Baba përsëri në Gjermani
Baba kishte udhëtuar me aeroplan për herë të parë në fillim të vitit 1985. Kishte hequr dorë përkohësisht nga ditari i mësimdhënësit në fshatrat e Prizrenit dhe ishte nisur drejt Zvicrës. Duke qenë i vetmi që punonte në familjen tetë-anëtarëshe, përfshirë gjyshin dhe gjyshen time, në shtetin helvetik qëndroi për nëntë muaj, me shpresë se do ta ngriste mirëqenien e familjes në Ferizaj. Atje punoi në një fermë. Megjithëse ishte rritur e shkolluar në qytetin më të ri të Kosovës, baba ua dinte goxha mirë rendin punëve të fushave e arave. Lagja jonë atëherë ishte zonë periferike e qytetit dhe shumica e familjeve mbanin bagëti, duke punuar tokën në fshatrat e prejardhjes.
“Nuk pata mujtë me nejtë ma shumë se më marrke malli për ty. As një vjet s’i ke pasë kur kam shku”, thoshte baba kur e pyesja për arsyen e kthimit.
“Edhe qysh me nejtë ky në Zvicër pa mu që ia qitsha flijën n’kerr e shkojke me hangër me mësusa e mësuse nëpër Brezovica e Prevalla”, e ngacmonte nëna ime e ndjerë. Baba qeshej.
Pas nëntë muajsh në Zvicër, ai iu kthye ditarit e nxënësve në Kosovë.
Ndërkohë, në vitet e ‘90-a, teksa mbijetesa po u vështirësohej nën masat e dhunshme të Serbisë, shumë shqiptarë po e linin Kosovën drejt vendeve evropiane, shpesh duke kaluar kufijtë e shteteve të ish-bllokut komunist në këmbë — maleve me borë e lumenjve me ujë të ftohtë. Baba kishte shkuar dy herë ilegalisht në Gjermani gjatë viteve 1992-1995. Kishte fjetur edhe në pllakat e korridorit të një stacioni policor çek, por prapë u ishte përvjedhur kufitarëve sllovakë, çekë e gjermanë e kishte arritur me tren në Düsseldorf.
E teksa baba u kthye përfundimisht në Kosovë në fund të vitit 1995, mijëra kosovarë qëndruan në Gjermani, disa duke marrë pastaj edhe familjarët e tjerë. Diaspora e Kosovës në Gjermani, ndër vite, u rrit dhe sot numëron rreth gjysmë milioni kosovarë. Dhjetëra-mijëra shkuan si refugjatë gjatë luftës në Kosovë, si Fatoni, vëllai im, nja një javë para nisjes së bombardimeve të NATO më 24 mars 1999. Edhe ai i kaloi ilegalisht kufijtë e shteteve që dikur ishin pjesë e bllokut lindor, për të arritur në Gjermani. Të tjerë, shkuan për ta nisur një kapitull të ri pas çlirimit të vendit, si dy motrat e mia Selvija e Sanija, të cilat në dekadën e parë të 2000-tës, fluturuan me aeroplan për në Gjermani pasi u martuan dhe krijuan familje atje.
Fatoni, Sanija e Selvija, sa herë vinin në pushime në Kosovë i luteshin kot babës t’i ndiqte procedurat e stërzgjatura për vizë turistike që të mund t’i vizitonte atje. Që ai ta vizitonte Gjermaninë sërish.
“Hajt se baba e ka shkelë Zvicrën në ’85-tën me vizë pune e dy herë Gjermaninë në të ’90-at në t’zezë”, përpiqej ta shuante temën e vizave baba gjatë pushimeve të tyre verore.
Por, gjyshërit gjithnjë dorëzohen para kërkesave të nipave dhe të mbesave. Këtë vit, baba iu bind dëshirës së Eldit, djali i Fatonit, që e donte gjyshin si mysafir special në festën e madhe për ditëlindjen e pestë. Eldi i mbushi pesë vjet në 2024, që qëlloi të jetë viti kur pas 24 vitesh prej përfundimit të luftës në Kosovë, Bashkimi Evropian më në fund hoqi regjimin e vizave për kosovarët për udhëtim në zonën Schengen. Procedurave të stërzgjatura për vizë, të cilave u përtonte baba, u erdhi fundi. Unë nuk e kisha në plan t’u bashkohesha për shkak të angazhimeve në punë, por baba kishte vendosur për të dy.
“Mos tutesh vet n’aeroplan?”, e ngacmoja. “Nuk e kam sefte unë, por këqyr se Fatoni tha që t’i çon ty biletat n‘Viber”, ma ktheu baba. Ai nuk i përdor telefonat e mençur që ia dërgojnë vëllai e motrat kastile për të folur përmes aplikacioneve falas. Për të folur me të, ata shpenzojnë para shtesë pasi duhet ta telefonojnë në numër.
Më 24 janar të këtij viti, bashkë me babën po udhëtonim drejt Düsseldorf, apo qytetit të mërgatës ferizajase, siç njihet ndër ne.
39 vite më vonë, baba po hipte sërish në aeroplan, gati për t’u kthyer në Gjermani pas 28 vitesh.
“Nuk po t’ndahet furra as n’aeroplan”
Zyrtarët e sigurisë në aeroportin e Prishtinës e policët kufitarë tregojnë mirëkuptim derisa merren me pasagjerë më në moshë e me rinj e të reja që po udhëtonin për herë të parë. Valë e madhe qytetarësh të Kosovës në janar po ua kthenin borxhin familjarëve të tyre mërgimtarë. Në aeroplan, tri gra në karriget e rendit të katërt nxjerrin byrekët me mish.
“Nuk po t’ndahet furra as n’aeroplan”, e provokoj babën gati 71 vjeç, i cili vazhdon të punojë si shofer në një furrë buke në lagjen tonë në Ferizaj. “Veç ta kishim pasë edhe Zogin”, i referohet ai pronarit të furrës.
Ne, pos nga një shishe me ujë, në bord kemi marrë edhe librin me ese të piktorit e shkrimtarit nga Kosova, Rexhep Ferri, “Ora me qyqe”. Kurreshtja e gazetarit nuk të lë assesi të përqendrohesh kur mundohesh të lexosh në një mjet të madh transporti. Megjithatë, sforcohem dhe mendjen ma vret më fort ndonjë shprehje goditëse e Ferrit. Ama, herë lexoj, herë shikoj, herë kujtoj. Si baba, si i biri — edhe unë u kam përituar procedurave të aplikimit për vizë dhe nuk kam udhëtuar me aeroplan prej qershorit 2014.
Derisa baba kotet, përpiqem të justifikoj vendimet e sprovat e brezit të tij. Sidomos ato të viteve të ‘90-a. Më kujtohen më kthjelltë se isha fillorist. Vazhdojnë të na shoqërojnë si hije, në ditë me diell dhe me re të zeza. Nuk shkoqen. Janë burim përplasjesh e pajtimesh për rrugën e gjatë të lirisë.
“Pas çdo lufte, liria lindi e vdekur për shqiptarët”, është njëra prej shprehjeve të Ferrit, që mjeshtërisht thumbon shoqërinë, sidomos korruptimin e lirisë nga “patriotët sojli”, siç i referohet Ferri klasës politike të pas luftës 1999, që kritikat për mënyrën e qeverisjes, mundohet t’i zhvlerësojë duke i përballur me kontributin e pamohueshëm në kohën e luftës.
Shpërqendrohem nga leximi.
Në vitet e ‘90-a rajoni i Ballkanit po kalonte në kohë të vështira. Pas heqjes së autonomisë së Kosovës në kuadër të Federatës Jugosllave në vitin 1989 dhe rezistencës së shqiptarëve në mënyra të ndryshme, pushteti serb në krye me Slobodan Milošević, po i ashpërsonte masat shtypëse ndaj tyre. Ndërkohë, Sllovenia dhe Kroacia kishin shpallur pavarësinë nga Jugosllavia teksa lufta në Bosnjë e Hercegovinë do të niste në vitin 1992.
Në Kosovë, punonjësit shqiptarë po largoheshin nga vendet e tyre të punës e të tjerë po e linin vendin e punës në arsim duke krijuar një sistem paralel të funksionimit. Baba ishte ndër punonjësit që e lanë vendin e punës si rezistencë ndaj dhunës në rritje asokohe.
“Dëgjoni djem, ma keq s’kish ku shkon ma edhe ashtu. Kështu që i thamë vetes: ‘Çka i pret krejt, mirë se ardhtë edhe n’shpitë tona’”, na thoshte baba sa herë e pyesnim si kishin mundur ta merrnin një vendim të tillë.
Baba kishte nisur punën në arsim në vitin 1974. Disa vjet punoi në fshatrat malore të Suharekës bashkë me vëllain e tij Rexhepin, emrin e të cilit ma la më pas mua. Vdekja e tij në moshën 25-vjeçare nga kanceri në vitin 1980 ishte goditje e rëndë për babën. Baba i kishte edhe dy vëllezër e dy motra tjera prej babës, por Rexhën e kishte përveç vëlla edhe shok. Madje gjyshja thotë se Rexha, më i matur, por me karakter të fortë, ishte shtyllë për babën. Për Rexhën baba ka nisur të flasë tek viteve të fundit.
Për 16 vjet tjera, baba kishte qenë mësues në shkollën fillore të fshatin Lubizhdë të Prizrenit. Ishte kalitur me sfidën e përditshme të udhëtimit Ferizaj—Prizren dhe anasjelltas. Por në vitin 1992, kryesfida u bë sigurimi i parave për të paguar biletën e autobusit meqë mësimdhënësit në arsimin paralel nuk kishin nga të merrnin paga.
Në situatën e krijuar, në Kosovë u krijua fondi i njohur si “Fondi i tre përqindëshit”, ku të gjithë të punësuarit, mërgimtarët apo kush kishte mundësi financiare, mund të kontribuonin deri në 3% të të ardhurave të tyre, të cilat do të përdoreshin për t’i financuar institucionet paralele si arsimin e shëndetësinë.
Pa paga të rregullta, mësimdhënësit vareshin prej disa dhjetëra markash gjermane pagë. Megjithatë kishte shpresë.
I kthehem “Ora me qyqe”. E vazhdoj me “Si mbetëm gjallë”, ku Ferri përshkruan bashkëbisedimin e vitit 1979 në Zagreb me një kroat me “vetulla të trasha si të Miroslav Kërlezhës”, duke iu referuar shkrimtarit të njohur kroat të viteve të ‘90-a, Miroslav Krleža.
“Ju shqiptarët shpresoni gjatë. Durimin dhe pritjen i keni deri atëherë ku për çdo gjë bëhet vonë”, e citon Ferri, teksa i kundërpërgjigjet në ese: “Kush na lexon më thellë, lexon një histori tjetër”.
Një histori ku shtëpia nuk ishte vetëm vatër. Ishte shkollë, universitet, redaksi, drejtori. Shtëpia nuk lidh vetëm kujtimet e familjarëve. Edhe pesha e vlerës së një njeriu përmblidhet me “është i derës së madhe”.
Kur na u mbyllën portat e shkollës, na u hapën dyert e shtëpive, të kthyera në mësonjëtore. Mësimin e ABC-së së shqipes, e nisa në një shtëpi në shtatorin e vitit 1991. Dërrasat e vendosura sipër bllokave të kuq ishin kthyer në karrige e banka të gjata në një dhomë me 16 metra katrorë në një “četvorkë”, siç i referoheshin të mëdhenjtë në serbisht shtëpisë katër-dhomëshe të Jerlive në Talinoc. Kjo shtëpi shërbeu si shkollë pasi na dëbuan nga objekti që mbante emrin e heroines partizane, Ganimete Tërbeshi, ku mësonim filloristët e një pjese të qytetit dhe të fshatit ngjitur me të.
Pronarët e shtëpisë jetonin në Evropën perëndimore, prej prej nga po vinin edhe paratë për ta mbajtur gjallë jo vetëm arsimin, por edhe biletën e autobusit të babës për në Prizren. Me paratë që po rralloheshin, po rrallohej edhe rituali i gjyshes, e cila e priste në gjashtë pjesë të barabarta rolladën të sjellë nga Prizreni. Në xhepat e setrës së babës gjenim vetëm bileta të autobusëve të kaltër të “Kosovatrans”.
Fotografia: Arkivi i Zejnë Malokut.
Pensioni i gjyshit ishte jetik për mbarë familjen. Dhe pas pothuajse dy vitesh pune, më shumë pa rrogë se me të, baba u shtrëngua t’ua kthente shpinën familjes, nxënësve dhe kolegëve. Në shkurt 1992 ia mësyu Gjermanisë.
Për cakun nuk kishte dilema. Për rrugën, 1,001 të panjohura.
“Pse nuk rrehën shuplakë?”
Një periudhë prej disa-minutëshe me turbulenca para aterimit ngjall goxha siklet në mesin e pasagjerëve. Disa syresh nisin të mbahen me duar për shpinoret e karrigeve përpara. Ende pa prekur gomat në tokë, pasagjeri ngjitur me mua e telefonon me kamerë gruan në Kosovë për ta ndarë bashkë momentin e aterimit.
“Pse nuk rrehën shuplakë?”, shtron pyetjen retorike baba.
Ndryshe nga dalja nga aeroplani, e cila është më e çrregullt zyrtarja civile e aerportit dhe semafori me të kuqe dhe të gjelbër imponon rendin para kontrollit të pasaportave. Zyrtarët kufitarë u kërkojnë udhëtarëve dëshmi për adresën e qëndrimit, arsyen e vizitës e disave edhe për mjetet financiare që posedojnë me vete.
“Po thotë [zyrtari kufitar]: ‘Si ka mundësi me rrogë 500 euro në Kosovë të kursejë kaq shumë?’” – i përkthen një mërgimtar një të riu që ia tregon shumën e parave zyrtarit kufitar në aeroportin e Düsseldorfit, që e shoshit goxha gjatë. Edhe neve na i kërkon adresën e qëndrimit dhe arsyen e vizitës. Baba rri shlirë. Krejt ndryshe ishte udhëtimi i tij i parë drejt Gjermanisë në fillimvitet e ‘90-a.
Udhëtimin për në Gjermani atëherë e kishte nisur me të ndjerin, dajën Bajram nga stacioni i autobusëve në Ferizaj për të vazhduar drejt Maqedonisë së Veriut, Bullgarisë, Rumanisë, Ukrainës, Sllovakisë e Çekisë.
“Kemi kalu nëpër lumej n’dimën, por edhe kufijtë se rumun’t e ukrainasit i korruptojshin trafikantët me pak pare”, baba i rrëfen motrës sime Sanijes dhe mbesës Elsës, që kanë ardhur nga Kelheimi i Bavarisë në Düsseldorf para se të vijë edhe familja e motrës time tjetër te shtëpia e vëllait nikoqir. “U kanë bre një mësues me gru e me një fëmi…; kajke bre ai djali”, shton baba, me shikimin kah Elsa. “Kuku, si në atë librin ‘Train Kids’ të Dirk Reinhardt”, ndërhyn ajo. “Është një roman që përshkruan historitë e fëmijëve që kalojnë ilegalisht nga Meksika në Shtetet e Bashkuara të Amerikës”.
Baba thotë se situata tensionohej qëllimshëm nga trafikantët që bënin dorëzimin dhe pranimin e emigrantëve ilegalë, me qëllim që të rritej presioni e frika, ashtu që të merrnin më më shumë para sesa ishin marrë vesh. “Lypshin ma shumë se 1,000 euro se thojshin që shoku-shokut i ka mbetë borxh për grupet e mëhershme që ia ka qitë në Gjermani. Dajën Bajram e kishin pasë zanë nër pisha, edhe e kishin pasë kthy në Çeki. Njani u kthy vetë se gruan me dy fëmi ia arrestun policia e ky me një fëmij kaloi”, tregon baba duke iu referuar shumës së markave gjermane me euro.
Por policia gjermane më vonë arrestoi edhe pjesën tjetër të grupit që e kishte kaluar tashmë kufirin. “Na patën majt në paraburgim një natë. Ren kemi fjet në korridor, kryet në kambë të tjetrit. Të nesërmen na kthyen n’Çeki”, thotë ai.
Marrëveshja fillestare me trafikantët nuk vlente më. “Tjetri ta bajke paguj edhe niher se tash ki me dalë me tjetër grup. 16 vetë me një kombi na bajshin. Herë me një shpi, herë me një shpi tjetër, herë tu hangër, herë pa hangër sen”, tregon baba.
Kur provuan s’dytsh, ia dolën t’u përvidhej autoriteteve gjermane, duke ecur e fshehur me orë të tëra maleve me dëborë. “Nuk e maj mend emrin e venit, veç trafikanti na i ka nxjerrë biletat dhe na ka kallxu në cilin tren me hyp për Berlin. E njani prej neve e kish ble një gazetë, edhe tan rrugën u ba kishe po lexoj pa marrë vesh sen gjermanisht, kishe unë jam gjerman”, nxitë të qeshura baba. “Njëri trafikant e ka pasë një aparat në qafë që me u ba kishe jam turist mos me arrestu. Fotografojke”.
Nga Berlini, udhëtimi me tren vazhdoi drejt Düsseldorf. Gjatë një viti e gjysmë qëndrimi, pos të dielave, nuk kishte mbetur asnjë ditë pa punë. “Të shtunën kam mrri, të hanën Gani Rosha më ka gjetë punë”, tregon baba, duke iu referuar Gani Reshanit, që, ishte njëri prej sipërmarrësve shqiptarë dhe aktivistëve politikë në Gjermani në vitet e ‘90-a.
Baba ishte kthyer në shtëpi për disa muaj në verën e vitit 1993, por shpejt, do të nisej prapë për në Gjermani.
Mua më kujtohet valixhja e vogël bojëkafe, e mbushur me çokollata. Të madhes me rroba nuk ia kujtoj as ngjyrën. “Herën e dytë kur kam dalë në t’zezë e kam pas pak ma lehtë se kisha ma shumë pare për me iu dhanë trafikantave”, tregon ai.
Si gjatë qëndrimit të parë në të zezë, edhe në të dytin, baba kishte punuar në ndërtimtari. Me kalimin e kohës, kishte zhvilluar shkathtësi muratori pasi paguhej më shumë. Megjithatë, puna në skele kishte sfida sigurie. Ai tregon një prej rasteve kur ishte lënduar në vendin e punës, teksa vëmendja e dëgjuesve shtohet. Pasi i ishte kthyer vetëdija pasi kishte rënë me kokë nga skelet në cepin e betontë të themelit të “baushtellës”, i ishte përgjëruar “polierit”, mbikëqyrësit gjerman të punishtes, të mos e thërriste ndihmën e shpejtë se autoritetet do ta merrnin vesh se po qëndronte ilegalisht.
“E pata ça rrashtën e kresë”, e prek me dorën vendin ku ishte lënduar.
Fotografia: Rexhep Maloku.
Herën e dytë, baba qëndroi dy vjet në Gjermani, deri në fund të vitit 1995. Mua më kujtohen vizitat pothuajse çdo fundjavë te dajët pasi nana për orë të tëra fliste me të përmes telefonit fiks te daja Sadri.
Biseda relaksohet me të qeshura teksa tregon se si për muaj me radhë e kishte mashtruar vëllanë e ndjerë, Hasanin, me të cilin ndante banesën, se mishi që po blinte nuk ishte i derrit. Edhe Hasani, vëlla i babës, kishte dalë ilegalisht në Gjermani pas dëbimit nga vendi i punës në kombinatin e drurit në Ferizaj në vitin 1990. Xha Hasanit, më vonë iu bashkua edhe djali i madh Muharremi, i cili nuk i ishte përgjigjur thirrjes jugosllave për shërbim ushtarak pas shpërthimit të luftës në Bosnjë e Hercegovinë më 1992. Si pjesë e Serbisë, kosovarët thirreshin të lajmëroheshin në kazermat serbe në Kosovë dhe t’i bashkangjiten frontit të luftës në Bosnjë.
Në Gjermani, baba e xhaxhai kujdeseshin me rotacion për kuzhinën dhe larjen e rrobave.
“Po, po te Turki e kam marrë”, ia përsëriste sa herë ngriste dyshime. Por një ditë, xhaxhi do ta dekonspironte kur një nip ia përktheu përmbajtjen në gjermanisht.
Hasan Turki ka vdekur, por të birit i ka lënë një rrjet bujtinash e biznesesh, të lidhura me histori emigrantësh shqiptarë të viteve të ‘90-a. “Shqiptarët ikshin pa pagu [në bujtinë] e ia nisi mos me lanë me hy kërkush pa e pagu së pari qiranë. Kish asi që e shajshin, por atij nuk ia nike: ‘Nein nanen, pecallen, pecallen’ [“Mos nanën! Paguaj, paguaj!].
Herën e dytë, baba qëndroi dy vjet në Gjermani, deri në fund të vitit 1995. Mua më kujtohen vizitat pothuajse çdo fundjavë te dajët pasi nana për orë të tëra fliste me të përmes telefonit fiks te daja Sadri.
Pas kthimit, baba nuk e la Kosovën më, por as s’iu kthye mësimdhënies.
Pas vitit ‘99, baba punoi disa javë në kampin e KFOR grek në Gërlicë të Ferizajt pasi paga ishte e mirë për rrethanat e pasluftës. Me rihapjen e shkollave provoi t’i kthehej arsimit në shkollën fillore, “Gjon Serreçi” në Ferizaj, por pas nja një muaji u largua.
“Shkëputja ka qenë e gjatë dhe nuk kisha mbetë për arsim. Nëse vazhdoj, veç i marr n’qafë fëmijët”, thoshte baba, i cili vazhdoi me punë të ndryshme ndërtimtarie. E ndihmonin edhe ne me punë të ndryshme që ishin krijuar në Ferizaj me mijëra të huaj, kryesisht amerikanë, që po banonin në qytet e po punonin në kampin amerikan të vendosur në fshatin në Sojevë.
Baba përsëri në Gjermani
Në paraditen e 26 janarit të vitit 2024, Drini, nipi tjetër, na prin drejt stacionit të trenit “Hauptbahnhofit”. Gjatë ecjes prej 25 minutash nga banesa në “Sternstraße”, Drini e pyet gjyshin: “A po të kujtohet najsen. Këtu është kuarti kinez”, thotë Drini.
“Gjyshi ka nejtë në t’zezë. Gjashtë ditë në javë veç baushtellë—banesë, banesë—baushtellë”, ia kthen baba.
“E të dielave ku shkojshi?”, e pyes me qeshje. Ma kthen me një lëvizje koke majtas—djathtas. Pres të më kthehet qortueshëm me shprehjen e tij të zakonshme: “Kaniher’, krejt i thjeshtë je!”
Në hollin e madh të stacionit, Drini ia lexon oraret dhe destinacionet. E shoqëron në njërën prej platformave lart. Në krye të shkallëve, pasagjerët mirëpriten edhe në shqip me “Mirëseardhje”. “A na fotografove me ‘Mirëseardhje’?”, pyet baba, njeriu që nuk mban celular me kamerë. “Ia kallxojmë Hajrizit”, i referohet djalit të tezes së tij, me të cilin kalon pasditet në Jezerc, fshat në Ferizaj.
Rutina e përditshme e babës në Ferizaj formësohet rreth lidhjes së tij me Hajrizin. Çdo ditë, pasi për nja tri orë shpërndan bukën nëpër dyqane të ndryshme në mëngjes dhe në mesditë, kotet pak në sallon para se ta telefonojë Hajrizin për ta pirë ndonjë makiato a birrë të ftohtë nëpër restorantet përgjatë grykës apo shpateve të Jezercit, nja 12 kilometra në perëndim të Ferizajt. Ose i nxjerr vetes punë me aletet që i blen të dielave në pazar, ose që ia ka sjellë vëllai Fatoni nga Gjermania.
“Nuk po mundet pa Hajrizin edhe këtu”, thotë Sanija pasi baba kërkon t’ia telefonojë.
“Këtij nuk ka me iu nejtë tri javë qysh ka premtu”, u them unë për t’i paralajmëruar në ditën e dytë, duke ia dëgjuar justifikimet se “po i pengojmë këta këtu që janë detyru me marrë pushim ne nejtë me ne”.
“Më shumë e ke hallin e mungesës së rutinës tane në Kosovë”, ia kthej unë.
Fatoni i premton se javën tjetër do ta dërgojë babën nëpër miq e farefis në qytetet tjera gjermane. “Edhe në Zvicër, kemi me shku. A e di vendin ku ke punu në fermë?”, i drejtohet babës që po manifestonte më hapur dëshirën që të kthehej me mua më 29 janar. E shoh se po i pengon qetësia në oborrin e shtëpisë me qira në Knittkuhle, ku banon vëllai. Është mësuar me zhurmën e lagjes sonë në Ferizaj, ku vlojnë makineritë e rënda prej ndërtesave 15-16-katëshe, që po pushtojnë qiellin.
Motra me bashkëshortin na nxjerrin për drekë në një restorant me receta italiane e me pronarë spanjollë. Edhe në njërën prej picerive më të njohura në qytetin e vjetër, Altstadt, pronari është italian, por kuzhinieri shqiptar. Shëtitja përgjatë lumit “RajnaA përfundon te këmbët e “Rheinturm”, pirgu i njohur i Düsseldorf, vepër e arkitektit Herald Delimann përuruar në vitin 1991. Ishte një prej merakeve të babës, por që nuk e kishte vizituar sa ishte në të zezë nga frika se mund t’u binte në sy policëve civilë pasi afër ndodhet edhe selia e parlamentit të landit. Ashensori me shpejtësi prej katër metrash në sekond na ngjet në barin që ndodhet në 168 metra lartësi. Pamja është mahnitëse. Në mot të kthjelltë shihen edhe qytetet përreth, madje edhe Katedralja e Köln.
Në udhëkryqin që lidh rrugët “Duisburger Straßen” dhe “Stern Straßen”, syrin ma vret tezga e gazetave e revistave gjermane e ndërkombëtare. E marr gazetën “Suuddeutsche Zeitungun” pasi formati ma kujton pak a shumë “Koha Ditore” në letër, ku kam punuar si gazetar nga fillimqershori i vitit 2007 deri në fundmajin e vitit 2023. Më kishte malli për erën e plumbtë të shkronjave. Por “Koha Ditore” nuk shtypet prej vitit 2020 gjatë shpërthimit të pandemisë COVID-19 e Kosova vazhdon të mbetet një prej vendeve të rralla në botë që nuk ka gazetë në letër.
“Këta lexojnë”, thotë baba, duke iu referuar gjermanëve.
Këtë e shoh edhe në autobusin e trafikut urban. Ulur para meje, një burrë i thinjur, për nja dhjetë minuta, ua hedh një sy titujve, por pastaj nxjerr nga xhepi fletoren e kimikun dhe shënon artikujt me zbritje, të reklamuar në gazetë. Me tramvaj udhëtojmë drejt periferisë për të parë një dyqan “shqiptarësh”. Një dyqan me pronar shqiptar, që për nga mënyra e vendosjes së produkteve në rafte, më kujton dyqanin e dajallarëve në Talinoc të Jerlive, por që nuk e ka atë tezgën e gjatë prapa së cilës rrinte shitësi. Në rrugën “Rat”, ky dyqan, është adresa më e njohur për shqiptarët.
“Këtu i ki kejt si në Kosovë”, thotë Selvija. “Qe këqyre djepin”.
Fotografia: Rexhep Maloku.
Në kafenenë në “Herr Straße”, ku të shtunave mblidhen shqiptarët, ka histori të ngjashme me të babës e aso që ua shkojnë kur kujtohen sfidat e rrugëve ilegale për të arritur në Gjermani.
Të qeshurat shpërthejnë saherë që Bashkimi, një kamarier shqiptar, sjell porosinë për ndonjë të porsaardhur. “Edhe dy vetëve nuk ua man men porosinë e thotë qështu ‘hajt se e pi unë’, e në fund kejt i shti në cek”, thotë njëri prej miqve të vëllait që na bashkohet. “Jo b’e nuk është qashtu”, ia kthen Bashkimi me theks të shqiptarëve të Maqedonisë së Veriut.
Të dielën në mesditë, kthehemi në aeroport.
Ndryshe nga aterimi në Düsseldorf, pasagjerët duartrokasin pas ngritjes së aeroplanit. “Kësaj here ta banën qejfin”, i them me qeshje. Duartrokitjet pas ngritjes janë një lloj shprehie e pakuptueshme, për të cilën më kanë treguar disa herë farefisi, përfshirë babën, motrat e vëllain. Ka qenë më e theksuar në vitet e ‘90-a. Kushedi, mbase përtej fluturimit si formë e re udhëtimi, ka edhe njëlloj elementi të mirënjohjes që “shyqyr Zotit u çu dhe ra aeroplani pa probleme” si dy momente kritike.
Baba, si gjatë shkuarjes, kotet edhe gjatë kthimit. I kthehem “Ora me qyqe” të Ferrit. Teksa mundohem të krahasoj të mirat dhe të këqijat ndërmjet dy vendeve, në faqe 56 lexoj “Ngushëllime atdheut”, ku Ferri, njëri prej autorëve të mi të preferuar ngrit dyshimin se mos ne shqiptarët “jemi edhe armiku i vetvetes”.
Duartrokitjet e aterimit më shpërqendrojnë. Prekim tokën e aeroportit “Adem Jasharit”. Në terminal, njëra prej valixheve na kalon para syve e nuk e njohim. E kanë mbushur motrat e kunatat me peshqeshe për ne e familjarët.
“S’ka me Kosovë, veç pak me kanë me i rritë rrogat”, thotë ditëve pasuese baba. Ndërkohë, unë i kthehem leximit të lënë në gjysmë të librit të Ferrit. “Ngushëllime atdheut” përfundon me “Unë atë që e fshij e kam në kokë. Para se ta besoj, dikuj tjetër i tregoj”.
Imazhi i ballinës: Rexhep Maloku / K2.0.
Përmbajtja e këtij artikulli është përgjegjësi vetëm e K2.0.
A jeni kurreshtarë ta dini se si financohet gazetaria që prodhojmë? Klikoni këtu për të mësuar më shumë.
Rexhep Maloku është gazetar në televizionin lokal “Tema”. Nga viti 2007 deri në qershor 2023 ka punuar si gazetar reportazhi, përkthyes dhe redaktor i redaksisë së lajmeve ndërkombëtare dhe autor i emisionit televiziv, “Cosmo”, në grupin mediatik “KOHA”. Ka kryer studimet baçelor në gazetari dhe gjuhë angleze, ndërkaq tani është student i studimeve master në gazetari dhe në administratë publike e diplomaci.