Artistja e performancës, aktorja dhe aktivistja Violeta Luna, 43vjeçare, ka lindur në Mexico City. U shpërngul në San- Francisko në vitin 2006, ku është pjesë e kolektivit të performancës La Pocha Nostra dhe Secos y Mojados. Punimet e saj merren me marrëdhënien në mes të teatrit, artit të performancës dhe angazhimit të komunitetit. Luna kombinon elemente krijuese (muzikë, veprime rituale, shfaqje, video), në mënyrë që të krijojë hapësira shumëdimensionale dhe të gjalla që reflektojnë konceptet e saj mbi emigracionin, politikën, identitetin, gjininë dhe seksualitetin. Përdorimi i trupit të saj i jep Lunës një platformë solide ku mund të zhvillohet diskurs i tillë. Punimet e saj ndërdisiplinore shpesh kanë nevojë për angazhimin e publikut për t’u ngjallur. Në intervistën që vijon, kemi diskutuar se si përdorimi i trupit të saj, pozita shoqëroro-politike dhe pjesëmarrja e publikut kontribuojnë në atë që ajo e quan “teatër performues”.

Kosovo 2.0: A paraqitet trupi si deklaratë politike?

Violeta Luna: Për mua, trupi është në qendër të punës sime. E konsideroj atë si një territor, hapësirë për punën ekspresive për idetë e identitetit, politikës dhe çështjeve gjinore. Trupi i femrës është gjithmonë i margjinalizuar dhe mendoj se arti i mishëruar është vendi më i mirë për të reflektuar këto çështje. Të qenët grua meksikane në SHBA i shton akoma një dimension tjetër kësaj çështjeje, për shkak se stereotipi i trupit meksikan në ShBA është si një trup punues, një trup kriminal, një trup ilegal. Trupi është një vend politik. Për mua, kjo ka rëndësi të lartë.

Nuk jam artiste e zakonshme, dhe për shkak se jam pjesë e komunitetit emigrant, përpiqem të reflektoj më shumë mbi këto çështje politike dhe sociale. Mendoj se kur kam ardhur këtu, trupi dhe puna ime u bënë më të vetëdijshme për çështjet politike që lidhen me të qenit “tjetër”. Mendoj se arti i performancës apo live arti është një gjuhë që artistet femra, për shembull në Amerikën Latine, e përdorin për të shprehur veten, sepse është një hapësirë e madhe në të cilën mund të hulumtosh dhe kërkosh trupin si metaforë.

K2.0: Puna jote “Mapa Corpo” në mënyrë direkte ka përfshirë publikun. Gjatë performancës ti je shpuar me gjilpëra të akupunkturës që kishin flamurët e ShBA-së dhe të Britanisë së Madhe. Gjatë performancës, ti e fton publikun të largojë gjilpërat (flamurët). A mendohej kjo si një formë tjetër e kolonizimit, apo fakti që publikut i është dhënë fuqia të largojë flamurët e që konsiderohej si dhënie e fuqisë së dekolonizatorit ose ofruesit të lirisë?

Luna: Është një reflektim interesant, sidomos pasi që ajo vepër ishte përgjigjja jonë ndaj luftës që ShBA-ja e ka filluar me Irakun. Vepra është e ndarë në tri pjesë: kolonializimi i trupit (që është shumë e rëndësishme që publiku të dijë për këtë), pjesa e dytë është ekspozita e trupit, dhe pjesa e tretë dekolonizim. Është performancë pjesëmarrëse ku publiku i bashkohet procesit. Vepra nuk ka të bëjë vetëm me trupin; trupi është në qendër. Por gjithashtu ka të bëjë me imazhet dhe videot të cilat projektohen gjatë performancës, duke krijuar kështu një ndërlidhje në mes të këtyre elementeve në galeri.

Disa anëtarë të publikut preferojnë të qëndrojnë larg nga trupi, ata e vëzhgojnë performancën nëpërmjet live videos. Kjo, për mua, është shumë interesante për shkak se distanca nga trupi tregon një lloj harte se kush dëshiron të angazhohet dhe kush nuk dëshiron të marrë përgjegjësi ose të jetë pjesë e ritualit. Kjo i shton kontekstit një shtresë tjetër, pasi që çdo anëtar i publikut ka mundësinë të marrë pjesë ose të jetë pasiv apo indiferent, e të gjitha këto kanë ndikim në vepër.

Diversiteti i audiencës, qoftë ky kulturor apo etnik, dhe pjesëmarrja e tyre me performancën, gjithashtu shton shtresa të ndryshme në kontekstin e dramaturgjisë. Për mua është e rëndësishme që publiku të bëj pyetje për kolonizimin edhe si subjekt edhe si objekt. Ka ndodhur që dikush nga publiku të ketë larguar një gjilpërë të akupunkturës dhe ta ketë marrë me vete, që është një reagim shumë poetik.

Foto nga Greg Craig.

Performanca është një hapësirë për rebelim në shumë nivele, përderisa gjithashtu i konsideron kolonizatorët në mënyrë më të drejtpërdrejtë për shkak të pranisë së trupit të femrës, që është shtëpia apo toka, toka që, natyrisht, nuk është trupi i një mashkulli, por i një femre.

Pjesëmarrja në vepër mund të thotë që publiku e merr rolin e kolonizatorit, por edhe të dekolonizatorit. Nëpërmjet këtij rituali, ishte e rëndësishme për ne që publiku të kuptojë kontributin e tyre, sidomos në procesin e dekolonizimit të trupit. Pasiviteti ose veprimet e publikut janë të rëndësisë së barabartë në procesin e reflektimit rreth aftësisë së tyre për të realizuar pozitën e tyre, dhe mendoj se kjo ishte ideja fillestare.

K2.0: Në “NK 603: Accion for Performer & e-Maiz [e-corn]” ti përdor trupin e femrës që të projektosh shqetësimet dhe idetë e tuaja në lidhje me ndotjen gjenetike/teknologjike të misrit në Meksikë. A duhet trupi i femrës të merret si trup i punëtorit dhe i siguruesit të ushqimit?

Luna: Nuk është ashtu. Konflikti për mua ishte të flas për një çështje shumë të rëndësishme meksikane, për shkak se misri nuk është vetëm ushqim për ne, por edhe qendra e kulturës sonë. Kultura jonë kryesisht mbahet nga gratë, të cilat nuk janë vetëm siguruesit biologjikë të ushqimit, por edhe ushqyeset e kujtesës kulturore dhe traditës.

Ndonjëherë në shoqëri, trupat e grave janë vetëm objekte që shihen si punëtore, si nëna, por në një mënyrë shumë pasive. Për mua, gratë që kalojnë kufirin janë tepër të fuqishme. Në Meksikë ato janë duke luftuar kundër dhunës; shumë prej aktivistëve që luftojnë për mjedisin janë femra. Ka të bëjë me realizimin që ka përgjegjësi të tjera në jetë që kanë bërë trupat e grave të largohen nga pozita e tyre tradicionale socio-kulturore dhe të marrin rolin e aktivistes. Trupat e grave janë më të qëndrueshëm si trupa aktivistë për shkak të rëndësisë së tyre kulturore.

K2.0: Ti punon shumë me konceptin e tjetrit, një koncept i hulumtuar gjerësisht nga artiste bashkëkohore. A është kjo për shkak se në mënyrë të pavetëdijshme trupi i femrës konsiderohet si tjetri, ndaj e bën këtë për të dëshmuar trupin e femrës në shoqëri?

Luna: Nuk punoj vetëm me trupin e femrës si një tjetër; punoj me tjetrin si një emigrant, me tjetrin si një artist. Mendoj se jam përpjekur të merrem me këtë element më konkretisht në veprën “Body Parted”, ku kam punuar me një person tjetër joperformues. Aty gjëja kryesore ishte trupi emigrant. Në këtë rast, për mua ishte e rëndësishme që vepra të merrej jo vetëm me trupin tim si artiste, por edhe me trupin e një emigranteje dhe në këtë rast trupin e një rrobaqepëseje. Puna është bërë në bashkëpunim me kolektivin e grave “Colectiva de Mujeres”, që është grup i grave emigrante. Duke u përqendruar në ligjet strikte të emigracionit që ShBA ka për latinët dhe komunitetet tjera, nuk kishte të bënte vetëm me shtruarjen e pyetjeve rreth sistemit, por edhe me tregimin e pozitës së tjetrit dhe shtrimit të pyetjeve rreth kësaj pozite.

Kur flet për “tjetrin” është si kur fol për diversitet, duke i dhënë këtij diversiteti një zë dhe një ndikim në këtë sistem. Duke e konsideruar të qenët tjetër më shumë si marrëdhënie, e vë atë në pozitë të barabartë me të kundërtën. Të pranosh se je tjetër nuk është ajo që unë dua; të pranosh pozitën e tjetrit, në një mënyrë, është një tjetër formë e kolonizimit.

K2.0: A është kjo një nga arsyet përse je përfshirë me “Colectiva de Mujeres”, grupin e grave emigrante?

Luna: Po. Kur u zhvendosa në ShBA, ndjeva përgjegjësi për të punuar me gratë në këtë situatë. Colectiva de Mujeres është vend ku ndihmojnë gratë që kanë emigruar në ShBA të gjejnë punë dhe u ndihmojnë rreth dokumentacionit. Së pari kam filluar me disa klasë teatrale dhe teknika për të ndihmuar ato me rritje të vetërespektit. Në proces, ato shprehën vullnetin për të bërë më shumë projekte teatrale, dhe kjo, për mua, ishte e rëndësishme. Kjo do të thoshte që do të isha më e përfshirë dhe do të krijoja një lloj konteksti për to. Për mua ato janë gra shumë të fuqishme, ato janë në një pozitë shumë të cenueshme, por gjithmonë janë në kërkim të metodave të mbijetesës për të tejkaluar situatën e tyre.

Kështu që përmes punës me kolektiv jam duke u përpjekur t’u jap grave emigrante një platformë për zërin dhe veprimet e tyre nëpërmjet procesit të performancës dhe të shprehjes. Ishte, në njëfarë mënyre, një proces i vështirë për to që të harrojnë luftën e tyre të përditshme dhe prapëseprapë të shprehin veten dhe vendin e tyre në shoqëri në një mënyrë shumë të drejtpërdrejtë.

K2.0: Po në lidhje me veprën “Frida” (të emëruar sipas Frida Kahlo de Rivera, një piktore meksikane, e njohur më së shumti për autoportretet e saj)? Si merret kjo vepër me shumëllojshmërinë e çështjeve të cilave ti u referohesh nëpërmjet performancave tuaja?

Luna: Kjo ishte hera e parë që kam filluar të punoj në një format të tillë, duke krijuar platformë si diorama të muzeut. Publiku ishte në gjendje të marrë pjesë me elemente të ndryshme që kam vendosur në tavolinë. Ideja ishte që unë jam në platformë për t’u bërë një lloj ekzemplari i muzeut në një skenë të rrethuar me objekte të ndryshme dhe e veshur si Frida Kahlo. Nëpërmjet performancës, kam filluar të zbërthej imazhin e Fridës. Unë e shoh Fridën si person hibrid, sepse ajo shumë e përfaqëson kulturën meksikane. Kjo ishte shumë e projektuar në veshjen dhe veprimet e saj, dhe në performancë ajo zbulon identitete të ndryshme që flasin rreth fesë, seksualitetit dhe kulturës nëpërmjet asaj që ajo vesh. Pra, duke zbërthyer imazhin e saj, unë flas për shtresat dhe çështjet e ndryshme që prekin vetë shoqërinë meksikane.

Unë gjithmonë flas për këtu dhe atje (ShBA dhe Meksikë), sepse kur jeton në këtë mes, ai e paraqet veten si pikë referimi. Këtu Frida është një figurë shumë ikonike që përfaqëson trupin meksikan edhe si Virgen de Guadalupe (Virgjëresha Maria, si Madonna e errët me rrënjë autoktone në hyjninë Azteke Tonatzin) dhe përmes kësaj hapësire të sinkretizmit fetar, tregimi i Fridës subjektivizon binacionalitetin, biseksualitetin, biideologjinë, bindërgjegjen etj, të cilat adresohen nga kjo hapësirë në mes. Këtu dhe atje ti mund të jesh ose-ose. Por ajo që është më prekëse është mesi, dhe kjo është hapësira që kam dëshiruar të reflektoj në këtë vepër. Vepra e paraqet këtë ide të jetës në këtë mes që nuk është as këtu e as atje.

Në këtë vepër, publiku është i ftuar për të luajtur me objektet që janë në platformë ose në skenë. Përderisa unë performoj, publiku mund të ndërhyjë, duke vendosur objekte në kontekste të ndryshme dhe duke i shtuar kështu aksion veprës. Është interesante, sepse shumicën e kohës, këto veprime kanë tendencë të luajnë me idenë e stereotipizimit – stereotipizimi i tjetrit nëpërmjet prapavijës së tyre kulturore. Kjo është e rëndësishme për punën time, sepse dramaturgjia e veprës është krijuar atëherë dhe atje. Zgjodha elemente që janë shumë të veçanta, si, për shembull, një zemër lope, flamurin meksikan, gozhda çeliku, simbole katolike etj. Këto elemente kanë rrëfimin e tyre ashtu siç janë, kështu që kur shton trupin dhe veprimet e publikut, rrëfimi vazhdimisht ndryshon, dhe për mua, ky është shpirti i Fridës. Në fakt është më shumë një instalim, sepse të gjitha elementet janë pjesë e Fridës dhe gjatë performimit audienca ndihmon në zbërthimin e imazhit të saj.

K2.0: Me pak fjalë, na tregoni se çfarë do të thotë të jesh një artist meksikan në Kaliforni?

Luna: Do të thotë të jesh më i pranishëm në një hapësirë të diversitetit, të jesh më politik, të luftosh që të dëgjohet zëri yt. Do të thotë të kuptosh më konkretisht konceptin e tjetrit nga vendi ku dikush mund të krijojë hapësirë për aktivizëm. Do të thotë të dish se diversiteti nuk është vetëm pjesë e një spektakli, por edhe kornizë e gjallë dhe kornizë në të cilën punohet për një trup funksional, të hapur dhe kreativ.

Trupi dhe mendja

Majlinda Hoxha

Trupi dhe mendja

Majlinda Hoxha