Për ata që nuk janë të njohur me skenën artistike në Prishtinë, Astrit Ismaili u bë i njohur si regjisor i video klipit të Era Istrefit, “E dehun”, në vitin 2014. Kur u lansua ky video klip, shpërtheu nervoza; rezonuan thirrje të zemërimit nga fqinji i Kosovës – Serbia – për shkak se disa pjesë të këti video klipi u inçizuan brenda kishës së papërfunduar Ortodokse në kampusin e Universitetit të Prishtinës.

Disa media serbe – dhe lexues në seksionin e komenteve – e morrën si provokim, ndërsa dioqeza e kishës Ortodokse serbe publikoi një dënim zyrtar për “përdhosje të tempullit”. Kritikat e tilla e befasuan Ismailin dhe ekipin e klipit “E dehun”. Si artistë urban, ata thonë se ky klip nuk u bë për të provokuar kishën, e as ndonjë komb tjetër; u bë më shumë si koment për statusin e papërcaktuar të kësaj ndërtese dhe si përpjekje për të nisur një diskutim për fatin e saj.

Nuk ishte hera e parë që Ismaili kishte ndikuar me përpjekjet e tij për të ringjallur hapësira urbane. Në vitin 2012, ai ishte koordinator i një prej projekteve më të vlerësuara artistike në Prishtinë, “Prishtinë Mon Amour”. Ky projekt u mbajt në gjysmën e djegur të Pallatit ikonik të Rinisë dhe Sporteve në Prishtinë dhe nxiti transformimin e hapësirave të gjysmërrënuara e të papërdorura në lokacione funksionale artistike. Performanca një-orëshe tërhoqi rreth 2,500 vizitorë.

Ismaili rregullisht e përvetëson trupin e tij në punime. Në fakt shpeshherë e përdorë si ‘përbërës’ kryesor. Në vitin 2011 ai e fitoi çmimin “Artist i së Nesërmës” në Kosovë, me një punim që përfshiu një seri të fotografive ku ai paraqitej i zhveshur, nëse nuk e marrim parasysh vellon e hollë e transparente me të cilën ishte i mbuluar.

Ekspozimi i trupit, për Ismailin, është ekspozim i vetës, qoftë fizikisht apo shpirtërisht dhe e bënë të prirur për të ndryshuar për së miri. “Me performancat e mia i ekspozoj komplekset, ankthet dhe dhimbjen, sepse mendoj se kur i prek këto tema e hap një debat për të folur për to, dhe mendoj se njerëzit duhet të flasin për trupat dhe ndjenjat e tyre – duhet të mundohen që t’i zgjidhin problemet, traumat e komplekset e tyre, dhe mendoj se arti është metodë që mund të jetë shëruese”, thotë ai.

Përveç që fitoi çmimin “Artist i së Nesërmës” në vitin 2011, Ismaili u emërua gjithashtu Regjisori më i mirë në festivalin ndërkombëtar të filmit dhe teatrit “Skena Up”, festival ky në të cilin më vonë e fitoi edhe çmimin për performancën më të mirë, në vitin 2014.

Ismaili ka fituar çmimet “Regjisori më i mirë” dhe “Performanca më e mirë”, në festivalin “Skena UP” në Prishtinë. Në vitin 2012, punimi i tij “We are broke” u përformua në hapje të festivalit. Foto nga: Astrit Ismaili.

Pasi studioi regjinë e teatrit në fakultetin e arteve të bukura në Prishtinë, gjatë karierës së tij artistike, Ismaili ka punuar edhe me fotografi, video dhe performanca, si dhe si regjisor për dy video klipe. Me “E dehun” ai i fitoi çmimet “Video Performanca më e mirë” dhe “Stili më i mirë” në Video Fest 2014, ndërsa vitin e kaluar e bëri regjinë për video klipin e këngës së reperit suedez Gnucci, “Ultimate Syndrom”. Ai thotë se kaloi mirë duke bërë regjinë e këtyre video klipeve për shkak se në to përfshiu v”ideo, modë, grim, rrëfenja, skenare, aktrim, vallëzim” e të gjitha gjërat që i bënë në performancat e tij.

Aktualisht ai jeton në Amsterdam, ku vitin e kaluar kreu studimet master në drejtimin e Performancës, në programin DasArts – Master of Theatre në Amsterdam University of the Arts. Kur u pyet se a planifikon të kthehet në Prishtinë, ai thotë se nuk është i lidhur për ndonjë qytet; ai shkon aty ku e çon puna e tij artistike.

Për vitin e ardhshëm ai i ka të paktën dy projekte të reja në mendje, por deri atëherë thotë se është duke kompozuar këngë – muzika është element i rëndësishëm i punës së tij – e duke shkruar ide për performanca, si dhe duke krijuar e zbukuruar karaktere. Me fjalë tjera, siç thotë ai, është duke punuar në identitetin e tij artistik, “që krijohet përsëri vazhdimisht dhe është i varur nga rrethanat”.

Ai gjithashtu do t’i bëjë disa performanca në Evropë, si performancën e temës së magjistraturës, “Unikat” (shihni videon më poshtë). Vazhdimi i këtij projekti quhet “Love Research”, pjesë të të cilit u performuan në Berlin nga Ismaili dhe më vonë do të performohen edhe në Amsterdam.

Në “Love Research”, ai si në shumë punime të tij këndon, por këtë herë është i veshur si karakter shtatëzënë që duket si djalë, përderisa disa persona të moshuar vallëzojnë rreth tij.

Ismaili beson se njerëzit duhet ta luftojnë njëtrajtshmërinë dhe ta shprehin autencitetin e tyre, edhe nëse duhet që të shkojnë në drejtim të kundërt nga të tjerët. “Njerëzit duhet vazhdimisht të kërkojnë atë që u përshtatet trupave të tyre”, thotë ai, duke shtuar se ne duhet të vishemi e sillemi ashtu siç e ndjejmë. “Nuk është e rëndësishme se çfarë don rrethi [shoqëria], ose çfarë mendojnë ata që është e drejtë”.

Kjo qasje bënë që Ismaili të dallohet, meqë ai ka guximin për të sfiduar, vendosmërinë për të qenë këmbëngulës për atë që e beson, e për të patur sukses; këto vlera nuk është lehtë të përkrahen në një shoqëri kryesisht konservatore.

K2.0 foli me Ismailin dhe e pyeti atë për qasjen e tij në punime artistike, si dhe për dy performancat e tij të fundit në evropë, “Unikat” dhe “Love Research”.

K2.0: Astrit, arti yt i cili mundet me u quajt art konceptual, në shikim të parë duket se ka dëshirë me godit me eksplicitetin e tij. Por, para se me u ngut në përfundime, a mund ta komentosh se si ti e sheh dhe percepton artin tënd.

Astrit Ismaili: Une në artin tim, merrem kryesisht me politikat e trupit edhe me identitetin. Por më shumë me identitetin gjinor. Presioni shoqëror për me u përshtat në role të caktuara, të cilat shoqëria patriarkale mundohet me i impou, janë shtyesit kryesor që unë me reagu artistikisht.

Artin si medium e kam zgjedhë që ndoshta në mënyrë indirekte me kritiku realitetin ose me komentu realitetin. Arti si gjuhë ngjallë emocione edhe i prek njerëzit, i shtin me mendu për diçka të re të cilën ndoshta se kanë mendu ma herët.

A mund ta elaborosh më shumë idenë e reagimit artistik kundër patriarkalitetit?

Po unë e kam skenën medium, dhe jo domosdoshmërisht protestoj direkt lidhur me një kauzë të caktuar. Unë merrem me këto tema në mënyrë të natyrshme, për shkak se në jetën time të përditshme ballafaqohem me to çdo ditë dhe mundohem me funksionu jashtë këtyre konturave që shoqëria i ka lanë si role për me i përmbush. Nuk përshtatna as nuk du me u përshtat, sepse mendoj që nuk janë të ndara në mënyrë të barabartë.

Në çka fokusohesh para se me e fillu një punim artistik, në çka e gjen inspirimin, pastaj si rrjedh procesi…

…unë në mënyrë konstante shkruaj edhe komponoj kangë, e inçizoj veten. Tani filloj me e shfletu gjithë këtë material që e kam prodhu në një kohë të caktuar dhe këto sende që i prodhoj, jo domosdoshmërisht i bëj me ndonjë qëllim të caktuar.

Por më vjen natyrshëm dhe shkruaj, vizatoj, e tani kur i shiqoj, kur i shfletoj dhe shkoj mbrapa, atëherë prej tyne mundet me lind ndonjë ide dhe tani filloj prej idesë dhe mundohem me ia gjetë mediumin ma të përshtatshëm për atë ide. Pastaj në bazë të asaj se çka ka nevojë, ose performoj vet, ose punoj me performues. Varet krejt, sepse secili projekt e ka procesin e vet dhe secili proces është i ndryshëm.  

Cilin medium e zgjedh më së shpeshti për të punuar, dhe pse?

Unë punoj mes performancës dhe arteve vizuale. Kur punoj në performancë, normalisht që bëj performanca, dhe kur punoj në arte vizuele bëj fotografi dhe video. Për mua mediumi është sekondar, ajo çka është e rëndësisme është përmbajtja dhe ajo se çka po don me thanë. Ndërsa mediumi është veç formë e cila e trajton një temë të caktuar.

Kryesisht punoj performanca dhe çka i bashkon të gjitha është trupi, i cili është prezent në secilën punë që unë e punoj.

Në punimet e tua shpesh duket që përveç estetikës, merresh edhe me anën shoqërore të rrethit ku jeton, nëse jo në formë proteste, atëhere mundet të quhet ndoshta një formë rezistence?

Më shumë kisha me thanë e rrebelimit, por jo domosdoshmërisht. Kur je shumë i ri, nuk je shumë i vetëdijshëm prandaj edhe nuk je shumë aktiv poitikisht e në shoqëri.

Por këto punime kur i sheh në çfarë konteksti janë zhvillu, mundesh me i konsideru si rrebelim. Unë mendoj se tash duke u rrit edhe duke u bërë më i vetëdijshëm ndaj realitetit dhe ndaj rrethanave politikisht edhe në mënyrë shoqërore mendoj që e kam forcu më shumë identitetin artistik dhe qëndrimin tim politik se çka mendoj për shoqërinë dhe artin, dhe se çfarë dua të them me mediumin që e përdori.

E mira e artit konceptual është që pothuajse gjithmonë nëse punohet mirë, mund ta interpretosh në mënyra të ndryshme. Por më mirë sesa ta them unë përjetimin tim për performancën tënde të 2015-tës “Innocent”, a mundesh të na e tregosh përmbajtjen si dhe mesazhin në qoftëse ka një të tillë?

“Innocent” është aktivizimi i hapësirës [ku zhvillohet performanca] me tre trupa të cilët i materializojnë vizatimet, shkrimet edhe këngët e mia. Tre performues, performojnë paralelisht tri narrativa të ndryshme në të njejtën hapësirë. Jo domosdoshmërisht veprimet e tyne lidhen me njani tjetrin, por janë të pavaruna. Në hapësirë nuk ka ndamje në mes të performuesve dhe publikut, domethënë është një koncept i përdorimit të hapësirës [ngjashëm se si] e përdorin në galeri edhe në arte vizuale ku publiku ka liri të plotë me eksploru.

Në këtë performacë edhe unë jam prezent, edhe i vizatoj vizatimet që Antonia Stefans, njëra prej performuesve i performon, dhe në të njejtën kohë [ajo] ia shet publikut ato vizatime që i performon. Në anën tjetër Jose Manuel Portas i cili është tenor, i këndon kangët të cilat unë i kam komponu, ndërsa Andreas Hanes i performon tekstet të cilat unë i kam shkru.

Antonia Stefans është një prej tri performuesve në performancën “Innocent” të Ismailit, që ai e përshkruan si “aktivizim i hapësirës”. Foto: Astrit Ismaili.

Performanca është goxha kaotike në fillim, për shkak se këto tri karaktere janë në kërkim konstant të identitetit të tyre, dhe tërë kohën transformohen dhe marrin forma të ndryshme dhe kanë identitete fluide, deri në fund kur këto tri karaktere zhveshen prej streseve, prej komplekseve, prej materiales, edhe mundohen me komuniku me njëri tjetrin përmes shqisave të të pamurit, të nuhaturit, të shijimit edhe të prekjes, mundohen me i aktivizu qato shqisat e njëri tjetrit por edhe të publikut.

Forma jote artistike e tregon që ti je në harmoni me trupin tënd, dhe nuk heziton me u shfaq lakuriq ose me veshje e dekorime të ndryshme – me një fjalë me u transformu sipas dëshirës. Trupi yt në këtë rast, mundet me u thanë që është edhe pjesa kryesore e artit dhe shprehjes tënde.

Njëri prej subjekteve që më intereson më së shumti janë politikat e trupit. Trupi mendoj që duhet të lirohet nga limitimet dhe njerëzit duhet të jenë të lirë ta përdorin trupin e tyre ashtu si dojnë ata. Relacioni im me trupin tim është shumë kompleks sepse si i vogël kam qenë shumë fëmijë sensitiv dhe i kam pas dhimbjet e rritjes. Që nënkupton se para moshës së adoleshencës i kam ndje eshtrat e trupit duke u rrit dhe më kanë shkaktu dhimbje.

Domethënë relaconi i parë intenziv që kam pas me trupin tim ka qenë me dhimbje. E tani në moshën tinejxhere gjithmonë kam qenë më i dobët se djem të moshës sime, dhe pantollat asnjëherë nuk më kanë ndenjur pa rryp. Kjo normalisht që më ka pru deri te njëfar pasigurie dhe jorahatie me trupin tim, derisa e kam zbulu që mundem me veshë edhe rroba të grave. Dhe prej momentit kur kam fillu me veshë tesha, pantolla ose ndonjë bluzë të grave, kam fillu me u ndje shumë më rahat me trupin tim, dhe jo pse kam dashtë të dukem si qikë, por pse jam ndje rahat dhe më kanë ndejtë mirë.

Trupi i zhveshur në performanca nuk është diçka e re në historinë e artit, sidomos në “performance art”. Nganjëherë performancat e mija për me u transformu duhet me fillu prej zeros. Domethënë duhet me u zhveshë, e për mu nuk është as marre e as problem me u zhvesh. Nuk duhet se unë nuk frikësohem prej trupit tim, dhe as nuk e kuptoj njerëzit që frikësohen prej një trupi që ëshë i zhveshur. Përkundrazi njerëzit duhet me  u mundu me e kuptu trupin e vet, edhe me msu prej trupit të vet, edhe me dasht trupin e vet qashtu qysh është, dhe nëse nuk i pëlqen edhe me intervenu, me gjet një formë që ata i bën me u ndje rahat. Unë mendoj që njerëzit duhet me e ndal mistifikimin e trupave, glorifikimin e tyne. Trupat janë veq trupa, secili e ka një, and “free the fuckin nipple”.

“Love Research”, pjesa e dytë e projektit “Unikat” të Ismailit, performohet me persona të moshuar nga një projekt i mirëqeniës në Amsterdam. Foto: Rowan Mendes.

Një prej punimeve tua që duket shumë simpatik dhe e ka një sharm të veçantë është “Love research” ku ti i maskuar si njëri prej personazheve fiktive tua, këndon ndërsa disa pleq vallzojnë përreth. Për çka flet ky punim?

“Love research” është pjesa e dytë e një projekti tjetër i cili e ka emrin “Unikat”. Kënga ëshë e imja dhe si temë kënga e ka vetminë. Jo rastësisht punimi është i bërë në bashkëpunim me gratë e moshume nga “Combiwel community”, në Amsterdam [organizatë për përkujdesje dhe mirëqenie] se edhe ato ballafaqohen me vetminë në jetën e tyre të përditshme, por çdo të mërkure ato e luftojnë me vallëzim në klasën e muzikës “country”.

Qëllimi im ka qenë që një prej alteregove që e kam kriju për “Unikat”, me e nxerr prej “comfort” zonë skenës dhe me e pru në realitet. Kështu që kam vendos me ba një bashkëpunim me gratë e komunitetit “Combiwel” edhe me ba njëfarë mënyrë një bashkëdyzim të përditshmërisë së tyre, me një karakter që është i bazuar në fantazi. Domethënë është një figurë që doket si djalë, po në anën tjetër është me barrë edhe momentalisht në botë ende nuk është e mundur me ngelë një djalë me barrë, por mendoj që shumë shpejt riprodhimi nuk do të varet biologjikisht vetëm prej grave.

Më ka interesu me ba këtë takimin mes këtij karakteri fiktiv dhe këtyre grave të moshuara, sepse më kanë thënë që vallëzimi që e bajnë këto gratë e moshuara është vallëzimi i tyre që e bëjnë çdo të mërkure. Ka qenë dmth. njëfar bashkëdyzimi ku përshtatet shumë vallëzimi i tyre me ritmin e kangës, tema e kangës edhe konteksti i tyre dhe më është dukur vendi adekuat.

Thatë se punimi “Love Research” ka qenë i dyti me radhë i projektit “Unikat”, i cili përpos që është projekti i fundit, ju e konsideroni si njërin ndër më të mirët.

Ky projekt i eksploron marëdhëniet në mes të imazheve të caktuara dhe tingujve ose muzikës. “Unikat” është një performancë audio vizuale në të cilin i konstruktoj tri figura, dy prej të cilave kanë karakteristika futuriste, ose jashtëtokësore, e një prej tyre është vetëm një djalë i ri i cili sa herë që shkon në deti, i kujtohet që në jetën e kalume ka qenë kalë i detit.

Ismaili e ka performuar “Unikat” në disa shtete evropiane, e do ta performojë edhe në disa tjera në vitin 2017. Foto: Matevz Paternoster.

Kali i detit është një prej krijesave të vetme ujore që mashkulli në fakt e kryen procesin e lindjes, dhe kur e kam pa në një video, ka qenë një prej videove më inspiruese dhe më fascinuese. Më është dukur shumë magjike.

Tani ai imazh ka qenë edhe inspirim për projektin. Po çka është shumë e rëndësishme, në këtë projekt është aspekti audio, ku këto tri figura komunikojnë me publikun përmes këngëve, frymëmarrjes, fishkëllimës dhe poezive. Këto elemente e krijojnë një atmosferë që e shtin publikun në një gjendje meditative, mes ëndrrës dhe realitetit. “Unikat” është një përrallë kritikuese që ka për qëllim me promovu vlera, ide dhe qëndrime alternative që e luftojnë në mënyrë paqësore uniformitetin dhe e përqafojnë autenticitetin.

Cilat preokupime i shtjellon aty dhe cilat janë besimet nëse mundem ta them, të cilat i ke inkuadruar në këtë punim?

Fillimisht kam qenë i inspirum prej Sarah Schulman që e ka një libër “The Gentrification of the Mind”, dhe një prej temave që e trajton është uniformiteti, dhe qysh proceset e gjentrifikimit luftojnë gjithçka të veçantë dhe mundohen me në njëfar mënyre me relativizu dhe me i kategorizu gjanat e me i thjeshtëzu. E gjithçka që është e veçantë e autentike luftohet dhe zhduket. Kapitalizmi e ka njëfar presioni të ashpër me i industrializu gjanat dhe me i materializu dhe me e hup individualitetin me ja u hup veçantinë.

E kam parë se që një kohë të gjatë e ke një look të veçantë: një djalë me flokë të kaltërta, dhe shtatëzënë. E përmendet më parë si karakter, mirëpo meqenëse është një karakter të cilin mesa duket e ke më afër zemrës, a mund ta elaborosh historinë e tij?

Ky – kjo krijesë nuk ka emër, nuk ka gjini dhe nuk mundesh me kategorizu asgjë për të, por vjen prej “bubble gum satellite” [satelit i imagjinuar që gjendet në hapësirë kozmike], edhe kur ka ardhë në Tokë, për herë të parë nuk ka qenë shtatëzanë. Por ka ardh në Amsterdam dhe ka shku me një plazh dhe kur e ka pa diellin është fascinu aq shumë saqë nuk ka mundur me shiqu asgjë tjetër, përvec diellit derisa ai ka perëndu.

Gjatë kohës kur e ka shiqu diellin, një ndjesi e çuditshme ka fillu me i lind në stomak, dhe gradualisht ka fillu me ju rrit barku edhe ka mbet shtatëzanë me diellin. Por në Amsterdam nuk ka diell shumë shpesh dhe kjo ka fillu me ra në depresion sepse i ka mungu prezenca e diellit. Njëra prej arsyeve që ka shku në këtë “community house” në Combiwel, me këto gratë e moshuara është se është ndje e vetmuar dhe e ka pas shumë të vështirë me u pranu prej rrethit sepse nuk ka ditë se qysh me e kategorizu veten.

Po flasim ende për personazhin që e ke kriju, sigurisht që mbasi është shtatëzanë, atëherë është më shumë grua, më shumë “kjo”?

Kjo nuk është ende kjo, por prapë se prapë më shumë ndjehet rahat me iu drejtu me kjo sesa ndryshe. Pastaj kur ka këndu [në komunitetin e grave të moshuara] ajo ndjenja iu ka kthy, i është dukur e ngjajshme me ndjenjën [që e ka përjetu] kur ka qenë para diellit. Edhe aty e ka kuptu që me vallëzim, me këndim edhe me art ajo mundet me kthy, me përmbush atë vetmi dhe “longiness”.

A po na tregon pak për jetën në Holandë, shoqërinë atje, dallimet kulturore po më së shumti se çka ke fitu ti si artist prej Kosovës në marëdhënie me një kulturë tjetër?

Normal që kam përfitu shumë prej kësaj, kam parë shumë. Edhe jam rrit edhe jam hapë edhe më shumë artistikisht. Mu personalisht më ka ndihmu me u distancu pak prej situatës edhe prej presionit të përditshëm të realitetit kosovar edhe më ka bo me kuptu më shumë se çka unë unë mundem me jep si individ, estetikisht edhe konceptualisth pa u lidhë domosdoshmërishtë me situatën në Kosovë. Por unë prapë se prapë mendoj që arti gjithmonë e ka rëndësinë e vet edhe situatat politike po ndryshojnë edhe në botë edhe mendoj që secili artist edhe nëse nuk bën punë politike, duhet me qenë i vetëdijshëm politikisht, mos me ra viktimë e strategjive e politikave mbizotëruese, mos me i riprodhu por me i luftu ato ide, koncepte e qëndrime.K

Kjo bisedë është redaktuar për gjatësi dhe qartësi. Intervista është mbajtë në gjuhën shqipe.

Foto kryesore: Majlinda Hoxha / K2.0.