Tregimi i Fatimes dhe Musliut filloi ngjashëm me shumë tregime të njerëzve të moshës së tyre. 47 vite më parë ata u njoftuan nga të afërmit e tyre dhe deri në fund të vjeshtës së vitit 1972 vendosën të martohen. U morrën vesh që familjen ta nisnin në shtëpinë e trashëguar nga babai i Musliut, që gjendej në rrugën ”Abdullah Shabani”, jo shumë larg nga objekti i Komunës së Vushtrrisë.   

Në më pak se dy vite martesë, Fatime dhe Musli Melenica u bënë me fëmijën e parë, të  cilin e quajtën Lutfi. Në vitin 1977 u lindi edhe Shefkiu dhe, ndër vite, familja u shtua me Avniun, Arlindën e Florinën. Të pestë fëmijët u rritën në të njëjtën shtëpi ku çifti vazhdon të jetojë deri sot.  

Por sot, rruga mban një emër tjetër, “22 maji”, si dëshmi e ngjarjeve që do ta ndryshonte jetën e tyre përgjithmonë.

Musliu për vite punoi në Drejtorinë e Arsimit të Komunës, dhe tregon se me Fatimen synim kishin shkollimin e fëmijëve. Diploma e parë në shtëpi atyre u erdhi me 1989, kur Lutfiu përfundoi gjimnazin.

Në më pak se dy vite, ngazëllimi i tyre do zbehej pasi që Musliun do e largonin nga puna së bashku me shumicën e shqiptarëve të tjerë që punonin në institutet publike në vitet ‘90 dhe ëndrra për t’i shkolluar fëmijët hasi në vështirësi.

Ishte koha kur Shefkiu do fillonte gjimnazin dhe të cilin do e përfundonte pas katër viteve, për të ndjekur mëtej studimet në Fakultetin Ekonomik në Universitetin e Prishtinës. Gjatë kësaj kohe, ligjëratat po mbaheshin në shtëpi private si pjesë e sistemit paralel të arsimit, pasi studentët dhe profesorët shqiptarë u përjashtuan nga strukturat arsimore të shtetit.

Gjatë atyre viteve, vëllai dhe motrat e tij do vazhdonin shkollimin e mesëm, po ashtu në shtëpitë e njerëzve lokal.   

Në të njëjtën shkollë po shkonte edhe fqinji i tyre, 16-vjeçari Rrahim Shkreli. Ai jetonte diç më larg se dy kilometra nga rruga ‘‘22 maji’’, së bashku me prindërit, Xhemilen e Hasanin, vëllanë Bekimin dhe motrat Bukurinë e Lirinë.  

Përveç shkollës, Rrahimi, kohë pas kohe, nëpër kafeteritë e rrugës së qytetit të tij, shiste cigare, fara e kikirikë dhe çamçakëzët “Orbita”, që në ato kohë ishin luks.

Djali adoleshent i Hasan Shkrelit, Rrahimi shiste gjëra të vogla nëpër kafeteritë e Vushtrrisë për të ndihmuar të ardhurat e vogla të familjes së tij. Foto: Atdhe Mulla / K2.0.

Babai i tij, Hasani tregon se kishte arritur të ruante punën si rojtar, mirëpo, paga nuk ishte e lartë e shpeshherë edhe vonohej, dhe kjo e bënte të vështirë jetën për familjen e tij gjashtë anëtarëshe. Prandaj çdo fitim që Rrahimi sillte në shtëpi zbuste ballafaqimin për të siguruar jetesën.   

Bekimi, djali i madh i Hasanit, veçse po kërkonte mundësi që të largohej nga vendi. Këtë ide ia përkrahën dy prindërit, më shumë të shtyrë nga ajo se deri në vitin 1998 nëpër Kosovë po ashpërsohej lufta. Por para se të ikte, dhe para se lufta të godiste direkt Vushtrrinë, familjen Shkreli e goditën tragjeditë, por që nuk do të ishin të vetmet.

Kah mesi i vitit 1998, Xhemilja pësoi sulm në tru, i cili e la të vdekur në vend. Ndërsa, muaj më vonë, atyre iu vdes edhe vajza, Liria, 27 vjeçare, e cila nuk i mbijetoi kancerit.

Këto fatkeqësi, Hasani do i përballonte vetëm me Rrahimin, i cili po ashtu shpresonte të ikte shpejt nga Kosova, dhe Bukurinë; ndërsa, Bekimi veçse ishte larguar për në drejtim të Gjermanisë, ku veçse kish’ kohë që kishte emigruar edhe Lutfiu, djali i madh i Fatimes dhe Musliut.

Kërkimi për mbijetesë

Në kohën kur familja Shkreli po mbante zi dhe familja Melenica po shqetësohej për udhëtimet e Shefkiut për në Prishtinë, familjes së Ajmane Feratit veçse i’u kishte ofruar lufta te dera. Familja 13 anëtarëshe po mendohej të largohej nga shtëpia e tyre në fshatin Barë pas ofensivave të forcave serbe përreth Mitrovicës.  

Ajmanja me nostalgji kujton jetën e familjes së saj para këtyre ngjarjeve. Ajo kujton kohën kur këndonin dhe luanin çiftelinë bashkë me vëllain e saj të madh Dritonin; pastaj punët e bujqësisë së bashku me dy prindërit e pesë motrat. Ajo në veçanti kujton lindjen e vëllait të saj të vogël Rrahmanit në vitin 1981 për shkak të ndikimit që ai do ta kishte në gjithë jetën e tyre.

‘‘E kena rritë para kohe, u kanë disponimi i shpisë’’, thotë ajo.

Ajmanja thotë se si edhe Rrahimi e pëlqente çiftelinë, por që motrat si për ta ngacmuar ia linin vetëm defin. Por detaji që asaj i ka mbetur është dëshira e Rrahimit për tu larguar në Gjermani pak para fillimit të luftës, çka 18-vjeçarit nuk do i plotësohej asnjëherë.

Ajmane Ferati-Shatrrolli kujton kujtimet e bukura të para luftës me tre vëllezërit e saj, sidomos pasionin e vëllait të saj të vogël Rrahmanit për çifteli. Foto: Atdhe Mulla / K2.0.

Në tetorit të 1998-ës, familja zhvendoset në Vushtrri, qytet i njohur për Ajmanen, pasi aty përfundoi shkollën e mesme dhe ku punoi për ca vite në postë. Ajmanja tregon se në pesë muajt e ardhshëm lëvizën gati në dhjetë shtëpi të ndryshme, dhe kah prillit i 1999-ës u vendosën në fshatin Studime.

Edhepse erdhën në Vushtrri për t’i ikur luftës, kësaj nuk i’a arritën dot.

Një raport i Human Rights Watch, i vitit 2001, thekson që gjatë asaj kohe forcat serbe i kishin intensifikuar sulmet përreth Vushtrrisë dhe Podujevës dhe flet për ‘‘fushatën sistematike të koordinuar dhe të organizuar nga nivelet më të larta të qeverive serbe dhe jugosllave të asaj periudhe për të terrorizuar, vrarë dhe shpërngulur shqiptarët etnikë të Kosovës’’.

Më 2 maj, fshati Studime dhe fshatrat përrreth ishin sulmuar nga forcat serbe dhe brenda dy orëve u vranë 116 civilë.

Ajmanja dhe familja e saj shpëtuan nga masakra e 2 majit, edhepse skenat do t’i nguliteshin përgjithmonë në mendje.

‘‘Kena ecë nëpër trupa e gjak”, thotë Ajmanja ku kujton rrugën kur u larguan nga Studimja. “Ma mirë mos t’kishum pshtu’’.

Së bashku me qindra të tjerë të mbijetuar u detyruan të shkonin në objektin e kooperativës bujqësore që gjendej në hyrje të Vushtrrisë.

Në objektin e kooperativës qëndruan një natë dhe që në mëngjes forcat serbe filluan t’i ndajnë burrat nga gratë e fëmijët. Burrat i rrahën dhe pastaj i morrën me veti dhe në mesin e tyre ishin edhe vëllai i madh Dritoni, babai dhe axha i Ajmanës.  

Duke qenë dëshmitare e kësaj dhe duke menduar se do t’i vrasin, Ajmanja iu kthye Rrahmanit që të shtrihej dhe i kërkoi motrave dhe nënës që të ulen mbi të për ta fshehur atë. Ato më vonë mësuan se burrat nuk i kishin vrarë por i dërguan në burgun famëkeq të Smerkonicës në Vushtrri.

‘‘Jam pishman pse e pshtova’’, thotë sot Ajmanja kur i bjen ndërmend se çka ndodhi mbi dy javë  më vonë.

Nga kooperativa gratë u urdhëruan të largoheshin për kah qendra e qytetit. Familja e Ajmanës dhe disa familje tjera u vendosën në një shtëpi të braktisur, dhe ku më vonë do vinin edhe refugjatë të tjerë. Por as aty nuk do qëndronin për shumë. Më 5 maj shtëpia u sulmua nga forcat paramilitare.

‘‘Kësaj here burrat nuk i morrën [me vete] i rrehën edhe na plaçkitën e shkun’’, kujton Ajmanja.

Edhe pse u larguan paramilitarët, familjarët nuk u ndjenë të sigurt të qëndrojnë aty dhe vendosën të gjenin një strehim tjetër dhe u vendosën në një shtëpi tjetër për rreth një javë.

‘‘S’kishëm as me hangër edhe ish me plotë njerëz dhe vendosëm mu largu’’, thotë Ajmanja.

‘‘Unë po shkoj te daja’’, u kishte thënë Rrahmani, duke përcaktuar fatin për pjesën tjetër të familjes.

Shtëpia e dajës gjendej në rrugën ‘‘22 maji’’.  

Shtëpia e Kahrimon Pasomës

Ishte pranvera e vitit ‘99 dhe Vushtrria ishte e rrethuar tash e disa muaj.

Hasan Shkreli dhe dy fëmijët veçse ishin larguar me dhunë nga banesa e tyre dhe për disa javë jetuan në shtëpinë e vëllait të tij.

Por, rreth orës 9 mëngjes, me 22 maj, shumë shpejt erdh urdhëri për tu larguar nga aty.

Me të gjithë të tjerët që se kishin lëshuar Vushtrrinë dhe kapeshin nga forcat serbe atë mëngjes ata u urdhëruan të niseshin kah varrezat e qytetit; dëshmitarët mendonin atë kohë se aty do i vrisnin të gjithë.

Hasani dhe fëmijët e tij Bukurie dhe Rrahimi e gjetën veten në mes mijëra tjerëve në një nga rrugët kryesore që shpinin tek varrezat.

‘‘Dytë i kapa për dore, njanin knej tjetrin anej’’, kujton Hasani çka ai quan ‘‘udhë me luftë përmas’’.

Rruga ishte ajo në të cilën jetonte Musli Melenica dhe familja e tij, në oborr të përbashkët me tre vëllezërit e Muslisë. Shtëpia e Dali Melenices u dogj në një sulm një muaj më herët, por për shkak të aktiviteteve të vazhdueshme nga forcat e policisë serbe në zonë, familja e kishte të pamundur të ikte nga lagjja.

Tani, Musliu, Fatimja dhe katër fëmijët e tyre u urdhëruan t’i bashkangjiten rreshtave që tani ishin drejtuar kah varrezat ku mbaheshin mijëra njerëz, të rrethuar nga ushtarët. Me ta ishin edhe tre vëllezërit e tij me familjet e tyre. Por rruga për ta ishte shumë e shkurtër.

Familjarët tregojnë se paramilitarët, sipas tekeve, po i ndanin nga turmat njerëzit dhe po i vendosnin tek shtëpia e Kahrimon Pasomës, e cila gjendej veç 200 metra larg nga shtëpia e Musli Melenicës.

Derisa njerëzit ecnin drejt varrezave të Vushtrrisë më 22 maj, 1999, forcat serbe i ndanin familjet në pikat e kontrollit dhe disa i detyronin të hynin në shtëpinë e Kahrimon Pasomës. Foto: Atdhe Mulla / K2.0.

Vëllezërit Melenica u ndaluan te shtëpia e Kahrimon Pasomës, ndërsa tjerëve iu thanë të vazhdojnë tek varrezat.

‘‘Nihere deshtën me ma marr Avninë’’, kujton Musliu. ‘‘I ka pas do syze [Avniu], e nashta ju dokë ma i ri’’.

Por forcat serbe ia morrën djalin tjetër, Shefkiun 22-vjeçar, djalin e vëllait dhe tre vëllezërit e tij. Musliu kujton se si anëtarët e tjerë të familjes i rrahën e kërcënuan dhe i urdhëruan që të largoheshin.  

Ndalesën nuk e kaloi e gjitha as familja e Ajmanes. Atyre ua ndalën Rrahmanin 18-vjeçar dhe e futën në shtëpi.  

Kur arriti tek shtëpia e Kahrimon Pasomës, Hasan Shkreli gjeti shumë të rinj dhe fytyra tjera të njohura të kthyera nga muri. Forcat serbe po i shtinin brenda shtëpisë. Ai iu shtrëngoi edhe më fortë duart dy fëmijëve të tij dhe tentoi të vazhdonte, por e ndalën.   

‘‘Mi morrën pi dorës’’, thotë Hasani për momentin kur Bukurinë dhe Rrahimin i futën po në atë shtëpi.

‘‘U mundova me i shty, po mu gjujtën si ujku delës’’, vazhdon ai të tregojë momentin e dëshpëruar të tij për t’i shpëtuar dy fëmijët. Atë e rrahën dhe i drejtuan armën në kokë për ta nisur më pas kah varrezat.  

Tri familjet qëndruan në varrezat e qytetit për më shumë se 10 orë, të rrethuar nga forcat serbe, dhe duke shpresuar se do iu kthenin fëmijët.

Mijëra njerëz u mbajtën në varrezat e Vushtrrisë më 22 May, 1999. Sot varrezat mbajnë trupat të disa prej tyre që u vranë atë ditë. Foto: Atdhe Mulla / K2.0.

Por kurrë nuk do t’i shihnin të gjallë përsëri.

Shefki Melenica (22), Bukurie Shkreli (16), Rrahim Shkreli (19) dhe Rrahman Ferati (18)  të gjithë u vranë në shtëpinë e Kahrimon Pasomës. Ata ishin në mesin e 68 personave — duke përfshirë pesë të mitur — që u vranë brenda atyre katër mureve të shtëpisë. K

Foto kryesore: Atdhe Mulla / K2.0.