Pjesën më të madhe të jetës sime, ndjenjat e mia rreth identitetit ishin të palëkundshme — si themelet e një manastiri shekullor. Si një vajzë e serbëve-amerikanë të gjeneratës së parë, krenaria për trashëgiminë time ishte mënyra se si i rezistoja asimilimit. Por edhe ndërtesat më të forta çahen kur janë të ngritura mbi themele që lëkunden, sidomos kur bazohen mbi nënshtrimin e një grupi tjetër të njerëzve.

Kur shikoj prapa, mund ta shoh se kur filluan të shfaqeshin plasaritjet në bindjet që kisha rreth Kosovës. Si shembja e një ndërtese, goditja e parë serioze ndaj paragjykimeve të mia nisi shembjen e botëkuptimit tim nacionalist.

Duke qenë se u rrita si fëmijë i emigrantëve serbë në SHBA, nacionalizmi serb lulëzoi në mjedisin tim — pjesërisht sepse jetoja në të ashtuquajturin “zemra e armikut”. Për shkak të bombardimeve të NATO-s në Serbi në vitin 1999, sentimenti anti-amerikan mes serbëve u bë po aq i pranishëm sa ajri që thithim. Fakti që po rritesha në po atë vend që kishte bombarduar vendlindjen prej nga vinin familja ime, ma rrënjosi një ndjenjë të thellë kundërshtie.

Nëna ka lindur dhe është rritur në Kosovë dhe përcolli tek unë shumë elemente të retorikës standarde etno-nacionaliste serbe. Më është thënë se Kosova është vendi ku ndodhen kishat dhe manastiret më të vjetra serbe, ndërkaq unë përsërisja mitin racist se shqiptarët na e kishin “vjedhur” atë, si pasojë e nivelit më të lartë të lindshmërisë krahasuar me serbët. Bazuar në atë që ma thanë në fëmijëri, SHBA ndihmoi në këtë “vjedhje” të tokës dhe pronës serbe, duke “vrarë 2,500 serbë gjatë këtij procesi”. Marrë parasysh të gjitha informacionet që kisha për politikën e jashtme të Amerikës në pjesë të tjera të botës, nuk ishte e vështirë të besoja se kishte ndodhur kjo padrejtësi kaq e rëndë.

Menjëherë pas luftës së viteve 1998-99 në Kosovë, SHBA pushtoi Irakun dhe Afganistanin, nën pretendimin se po përhapte “lirinë dhe demokracinë”, ndërkohë që vriste miliona njerëz. Zemërimin tim e kanalizova përmes aktivizmit, duke kundërshtuar ndërhyrjet amerikane në Jemen, Siri dhe përtej.

Besoja se njerëzit meritojnë vetëvendosje pa ndërhyrjen e SHBA — një bindje që shpejt u përplas me qëndrimet e mia rreth Kosovës.

Si pjesë e aktivizmit tim, shkrova një artikull për një gazetë lokale në Boston rreth situatës politike në Serbi. Në atë artikull përmenda fushatën e bombardimeve të NATO-s në Serbi dhe përsërita sërish pikat kyçe të parapërgatitura, që kisha përvetësuar qysh nga fëmijëria. Fokusi kryesor ishte delegjitimimi i luftës së shqiptarëve, duke vënë në pah bashkëpunimin e tyre me SHBA.

Ishte miqtë e mi amerikanë kundër luftës ata që e vunë në pikëpyetje kujtesën time të njëanshme për këtë histori. Ndërkaq, unë vura theksin te civilët serbë të vrarë nga bombardimet e NATO-s, por nuk përmenda as edhe një fjalë për shtypjen që shqiptarët e Kosovës kishin përjetuar nga shteti serb.

Në këto diskutime paraprake me miqtë e mi, përsërita sërish argumentet që m’i kishin mësuar t’i recitoja: Kosova shpalli pavarësinë në mënyrë të paligjshme, kushtetuta e Serbisë e njeh Kosovën si pjesë të saj, e kështu me radhë.

Si përgjigje ndaj krejt këtij zhargoni juridik, miqtë e mi ma parashtruan një pyetje që më tronditi rëndë: “Çka duan në të vërtetë njerëzit që jetojnë në Kosovë?” Në atë moment, një rrjetë plasaritjesh u përhap në narrativën rreth Kosovës me të cilën isha indoktrinuar.

Tingëllon shumë qesharake tani, por nganjëherë pyetjet më të thjeshta kanë fuqinë t’i thyejnë dogmat më të thella.

Një pikëpamje e re rreth lidhjeve të mia me Kosovën

Ishte hera e parë që u sfidova për qasjen time të ngushtë dhe kundërthënëse ndaj Kosovës. Pastaj ndërmora disa hapa që as familja ime dhe as shoqëria serbe nuk më kishin inkurajuar ndonjëherë t’i ndërmerrja: ta hulumtoja në mënyrë të pavarur historinë e Kosovës.

Menjëherë, disa fakte bazike më tronditën. Pasi Serbia mori nën kontroll Kosovën pas Luftës së Parë Ballkanike në vitet 1912–1913, u angazhua për ta shkatërruar çdo aspekt të identitetit dhe kulturës shqiptare. Arsimi në gjuhën shqipe u eliminua, librat dhe gazetat shqipe u ndaluan dhunshëm dhe intelektualët/et shqiptarë/e, klerikët/et dhe figurat publike u vunë në shënjestër. Një zyrtar serb në vitin 1921 kishte deklaruar se shqiptarët duhej të mbeteshin “të pashkolluar dhe të prapambetur”, një pikëpamje rrëqethëse e qëllimeve shtetërore.

Pyetja që më erdhi ishte: nëse “Kosova është Serbi”, pse ishte e nevojshme të ndërmerreshin veprime kaq shtypëse, të dhunshme dhe të neveritshme për ta kthyer atë në serbe?

Mësova gjithashtu se mes viteve 1918 dhe 1941, Serbia dëboi 45,000 shqiptarë vendas dhe i zëvendësoi me 60,000 kolonë serbë. Kjo ndryshoi përbërjen etnike të Kosovës. Çka më tronditi edhe më shumë ishte fakti se stërgjyshërit e mi ishin mesin e tyre. Pastaj më vonë gjyshi im e pranoi se prindërit e tij u zhvendosën nga Mali i Zi në Kosovë në vitin 1921 “për qëllimet e shtetit”.

Pra, cili ishte saktësisht qëllimi i shtetit? Politikanët dhe zyrtarët serbë e shprehën qartazi: ta spastronin Kosovën nga popullsia shqiptare. Në vitin 1937, Vaso Čubrilović, një historian dhe ish-anëtar i lëvizjes “Bosnja e Re” — e cila udhëhoqi atentatin ndaj arqidukës Franz Ferdinand — shkroi një propozim politik me titull “Dëbimi i shqiptarëve”. Ai argumentonte se përpjekjet serbe për kolonializëm kishin dështuar dhe se kishte ardhur koha të veprohej “brutalisht”.

Në vitin 1920, pak para se të arrinin paraardhësit e mi, Serbia ua mori shqiptarëve tokën dhe ia dha ardhacakëve. Familja ime vjen nga Obiliqi, një vendbanim serb, i ndërtuar mbi fshatin e mëparshëm Gllobodericë, gjatë kolonizimit të Kosovës nga Serbia. Ka shumë gjasa që familja ime të ketë përfituar drejtpërdrejt nga këto politika shtypëse.

U tmerrova kur kuptova se paraardhësit e mi ishin pjesë e po asaj shtypjeje kundër së cilës po luftoja. Më kishin gënjyer gjatë gjithë jetën. Edhe më keq, i gjithë kombi serb në mënyrë kolektive është ushqyer me gënjeshtra për më shumë se një shekull.

Gërmimet mbrapa pyetjes “pse?”

Pasi e theva pendën e propagandës të pakontestuar serbe, më përndoqi një pyetje: pse i mbështetën serbët këto politika shtypëse? Përtej moralit, çka fituan ata nga kolonizimi i Kosovës?

Brenda një periudhe të shkurtër, ardhacakët serbë morën toka dhe privilegje — por nuk vepruan të vetëm. Ishte elita serbe ajo që përfitoi me të vërtetë, duke u pasuruar nga burimet natyrore të Kosovës dhe duke eksploatuar punën e shqiptarëve.

Atëherë zbulova Dimitrije Tucovićin, një socialist serb që vazhdon të nderohet në Prishtinë, ku një rrugë mban emrin e tij edhe pas shpalljes së pavarësisë së Kosovës në vitin 2008. Në vitin 1914, pak para se të vritej në Luftën e Parë Botërore, ai botoi “Serbia dhe Shqipëria”, një kritikë e mprehtë ndaj politikave ekspansioniste të Serbisë.

Tucović e pa se shtypja e shqiptarëve nga Serbia i shërbente elitave, jo serbëve të zakonshëm, të cilët mbartnin barrën e luftës — vdekjet, plagosjet, varfërinë. Si shumë socialistë, ai e konsideroi nacionalizmin si mjet që agresorët përdorin për ta mashtruar masën dhe për ta fshehur armikun e vërtetë. Taktika përçajë e sundo është e rrënjosur thellë në Ballkan, duke kulmuar në vitet e ’90-a, kur komunitetet u kthyen kundër njëri-tjetrit — duke rezultuar në krime lufte, gjenocid dhe dëbime — ndërkohë që elitat në Serbi, Kroaci dhe Slloveni i shpëtuan dëmit dhe përfituan nga privatizimi. Sot, e njëjta strategji vazhdon në Serbi, që shihet qartazi në protestat masive që u shkaktuan nga shembja e çatisë së stacionit hekurudhor të sapo riparuar në Novi Sad.

Kur studentët/et filluan t’i bllokonin universitetet e tyre, si reagim ndaj shembjes së çatisë së stacionit hekurdhor, halla ime ishte njëra nga shumë prej atyre që shprehu mbështetje për përpjekjet e tyre. Megjithatë, ajo e ndryshoi menjëherë mbështetjen e pakushtëzuar për studentët/et, kur Albin Kurti, kryeministri i Kosovës, doli në mbështetje të tyre.

Pse? Epo sigurisht se, nëse një politikan shqiptar nga Kosova ofron përkrahje për diçka në Serbi, atëherë me siguri është teori e fshehtë konspirative për të shkaktuar trazira në Serbi.

Çarjet në nacionalizëm

Kjo nxitje e frikës u shërben vetëm një grupi të njerëzve në Serbi: të pasurve dhe pushtetarëve. Për ta, është tepër e përshtatshme të fshihen prapa flamurit të “unitetit kombëtar”, për t’i ikur llogaridhënies dhe për t’ia hedhur fajin për problemet e vendit “armiqve” të jashtëm.

Për ta qenë e qartë, po e sfidoj bindjen themelore se një komb i tërë njerëzish, në këtë rast shqiptarët e Kosovës, janë armiqtë tanë. Në fakt, serbët dhe shqiptarët e zakonshëm në të dyja vendet kanë më shumë të përbashkëta me njëri-tjetrin, sesa me të pasurit e shoqërive të tyre përkatëse.

Rrogat mesatare të punëtorëve/eve, si në Serbi, ashtu edhe në Kosovë, janë më pak se një mijë euro, një shumë që është jashtëzakonisht e pamjaftueshme për ta mbajtur një familje në këto kohë inflacioni dhe krize ekonomike. Sistemet tona shëndetësore, arsimore dhe të banimit vazhdojnë të dëmtohen, ndërkohë që të pasurit në të dyja vendet duket se vetëm pasurohen gjithnjë e më shumë.

Por betejat tona nuk do të mund të shndërrohen kurrë në një të vetme, nëse serbët vazhdimisht mohojnë rolin shtypës që Serbia luajti në Kosovë. Po ashtu, serbët që kanë lidhje me kolonizimin e Kosovës, sikur unë, kanë rol veçanërisht të rëndësishëm për të luajtur. Nuk është faji jonë që paraardhësit tanë ishin pjesëmarrës në këtë shtypje, por është përgjegjësia jonë ta pranojmë dhimbjen që u është shkaktuar dhe të punojmë për t’i shëruar ndarjet nga të cilat përfituan paraardhësit tanë.

Kjo, sigurisht, nuk nënkupton të mohohen momentet kur serbët dhe etnitë e tjera kanë vuajtur në Kosovë. Nuk po arsyetoj në asnjë mënyrë ndonjë akt dhune me motiv etnik.

Duhet të ndalojmë së mbrojturi veten nga marrëdhënia e pabarabartë mes serbëve dhe shqiptarëve. Nuk ka vend për krahasime të rreme mes kolonizatorit dhe të kolonizuarit. Ose e kundërshtojmë njëzëri, ose përfundojmë duke e arsyetuar në një formë apo tjetër.

Ballafaqimi me mosmarrëveshjet tona

Unë, ashtu si shumë njerëz të tjerë, jam shumë kritike ndaj qeverisë së SHBA. Që prej e vogël, vetë prindërit e mi më tregonin për absurditetet në planprogramet e historisë amerikane që skllavërinë dhe kolonializmin e popujve autoktonë e paraqesin me eufemizëm.

Nëse i vëmë në pikëpyetje narrativat historike të SHBA, pse të mos e bëjmë të njëjtin shqyrtim edhe për Serbinë? Nëse nuk i besojmë qeverisë sonë për korrupsionin e brendshëm, pse duhet t’i besojmë verbërisht narrativave të saj për Kosovën?

Rrugëtimi personal nga nacionalizmi i verbër drejt një pikëpamjeje më të informuar për Kosovën, ka qenë i dhimbshëm, por në të njëjtën kohë çlirues. Të përballesha me rolin që kanë pasur paraardhësit e mi në shtypjen e shqiptarëve dhe t’i pranoja padrejtësitë sistemike në historinë e Serbisë, nuk ka qenë një proces i lehtë. Por është proces i domosdoshëm, jo vetëm për mua, por për të gjithë serbët. Duhet ta ndërtojmë një të ardhme me fqinjët tanë, jo në kurriz të tyre.

Nuk mund ta zhbëjmë dëmin e kolonializmit, por mund të zgjedhim të ballafaqohemi me të, ta pranojmë dhimbjen që u shkaktua dhe ta ndjekim një rrugë përpara, ku ndjeshmëria dhe përgjegjësia zëvendësojnë mohimin dhe urrejtjen. Historitë që trashëgojmë formësojnë identitetin tonë, por është përgjegjësia jonë të vendosim se cilat prej tyre do të vazhdojmë t’i tregojmë — dhe cilat t’i lëmë prapa.

Shënim i redaksisë: Autori/ja e këtij artikulli kërkoi të përdoren vetëm inicialet për shkak të frikës nga hakmarrja dhe shënjestrimi nga autoritetet zyrtare serbe, si dhe nga etno-nacionalistët që mbështesin kolonializmin dhe shtypjen serbe në Kosovë.

Imazhi i ballinës: Atdhe Mulla/K2.0

Dëshironi të mbështetni gazetarinë tonë? Anëtarësohuni në “HIVE” ose konsideroni një donacion. Mëso si këtu.