Pitajkës së nxehtë me një copë tlyni taze në të i vjen era misk*, mendon me vehte voglushi i ngazëllyer për mëngjezin e tij të preferuar. Para se ta kafshojë, me lëngë në gojë edhe një herë ia merr erën e tlynit që shkrihet e avullon me shpejtësi nga mbrendia e saj dhe ia ngjet me ëndje. Është grep i untë. Derisa heshtaz përtypë pitajkën, lëngu i tlynit fillon t’i rrjedhë nëpër gishta, e bashkë me të edhe një kënaqësi e papërshkrueshme i çprushet gjithandej trupit të tij të imtë. Disi tuli dhe ngrohtësia e pitajkës së rrumbullakët në dorë ia kujtonë hapsirën mes gjinjëve të nanës, ku kishte qasje deri vonë. Megjithatë, nuk ka shumë kohë për mendime. Triki është se pitajkën duhet me hangër valë të nxehtë, ndryshe i zhduket magjia. Pupuz i ulur me kapelë të varur në gju, mbrapa dyqanit të babës pitajkën e sos saora. Kafshatën e fundit e ka më të shijshmën. Pasi e përbinë atë si me keqardhje, lëpin gishtat një nga një dhe përshkohet me një krenari fëmijërore – tash më ia ka marrë dorën edhe kësaj pune. Tamam në kohën kur furraxhia i mahallës kishte fillu me qitë pitajkat, ai e kishte kryer me pastrimin e dyqanit, kështu arriti në kohë me grabitë pitajkën e stërnxehtë drejt prej furrës. Ka ndëgjuar të kenë thënë se dita e mirë shihet me sabah, por djali i hasretit që ka filluar ti ndihmoj babës që shet tlyn të freskët, nafakën e ditës së mërkurë e vlerëson me epilogun mëngjezor të pitajkës me tlyn.

Sebep punëve të shtuara në këtë ditë tregu kur krejt mileti lëshohet në qytet për allësh-verësh, i ati ka nevojë edhe për një palë duar në dyqan. Evladin e ka të vogël në moshë, mirpo i gjindet gjithsesi për pazar. Përle, si e thëret prej dashnisë, shpejtë ka nisur të përvetësoj rendin e punëve të shitores. Përveç pastrimit të kalldërmit, ka mësuar vendin e shumicës së gjërave në të. Din me prit me “bujrun myshteri”, si dhe din që nuk duhet të flet me babën në praninë e të riturve. Por sytë bojë have dhe veshët e mëdhenj të katrat i ka të hapura. Veç prej gjërave që sheh, dëgjon e përgjon, mëson shumë, andaj javë për javë po i rritet vetbesimi. Ka qëlluar të jetë në atë fazë të fëmijërisë me plot kurreshtje, andaj menxi se pret me dalë në shitore. Sa për të, të kish qenë edhe baba razi, do të donte që çdo ditë të jetë e dashura mërkurë, pasi pos tjerash në dyqan kalon një trohë kohe pranë të atit i cili shpesh rrëfen histori të vjetra dhe të jashtëzakonshme për jetën e tij të hershme.

Babushi i tij që dikur kish qenë djal i një spahiu nga një vend i begatshëm i perandorisë Osmane, kur ish shpërngul me prind në Prizren, kujtojke se ngjizja e tlynit dhe kajmakut ishte mjeshtria e vetme që ka nxënë prej babës së vet. Në vendlindjen e tij, spahiu i vjetër ishte mësuar të jetonte prej huazimit të tokave të shumta ku mbillej orizi, punë që ia lente mjaft kohë të merrej me gjëra për merakun e tij. Kështu e kishte mjeshtruar gatimin e pilafit, shijen e së cilës përcaktonte tlyni i duhun. Si gurman që ishte e dinte se pilafi më i mirë bëhej me tlyn të shkrirë të bullicave. Meqë këtë shkathtësi e kishte përvetësuar prej të atit, puna e idares i biri i spahiut në mesin e ri vendosi të bëhej shitës tlyni. Kur mbesin vetëm, i tregon si përzgjedhja e zanatit nuk ka qenë edhe fortë punë e qejfit të tij – më me dëshirë do të bëhej kalorës i betejave të paharruara, por ja që kohrat janë të tilla e duhet me u përshtat. Vitin e kaluar Perandoria e vjetër u shkri si tlyni në pitajkën e nxehtë, kështu prej tokave që dikur kishte zotëruar, i kan mbetur vetëm tapitë e pavlefshme. Por nuk hjek keq, përkundër kësaj krenarinë e babës e ka ruajtur – tani e shet tlynin më të mirë në qytet. Pak e ngjiz vet prej tamlit të bullicave që i mbajnë në shtëpi, ndërsa pjesën tjetër ia bijnë prej katundeve përreth. Marifeti i punës së tij është te përzgjedhja e tlynit dhe muhabeti me myshteri.

Tlynin ia sjellin të mbështjellur në një bohçe të trashë brenda së cilës në sahanin e mbuluar me kapak ruhet kulaçi i këtij dukati në mutfak që secilit gatim ia jep shkëlqimin. Pasi që e zgjedh bohçën dhe hap kapakun e sahanit, me dy gishtat e parë shkëput një copë të ngjizur prej kulaçit të cilën e fërkon mes tyre në mënyrë krejtësisht ceremoniale. Më pas zgjat dorën përfundi tufës së dritës që bie prej penxheres me pamje kah Hamami, ku për pak çaste me vëmendje vështron shkëlqimin dhe ngjyrën e saj. Para se të jap kararin e fundit e nuhat këtë kokërrzë tlyni, e fut në gojë për me shkri në qiellëz dhe duke i fshirë gishtat për mendilin e bardhë të varur në përparëse, me një buzëqeshje përfillëse nën mustaqe le të kuptohet që malli është i kalueshëm. Ka raste që ia bijnë tlynin e përzier me dhjamë ose me shumë xhizë, por këtë soj e përcjell nga shitorja me shpejtësi. Tlyni i mirë patjetër e ka mjeshtrin e vet, andaj për këtë shkathtësi yndyrore tash sa kohë në qytet babën kanë filluar me e thirrë Jagxhi**.

Qysh se ka fillu me dalë në dyqan, tlyni në zemrën dhe mendjen e voglushit ka zaptu një vend të veçantë. Nuk është vetëm puna e pitajkës me tlyn që tashmë është shëndërruar në ritual të ditës së pazarit, po si me thanë, vet ka zbuluar edhe do kuptime të fshehta të tij. Prej përgjimit të bisedave të të riturve ka kuptuar që se sa herë në shtëpi u vijnë mysafirë, nëna gatimeve ia shton më tepër tëlyn. Kështu një ditë kur për zijaret babës i kishte ardhur një mysafir i mbathur me tesha të kadifenjta, ajo ia kish qitë Tespishtes aq shumë yndyrë, sa që kur e shpojke ëmbëlsirën, piruni i lakohej prej ngurtësisë. Prej rastit në fjalë hetoi këtë regull të patreguar, që sasia e tlynit në ushqim mvarej prej mysafirit – sa më shumë tlyn që përmbante gatimi i shërbyer, aq më tepër nder i bënte vizitorit. Në qytetin e tij mikpritës, tlyni ishte një përbërës diskret i sajgisë. Sasia e tij përveç se e bënte ushqimin më të shijshëm, pa bërë zë edhe muhabetit ia shtonte lezetin.

Mahnitshëm; zakoni i strehuar në gatime ishte një gjetje krejtësishtë e papritur, gjë që prej asaj dite ia dha një kuptim të ri dhe shumë zbavitës kohës së kaluar në shitore. Në mendjen e tij të gjindshme, tash tlyni është shëndërruar në një matës të karakterit të secilit vizitorë prej sasisë së blerë në dyqan. Pa dijen e babës, tinza vështron myshteritë e tij dhe ia shpalon tabijatet si gjëegjëzat e lehta. Njerëzit e mirë që kanë shumë miqësi gjithmonë blejnë më tepër tlyn, ndërsa këta që blejnë më pak pandeh, duhet të jenë koprracë, me pak dashamirësi për të tjerët. Kështu i ngjyer me tlyn e muhabet, dita e Pazarit i rrëshqet me shpejtësi, por sot tue mbyllë dyqanin para akshamit, baba ia zbulon një marifet prej mjeshtërisë së tygjarllëkut. “Kur është fjala te sajgia” i thotë të birit me zë të urtë, “sipër tlynit qëndron vetëm muhabeti”. Që don me nderu myshterit, kur të rritet duhet patjetër të mjeshtrojë këtë shkathtësi.

*misk i thojnë parfumit allaturka

** Prej jag – tlyn.

Mutfak – vend gatimi, kuzhinë

allësh verësh – shitblerje

Evlad – fëmij

razi – i pajtimit

bojë have – ngjyrë kaltërt

zijaret – vizitë

sabah – mëngjez

aksham – nata

karar – vendim

tabijat – karakteri

tygjarllëk – tregëti

mendili – faculeta

Imazhet e siguruara nga shkrimtari.