Ndërsa “Hajde” e ruan aranzhimin dhe prodhimin e “Hajde luj qyqek” të Kuqit dhe Demajt, shton një element të rëndësishëm muzikor: një burrë që bërtet në rumanisht mes vargjeve.

Tairović tha se ideja për këtë erdhi nga prejardhja e saj rumune. “Në versionin origjinal, ka një pjesë boshe midis vargjeve. Krejt çka dëgjoni është një ritëm dhe ne donim ta mbushnim pak atë. Tash, si ta mbushim? Kështu që ishte disi pak ekzotike… e sollëm në rumanisht. Me të vërtetë i jep lezet”, tha ajo.

Çka Tairović dhe ekipi i saj ia dolën të bënin me këtë këngë ishte t’i lidhnin dëgjuesit anembanë rajonit me një kulturë transballkanike që ekziston në tingujt e përbashkët të ahengjeve, duke rritur ekzotikën e asaj kulture në të njëjtën kohë: një recetë e sigurt për një goditje të madhe në treg. Kënga ishte aq e suksesshme sa Tairović përdori kolonat zanore të “Hajde” si koncept për albumin e saj të ri, Balkanija që u publikua së fundmi.

‘Hajde, luje pak qyqek’

Historia e incizimit të këngës mund të gjurmohet në internet, por kjo nuk i përgjigjet pyetjes se prej nga vjen me të vërtetë kënga.

“Hajde” i ka rrënjët muzikore në stilin muzikor ballkanik qyqek. Nëse nuk jeni të sigurt se çfarë do të thotë, në rregull sepse as drejtuesit e një emisioni në Top Channel Albania nuk e dinin, kur intervistuan Demajn në prill të vitit 2020. Teksa Demaj shpjegoi popullaritetin e këngës së tij dhe të Kuqit, atij iu desh ta shpjegonte se çka është qyqeku: një stil muzikor dhe i vallëzimit popullor në Kosovë që nuk është edhe aq i njohur në Shqipëri.

Qyqek është fjalë që ka shtrirje panballkanike pothuajse njësoj sa hajde. Qyqek në shqip, čoček në serbisht dhe maqedonisht, kyuchek në rumanisht, çöçek në turqisht. Muzika dhe vallëzimi zakonisht lidhen me të kaluarën osmane dhe muzikantët romë që e luanin atë atëherë — dhe pasardhësit e të cilëve vazhdojnë ta luajnë edhe sot. Stili, me të rrahura daullesh që i bën këmbët të të fillojnë të lëvizin, është veçanërisht i popullarizuar në dasma dhe ahengje të mëdha grupore. Ai luhet në të gjithë Ballkanin (ndonëse me sa duket më rrallë në Shqipëri) dhe ka variacione të ndryshme rajonale.

Vetë Tairović është vajza e Zoran Tairović, një artist-aktivist i njohur rom (edhe pse shtypi serb nuk e vë në dukje këtë fakt), por është e paqartë se deri në çfarë shkalle kjo është pjesë e vetëidentifikimit të Teas. Megjithatë, është magjepsëse që një stil muzikor ballkanik tradicionalisht rom u përvetësua në një këngë dasme të popullarizuar shqipe përpara se të përvetësohej përsëri në një këngë ahengjesh serbe e kënduar nga një grua me origjinë rome.

Teksa përvetësimi sot shihet si poshtërues, mund të ketë po ashtu konotacione neutrale ose pozitive. Qyqek, ose čoček, ose kyuchek, u shpërnda dhe u zhvillua, si dhe ndryshoi në kushtet e shkëmbimit të hapur kulturor mes grupesh të ndryshme të njerëzve në gjeografi të ndryshme. Sot, situata është e ngjashme: thjesht duhet t’i blini të drejtat e autorit.

Tairović i bleu, me sa duket nga Grajqevci. Ndonëse kënga e saj mbështetet më së shumti në interpretimin e vitit 2017 të “Hajde luj qyqek” dhe ajo e citon atë titull në YouTube, Grajqevci pretendon të drejtën e autorit për këngën e tij të vitit 2003 dhe po zhvillon beteja kundër versioneve të rikrijuara, për të cilat thotë se janë të paautorizuara.

Në maj të vitit 2021, i tha Gazetës Metro se po planifikonte t’i padiste artistët që nuk e kishin blerë të drejtën e autorit dhe në mars 2022 përsëriti se ishte në proces të kësaj. (Veçanërisht, ai përmendi vendet ku artistët kishin prodhuar kopje të paautorizuara të këngës së tij, por Serbia nuk ishte njëri prej tyre, gjë që sugjeron se Tairović me të vërtetë bleu të drejtën e autorit prej tij.) Nuk dihet se si do të shkojnë rastet e Grajqevcit — nëse ka ndonjë bazë ligjore ose nëse vendet ku ai po ngre padi kanë mekanizma funksionalë për t’i mbrojtur të drejtat e autorit.

Por, kënga është e pranishme dhe në Serbi nuk po dëgjojnë vetëm “Hajde”, por edhe “Hajde luj qyqek”. Kur këngëtari serb, në fillimet e karrierës së tij, Boris Subotić nuk arriti të kualifikohej në finalen e Eurovizionit të Serbisë këtë vit, ai postoi story në Instagram, në një makinë duke festuar nën tingujt e “Hajde luj qyqek”. Kënga, në të dyja gjuhët, po e merr atë që e meriton.

Historia e “Hajde” nuk ka moral të drejtpërdrejtë; nuk është një shenjë e ndonjë bashkimi të lumtur mes popujve dhe nuk është mësim për të drejtat e autorit. Por tregon se rajoni është po aq i lidhur muzikalisht siç ka qenë gjithmonë dhe se kjo lidhje përjetohet përmes tingujve të përbashkët. Edhe pse Tea Tairović ka padyshim të drejtë rreth hiteve — ato nuk janë lakër — ajo duket se e kupton se prekja e këtyre tingujve të përbashkët, ato që rezonojnë tek njerëzit në mënyrë zanore dhe emocionale, mund të ndezin diçka tek të gjithë ne.

Imazhi i ballinës: Arrita Katona/K2.0.

‘Ta ndezim Ballkanin’

Si një melodi dasmash shqiptare u bë kënga serbe e verës.

Emily Gray

‘Ta ndezim Ballkanin’

Si një melodi dasmash shqiptare u bë kënga serbe e verës.

Emily Gray