Pas shumë fillimeve të gabuara gjatë viteve të fundit, sërish po vërehet një shtysë për ta gjetur një lloj “marrëveshjeje finale” mes Kosovës e Serbisë për të ardhmen e tyre, ndërsa ShBA-ja ka nisur të çojë peshë më të rëndë përbrenda procesit. 

Zhvillimet e fundit kanë vënë në pah një divergjencë mes politikave të ShBA-së dhe BE-së lidhur me rajonin, dhe veçanërisht dallimet vendore politike në Kosovë, përfshirë ato të koalicionit të ri qeverisës.

Por, teksa lufta e fjalëve ndërmjet lojtarëve kyçë vrazhdësohet, çfarë domethënie ka krejt kjo?

K2.0 pyeti pesë analistë prej Kosovës, Serbisë dhe përtej rajonit për mendimet e tyre rreth ngjarjeve të fundit dhe kahut që po e ndjekim:

• Jeta Krasniqi, Instituti Demokratik i Kosovës
• Isidora Stakiq, Qendra për Studime të Sigurisë në Beograd
• Toby Vogel, Këshilli për Politikat e Demokratizimit
• Nevena Radosavljevic, gazetare e pavarur dhe trajnuese për ndërtimin e paqes
• Donika Emini, Platforma CiviKos

Për ata që s’janë ndjekës të flaktë të lajmeve ditore më të fundit, ja një përmbledhje e gjendjes së tanishme.

Në fillim të marsit, Presidenti i Kosovës Hashim Thaçi dhe ai i Serbisë Aleksandar Vuçiq udhëtuan drejt ShBA-së për një takim të “vullnetit të mirë” në Shtëpinë e Bardhë. Takimi mes dy kryetarëve ndodhi me ftesën e të shumëpërfolurit Richard Grenell, Të Dërguarit të Posaçëm të ShBA-së për dialogun Prishtinë-Beograd, i cili po përdor “Twitter-diplomacinë” alla Tramp për të arritur te nënshkrimi i marrëveshjes.

Në janar, vetë Trampi kishte nxjerrë një Tweet për “fitoren” e siguruar nga Grenelli pas nënshkrimit të “letrave të interesit” (siç janë zbuluar nga BIRN) mes zyrtarëve kosovarë dhe serbë, të cilat lanë të kuptohen lidhje të zgjeruara të transportit mes dy fqinjëve.

Qysh nga vizita në ShBA, Thaçi ka nisur ta ngre zërin për rëndësinë e shfrytëzimit të momentumit për ta siguruar një “marrëveshje historike” me Serbinë dhe ka pretenduar se një marrëveshje e këtillë do t’u hapte udhë investimeve “miliardëshe” të ShBA-së në Kosovë. Ai po ashtu ka përdorur konferencat për shtyp për ta kritikuar BE-në, të cilën e ka quajtur “të padrejtë, mashtruese dhe ndëshkuese”.  

Megjithatë, përfshirja e tij në procesin e dialogut ka kohë që po shihet si përçarëse. Motivet e tij dhe mungesa e transparencës janë vënë në pyetje dhe janë kritikuar ashpër brenda Kosovës, përfshirë nga Kryeministri i ri, Albin Kurti, i cili ka qenë posaçërisht i zëshëm kundër një “shkëmbimi territoresh” me Serbinë që në dukje mbështetej nga Thaçi. Kurti ka sugjeruar se është e rëndësishme që procesi i dialogut të bëhet si duhet, e mos të ketë nguti për ta përfunduar me çdo kusht, dhe ka thirrur për bisedë më të drejtpërdrejtë me serbët vendës të Kosovës.

Pas udhëtimit të Thaçit në ShBA, udhëheqësi i Vetëvendosjes ka refuzuar një kërkesë të presidentit për t’u takuar me udhëheqësit e secilës parti politike, dhe i është nënshtruar një breshërie fyerjesh nga Thaçi, i cili e ka quajtur “frikacak”, “armik” të Amerikës, dhe se e “saboton shtetin”. Kryetarja e Kuvendit, Vjosa Osmani, po ashtu ka refuzuar kërkesën e Thaçit për të mbajtur fjalim para deputetëve në një seancë të veçantë, duke përmendur mungesën e njoftimit si shkak.

Dëri vonë, lehtësimi ndërkombëtar i marrëdhënieve Kosovë-Serbi ka qenë kryesisht punë e BE-së, pas Rezolutës së Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së në vitin 2010. Udhëheqësit nga Prishtina dhe Beogradi janë përfshirë kohë pas kohe në një dialog të ndërmjetësuar nga BE-ja në Bruksel prej vitit 2011, ku kanë nënshkruar disa marrëveshje.

Në vitet e fundit, dialogu u udhëhoq nga ish-shefja për politika të jashtme të BE-së, Federika Mogerini, por pas përfundimit të mandatit të saj vjet, emërimi i pasardhësit të saj ndezi mjaft debat. Josep Borrell është nga Spanja, një prej shteteve që s’e njohin pavarësinë e Kosovës, dhe ai ka nominuar Mirosllav Lajçakun nga Sllovakia, e cila po ashtu s’e njeh Kosovën, për pozitën e propozuar të Përfaqësuesit të Posaçëm për Dialogun dhe Ballkanin Perëndimor. 

Gjithashtu ka pasur kritika të shumta për moszbatimin e disa marrëveshjeve të nënshkruara deri më sot, dhe ka pasur shumë qorrsokaqe, së voni pas vendimit të qeverisë së kaluar për ta vendosur taksën 100% për mallrat serbe. Ky vendim u mor si kundërpërgjigje ndaj sjelljeve armiqësore të Serbisë ndaj Kosovës në arenën ndërkombëtare, veçanërisht për shkak të fushatës për t’i nxitur shtetet ta “çnjohin” pavarësinë e Kosovës.

Gjatë një konference për shtyp më 27 shkurt, Kurti njoftoi se është i gatshëm ta tërheq taksën gradualisht me kushtin që Serbia të dëshmojë se do t’i ndalë masat ndaj Kosovës. Njoftimi i tij shkaktoi reagime të ndryshme, ndërsa BE-ja po e mbështet në mënyrë të përmbajtur lëvizjen e Kurtit, duke e quajtur “hap të parë”.

Megjithatë, ShBA-ja e ka denoncuar si “masë gjysmake” meqë heqja e taksës nuk është e menjëhershme dhe e pakushtëzuar. Zyrtarë të ndryshëm të ShBA-së, përfshirë Grenellin, kanë shprehur kërcënime për tërheqjen e trupave nga Kosova nëse nuk largohet tarifa. LDK-ja, partnerja qeverisëse e Vetëvendosjes, mbështet heqjen e tërësishme të taksës.

Me gjithë këtë vlug ngjarjesh, është vështirë t’i bluash të gjithat…

Jeta Krasniqi

Menaxhere e projekteve (për çështjet e dialogut Kosovë-Serbi), Instituti Demokratik i Kosovës

Mbi lëvizjen e Thaçit drejt ShBA-së dhe përpjekjet për mënjanimin e BE-së:

Qysh kur BE-ja ka nisur ta ndërmjetësojë dialogun, disa marrëveshje janë arritur, kurse disa të tjera nuk janë zbatuar kurrë ose veç pjesërisht. ShBA-ja ka qenë gjithmonë mbështetëse e procesit, por marrja përsipër e dialogut nga BE-ja dhe vendimi i ShBA-së për t’u kthyer një hap pas kanë dërguar porosinë e qartë se i mbetet BE-së t’i zgjidhë çështjet e mbetura mes Kosovës dhe Serbisë, dhe se marrëdhëniet e dy shteteve janë çështje evropiane; pra BE-ja, përmes zgjerimit, mund t’i çonte shtetet drejt normalizimit.

Sidoqoftë, nëntë vjet pas nisjes së dialogut, marrëdhëniet mes Kosovës dhe Serbisë nuk janë përmirësuar, rezultatet e marrëveshjeve janë vënë vazhdimisht në pyetje, ndërsa BE-ja mbetet e përçarë sa i përket qasjes ndaj Kosovës.

Mungesa e unitetit mes shteteve anëtare të BE-së kundrejt procesit të dialogut Kosovë-Serbi, veçanërisht ndaj shtetit të Kosovës, mungesa e një përgjigjeje të BE-së ndaj fushatës diplomatike kundër shtetësisë së Kosovës dhe mungesa e gatishmërisë për të ofruar liberalizimin e vizave për qytetarët e Kosovës kanë dëmtuar besueshmërinë e BE-së. Perceptimi që BE-ja s’mundi t’i afrojë palët drejt marrëveshjes u shfaq pas diskutimeve të dështuara shumëvjeçare me ndërmjetësimin e Mogerinit, gjë që u theksua edhe më shumë nga skepticizmi i shteteve anëtare të BE-së rreth zgjerimit.

Në anën tjetër, ShBA-ja duket e vendosur t’i çojë shtetet drejt marrëveshjes përmes mbështetjes më të lartë, drejtpërdrejt nga vetë presidenti përmes të dërguarit të tij, Ambasadorit Grenell, duke premtuar investime dhe zhvillim ekonomik.

Megjithatë, e ardhmja e Ballkanit perëndimor duhet të jetë si pjesë e BE-së, pra BE-ja nuk duhet të mbetet soditëse në këtë proces. Në ndërkohë, liderët e Kosovës duhet ta kuptojnë se i vetmi shteg është ai evropian, pra duhet ta kenë për qëllim ndërtimin e aleancave, miqësive dhe të fitojnë mbështetës për shtetin, në vend se t’i dëmtojnë këto marrëdhënie. 

Mbi autoritetin e Thaçit dhe besueshmërinë e cilësdo marrëveshje:

Duket se Thaçi po tenton të gjejë mbështetje dhe t’i afrojë partitë politike rreth tij si lider i procesit të dialogut.

Kemi parë që Thaçi i ka ftuar liderët e partive politike për takim zyrtar, madje ftoi edhe kryeministrin në kapacitet të liderit të Vetëvendosjes e jo si kreun e shtetit. Natyrisht, kjo qe e qëllimshme sepse ai dëshiron ta forcojë pozitën si lider të dialogut, por e kupton që i nevojitet mbështetja nga partitë politike.

Një marrëveshje do të mund të nënshkruhej, por duhet të miratohet në kuvend. Në mënyrë që ta shtyjë përpara, Presidenti Thaçi mëton ta gjejë mbështetjen e nevojshme duke i mbajtur afër partitë politike, në mënyrë që ato t’i japin krahë marrëveshjes në kuvend.

Sidoqoftë, do ta shohim se si do të zhvillohet situata, meqenëse Kryeminstri Kurti është i vendosur ta drejtojë këtë proces duke u thirrur në të drejtat kushtetuese, ndërsa është e qartë që diskutimet për marrëveshjen kanë vazhduar gjatë gjithë kohës në nivelin e presidentëve të të dy shteteve.

Mbi mungesën e bashkërendimit mes ShBA-së dhe BE-së:

Mungesa e unitetit mes BE-së dhe ShBA-së po ashtu po e ndikon mungesën e brendshme të unitetit. Edhe me qeverinë e kaluar është vërejtur se liderët vendës të Kosovës ndërtuan “aleanca” me partnerë të ndryshëm brenda procesit të dialogut; e njëjta duket se po vazhdon edhe tash. 

Jepet përshtypja që Kryeministri Kurti nuk është i interesuar ta bëjë një marrëveshje në kushtet e tanishme kur ai po mënjanohet dhe udhëhiqet nga Presidenti Thaçi nën trysninë e kohës. Ai e do një shteg tjetër — sa është e mundshme mbetet të shihet.

Besoj që ShBA-ja do të vazhdojë ta nxisë qeverinë që ta heqë tarifën duke punuar me të dyja palët për të arritur te marrëveshja. Tri marrëveshje, në formën e letrave të interesit, janë nënshkruar me lidershipin e ShBA-së, ndërsa taksa është ende në fuqi. LDK-ja është e gatshme ta heqë tarifën dhe ka mirëpritur rolin e ShBA-së në procesin e dialogut, pra është e pritshme të ketë takime mes dy palëve që do të çonin te një marrëveshje e mundshme.

Mbi zhvillimet e pritshme:

Po shohim se ka mungesë të unitetit edhe përbrenda koalicionit qeverisës, ku ka mendime të ndryshme rreth tarifës. Kjo sigurisht që do ta ndikojë vendimin e qeverisë për tarifën ose edhe vetë qëndrueshmërinë e qeverisë. Në anën tjetër, Presidenti Thaçi do të vazhdojë të shtyjë dhe ta synojë udhëheqjen e procesit të dialogut duhet tentuar ta mënjanojë kryeministrin përmes mënyrave të ndryshme.

Kemi mbetur në pikën e njëjtë për më se dy vjet. Institucionet dhe liderët politikë duhet ta gjejnë pajtueshmërinë politike për procesin e dialogut, qasjen e përbashkët të artikulimit të institucioneve; një strategji që mbështetet prej të gjithëve është thelbësore. Kjo s’është lojë vetjake, sepse procesi i dialogut është çështje shtetërore. Kryeministri, presidenti dhe palët e tjera duhet t’i ushtrojnë rolet e tyre siç parashihen në kushtetutë.

Isidora Stakić 

Hulumtuese, Qendra për Studime të Sigurisë në Beograd

Mbi reagimin e Serbisë ndaj përfshirjes së shtuar të ShBA-së:

ShBA-ja po kërkon ta mbërrijë një marrëveshje të shpejtë përfundimtare mes Kosovës e Serbisë në mënyrë që ta shënojë një “fitore” politikash të jashtme para zgjedhjeve presidenciale në ShBA. Që të bëhet kjo, administratës së ShBA-së i duhen partnerë të ngutshëm si vetja, në këtë rast Thaçi dhe Vuçiqi. Thaçi, në rast se ndiqet [nga Gjykata Speciale] dhe Vuçiqi, për shkak të kontrollit të qeverisë ndaj mediave dhe shoqërisë, mund ta shesë çdo marrëveshje me Kosovën si fitore të tijën.

Kundërshtarët e Vuçiqit janë kundër një marrëveshjeje të shpejtë Thaçi-Vuçiq. Ndër kundërshtarët djathtistë, një marrëveshje e mundshme shihet si tradhti kombëtare, kurse të tjerët theksojnë mungesën e rëndë të transparencës në proces, si dhe implikimet e marrëveshjes për të drejtat e njeriut.  

Çështja më shqetësuese është se opinioni publik në Serbi është kryesisht nacionalist, sidomos kur vjen puna te Kosova. Shumica e njerëzve i shohin negociatat me Kosovën si lojë të humbur, ku serbët do të fitonin veç në rast të dështimit për Kosovën. Disa prej tyre edhe i gëzohen faktit që Grenelli po e shpërfill qeverinë e Kosovës dhe nuk ua var përpjekjeve të Kurtit për të bërë koncesione të caktuara.

Mbi atë se sa mendojnë serbët që po u përfaqësohen interesat në proces:

Sipas një studimi të opinionit publik nga Qendra për Studimet e Sigurisë në Beograd për çështjen e dialogut Kosovë-Serbi, qytetarët e Serbisë në përgjithësi nuk janë të kënaqur me arritjet e deritashme. Ata ndiejnë dobi të pakta prej marrëveshjeve të Brukselit — për shembull, gëzohen që nuk kanë nevojë më të paguajnë për sigurim të automjetit kur udhëtojnë në Kosovë. Por në përgjithësi, qytetarët vlerësojnë se dialogu është i dobishëm vetëm për elitat politike e të tjerat, por jo për “njeriun e zakonshëm”.

Niveli i besimit te politikanët dhe mediat është tejet i ulët dhe, për rrjedhojë, njerëzit humbin interesin për të gjetur informata konkrete rreth procesit të negociatave dhe rezultateve të tij. Sidoqoftë, shumica e qytetarëve të Serbisë mbështesin vazhdimin e dialogit, meqenëse nuk shohin ndonjë alternativë të pranueshme.

Mbi gjasat — dhe zbatueshmërinë — e një marrëveshjeje Thaçi-Vuçiq:

Ideja që Vuçiqi dhe Thaçi do ta sigurojnë një marrëveshje të dobishme për qytetarët nuk është fare realiste. Qëllimi i tyre është të kenë pushtet, e jo ta mbrojnë dhe ta rrisin të mirën publike — këtë e kanë dëshmuar vazhdimisht ndër vite.

Nëse e arrijnë marrëveshjen, ajo nuk do të jetë e zbatueshme, kryesisht sepse nuk do të gjejë mbështetje nga qeveria dhe shoqëria kosovare. Do të ishte zgjidhje e imponuar nga jashtë, dhe mungesa e përkrahjes vendore do ta bënte — në rastin më të mirë — të pavlefshme, kurse në rastin më të keq do ta shkaktonte një krizë të re. Pra, një marrëveshje e këtillë do të ishte pjellë e tre njerëzve me ngut — Vuçiqi, Thaçi, Grenelli — të etur për pushtet dhe me legjitimitet të dyshimtë për ta arritur një marrëveshje përfundimtare për këtë çështje të rëndësishme.

Mbi domethënien e zgjedhjeve të ardhshme në Serbi:

Është e qartë se zgjedhjet e ardhshme në Serbi nuk do ta bëjnë ndonjë lloj ndryshimi, së paku jo për të mirë. Meqë zgjedhjet nuk do të jenë të drejta e të lira, Vuçiqi dhe partia e tij do të vazhdojnë ta mbajnë pushtetin dhe ta shpërdorojnë atë. Prandaj, një ndryshim i mundshëm i dinamikave në dialogun Kosovë-Serbi nuk pritet të vijë prej qeverisë serbe.

Mbi atë se si do të dukej një shteg i qëndrueshëm:

Një shteg i qëndrueshëm para do të ishte ndërtimi i marrëdhënieve të mira fqinjësore — me theks të veçantë në mbrojtjen e të drejtave të njeriut të serbëve të Kosovës dhe shqiptarëve të Serbisë.

Zhvendosja e fokusit nga territori dhe aspiratat territoriale drejt njerëzve dhe të drejtave të tyre civile, politike, sociale dhe ekonomike është parakusht i rëndësishëm për përparim. Ndryshimi i qeverisë në Kosovë është shpresëdhënës, por duhet rrugë e gjatë për të arritur te ndryshimi politik në Serbi.

Toby Vogel 

Komentator për çështjet ndërkombëtare dhe bashkëthemelues i Këshillit për Politikat e Demokratizimit

Mbi domethënien e emërimeve të fundit të BE-së dhe ShBA-së:

Është e mirëseardhur që shefi për politika të jashtme i BE-së, Josep Borrell, ka thyer precedentin e pararendësve dhe ka emëruar një të dërguar të posaçëm për ta menaxhuar dialogun mes Serbisë dhe Kosovës. Ani se dialogu nuk kërkon vëmendje nga lidershipi i lartë politik i BE-së, çështjet ditore të dialogut lypin një negociator të lartë me orar të plotë.

Megjithatë, meqë Borrelli është nga Spanja — një nga pesë shtetet anëtare të BE-së që nuk e njohin Kosovën — emërimi i pritur i Mirosllav Lajçakut, i cili po ashtu vjen prej një shteti mosnjohës, është gabim i madh. Shpresoj që Lajçaku të përpiqet të jetë i paanshëm në drejtimin e dialogut, atëherë kur të rinisë.

Gabimi i dytë i madh ishte zgjerimi i portofolit të tij për ta shtuar “Ballkanin Perëndimor” brenda tij. Edhe pse nuk e dimë se çfarë do të thotë kjo në praktikë, situata mes Kosovës dhe Serbisë është e veçantë dhe nuk duhet të lidhet me problemet e tjera në rajon.

Krejt kjo ndodhi në një kohë kur i dërguari i Trampit, Richard Grenell, arriti marrëveshjet për disa çështje të veçanta (udhëtimin ajror dhe hekurudhor), gjë që sugjeron se ShBA-ja ka pushtetin për ta zhbllokuar situatën, dhe në këtë mënyrë merr lidershipin nga evropianët. Takimi i presidentëve Thaçi dhe Vuçiq në Shtëpinë e Bardhë ishte shfaqja më e mirë e kësaj situate të re.

Mbi reagimin divergjent të BE-së / ShBA-së ndaj deklaratave të Kurtit për taksën 100%:

Në përgjithësi, BE-ja është e prirur ta pranojë gradualizmin dhe procesin, prandaj e përshëndeti heqjen e pjesshme të taksës. Por, mendoj se ka arsye të mira për ta mirëpritur qëndrimin e Kurtit: ai duhet i jetë i ndërgjegjshëm për arsyet e vendosjes së taksës në rend të parë, kurse edhe heqja e pjesshme është hap në drejtimin e duhur.

Tarifat nuk janë problemi i vërtetë. Se a pajtohen njerëzit apo jo, ato ishin reagim ndaj ngecjeve të Serbisë për disa çështje. Nuk mendoj se ishte lëvizje tepër e mençur, por qeveria e re s’mund ta tërheqë pa marrë diçka të qartë në këmbim.

Pra, trysnia e ShBA-ve ndaj Kosovës — dhe jo vetëm Kosovës — për taksën është e padrejtë. Mosushtrimi i trysnisë publike ndaj fushatës së Serbisë për çnjohje apo ndaj barrierave jotarifore në tregtinë me Kosovën jep shenjë që administrata e Trampit e ka identifikuar anën më të dobët dhe po mundohet ta shfrytëzojë këtë dobësi duke ushtruar trysni për të arritur te një zgjidhje — çfarëdo zgjidhje.

Nuk besoj as për një sekondë se shkëmbimi i territoreve do të nxirret jashtë shqyrtimit edhe nëse Thaçi nuk do të jetë më në krye të dialogut. ShBA-ja do të jetë e përgatitur të bëjë thuajse çmos për ta arritur një sukses diplomatik, pa marrë parasysh se sa jetëshkurtër ose i pamundur të jetë zbatimi.

Mbi baraspeshën gjeopolitike të pushtetit në rajon:

Për momentin duket se ShBA-ja ka arritur t’i zhbllokojë marrëdhëniet mes Serbisë dhe Kosovës duke e anashkaluar formatin e dialogut të drejtuar nga BE-ja, i cili është pezulluar tash e gati 2 vjet. Por, shtyrja agresive e Amerikës po ashtu e ka bërë të qartë për kosovarët se administrata e Trampit nuk është vërtet në anën e tyre. Nëse ata janë të gatshëm t’i bëjnë trysni Kosovës për tarifat duke refuzuar t’i bëjnë trysni Serbisë për fushatën e çnjohjes (ose barrierat jotarifore), paramendojeni trysninë që do ta ushtrojnë nëse kthehet në tryezë shkëmbimi i territoreve.

Prandaj, ky duhet të jetë alarm për ata që e përkrahin përfshirjen më të madhe të ShBA-së nga frustrimi i qasjes së BE-së (frustrim të cilin e ndiej edhe unë). ShBA-ja nuk është e interesuar për zgjidhje të drejtë dhe të qëndrueshme — kësaj administrate i interesojnë vetëm kryetitujt. Sidoqoftë, BE-ja është zhvendosur thuajse në një pozitë të irelevancës dhe i duhet të merret me një admnistratë amerikane më të përfshirë dhe agresive. Ky çekuilibër nuk do të jetë i lehtë të ndreqet.

Mbi mundësinë që marrëveshja sinjalizon besimin e zvogëluar të rajonit ndaj përfshirjes ndërkombëtare:

Përfshirja e ShBA-së në muajt e fundit ka qenë më e madhe por po ashtu më e çrregullt se sa e administratave pararendëse, dhe pa bashkërendimin me evropianët që deri tash ka qenë i zakonshëm. Në ndërkohë, BE-ja thuajse ka munguar tash e ca kohë: dialogu në Bruksel është pezulluar, dhe pjesa dërrmuese e vitit të kaluar u zu nga procesi i ndërtimit të lidershipit të ri të BE-së.

Njëkohësisht, politikat e zgjerimit të BE-së gjenden në një krizë të rëndë pas vetove të vazhdueshme të Francës kundër negociatave me Maqedoninë e Veriut dhe Shqipërinë. Edhe nëse francezët heqin dorë nga vetoja këtë muaj, siç duket të jetë pritshmëria e përgjithshme në Bruksel, ky episod ka dëshmuar përfundimisht se procesi mund të mbahet peng prej një shteti anëtar të vetëm për arsye kryekëput politike.

Kur marrim parasysh edhe dobësinë politike të Angela Merkelit, ndërhyrjet e së cilës kanë qenë vendimtare për dialogun Kosovë-Serbi, shohim imazhin e një roli të zvogëluar evropian në Ballkan. Pra, për këto arsye besoj se do të ketë përfshirje më të vogël të BE-së në rajon në të ardhmen e afërt.

Se a do të çonte një marrëveshje finale mes Serbisë e Kosovës te një shkëputje e ShBA-së dhe BE-së varet prej kushteve të marrëveshjes. Pa dyshim pres që administrata Tramp të humbë interesin në çastin kur nënshkruhet marrëveshja; BE-ja, sidoqoftë, nuk e ka luksin të shkëputet tërësisht nga rajoni.

Nevena Radosavljeviq

Gazetare e pavarur dhe trajnuese për ndërtimin e paqes, nga Leposaviqi

Mbi perceptimet e ndryshme të serbëve për dialogun dhe marrëveshjen e mundshme:

Sa i përket reagimit të saktë të përfshirjes më të madhe të ShBA-së në marrëveshjen përfundimtare, nuk e di se ka pasur diçka të veçantë, së paku sa mund të kujtoj. Zakonisht, serbët nuk kanë mendim të mirë për ShBA-në dhe gjithmonë ka qenë i përhapur mendimi se “Amerika është kundër nesh (serbëve)”. Në këtë rast, reagimi mund të jetë i lidhur me pritshmërinë për një marrëveshje përfundimtare dhe kështu, ShBA-ja dëshiron që ta bëjë ose së paku të marrë pjesë.

Mendoj që interesat e serbëve të Kosovës nuk janë përfaqësuar fare. Shumë herë na thuhet se politikanët serbë në Kosovë përfaqësojnë opinionin dhe interesat e serbëve. Por, përshtypja ime është se ata përfaqësojnë interesat e qeverisë së Serbisë, e jo të serbëve që jetojnë në Kosovë.

Mbi gjasat — dhe zbatueshmërinë — e një marrëveshjeje Thaçi-Vuçiq:

Kjo është pyetja milionëshe, apo jo. Përshtypja e përgjithshme është se Vuçiqi dhe Thaçi do të dalin te marrëveshja, por a do të jetë domethënëse — kjo mbetet të shihet.

Jam pesimiste për këtë, pasi disi duket se të dy presidentët po synojnë të fitojnë disa pikë politike me këtë marrëveshje në vend që të zgjidhin problemet që po i shqetësojnë njerëzit ose që mund të sjellin paqe të qëndrueshme midis Serbisë dhe Kosovës. Prandaj, edhe nëse ata arrijnë ta bëjnë një marrëveshje përfundimtare, ajo nuk do të mbështetet nga njerëzit dhe nuk do të sjellë shumëçka për zgjidhjen e situatës në praktikë.

Mbi atë se si do të dukej një shteg i qëndrueshëm:

Pa dyshim se do të përfshinte njerëzit e zakonshëm të Kosovës. Do të përqendrohej më shumë në nivelin themelor të shoqërisë dhe do t’i kishte parasysh nevojat e shqiptarëve dhe serbëve që jetojnë në Kosovë. Jam e bindur se nuk ka rëndësi se ç’lloj do të jetë marrëveshja finale, porse duhet t’i përfshijë të gjitha nivelet e shoqërisë. Përndryshe, ajo do të jetë vetëm pjesërisht ose aspak e qëndrueshme, domethënëse ose paqësore.

Donika Emini

Drejtore ekzekutive e Platformës CiviKos

Mbi lëvizjen e Thaçit drejt ShBA-së dhe përpjekjet për mënjanimin e BE-së:

Thaçi është “stabilokrat” që po mbështetet fort nga administrata e Trampit. Duke e parë si aktorin e vetëm politik që ka vullnetin dhe kapacitetin për të kryer punë në dialog dhe për të ofruar stabilitet, ShBA-ja i ka dhënë përkrahje të madhe dhe ia ka fuqizuar gradualisht pozitën në këtë proces. 

Presidenti Thaçi po përpiqet ta ruajë relevancën në dialog dhe në politikat e jashtme të Kosovës — kjo po ndodh kryesisht si pasojë e mbështetjes së madhe që po merr Kurti qysh nga zgjedhjet. Duke e përdorur përkrahjen e ShBA-së, Thaçi po e mënjanon efektivisht rolin e Kurtit dhe të BE-së në dialog.

Narrativa negative për BE-në “e pasuksesshme” që është e paaftë të kryejë punë për Kosovën dhe debati për emërimin e Mirosllav Lajçakut si të dërguar special për Kosovën po përdoren prej Thaçit për ta zhvlerësuar rolin e BE-së. Në këtë aspekt, qasja dembele e BE-së më tej po e keqëson situatën, ndërsa besimi ndaj saj në Kosovë ka rënë dukshëm pas dështimeve me liberalizimin e vizave.

Së voni, Thaçi ka pasur sukses për nisjen e një debati, i cili po e përçan elitën politike dhe opinionin publik në Kosovë, rreth asaj se cilin aktor të jashtëm perëndimor duhet ta ndjekë Kosova në dialog.

Duke i takuar krerët e partive politike (veçmas nga njëri-tjetri) si përpjekje për të gjetur aleatë në këtë proces, Thaçi gjeti mënyrën për ta kërcënuar drejtpërdrejt koalicionin qeverisës duke e pasur LDK-në në krah. Në këtë aspekt, vendimi/propozimi i njëanshëm i Kurtit për tarifat, duke e anashkaluar partnerin e koalicionit, tashmë ka ndikuar në partneritetin e tyre të brishtë.

Mbi autoritetin e Thaçit dhe besueshmërinë e cilësdo marrëveshje

Besueshëmria dhe legjitimiteti i Thaçit në proces varet shumë nga ShBA-ja — më saktësisht nga mbështetja e ambasadorit Grenell. Është elementi i vetëm që e mban Thaçin në proces. Besueshmëria e presidentit në dialog është komprometuar rëndë gjatë Forumit Alpbach [2018], kur për herë të parë e paraqiti idenë e shkëmbimit të territoreve krahas Presidentit Vuçiq.

Më tej, besueshmëria dhe pushteti politik i Thaçit në Kosovë ka rënë në mënyrë dramatike pas zgjedhjeve në Kosovë. Duke pasur një establishment të ri politik në Kosovë që ka legjitimitet dhe mbështetje të plotë nga opinioni publik, do të jetë e vështirë për Thaçin të vazhdojë ta udhëheqë këtë proces.

Çdo marrëveshje që nënshkruhet pa pajtueshmëri politike në Kosovë dhe pa transparencë sigurisht që do të refuzohet nga elita politike e vendit, duke pasur parasysh që duhet të miratohet nga kuvendi; prej disa shembujve në të kaluarën, kjo s’do të jetë punë e lehtë.

Çdo marrëveshje që është zgjidhje e shpejtë e jo ujdi e ngurtë dhe e zbatueshme sigurisht që do të refuzohet nga qytetarët. Kështu, marrëveshja do të dështonte ta zgjidhë konfliktin mes Kosovës dhe Serbisë, por edhe do të kishte implikime të rënda të sigurisë për Kosovën dhe rajonin.

Mbi mungesën e bashkërendimit mes ShBA-së dhe BE-së:

Mungesa e bashkërendimit mes BE-së dhe ShBA-së, jo vetëm rreth heqjes së tarifës por edhe për marrëveshjen përfundimtare, e vë tërë procesin e projektit të Kosovës në rrezik. Kjo plasaritje tejatlantike po krijon përçarje të rënda në Kosovës, meqë kryeministri është qartas në anën e BE-së kurse presidenti vazhdon të mbështetet nga ShBA-ja.

Kosova gjendet në një situatë tepër të ndërlikuar ku BE-ja ka qenë e ngadaltë për ta marrë përsipër dialogun, kështu duke e humbur fuqinë, sidomos në Kosovë për shkak të paaftësisë për t’i liberalizuar vizat. Për më shumë, BE-ja emëroi dy përfaqësues prej shteteve që s’e njohin Kosovën, duket e bërë BE-në aktoren më pak të favorshme për të bashkëpunuar rreth procesit të dialogut.

Në anën tjetër, administrata e tanishme e ShBA-së është shumë kontradiktore dhe e paparashikueshme, me një të dërguar që po e mësyn një histori suksesi për rajonin, andaj është edhe urgjenca për ta zgjidhur çështjen. Sidoqoftë, ndërhyrja e  ShBA-së në proces është kërkuar vazhdimisht nga elita politike si alternativë për paaftësinë e BE-së në këtë aspekt.

Sidoqoftë, ky proces nuk mund të zhbllokohet pa përfshirjen e plotë të kryeministrit të ri, i cili është anashkaluar plotësisht nga ShBA-ja dhe Thaçi.

Mbi zhvillimet e pritura:

Ky është momentumi i duhur për BE-në ta marrë përsipër rolin e saj në dialog, ta marrë rolin dhe mandatin e dhënë nga OKB-ja.

Edhe presidenti, edhe kryeministri duhet ta kuptojnë që mënyra e vetme për të shkuar përpara është të qenët të përbashkuar në politikat e jashtme, dhe gatishmëria për t’u kthyer te negociatat dhe për të kontribuar në marrëveshjen përfundimtare, por edhe për të vepruar si organ i bashkërenditur ndaj partnerëve ndërkombëtare duke i përçuar saktë nevojat vendore.

Përgjegjësia është fort e rëndësishme. Shpërfilja apo anashkalimi i kryeministrit — i cili gëzon mbështetjen e plotë të opinionit publik — nuk do të prodhojë rezultate të mira. Sa më e madhe përgjegjësia, aq më i lehtë dhe i mirë do të jetë zbatimi dhe pranimi i marrëveshjes.K

Imazhi i ballinës: Atdhe Mulla / K2.0.