Derisa patrullat policore po i vështronin njerëzit që po kalonin nëpër Sheshin Terazije dhe pranë Kuvendit Kombëtar në Beograd, një grup i aktivistëve, mbështetësve dhe gazetarëve u mblodhën në një hapësirë nëntokësore 200 metra larg Kuvendit. Ishte mbrëmje e ditës së dielë, 4 mars, dhe ata po prisnin me shumë siklet lajmërimin e rezultateve për zgjedhjet lokale të cilat ishin mbajtur më herët gjatë asaj dite në Beograd.

Në këto zgjedhje kishte garuar për herë të parë në nivelin lokal nisma e aktivistëve Ne da(vi)mo Beograd (Mos ta furim Beogradin), pas katër viteve të lobimit aktiv në qytet. Ai podrum i madh ishte i mbushur plot njerëz, tension dhe ndjenjë shprese.

Ne da(vi)mo Beograd u themelua në vitin 2014, kur një grup i qytetarëve vendosi ta pengonte projektin e ndërtimit të ndërmarrjes “Belgrade Waterfront” (Beogradi mbi ujë). Sot kjo nismë është zhvilluar në një lëvizje politike, e cila në vendvotime fitoi mbështetjen e 30.000 qytetarëve të Beogradit.

Ne da(vi)mo Beograd hyri në zgjedhje për herë të parë në mars, por nuk arriti ta kalojë pragun 5 për qind i cili kërkohet për të siguruar përfaqësues. Foto nga Ne da(vi) mo Beograd.

Nata vazhdoi dhe rezultatet dolën. Tensioni dhe shpresat në mesin e anëtarëve të nismës u zëvendësuan me një ndjenjë të zhgënjimit kur u bë e qartë se nuk kishin numrin e mjaftueshëm të votave për ta kaluar pragun 5 për qind dhe për ta siguruar përfaqësimin lokal.

Por kur reflektuan, së shpejti filluan të ndihen krenarë. Për pjesën më të madhe të njerëzve në atë vend, zgjedhjet lokale ishin përvoja e tyre e parë e drejtimit të një fushate, dhe pavarësisht hapësirës së kufizuar mediale dhe fondeve modeste që i kishin në dispozicion, të cilat u mblodhën nga anëtarët e nismës dhe individët e organizatat mbështetëse, ata prapëseprapë konsiderojnë se grumbullimi i 3.5 për qind të votave është arritje e rëndësishme politike.

Lufta për interesin publik

Kjo nismë përfshin rreth 200 anëtarë të profileve dhe interesave të ndryshëm. Ata thonë se synimi i tyre është të luftojnë “kundër dhunës që ushtrohet ndaj interesit publik dhe në favor të atij privat” dhe “kundër përjashtimit të qytetarëve në proceset e vendimmarrjes në lidhje me fondet publike”.

Gjithçka nisi para gati katër viteve, në korrik të vitit 2014, kur një grup i qytetarëve u përfshi në një debat publik në Projektplanin Hapësinor për rregullimin e pjesës së bregut të lumit të qytetit të Beogradit, një dokument i cili do të mundësonte zhvillimin e projektit “Beogradi mbi ujë”.

Nisma Na da(vi)mo Beograd nisi kur një grup i qytetarëve u bë bashkë gjatë fazës së planifikimit të projektit madhor “Beogradi mbi ujë” në kryeqytetin e Serbisë. Foto nga Na da(vi)mo Beograd.

Ata shprehën kundërshtimin e tyre pranë Administratës së Qytetit të Beogradit nën emrin Ne da(vi)mo Beograd; aktivistët thonë se më se 250 qytetarë dhe ekspertë punuan për të dorëzuar me mijëra kundërshtime ndaj ndryshimeve të Planit të Përgjithshëm për qytetin e Beogradit si dhe ndaj Projektplanit Hapësinor në lidhje me zonën e bregut të lumit – të gjitha sugjerimet u hodhën poshtë.

Në fund, më 9 prill 2015, Kuvendi Kombëtar miratoi një lex specialis nëpërmjet të cilit i lejoi ndërtimet në bregun e Savës (por në realitet, puna në teren tashmë kishte nisur një vit më parë). Dy vite më vonë u nënshkrua një kontratë ndërmjet Republikës së Serbisë dhe investitorëve nga Emiratet e Bashkuara Arabe. Thuhet se ai kap vlerën 3.5 miliardë euro.

Në shtator të vitit 2015, kur u publikua kontrata 69-faqëshe (259 faqe në versionin anglisht, i vetmi version i cili kishte shtojca), doli se investitori obligohet të investojë vetëm 150 milionë euro dhe 150 milionë euro të tjera vetëm si kredi, ndërsa Republika e Serbisë duhet të sigurojë kredi të tjera dhe ta përgatisë plotësisht lokacionin e ndërtimit.

Përveç mospërputhjes së madhe ndërmjet shumës së investuar dhe shumës së premtuar paraprakisht për investim, aktivistët theksuan disa kundërshtime, më së shumti për faktin se jë kompanie private iu dhanë 177 hektarë të truallit publik pa pagesë dhe për një periudhë të pacaktuar kohore.

Ndërkohë, De da(vi)mo Beograd e kishin prezantuar emblemën e cila së shpejti do të bëhej simbol i rezistencës së tyre: Një rosë e verdhë. (Në zhargonin serb, ‘rosa’ nënkupton penisin, ndërsa sipas aktivistëve, në këtë rast simbolizon një mashtrim të madh “i cili nuk duhet të mbetet i pakundërshtuar”).

Mijëra aktivistë dhe mbështetës të nismës kanë dalur rrugëve të Beogradit në vitet e fundit. Foto nga Ne da(vi)mo Beograd.

Rosa e madhe – 2 metra e lartë – doli së pari më 2 prill, ditën kur pritej të debatohej lex specialis nga ligjvënësit. Ideja ishte të tregohet se diçka po shkonte keq me vendimmarrjen demokratike në Serbi. Protestuesit e vendosën rosën ndërmjet dy flamujve serbë para Kuvendit. Megjithatë, policia ndërhyu dhe ata u detyruan ta çojnë atë afër Sheshit Nikola Pasić, ku mbeti për disa ditë.

Aktivistët e publikuan një kumtesë për media në të cilën thanë se një rosë kishte dalur para Kuvendit Kombëtar, ndërsa një tjetër “hyri në Kuvendin Kombëtar në formë të një Projektligji”. Ata gjithashtu i ftuan deputetët e zgjedhur ta kundërshtonin propozimin.

Ky ishte i pari prej shumë veprimeve protestuese që erdhën më pas. Aktivistët vlerësojnë se më shumë se 40,000 njerëz morën pjesë në protestën më të madhe në vitin 2016. Në Beograd, për herë të parë pas shumë viteve, u këndua një këngë antifashiste, kur aktivistët ecën nëpër qytet nën tingujt e Ay Carmela, himnit të trupave republikanë spanjollë gjatë kohës së luftës civile. Para protestave, njerëzit u ftuan nëpërmjet rrjeteve sociale të marrin pjesë masivisht, dhe shumë prej tyre reaguan pozitivisht.

Nën slloganet “Nuk do të kalojë!” dhe “Qyteti i kujt? Qyteti jonë!”, aktivistët kërkuan dorëheqjen e kryetarit të Beogradit, Sinisa Mali, dhe dorëheqjen e të gjithë zyrtarëve të cilët ata i shohin si përgjegjës për mundësimin e ndërtimit të Beogradit mbi ujë.

Prej kur kishte nisur ndërtimi i ndërmarrjes, kjo nismë kishte dorëzuar edhe disa ankesa penale kundër njerëzve përgjegjës për punimet ndërtuese. Ata besojnë se pakujdesia e tyre ka shkaktuar rrezik të përgjithshëm për shkak të dëmit të shkaktuar në bregun e Savës, pasi ishte hapur një gropë 16 metra e gjerë në lokacionin e ndërtimit, kur njëra prej pendave ishte shembur.

“Protestat janë vetëm një aspekt i të gjitha gjërave që i kemi bërë në vitet e fundit për ta ndalur ndërtimin e Beogradit mbi ujë”, thotë Andrija Stojanović, një prej aktivistëve të nismës.

Stojanović gjithashtu thekson se aktivistët e nismës nuk janë fokusuar vetëm në projektin më të madh ndërtimor në Beograd, por janë përfshirë edhe në projekte të tjera në qytet në të cilat ata besojnë se ka keqpërdorime. “E kemi analizuar situatën në terren dhe kemi shprehur kundërshtime, dhe kemi theksuar arsyet për shkak të së cilave mendojmë se është i dëmshëm ndërtimi i Beogradit mbi ujë, si dhe kemi theksuar probleme në projekte të tjera urbanistike”.

Po rritet niveli i mbështetjes

Ndoshta injektimi më i madh i energjisë në nismën Ne da(vi)mo Beograd erdhi në pranverë 2016 pas disa ngjarjeve të turpshme.

Në mbrëmjen e 25 prillit të atij viti – nata e zgjedhjeve lokale, rajonale dhe parlamentare – u shkatërruan disa ndërtesa në lagjen Savamala për shkak se ishin pjesë e zonës në të cilën po planifikohej ndërtimi i Beogradit mbi ujë. Deri më sot, publiku nuk e din se kush i ka shkatërruar ato; ndërsa policia dorëzoi një raport hetues tek Zyra e Prokurorit Publik në qershor 2017. Prokurori ende nuk ka reaguar ndaj kësaj çështjeje.

Dihet se një grup i personave të maskuar shkatërruan ndërtesa me makineri demoluese në rrugën Hercegovacka. Kjo pjesë ishte identifikuar për spastrim si pjesë e zgjerimit të lokacionit të ndërtimit të Beogradit mbi ujë; aktivistët lokalë më parë kishin parandaluar demolimin duke organizuar disa protesta.

Rruga Hercegovaçka ishte bllokuar me kamionë. Disa kalimtarë u ndalën dhe atyre u morën telefonat. Ishin hequr edhe kamerat e sigurisë në ndërtesat përreth. Një rojtar i cili punonte në atë lokacion e kishin lidhur dhe ia kishin marrë telefonin. Më vonë atë e kishin dërguar në spital, por pas disa ditësh ai kishte ndërruar jetë. Në spekulimin medial që pasoi, vdekja e tij kryesisht u lidh me stresin të cilin e kishte përjetuar ai natën e demolimit. Ndërsa Ministria e Shëndetësisë u detyrua t’i mohonte pretendimet se ai nuk ishte trajtuar si duhet në spital.

Dy muaj më vonë, në një incident që nuk ishte i lidhur me këtë, një shitës në një treg në Lagjen Vidikovac vdiq pranë kutisë me shalqinj që i shiste, pasi Policia Komunale i kishte kërkuar letërnjoftimin. Më vonë u qartësua se ky burrë nuk kishte leje për shitje të shalqive dhe se ishte përballur disa herë me Policinë Komunale në treg.

Por ky incident konribuoi në përceptimin e disa qytetarëve se Policia Komunale e Beogradit sillet tepër ashpër pa nevojë. Disa zyrtarë policorë iu nënshturan masave disiplinare apo u pezulluan për tejkalim të autoritetit në vitet e fundit. Si reagim ndaj asaj që qytetarët e panë si brutalitet policor, anëtarët e nismës hodhën 200 kilogramë shalqinj në selinë e Policisë Komunale të Beogradit, duke kërkuar që ata të marrin përgjegjësi për mënyrën se si i trajtojnë qytetarët e Beogradit.

Aktivistët thonë se nisma e tyre u rrit shpejt në vitin 2016. Protesta e tyre më e madhe mblodhi 40.000 njerëz në rrugë. Foto nga Ne da(vi)mo Beograd.

Pas këtyre ngjarjeve, simpatizuesit e disa grupeve opozitare në Serbi iu bashkuan protestave, duke përfshirë këtu lëvizjen Libek libertarian dhe shumë njerëz nga komuniteti akademik, si profesoresha dhe aktivistja nga Beogradi, Srbijanka Turajlić, dhe shkrimtari dhe profesori nga Sarajeva, Igor Stiks.

“Pasi roja nuk i mbijetoi natës në rrugën Hercegovacka, dhe shitësi u sëmurë dhe vdiq pas takimit me Policinë Komunale në tregun në Vidikovac, lëvizja u rrit masivisht”, thotë Stojanović. “Njerëzit reaguan ndaj vdekjes së qytetarëve të tyre”.

Pjesëtarët e nismës vendosën të garonin për pozita publike në zgjedhjet e fundit lokale në Beograd. Ata u mbështetën prej individëve dhe organizatave nëpër Evropë, duke përfshirë këtu lëvizjen tejkombëtare panevropiane DiEM25. Themeluesit e DiEM25 janë ish-ministri i qeverisë greke dhe profesori i ekonomisë Yanis Varoufakis, dhe filozofi kroat Srecko Horvat; disa prej anëtarëve të tjerë të lëvizjes janë regjisori britanez Ken Loach; kompozitori Jean-Michel Jarre; themeluesi i Wikileaks, Julian Assange; filozofi slloven Slavoj Zizek, filozofi kroat Boris Buden, autorja dhe aktivistja kanadeze Naomi Klein dhe sociologja Saskia Sasen.

Disa organizata të tjera nga shtetet si Spanja, Gjermania, Franca, Belgjika dhe Polonia gjithashtu kanë ofruar mbështetjen e tyre për nismën. Nga Zagrebi erdhi një video-mesazh i mbështetjes nga lëvizja Zagreb je NAS.

Kërkimi për zgjidhje sistematike

“Në mesin tonë, anëtarët tanë janë njerëz shumë të ndryshëm, por ata i ndajnë vlerat e njëjta dhe ndjejnë përgjegjësi personale si qytetarë të Beogradit”, thotë Millan Skobić, një aktivist tjetër i kësaj nisme. “Ata janë kryesisht njerëz të cilët arrijnë të bëjnë diçka tjetër përveç të fitojnë vetëm për ekzistencën e tyre, apo fitojnë mjaft për të dhënë donacione financiare për kutinë e përbashkët të parave”.

Ata shpjegojnë se fokusi i veprimeve ka ndryshuar prej trajtimit të rasteve individuale – si protestat kundër Beogradit mbi ujë, kundër ndërtimit të më shumë rrokaqiejve në rajonin e Beogradit të Ri në vend të hapësirave të gjelbra dhe kundër dëbimit me forcë të njerëzve të cënueshëm prej shtëpive të tyre – te kërkimi për zgjidhje sistematike për këto probleme. Kjo nismë gjithashtu i ka caktuar në hartën e Beogradit pikat e nxehta, vende ku ata thonë se ka rrezik potencial për ta pësuar fatin e njejtë si të bregut të Savës.

“Unë iu bashkova nismës si qytetar i interesuar”, thotë Stojanović. “Isha i nervozuar për shkak të faktit se hapësira e çmuar e Beogradit iu dha dikujt brenda natës, ndërsa qytetarët nuk dhanë fare mendimin e tyre. Ne shkuam në diskutime publike, por e pashë se ishte simulim i procesit, në të cilin zëri i qytetarëve dëgjohet veç hajt, sepse të gjitha kundërshtimet e tyre u refuzuan drejtpërdrejt. Pastaj e kuptova se të gjithë ne që kemi vërejtur se po ndikohemi nga këto vendime kemi përgjegjësi t’i informojmë qytetarët tjerë për to”.

Pasi që deri më sot nisma Ne da(vi)mo Beograd kryesisht është marrë me çështjen e hapësirave publike, kishte njerëz të cilët nuk kishin besim në kandidaturën e tyre për zgjedhjet lokale dhe i përshkruan ata si të papërgatitur për t’i zgjidhur problemet e qytetit. Kritikët rregullisht theksonin se zgjedhjet e Beogradit ishin për diçka shumë më të madhe se bregu i Savës apo parku në blloqet e Beogradit të Ri.

Stojanović thotë se nisma ende po kërkon modelin më të mirë për ta kthyer politikën në duart e qytetarëve. “Ne besojmë se duhet t’u shpjegojmë njerëzve se politika nuk i përket vetëm politikanëve, por ata vendosin se a do të ketë çerdhe apo shkollë të re në ndonjë bllok, apo do të ndërtohen në ndonjë bllok pak më larg për shkak të ndonjë vendimi politik”, thotë ai.

Çmimi i aktivizmit

Gjatë punës së tyre, aktivistët e Ne da(vi)mo thonë se janë përballur me disa situata të pakëndshme, prej kërcënimeve me vdekje online, te sulmet fizike gjatë veprimeve protestuese. Këto akuza janë raportuar në polici, por deri më sot nuk janë ndjekur penalisht autorët e këtyre krimeve.

“Tek Departamenti për Krime të Teknologjisë së Lartë i kemi dorëzuar 50 ankesa për kërcënime të cilat i morëm nëpërmjet internetit”, thotë Stojanović. “Dorëzuam 10 ankesa për ngacmime në rrugë. Disa dita para zgjedhjeve [mars 2018], na informuan se kishte filluar procesimi i dy apo tri rasteve”. Aktivistët shtojnë se këto raste u procesuan vetëm pas një proteste të cilën e organizuan ata para zyrës së Prokurorit Publik, për t’ia kujtuar se ankesat nuk ishin procesuar qëkur u dorëzuan fillimisht në vitin 2016.

Aktivistët ankohen se ankesat të cilat i dorëzuan ata në polici për ngacmimin që e përjetuan në rrugë nuk janë marrë seriozisht, ndërsa janë bërë përpjekje disproporcionale për t’i ndjekur akuzat kundër tyre për kundërvajtje të vogla. Foto nga Ne da(vi)mo Beograd.

Në anën tjetër, janë dorëzuar akuza kundër disa anëtarëve të nismës për forma të ndryshme të shkeljes së rendit dhe të qetësisë publike. Disa prej tyre janë gjobitur në vlerë 100.000 deri në 150.000 RSD (850-1250 euro) për kundërvajtje të vogla si ngjitja e stikerëve që reklamojnë nismën dhe shkrimi në mure publike dhe asfalt. Disa prej akuzave për kundërvajtje të cilat u dorëzuan kundër anëtarëve të nismës tani kanë skaduar për shkak se ka kaluar shumë kohë dhe gjykatat ende nuk kanë marrë vendim, ndërsa disa të tjera janë refuzuar, e për disa të tjera pritet të mbahen seanca të jashtëzakonshme.

“Këto procese zgjasin shumë”, thotë Stojanović. “Për shembull, unë duhet të shkoj në gjykatë tek në gjysmën e dytë të këtij viti”.

Disa prej aktivistëve thonë se akuzat në lidhje me ngjarjet në të cilat ata nuk janë identifikuar personalisht nga policia janë dërguar në adresat e tyre. Gjithashtu reflektojnë për atë se përse policia me sa duket po shpenzon pjesën më të madhe të kohës duke hetuar akuza për kundërvajtje relativisht të vogla kundër tyre, në vend të kërcënimeve me vdekje të cilat janë shprehur kundër tyre.

“Disi policia më identifikoi pa i kërkuar kërkush dokumentet e mia personale në vendngjarje, sa i përket akuzave të cilat i mora. Ata disi erdhën në përfundim se isha unë. Nuk mendoj shumë për këtë”, thotë Skobić, duke shtuar se nuk sheh mënyrë tjetër për të reaguar ndaj kërcënimeve dhe presionit, përveçse të jetojë. “Përderisa nuk arrijmë në pikën e pranimit të akuzave penale, situata është e përballueshme. Përderisa askush nuk po na kërcënon me burg për veprimet tona, nuk mendoj se është aq e vështirë të përballemi me këtë”.

Kjo ndjesi e stoicizmit reflektohet edhe te aktivistja tjetër, Jelena Mijić, e cila thotë se është mirënjohëse që presioni i lehtë, kërcënimet dhe monitorimi deri më tani nuk është bërë më intensiv dhe nuk i ka prekur të dashurit e tyre. “Mua më akuzuan se shkrova letra në trotuar para Kuvendit të Qytetit, por në atë ngjarje askush nuk më kërkoi letërnjoftimin”, thotë ajo. “Fakti se familjet tona nuk janë ndikuar ende disi më lehtëson. Në të kaluarën kam pasur dyshime për atë se a kam kapacitet emocional për ta përballuar presionin e tillë, por me kalimin e kohës jam më rezistente ndaj atij presioni dhe merrem më mirë me të”.

Aktivistët janë të vendosur të mos dorëzohen ndaj presioneve të tilla dhe vazhdojnë të lobojnë për këto kauza nëpërmjet të gjitha veglave ligjore që i kanë në dispozicion.

Ndonëse zhgënjimi afatshkurtë ishte i pranishëm në selinë e nismës, dhe disa lot u derdhën pas publikimit të rezultateve zgjedhore, aktivistët u tubuan dhe deklaruan se do ta nisin një luftë të re për qytetin. Zgjedhjet e ardhshme lokale do të mbahen në vitin 2020.

“Pa marrë parasysh faktin se nuk arritëm ta sigurojmë një vend në Kuvendin e qytetit në këto zgjedhje, ne do të vazhdojmë të jemi të pranishëm nëpërmjet pjesëmarrjes civile”, thotë aktivisti Radomir Lazović. “Ne do të shkruajmë rekomandime, do të dorëzojmë ankesa, dhe do të vazhdojmë të bëjmë gjithçka që mundemi si qytetarë për të fituar vlerat të cilat i përfaqësojmë ne”.K

Foto kryesore nga Ne da(vi)mo Beograd.