Ari Myrtaj ishte 14 vjeç kur u sulmua me gaz lotsjellës për herë të parë.

Më 1 tetor 1997, studentët shqiptarë organizuan një marsh prej lagjes Velania deri te Universiteti i Prishtinës, me ç’rast kërkuan qasje në hapësirat e universitetit. Policia e ndaloi marshin duke u hedhur gaz lotsjellës Myrtajt dhe protestuesve të tjerë ⁠— por kjo ngjarje u bë pikë e rëndësishme e referencës në përpjekjen e gjatë kundër regjimit stypës të Beogradit.

“Ishte hera e parë që kisha shijuar ose nuhatur gaz lotsjellës”, tha ai. “Si djalë 14 vjeç mendoja se do të vdisja”.

Myrtaj, tash 37 vjeç, po i bën gati 20 vjet jetë në Nju-Jork, ku punon si aktor dhe filmbërës. Gjatë javëve të fundit, ai ka qenë pjesë e protestave të ShBA-së që kanë marrë vrull shpejt në të 50 shtetet e vendit.

Janë bërë më se dy javë nga protestat paqësore dhe të dhunshme në ShBA për shkak të vdekjes së Xhorxh Fllojd. Foto nga Ari Myrtaj.

Protestat janë nxitur nga vdekja e 46 vjeçarit afro-amerikan Xhorxh Fllojd, i cili u vra nga katër zyrtarë policorë më 25 maj 2020. Fjalët e fundit të Fllojdit — përfshirë “s’mund të marr frymë”, e cila është bërë thirrje e shumë protestuesve të zinj që nga vrasja e Erik Garnerit në vitin 2014 — dolën nën gjurin e zyrtarit policor Derek Shovin, i cili e ndrydhi përtokë për tetë minuta e 46 sekonda, duke çuar te vdekja e tij.

Si pasojë kanë shpërthyer protesta paqësore dhe të dhunshme kundër racizmit dhe dhunës policore në ShBA. Disa qytete, sikur Nju-Jorku, kishin vënë orë policore ndaj protestuesve, e cila u kërkonte atyre të mos jenë në rrugë për një kohë të caktuar. Policët hidhnin gaz lotsjellës me dorë të lirë. Myrtaj, i cili ishte prekur nga gazi gjatë një proteste në Manhatan, kujtoi ndeshjen e parë me gazin në Prishtinë.

“[Këtë herë] nuk u frikësova aq shumë”, thotë ai. “Ia kujtoja vetes vazhdimisht çfarë sjellin këto protesta, trazira dhe ky gaz — liri”.

Protestat për Xhorxh Fllojdin dhe lëvizja më e gjerë Black Lives Matter (Jetët e Zeza Vlejnë, BLM) kanë shtyrë shumë grupe të diasporës në ShBA të rreshtohen në solidaritet me amerikanët e zinj që përballen me shtypje strukturore — dhe shqiptarët s’duhet të jenë përjashtim. Shqiptarët në ShBA kanë një mundësi unike t’i bashkohen një përpjekjeje për drejtësi që dallon mjaft nga përvojat e familjeve të tyre, por që nuk është e ndarë nga ajo.

Briana Mati, një vajzë 23 vjeçe që punon si drejtoreshë aktivitetesh në një shkollë të Floridas, beson se racizmi kundër të zinjve në ShBA është mjaft i ndryshëm nga urrejtja etnike në Ballkan. Si bijë e një shqiptari të Kosovës që ka ardhur në ShBA para gati 30 vjetësh, ajo thotë që familja e saj mbështet lëvizjen BLM.

“Të gjithë pajtohemi se kjo duhet të ndryshojë, dhe tani po zhytemi thellë në atë se sa racist është vendi ynë në themelet e tij”, thotë ajo. “Është thjesht ndryshe nga ajo që ka përjetuar populli ynë në Ballkan. Ne po luftojmë për barazi, por racizmi në ShBA i ka rrënjët shumë thellë”.

Shqiptarët po ashtu kanë vuajtur nga shtypja shtetërore dhe urrejtja shtetërore dhe si rezultat, edhe ata duhet të luftojnë për çlirimin e njerëzve të shtypur kudo që gjenden. Foto nga Ari Myrtaj.

Njerëzit e zinj në ShBA janë shtypur me shekuj të tërë në mënyra që dallojnë nga përvoja e shqiptarëve. Në fakt, shqiptarët kanë trashëgimet e tyre të racizmit kundër të zinjve që mbështetin supremacinë e bardhë që është e ngulitur në institucionet tona kombëtare dhe globale. Trupat tanë nuk cenohen çdo herë që dalim nga shtëpia. Shqiptarët përfitojnë nga privilegji i bardhë — duke gëzuar mundësinë e ngasjes së makinës, vrapimit ose gjumit në krevatët e vet pa druajtur se do të vdesin.

Megjithatë, gjendja e shtypjes shtetërore dhe urrejtjes etnike është qendrore në rrëfimin e shqiptarëve. Vetëm 20 vjet më parë, shqiptarët ishin viktima të përndjekjes shtetërore dhe të spastrimit etnik; sentimenti antishqitar mbijeton e lulëzon edhe sot, sidomos në Evropën Perëndimore. Shqiptarët dinë çfarë dhimbje e traume është të urrehesh dhe vritesh për shkak të identitetit. A na fton kjo dije në një përpjekje për çlirimin e njerëzve të shtypur kudo në botë?

Jetët e Zeza Vlejnë për diasporën shqiptare

Letër nga Amerika për shqiptarët kudo që janë.

Maria Morava

Jetët e Zeza Vlejnë për diasporën shqiptare

Letër nga Amerika për shqiptarët kudo që janë.

Maria Morava