Pendija dhe Zumret Ahmeti shkojnë çdo vit në Dragash për 6 maj. Të ulur në një shtrojë shumëngjyrëshe nën degët e një druri që sapo ka filluar të gjelbërojë, ata shohin të gjithë atmosferën e festimeve vjetore të goranëve, që mbahen çdo vit. Rrafshina e Vllashkës afër fshatit Vranishtë në kodrinat e maleve të Sharrit është stërmbushur me mijëra njerëz që janë duke festuar.

Edhe pse dikur në historinë e largët këto festime fillimisht u mbajtën për të shënuar ditën e Shën Gjergjit dhe kalimin nga dimri në verë, në kohët moderne, për shumicën e goranëve dita disi e ka humbur ngjyrimin religjioz. Sot zyrtarisht njihet nga Republika e Kosovës si dita e goranëve.

Pendija (në mes) dhe Zumret Ahmeti (në të djathtë), në foto me kushëririn e tyre, Abdi Dulshija, çdo vit vijnë prej Beogradit në Dragash për të festuar ditën e goranëve. Foto: Jonas Kako.

“Kjo traditë e tubimit në këtë vend ka ndodhur për shumë shekuj”, thotë Zumreti. “Të gjithë goranët vijnë këtu çdo vit. Është traditë që nuk është harruar e nuk do të harrohet kurrë. Më shumë se dita e Shën Gjergjit, është festë e popullit goran, dhe mundësi për t’u takuar me njëri tjetrin”.

Rruga e vogël malore që kalon në mes të festës e përfundon lart e rreth malit është e mbushur me njerëz në të dyja anët. Një fluks i vazhdueshëm i njerëzve ecin ngadalë, lart e poshtë, duke i përshëndetur të njohurit e tyre.

6 maji është edhe ditë fitimprurëse për biznes: goranët, shqiptarët e gati të gjitha etnitë e Kosovës përfaqësohen nëpërmjet tregtarëve të ndryshëm që gjinden përreth, duke shitur ushqim e pije, materiale për rroba të grave, lodra për fëmijë si dhe aktivitete të ndryshme dhe me kënde të lojërave për fëmijë, të sjellura enkas  për festën.

Tingujt e kavallit tradicional mund të dëgjohen nëpër të gjithë shpatin kodrinor. Foto: Jonas Kako.

Në mes të fushës, nën tingujt e tupanëve dhe kavallit, njerëzit vallëzojnë me hapat tradicional dy-taktësh të valles, derisa, të tjerët shikojnë përreth. Përreth periferisë, familjarët qëndrojnë të ulur duke ngrënë në pikniqet e tyre të vogla, ndërsa tjerët enden rreth e rrotull, duke kaluar kohë me miq e familjarë.

Gra e burra vallëzojnë vallen dy-taktëshe, të shoqëruar me tinguj të tupanëve. Foto: Jonas Kako.

“Shiko atje, ajo gruaja e re me gjasë sapo është fejuar”, thotë Pendija 57 vjeçare, duke bërë me gisht në drejtim të një gruaje në valle; gruaja e re, që duket se i ka më pak se 20 vjet, është e veshur me fustan të qëndisur tradicional goran, me një kapelë plot me lira, që i jep kontrast një luleje të vogël që e mban prapa veshit të saj. Sipas traditës gorane, gratë e reja që janë të pamartuara ose të fejuara e veshin jelekun e bardhë për t’u dalluar nga jeleku i qëndisur i zi që e veshin gratë e martuara.

“Shikoje këtë, është punë dore”, thotë Pendija duke e treguar me krenari jelekun e saj të zi. “Po tash e mbajë vetëm një shall të thjeshtë. Nuk jam e re më për t’i veshur këto me ngjyra”.

Edhe pse kanë jetuar në Beograd tash e katër dekada, të qenurit goran të rajonit të Gorës të Kosovës, në jugun e largët të vendit, është pjesë shumë e rëndësishme për identitetin e çiftit.

“A pe sheh atje”, thotë Zumreti e bënë me gjest kah malet. “Aty është Kukulani – fshati im. Duhet gjithsesi me qenë atje për 6 maj, si dhe gjatë verës. Nipi im i ka 6 vjet, ka lindë në Beograd e mezi pret të vijë këtu. Ky vend thjeshtë na tërheqë”.

Komuniteti goran është grup etnik musliman sllav nga rajoni i Gorës, në trekëndëshin malor në mes të Kosovës, Shqipërisë dhe Maqedonisë; zona e Kosovës është më e madhja prej të trijave, ku prej 11,000 goranëve që vlerësohet se e popullojnë Kosovën, shumica janë të përqendruar në qytezën e Dragashit dhe fshatrat që e rrethojnë. Por për shkak të migrimit masiv në shekullin 20, kur mijëra njerëz e braktisën rajonin e pazhvilluar për të gjetur punë jashtë vendit, popullsia në fshatrat goran sot përbëhet kryesisht prej personave të moshuar, familjet e të cilëve jetojnë në diasporë.

Targat e regjistrimit në veturat që e kanë mbushur rrugën e vogël malore janë të Serbisë, Maqedonisë, Shqipërisë, e gati secilit shtet të BE-së, duke treguar vendet e ndryshme nga kanë ardhur njerëzit për të marrë pjesë në festë. Goranët thonë se mbi 80 përqind e njerëzve në këto festime janë të diasporës.

Jasmin Redzepovic është goran 28 vjeçar, i cili udhëtoi nga Zvicra për të festuar ditën me anëtarët e komunitetit të tij.

“Kjo ditë e ka një efekt te të rinjtë, veçanërisht ata që jetojnë jashtë vendit; këtu mund të njihen me njëri tjetrin”, thotë Jasmin në gjuhën gorane, apo gjuhën ‘Nasinski’ (që shqip i bie ‘e Jona’) siç i referohen goranët gjuhës së tyre, një dialekt i pastandardizuar i sllavëve të jugut. “Është më shumë ditë për të rinjtë. Edhe është e bukur sepse ke mundësi me pa gjithçka. Familjen e njerëzit që i njeh, të gjithë me një vend. Ka muzikë, hare e plot njerëz – të gjitha në një”.

Shumë të rinj marrin pjesë në festën e ditës së goranëve dhe në aktivitetet e ndryshme zbavitëse që organizohen për ta. Foto: Jonas Kako.

Pas festimeve në Vllashkë, festimet e mbrëmjes vazhdojnë me muzikë e vallëzime në fshatra tjera, të cilat ngjashëm vazhdojnë në lokacione të ndryshme në ditët e ardhshme.

Si rrobaqepësi i jelekëve të nuseve në Dragash, Asllani Shukrija është figurë e mirënjohur për njerëzit që marrin pjesë në këto festime. Ai thotë se tubimet në rrafshinën e Vllashkës kanë origjinën prej para Luftës së Dytë Botërore, kur familjet u thonin lamtumirë të dashurve që po migronin në diasporë.

“Më moti të moshuarit vinin këtu për t’i shoqëruar familjet e tyre”, thotë Asllani. “Qëndronin këtu deri nuk i shihnin më siluetat e [të dashurve të tyre]”.

Rrobaqepësi nuk është i kënaqur që shumica e grave nuk po i veshin fustane tradicionale gorane. “Më moti të gjitha gratë i vishnin fustanet gorane”, thotë ai. “Po tash po ndodh asimilimi i njerëzve që jetojnë jashtë vendit, e po vishen sipas stilit atje”.

Me gjithë këta të rinj që po vijnë prej vendbanimeve gorane të diasporës, Asllani shpreson që kultura dhe traditat gorane do të ruhen nga gjeneratat e ardhshme. “Jam i lumtur që njerëzit janë të gatshëm që të paguajnë kaq shumë për këtë, dhe kjo traditë duhet të vazhdojë”, thotë ai.

“Kultura dhe gjuha e një komuniteti duhet të ruhet. Është pasuri e çdo shoqërie, kudo”.K

Foto kryesore: Jonas Kako.