se ni mi ne šalimo”, zbog toga što “Srbija neće okončati okupaciju naših institucija sve dok ih ne prekrije krvlju.” Sredinom devedesetih godina, mirni otpor pod vodstvom Rugove opisao je kao ukras koji je služio državnom aparatu Srbije kako bi mogao pokazati međunarodnoj zajednici da je ovdje [na Kosovu] na snazi demokratski sistem.

Godine 1990, kada je pušten iz zatvora, Demači je — iako je mnogo propatio zbog etničkih podjela u bivšoj Jugoslaviji — stalno pravio razliku između srpskih državnika i srpskog naroda. Šta nam to dokazuje?

Ukoliko postoji ijedna fascinantna stvar vezana za Demačija, to je upravo razlika koju je pravio između srpskog naroda i srpske političke elite. Mada je bio svjestan terora koji je provođen nad albanskim stanovništvom, u javnim nastupima često je upotrebljavao izraze kao što su “naša braća, srpski narod” ili “herojski srpski narod”, zato što je vjerovao da su vlastodršci izmanipulirali srpsko stanovništvo i zato što je bio protivnik generalizacija na temelju kojih su svi Srbi izjednačavani s političarima na vlasti.

Demači je javno iznosio ove stavove jer je želio spriječiti osvetu i smatrao da je takvo djelovanje bilo u najboljem interesu Kosova. Osim toga, vjerovao je u ljudska prava, stoga ga je ugledna organizacija za ljudska prava Amnesti internešnl (Amnesty International) proglasila “zatvorenikom savjesti”. Između ostalih je osvojio i tri prestižna međunarodna priznanja: Nagradu za slobodu mišljenja “Saharov”, koju mu je dodijelio Europski parlament; Specijalnu nagradu za borbu protiv rasizma i ksenofobije, koju mu je uručio Klub univerzitetskih rektora u Madridu; kao i Nagradu za ljudska prava “Leo Ejtinger” (Eitinger), koju mu je dodijelio Univerzitet u Oslu.

Po završetku rata na Kosovu, Demači je kritizirao Albance zbog njihovog odnosa prema pripadnicima manjinskih zajednica, a naročito je skretao pažnju na ubistva Srba. Kasnije je pozvao srpsko stanovništvo da preuzme rizik za uživanje slobode kretanja, uzevši za primjer period od 1998. do 1999. godine kada je živio vlastiti život slobodno hodajući ulicama Prištine uprkos tome što mu se život nalazio u opasnosti. Da li možemo povući paralele između tog vremena i stanja kakvo je danas?

Demači je nakon rata na Kosovu (1998–1999.) posjetio gotovo svako naselje u kojem su živjele manjine i ohrabrivao ih da ostanu. Istovremeno je pozivao Albance da ih ne napadaju, poručujući da su manjine kosovsko blago. Da su njegovi prijedlozi provedeni u djelo, status srpske manjine, a samim tim i cjelokupno stanje na Kosovu, bilo bi potpuno drugačije. Sada ne bismo morali voditi pregovore o Republici Srpskoj na Kosovu niti bismo imali Specijalizirani sud.

Činilo se da se Demači u posljednjim godinama svog života zbližio s pojedinim ličnostima iz PDK-a te da je naizgled podlegao stranačkom pritisku. Da li se nešto takvo zaista desilo? Kako Vi gledate na to?

Demači je počeo gajiti simpatije prema Tačijevom (Thaçi) režimu 17. februara 2008. godine, kada je učestvovao u sjednici na kojoj je proglašena nezavisnost. Zvaničnici iz Ureda premijera Kosova pobrinuli su se za to da Demači počne dobijati državnu penziju i da mu vlada osigura vozilo i vozača, dok je kuća u Prištini koja je služila kao ured OVK-a proglašena muzejom.

Meni je bilo žalosno vidjeti kako se od čovjeka koji se 30 godina suprotstavljao Titovom režimu, potom 10 godina Miloševićevom, pa još 10 godina međunarodnoj zajednici na Kosovu, u njegovoj dubokoj starosti pravi alat koji je Hašim (Hashim) Tači upotrebljavao kad god mu je bilo potrebno da TV kanali pod njegovom kontrolom izvještavaju u korist njegovog režima. Sve ovo nam više govori o Hašimu Tačiju nego o Ademu Demačiju.

Škeljzen Gaši, autor knjige “Adem Demači, neovlaštena biografija”. Fotografija: Atdhe Mulla (Atde Mula) / K2.0.

Prije deset godina objavili ste biografiju Adema Demačija bez njegovog dopuštenja. Šta se tačno desilo?

Kada sam 2008. godine počeo pisati njegovu biografiju, Demači je prihvatio da ga intervjuiram pod uslovom da prije objave teksta pročita knjigu i ispravi eventualne nepravilnosti, te da se biografija objavi uz njegovu dozvolu. Pročitao je tekst prije nego što sam ga objavio i ponudio mi je vrlo korisne komentare na kojima sam mu iznimno zahvalan. Međutim, kada sam mu dostavio konačnu verziju biografije, samovoljno je tražio od mene da neke dijelove uklonim u želji da “prepravi” istine koje mu se nisu sviđale, što ja nisam prihvatio.

Zahtijevao je od mene da izbacim nekoliko paragrafa koji ukupno nisu bili duži od četiri-pet stranica, a u kojima sam uglavnom spominjao čelnike PDK-a. Nisam se želio povinovati njegovim zahtjevima zbog jednog prostog razloga: nijedna od tih izjava nije izmišljena i svaka od njih bila je provjerljiva. Uprkos onome što je navelo Demačija da od mene traži da uklonim sporne navode, šta god da je bio povod, moja nit vodilja bila je jedna od njegovih vrlina, jedna od onih kojima sam se oduvijek divio i koja je bila moj glavni motiv za pisanje ove biografije,a ta vrlina je odlučnost u tome da ne posustanem pod pritiskom cenzure, koliko god čvrsta njena ruka bila, pa čak ni onda kada dolazi od Adema Demačija.

Da li je, naposlijetku, Adem Demači stvaran ili je on mit?

Adema Demačija do sada je bivao mitlogoziran, no to čini veoma mali dio građanstva… Njegov život i aktivizam moraju biti izučavani jer ne smijemo dopustiti stvaranje mita. Kada je riječ o mitovima koji se tiču ličnosti iz savremene povijesti Kosova, čini se da su najizdržljiviji oni o Ibrahimu Rugovi i Ademu Jašariju (Jashari), koje moramo dekonstruirati što je prije moguće.

Naslovna fotografija: Kuštrim Ternava (Kushtrim Tërnava) / K2.0.