Profesorja dhe teoricientja politike e shquar, Lea Ypi, e njohur për librin e saj të vlerësuar të kujtimeve “Të lirë”, (në anglisht: Free) rikthehet me një libër magjepsës, që përballet me sfidat e mbijetesës dhe të gjetjes së kuptimit në një epokë të ekstremeve.

I botuar së fundmi, “Të poshtëruar” (në anglisht: Indignity) rikrijon jetën e Leman Ypit, një gruaje të shkolluar shqiptare etnike nga Salonica (Selaniku i sotëm), njëra nga qendrat më të rëndësishme kulturore dhe ekonomike të Perandorisë Osmane. Libri ndjek jetën e gjyshes së autores, teksa ajo përpiqet ta ruajë lirinë dhe dinjitetin e saj, duke kaluar mes perandorive që bien dhe atyre që ngritën. Nëpërmjet hulumtimit të rreptë dhe të kujdesshëm kërkimor në arkiva në Shqipëri, Greqi, Mbretërinë e Bashkuar dhe përtej, Ypi hap një dritare drejt realiteteve të gjalla, të trazuara dhe vazhdimisht të ndryshueshme të Evropës së shekullit XX: nga ngritja dhe rënia e fashizmit tek kontrolli i hekurt dhe më pas rënia e regjimeve komuniste. Përmes kësaj, ajo jo vetëm që krijon një hartë të Shqipërisë, por edhe të rajonit më të gjerë të Evropës Juglindore, duke ndërthurur saktësinë akademike me një vështrim feminist dhe pasurinë (madje, në disa raste edhe kundërthëniet) e historisë së vet familjare.

Vepra më e re e Ypit arrin tri qëllime: ofron një shtjellim filozofik të konceptit të dinjitetit, ndërthur kërkimin historik me kujtimet personale për të krijuar një formë thellësisht personale të historiografisë dhe fton lexuesit ta rishqyrtojnë se si e kaluara ndikon në kuptimin tonë të lirisë, moralit dhe përgjegjësisë politike sot.

E lindur dhe rritur në Shqipëri, Lea Ypi është profesore e Teorisë Politike në Shkollën e Ekonomisë dhe Shkencave Politike në Londër dhe anëtare e Akademisë Britanike. Kontributet e saj shkencore, të rrënjosura veçanërisht në filozofinë kantiane dhe marksiste, janë vlerësuar me çmimin e Akademisë Britanike për Ekselencë në Shkencat Politike. Ndërkohë, me librin e saj të kujtimeve, “Të lirë” ka fituar çmimin “Ondaatje” të Shoqatës Mbretërore të Letërsisë për vitin 2022 dhe çmimin “Slightly Foxed” për biografinë e parë, ndërsa është përkthyer në më shumë se 35 gjuhë.

K2.0 bisedoi me Ypin për konceptin e dinjitetit, rëndësinë e tij si në kuptimin filozofik, ashtu edhe në atë praktik në botën e sotme, për ndërthurjen e kërkimeve arkivore me kujtesën personale, për rëndësinë e një qasjeje gjithëpërfshirëse ndaj rrëfimeve historike, si dhe për projektet e saj të ardhshme.

K2.0: Në njëfarë mënyre, “Të poshtëruar” mund ta shohim si vazhdim i librit tuaj të mëparshëm, “Të lirë”, me personazhe që këtu ofrojnë në thellësi më të madhe, teksa janë prezantuar për herë të parë atje. Nga një këndvështrim tjetër, “Të poshtëruar” mund të lexohet edhe si një hyrje më e plotë në librin “Të lirë”, që përshkruan ditët e fundit të regjimit komunist në Shqipëri dhe tranzicionin që pasoi. Si lidhen këta dy libra me njëri-tjetrin?

Lea Ypi: “Të poshtëruar” është një lloj parathënie e “Të lirë”, por shkon më thellë në idenë e lirisë si agjenci morale, e cila tashmë shfaqet në “Të lirë” përmes personazhit të gjyshes sime. Në “Të lirë”, Lemani (ose Nini) e koncepton lirinë duke u frymëzuar nga pikëpamja e Immanuel Kantit për lirinë si agjenci morale. Kant mendonte se është pikërisht kjo aftësi për moral ajo që u jep qenieve njerëzore dinjitetin e tyre dhe ky është filli filozofik që i lidh të dy librat. Në “Të lirë”, kjo ide prezantohet përmes përvojës së jetuar, duke nxjerrë në pah kujtesën personale dhe në dialog me ide të tjera të lirisë. Në “Të poshtëruar”, ajo shtjellohet duke u mbështetur më shumë në trillim dhe në romanin si formë letrare. Nga pikëpamja historike, “Të lirë” nis me fundin e botës socialiste, ndërsa “Të poshtëruar” gjurmon kushtet morale dhe politike që e mundësuan atë botë, duke hyrë më thellë në historinë e shekullit XX, nga shembja e perandorive deri në përfundimin e Luftës së Dytë Botërore.

Leman dhe Asllan Ypi në Cortina d’Ampezzo. Fotografia nga arkivi i Lea Ypit.

Gjetja në rrjetet sociale e një fotografie të humbur prej kohësh nga muaji i mjaltit të gjyshërve tuaj në Cortina d’Ampezzo në Itali, gjatë dimrit të vitit 1941, ju shtyri drejt një udhëtim arkivor nëpër kontinent. Ju dëshironit ta kuptonit pse Lemani buzëqeshte teksa lufta po kaplonte Evropën, pse ajo më vonë e kujtonte atë moment si më të lumturin në jetën e saj dhe si historia e një familjeje të vetme në Tiranë mund të shpërfaqte prirje dhe tensione më të gjera në historinë moderne shqiptare. A e gjetët atë që po kërkonit?

Jo, jo në kuptimin e një shpjegimi të thjeshtë apo të një shkaku të vetëm dhe gjithashtu, fotografinë nuk e gjeta deri në përfundim të librit. Në fakt, pjesa më e madhe e librit u shndërrua po aq në kërkim të asaj që nuk e gjeta, sa edhe të asaj që e gjeta. Në shumë shoqëri të traumatizuara nga e kaluara, ekziston një lloj besimi dogmatik në të vërtetën e arkivave. Por zbulova se arkivat nuk janë aq të besueshme aq sa priremi të mendojmë: e vërteta mund të gjendet vetëm nëse mund t’i besosh mekanizmit përmes të cilit ajo transmetohet. Realiteti është shumë më i ndërlikuar, veçanërisht nëse i qasesh pyetjes mbi autoritetin e arkivit në renditjen e fakteve nga një pikëpamje kritike. Çfarë buroi nga ky kërkim për mua ishte një kuptim më shqetësues: fragmente, heshtje që shtyhen me interpretimet dhe të kuptuarit se dinjiteti nuk është diçka që pret të rikuperohet nga e kaluara, por diçka që luftojmë ta ruajmë në të tashmen, përballë shtrembërimit, harresës dhe instrumentalizimit të kujtesës.

Nëse, siç sugjeroni, arkivi është vetë një vend pushteti dhe jo një depo e së vërtetës, si e trajtoni njëanshmërinë dhe heshtjet e tij pa riprodhuar shtrembërimet që përmban?

Unë i qasem arkivave jo si depo të së vërtetës objektive, por si burim për ta zhvilluar kërkimin në drejtime të ndryshme: ndonjëherë duke vënë në pikëpyetje vlefshmërinë e dëshmive arkivore, ndonjëherë duke i plotësuar me reflektime më të gjera filozofike ose historike, e ndonjëherë me ndihmën e imagjinatës dhe asaj që studiuesit e kanë quajtur “trillim kritik”. Letërsia ka një aftësi unike për të mbajtur brenda këndvështrime të shumta dhe për t’u dhënë zë heshtjeve të regjistrave historikë dhe ajo ofron një mjet të fuqishëm për t’i plotësuar boshllëqet dhe për të rindërtuar një rrëfim më të ndërlikuar. Ajo ia mundëson autorit/es gjithashtu të kapë pikëpamje psikologjike, motive morale dhe përplasje epistemologjike, me pak fjalë, perceptimet më subjektive që u japin jetë ideve abstrakte.

Në librin “Të poshtëruar”, duket se e zgjeroni këtë praktikë duke ndërthurur kërkimin historik me kujtesën personale. Disa mund të argumentojnë se bashkimi i kujtimeve intime të ngjarjeve të kaluara dhe përvojave personale, me kërkime të gjera arkivore rrezikon të sjellë një shkallë të paragjykimit subjektiv. Si do t’i përgjigjeshit këtij argumenti?

Nuk mendoj se subjektiviteti është diçka që duhet eliminuar, duhet të njihet dhe të përpunohet. Vetë arkivat historike nuk janë neutrale, janë të ndërmjetësuara, të pjesshme dhe shpesh të formësuara nga pushteti, ideologjia dhe propaganda. Duke vendosur narrativën personale pranë këtyre regjistrave, nuk po pretendoj t’i shmangem paragjykimit subjektiv, por ta bëj atë të dukshëm, për të treguar se interpretimi gjithmonë vendoset brenda një konteksti specifik dhe studiuesi duhet ta njohë potencialin e paragjykimit dhe njëkohësisht të përpiqet ta tejkalojë atë. Në fund të “Të poshtëruar”, i kthehem reflektimeve të [Friedrich] Schiller rreth fuqisë së artit për të sjellë pajtimin dhe sugjeroj se mënyra për ta tejkaluar njëanshmërinë është përmes një lloj letërsie që është gjithmonë specifike, por synon universalitetin.

Në çfarë mënyre historia e Lemanit pasqyron historinë më të gjerë të Shqipërisë, dhe ku mbetet unike për jetën e saj?

Historia personale është, sigurisht, thellësisht e ndërlidhur me historinë e Shqipërisë moderne, nga rënia e perandorive dhe ngritja e shtet-kombeve, te fashizmi, komunizmi dhe pasojat e tyre. Jeta e saj pasqyron shumë nga çarjet dhe tranzicionet që formësuan vendin: zhvendosjen, survejimin shtetëror, shtypjen dhe kërkimin për dinjitet nën regjime të ndryshme. Në të njëjtën kohë, prejardhja e saj kozmopolite, arsimimi, angazhimi politik dhe feminizmi e bënë rrugëtimin e saj të pazakonshëm. Do të thosha se historia e saj është njëkohësisht përfaqësuese dhe e jashtëzakonshme. Ajo është një grua që vepron në një botë burrash, një kozmopolite në një realitet ku identiteti përcakton se kush je dhe një person me bindje politike që jo domosdoshmërisht përputhen me ato të klasës së saj shoqërore. Është personazh interesant përmes së cilës mund të shtjellohet ndërlikueshmëria e identitetit.

Si në “Të lirë” ashtu edhe në “Të poshtëruar”, e përdorni një qasje feministe ndaj historisë dhe kujtesës. Në “Të poshtëruar”, përtej Lemanit, njihemi edhe me figura të tjera të fuqishme femërore, si Selma, halla e Lemanit, dhe Cocotte, kushërira e saj. Këto gra i përkisnin elitës aristokrate administrative të Perandorisë Osmane, por megjithatë kufizoheshin nga normat konservatore, autoritare dhe patriarkale të kohës së tyre. Si i sfidojnë jetët e këtyre grave narrativat mbizotëruese të historisë së Ballkanit në shekullin XX, dhe çka shpërfaq vendosja e pikëpamjeve të tyre në qendër për natyrën gjinore të kujtesës historike?

Historitë e të gjitha këtyre grave tregojnë se privilegji aristokrat nuk i mbrojti ato nga kufizimet e strukturave patriarkale, nacionaliste dhe autoritare, por u dha atyre forma të veçanta për t’i përballuar dhe sfiduar ato. Përmes zërave të tyre, historia e Ballkanit mund të shihet jo vetëm si një periferi pasive e perandorive, por si hapësirë veprimi, negocimi dhe përpjekjeje, ndonjëherë me koston e lumturisë personale. Vendosja e pikëpamjeve të tyre në qendër është mënyrë për ta rimarrë historinë nga interpretimet mbizotëruese dhe për t’u dhënë zë heshtjeve që arkivat nuk i kapin. Është gjithashtu një mënyrë për ta shpalosur pyetjen filozofike rreth dinjitetit njerëzor që animon librin, ku secila figurë femërore sjell këndvështrimin e vet të veçantë: stoik, kantian, epikurian dhe të tjerë.

Ngjashëm, në “Të lirë” secili personazh ofron një interpretim të veçantë të lirisë, të mbështetur në shkolla të ndryshme mendimi. Duke mishëruar këto ide politike dhe filozofike përmes personazheve tuaja, a e shihni veten si dikush që përpiqet ta bëjë filozofinë politike më të qasshme për një publik më të gjerë apo qëllimi juaj është të tregoni se si këto koncepte abstrakte marrin kuptim vetëm kur janë të jetuara dhe të përjetuara?

Nuk është thjesht çështje e qasshmërisë. Kur koncepte abstrakte si dinjiteti apo liria nuk diskutohen nga një këndvështrim thjesht filozofik, por mishërohen në personazhe, ato fitojnë ndjenja, tension dhe kundërthënie. Çdo personazh bëhet një mënyrë për ta parë se si pikëpamje të ndryshme politike apo filozofike përballen me historinë dhe me rrethanat e rastësishme. Kjo qasje rrëfyese u mundëson lexuesve të lidhen me ide të ndërlikuara në mënyrë intuitive, përmes përvojës njerëzore, ashtu siç do t’i hasnin këto dilema në jetën e tyre të përditshme, jo vetëm si argumente teorike. Mendoj se letërsia i shton filozofisë një element dyshimi, ndërsa filozofia i jep orientim dilemave praktike. Për mua, kjo është një dialektikë e frytshme.

A ke menduar ndonjëherë të kaloni plotësisht nga akademia në letërsi apo i shihni këto dy fusha si të ndërlidhura ngushtë dhe jo si të ndara rreptësisht?

Nuk i shoh akademinë dhe letërsinë si botë të ndara. Për mua, ato janë mënyra të ndryshme për t’i shtruar të njëjtat pyetje qenësore. Filozofia më jep mjetet konceptuale për ta vënë botën në pikëpyetje, ndërsa letërsia më lejon të kap ndërlikueshmërinë, kundërthëniet dhe heshtjet e saj. Shkrimi akademik shpesh kërkon qartësi dhe saktësi, por letërsia krijon hapësirë për dykuptimësi, për të jetuar brenda këndvështrimeve që vetëm teoria nuk mund t’i përfshijë plotësisht. Nuk ndiej nevojën të zgjedh mes tyre.

Në punën tuaj akademike, angazhoheni gjerësisht me filozofët Immanuel Kant dhe Karl Marx. Teksa koncepti i dinjitetit tek Kant bazohet në aftësinë e individit për veprim racional, të pavarur nga statusi socio-ekonomik, pikëpamja marksiste e lidh dinjitetin njerëzor me kushtet materiale, që mund të kufizojnë ose të nxisin potencialin shoqëror e personal të njeriut. Si i përshkoni dhe i baraspeshoni këto tensione filozofike në punën tuaj letrare?

Sipas mendimit tim, si Kant ashtu edhe Marx nisen nga një ide universale e arsyes dhe nga një lexim radikal i qëndrimit iluminist si të domosdoshëm për kritikën e institucioneve të kohës së tyre. Tek Kanti, kjo qasje shprehet përmes përpjekjes për ta kapërcyer dogmatizmin e autoritetit fetar ose monarkik; ndërsa tek Marxi, ajo vendoset në një diskutim më të thellë mbi pronën, kushtet materiale dhe mënyrën se si kapitalizmi kufizon potencialin njerëzor. E shoh të frytshme leximin e këtyre dy traditave jo si të kundërta, por si plotësuese të njëra-tjetrës, sepse kjo na lejon ta kuptojmë kritikën socialiste ndaj kapitalizmit jo si dogmatike apo autoritare, por si pjesë të një projekti më të gjerë emancipues dhe si një plotësim të domosdoshëm të idesë liberale të lirisë. Në veprën time letrare, kjo do të thotë të tregoj se si dinjiteti është njëkohësisht një aftësi e brendshme e mbështetur në agjencinë morale dhe diçka që formësohet e kufizohet nga kushtet konkrete shoqërore dhe historike.

Nëse dinjiteti, siç sugjeroni, është njëkohësisht një aftësi morale dhe një gjendje e kufizuar nga historia dhe shoqëria, çfarë hapësire mbetet për lirinë? A është liria, sipas jush, e varur nga jetësimi i dinjitetit, apo mund të ekzistojë edhe në mungesë të tij?

Besoj se liria dhe dinjiteti njerëzor janë të lidhura përmes një kuptimi të caktuar rreth mënyrave të veçanta se si njerëzit veprojnë, edhe në rrethana shumë të vështira. Liria nuk do të thotë të bësh çka do që të vjen në mendje, por me veprimin në përputhje me obligimet morale. Dinjiteti i qenieve njerëzore qëndron në zotërimin e kësaj aftësie për agjenci morale, lirinë për ta sunduar veten përmes arsyes e jo përmes instinktit. Pa këtë liri morale, dinjiteti bëhet i pamundur dhe pa dinjitet, liria humbet kuptimin e saj etik.

Marrë parasysh përzierjen e sistemeve demokratike dhe autoritare në Ballkanin Perëndimor, me vende si Shqipëria apo Serbia që priren më shumë drejt autoritarizmit, dhe të tjera si Kosova që mezi ruajnë normat demokratike, si mund të ruhet një jetë me dinjitet? Çka nënkupton dinjiteti në terma praktikë e të përditshëm këtu?

Ndoshta e njëjta gjë si në rrethana të tjera historike, dinjiteti nënkupton ta ruash busullën morale edhe kur bota duket sikur po komploton kundër saj. Ka të bëjë me qëndrimin kritik në çdo rol që mban, me refuzimin për t’u reduktuar në një shikues pasiv dhe duke punuar me të tjerët për të krijuar hapësira ku mund të sfidohet pushteti dhe të imagjinohen alternativa. Mendoj se në shoqëritë postkomuniste, rreziku më i madh për ruajtjen e dinjitetit është cinizmi dhe nihilizmi, një qëndrim që rrezikon të bëhet bashkëfajtor me status quo-në, duke pretenduar se të gjitha opsionet janë provuar e kanë dështuar, se disa shoqëri nuk do të ndryshojnë kurrë, apo se politikanët do të jenë gjithmonë të korruptuar. Por besoj se përvoja e këtyre shoqërive është shumë e pasur dhe frytdhënëse, nëse dikush është i gatshëm të mësojë nga dështimi. Është gjithashtu një përvojë që po bëhet gjithnjë e më e rëndësishme në një botë ku standardet demokratike përgjithësisht janë në rënie. Në shumë mënyra, jemi larguar nga narrativat e tranzicionit që shihnin vendet liberale perëndimore si model zhvillimi për t’u ndjekur dhe tani jetojmë në një botë ku tensionet mes demokracisë dhe kapitalizmit janë bërë më të dukshme. Në këtë kuptim, proceset e të nxënit nuk janë më njëkahëshe apo të njëanshme; si bota postkomuniste, ashtu edhe ajo liberale, mund të mësojnë nga dështimet e njëra-tjetrës.

Lea Ypi, Image courtesy of Lea Ypi

Në fillim të librit e përshkruani një botë të karakterizuar nga diversiteti etnik e fetar, ku komunitetet ballkanike jetonin në harmoni me njëra-tjetrën pavarësisht dallimeve dhe ku ajo që sot e quajmë identitet kombëtar kishte pak peshë në një peizazh me kufij të lëvizshëm. Sot, megjithatë, shoqëritë e Ballkanit mbeten peng i nacionalizmit, i cili instrumentalizohet rregullisht nga qeveri të korruptuara e gjysmë-autoritare si mjet përçarjeje e kontrolli. Në këtë kontekst, si mund ta politizojmë kujtesën pa e romantizuar, dhe në një mënyrë që na ndihmon t’i afrohemi njëri-tjetrit me kureshtje dhe dhembshuri, në vend të frikës?

Duhet t’i qasemi kujtesës pa imagjinuar një epokë të artë të humbur harmonie, por edhe pa e gjykuar të kaluarën me qëndrimin arrogant, që nënkupton se e tashmja është domosdoshmërisht superiore ndaj saj. Në “Të poshtëruar”, përpiqem ta theksoj ndërlikueshmërinë e identitetit dhe çka mund të mësojmë nga e kaluara, për ta shmangur përsëritjen e tragjedive historike, por edhe për t’i zbardhur gënjeshtrat e së tashmes. Rezistenca ndaj instrumentalizimit të kujtesës kombëtare do të thotë të këmbëngulësh në paqartësinë e çdo roli shoqëror dhe t’i zbërthesh nocionet e thjeshtuara të përkatësisë. Do të thotë të përballesh me shtresat e ndryshme të përjashtimit, manipulimit dhe propagandës, teksa krijon hapësira për histori të përbashkëta, lidhje ndërkufitare dhe ndërlidhje morale. Do të thotë të tregosh histori që shkundin narrativen mbizotëruese dhe na bëjnë ta shohim artificialitetin e kufijve të çdo lloji. Mendoj se ky është një rrezik që ia vlen të ndërmerret, edhe nëse ndonjëherë rrezikon t’i prishë ekuilibrat ekzistues apo ta polarizojë debatin.

Flisni për kujtesën si hapësirë paqartësie dhe rreziku moral. Në librin “Të poshtëruar” shfaqen këto tensione, sikur janë thellësisht aktuale. A i shihni ndarjet e sotme si vazhdim i atyre plagëve historike?

Historia nuk përsëritet në mënyrë identike, por strukturat e padrejta që çuan në krizat politike të shekullit të kaluar po riprodhohen me pasoja të ngjashme. Në “Të poshtëruar”, rindërtimi i botës së viteve ’30-a zbulon se si “ndarja e popujve”, sipas shprehjes së Lord Curzonit, shkatërroi bashkëjetesën e brishtë kozmopolite dhe multikulturore të perandorisë dhe hapi rrugën për nacionalizmin dhe përjashtimin. Institucionet ndërkombëtare, si Liga e Kombeve, dështuan ta ndalonin këtë shpërbërje, ndërsa e majta braktisi angazhimin e saj internacionalist dhe u tërhoq në kompromiset e shtetit-komb. Ajo që pasoi – “çështja e pakicave”, hedhja e fajit dhe përshkallëzimi në fashizëm – pasqyron dinamika që mund t’i njohim edhe sot: fragmentim politik dhe autoritarizëm, krizë të idealeve demokratike dhe instrumentalizim të dallimeve. Ajo që e bën të kaluarën të ndihet kaq aktuale është pikërisht kjo vazhdimësi – mënyra si tensionet e pazgjidhura rikthehen, duke na detyruar të përballemi sërish me të njëjtat dilema morale e politike.

A po punoni aktualisht në ndonjë projekt të ri akademik apo letrar? Çka mund të presin lexuesit tuaj?

Aktualisht po punoj në një libër mbi socializmin moral, duke sjellë në dialog Kantin dhe Marxin për t’i rimenduar pyetjet mbi lirinë dhe demokracinë pas krizave të shekullit XX, si të social-demokracisë ashtu edhe të socializmit shtetëror. Në të njëjtën kohë, po mendoj një vazhdim të “Të lirë”, me titull “Të barabartë”, (në anglisht: Equal) që do t’i shtjellojë migracionin, integrimin dhe kuptimin e barazisë në shoqëritë kapitaliste bashkëkohore. Shpresoj që edhe një herë të arrij ta ndërthur teorinë politike me narrativat personale dhe historike, për të treguar se si forcat e mëdha strukturore formësojnë jetët individuale.

Për fund, çka mendoni se do të kishte thënë Lemani për librin?

Mendoj se ajo mund të mos ishte pajtuar me disa prej interpretimeve të mia, por besoj se do ta kishte vlerësuar idenë prapa tyre: përpjekjen për të reflektuar mbi dinjitetin dhe zgjedhjet morale në rrethana të vështira. Mendoj gjithashtu se do ta kishte vlerësuar faktin që libri nuk ka të bëjë thjesht me jetën e saj, por është një përpjekje për të reflektuar mbi marrëdhënien mes historisë dhe letërsisë, për të përcjellë histori të copëtuara, të heshtura ose të shtrembëruara, të njerëzve që jetuan mes perandorive që shembeshin, shteteve nacionaliste që ngriheshin dhe regjimeve autoritare. Ajo që ka rëndësi nuk është ta ruash atë si heroinë individuale, por të tregosh se si një jetë e rimagjinuar mund të tregojë për histori më të gjera të zhvendosjes, mbijetesës dhe agjencisë morale, që mbeten thellësisht të rëndësishme edhe sot.

Ky artikull është redaktuar për gjatësi dhe qartësi. Biseda është zhvilluar në anglisht.

Imazhi i ballinës: Kopertina e librit “Të poshtëruar” nga Lea Ypi.

Dëshironi të mbështetni gazetarinë tonë? Anëtarësohuni në “HIVE” ose konsideroni një donacion. Mëso si këtu.