Si inxhinier i programeve kompjuterike i angazhuar në gazetari, në vitin 2013 Matthew Caruana Galizia po punonte në një gazetë në Kosta Rika kur fillimisht u përfshi në një hetim të Konsorciumit Ndërkombëtar të Gazetarëve Hulumtues (ICIJ). Në vitet e fundit, organizata ICIJ ka dridhur panoramën e parajsave të shmangies së taksave, kompanive të jashtme dhe shfrytëzuesve të tyre të pasur, duke publikuar veprimet e errëta – dhe shpesh ilegale – të ndërmarrjeve ndërkombëtare, figurave të famshme dhe liderëve botërorë.

Roli i tij si inxhinier i programeve kompjuterike në Letrat e Panamasë bëri që ai ta fitojë çmimin Pulitzer – çmimi më i lartë në gazetari – më 2017, pasi ICIJ i kishte publikuar 11.5 milionë dokumente financiare dhe ligjore që ekspozonin krime, korrupsion dhe keqbërje të kryera prej figurave publike. Dosjet përfshinin 140 politikanë nga më shumë se 50 shtete, të lidhur me 21 parajsa tatimore.

Caruana Galizia e ka bashkëthemeluar njësitin për Të Dhëna dhe Hulumtime në ICIJ, dhe ka krijuar platformën që u mundëson gazetarëve ndërkombëtarë dhe publikut t’i navigojnë, kuptojnë dhe eksplorojnë mijëra dokumente që ekspozojnë mashtrime – “me shumë rezistencë”, thotë ai, duke iu referuar frikës së rrjetit të gazetarëve ndaj shpagimit dhe rreziqeve ligjore që paraqiten nga ekspozime të tilla.

Përveç në Letrat e Panamasë, Caruana Galizia ishte gjithashtu inxhinier kryesor në hetime tjera të mëdha të ICIJ, përfshirë këtu Offshore Leaks, Swiss Leaks, Luxembourg Leaks dhe Letrat e Parajsës – deri para një viti, kur jeta e tij ndryshoi përgjithmonë.

Në tetor 2017, nëna e tij, gazetarja e spikatur hulumtuese Daphne Caruana Galizia, u vra në vendlindjen e tyre në Maltë, ngjarje kjo që shokoi gjithë Evropën. I shqetësuar për sigurinë e nënës së tij në muajt para vrasjes së saj, Matthew veçse kishte vendosur të kthehej në Maltë; që prej vrasjes së saj, ai është përkushtuar për të gjetur drejtësi dhe për të luftuar për lirinë e shprehjes.

Në tetor 2017, Daphne Caruana Galizia, nëna e Matthew, u vra në mënyrë brutale me bombë në veturë, për shkak se ishte e patrembur në raportimin e korrupsionit. Foto: Pippa Zammit Cutajar.

Daphne shpeshherë përshkruhet nga anëtarët e familjes dhe kolegët si e patrembur dhe e papërkulshme në kërkim të fijeve të korrupsionit, edhe nëse ato çonin deri në majë të qeverisë. “Asgjë nuk mund ta ndalte atë, kështu që e vranë”, tha i biri i saj dje në Prishtinë. Hetimet e saj kryesisht e targetuan krimin e organizuar dhe politikanët në rrethin e brendshëm të Partisë Laburiste që e qeverisë Maltën, si kryeministri aktual, Joseph Muscat.

Si rrjedhojë e punës së saj, që kryesisht u shpërnda nëpërmjet platformës personale të saj ‘Running Commentary’, në momentin e vrasjes, Daphne ishte target i 42 padive për shpifje dhe pesë procedimeve ligjore. Këtë e bënë kritikët e saj për ta frikësuar atë, sipas organizatës Reporters Without Borders. Gjithashtu, ajo ishte ndër gazetarët kryesore në zbulimet e Letrave të Panamsë në Maltë.

Pas vrasjes brutale të saj në një sulm me bombë në veturë, organizata Forbidden Stories – një rrjet ndërkombëtar që kërkon ta vazhdojë hetimin e gazetarëve të vrarë, burgosur apo kërcënuar – ka vepruar për t’u siguruar që puna e pakryer e saj nuk do të zhduket.

Me rastin e vizitës së Matthew në Prishtinë për edicionin e mbrëmshëm të programit të bisedave publike të K2.0, Volume Up, ne biseduam me të për luftën kundër korrupsionit, lirinë e shprehjes dhe mediat bashkëkohore, kërkimin e tij për drejtësi pas vrasjes së nënës së tij, dhe më shumë.

Pse e hapi blogun e saj nëna juaj, Daphne Caruana Galizia, në vend se të punonte pë ndonjë medium kombëtar në Maltë? Si ishte situata që një gazetare e respektuar e nisi platformën e saj për të publikuar artikuj?

Në fillim [të karrierës së saj] ajo punoi për media kombëtare – filloi si gazetare në The Times of Malta, dhe më pas e ndërpreu kur vëllezërit e mi ishin shumë të ri. Ne u lindëm brenda një viti; unë më 1986, Andrew më 1987 dhe Paul më 1988. Pra kur ishim të vegjël, nëna ime e ndërpreu punën si gazetare, por vazhdoi të shkruante kolumne.

Ajo shkroi një kolumne të cilën e publikonte dy herë në javë, të enjten dhe të dielën. Së pari për The Times of Malta, dhe pastaj për një gazetë tjetër të quajtur The Malta Independent.

Ishte më 2008, mars 2008, disa muaj para se ta lija Maltën për të studiuar. Po përgatiteshim për zgjedhje dhe nëna ime po mundohej t’i përfshinte të gjitha në kolumnen e saj. Dhe më kujtohet se ishte një tip i cili ishte si komentues social – nuk ishte realisht gazetar, por e kishte bërë një blog që po lexohej mjaft shumë – dhe nëna ime mendoi, ‘Pse mos ta bëj të njëjtën gjë, por më mirë’. Do ta zgjidhte këtë problem, këtë frustrim që nuk mund të publikonte shkrime aq shpesh, dhe do të ia mundësonte asaj një platformë të re për ta shprehur veten më lirshëm.

Foto: Majlinda Hoxha / K2.0.

Pra, më kujtohet një ditë që ishte e ulur në tryezën e saj, ishte gjatë periudhës së zgjedhjeve më 2008, dhe po kalonte shumë kohë duke u munduar t’u përgjigjej komenteve të njerëzve në një blog tjetër. Sepse në atë kohë ishte gjë e re, njerëzit jepnin komente serioze dhe zhvilloheshin debate të mira – nuk kishte njerëz që shkruajnë me qëllim ofendimi e provokimi. Dhe më kujtohet se ishte e ulur në tryezë dhe unë isha duke shikuar TV me të dashurën time, dhe ajo u kthye dhe më tha: ‘Çka mendoni me e hapë një blog unë?’ Dhe unë i thashë se ishte ide shumë e mirë.

Dhe e bëmë menjëherë. E dashura ime shkoi në shtëpi, dhe unë e kalova gjithë ditën duke e krijuar blogun me nënën time. Brenda ditës u përfundua.

Në fillim ajo nuk dinte si ta përdorte dhe ma dërgonte postin [e blogut] me email dhe unë e publikoja. Pas disa ditësh, ajo u frustrua edhe me këtë dhe mësoi si ta bënte dhe në fund nisi ta bënte vet. Dhe ashtu, prej atëherë, ajo u mor me të gjitha.

POLITICO shkroi se blogu i saj u lexua mesatarisht nga 400,000 njerëz në ditë, përderisa qarkullimi i kombinuar i lexuesve për media kombëtare ishte 420,000 – pothuajse njëjtë. A e nisi ajo këtë blog edhe për ta ruajtur pavarësinë e saj, për të qenë larg kontrollit privat të mediave kombëtare? A ishte për ta ruajtur lirinë e shprehjes?

Ishte edhe ajo. Mediat janë të prekshme ndaj manipulimit dhe ndikimit të jashtëm, ndodh në mënyra disi indirekte. Disa gazeta dhe publikime online e marrin pjesën më të madhe të të hyrave nga reklamat e qeverisë dhe i janë mirënjohës qeverisë në këtë mënyrë.

Tjerat mund të varen nga reklamat nga sektori privat. Këtë e kam përjetuar vet, jo pse kam punuar në këto gazeta si gazetar, por sepse kur po punoja në ICIJ me gjithë gazetarët maltezë kishte probleme për t’i publikuar artikujt e tyre për zyrtarët qeveritarë dhe biznesmenët maltezë, sepse reklamuesit kërcënonin se do t’i tërheqnin reklamat e kështu me radhë… gjithmonë ka qenë problem.

Për nënën time ishte kjo – ndikimi që politikanët dhe biznesmenët kanë mbi gazetat, ndikimi ekonomik, dhe gjithashtu nëpërmjet një lloj rrjeti të “djemve të vjetër”. Gjithashtu redaktorët ishin, dhe ende janë, shumë konservatorë.

Gazetat në Maltë nuk janë aspak si në Evropë, janë thjeshtë shumë konservatore. Nuk e kuptojnë disi se kufijtë e komenteve të drejta në Evropë janë shumë përtej atyre që i kemi në Maltë, dhe ashtu duhet të jetë. Malta është shumë e prapambetur në shumë kuptime, por veçanërisht në atë që konsideron të jetë fjalë e lirë e panueshme.

Ju keni qenë inxhinier kyç në publikime shumë të rëndësishme, përfshirë këtu Letrat e Panamsë, Offshore Papers, dhe shumë hetime tjera të mëdha që kanë dalë viteve të fundit. Çfarë mund të mësojnë gazetarët nga inxhinierët, përkrah të cilëve punojnë?

Mendoj se është kryesisht e kundërta. Gjithmonë e kam menduar njëjtë, prej kur kam filluar të punoj në këtë lloj udhëkryqi të inxhinierisë dhe gazetarisë para tetë vitesh. Dikush që ka përvojë me inxhinieri të programeve kompjuterike apo teknologji informative e ka shumë më lehtë ta mësojë gazetarinë nga një gazetar, se që e ka një gazetar ta mësojë programimin apo teknologjinë informative etj.

Kështu që kalova më shumë kohë duke i inkurajuar programerët të kalojnë nga, për shembull, financat apo çkado që po punonin, në gazetari; më shumë se sa që i inkurajoja gazetarët ta mësojnë programimin apo diçka të ngjashme. Është shumë e vështirë. Kërkon shumë investim dhe plot gazetarë ndihen të frustruar. Mendoj se më praktike është programuesit të mësojnë dhe të kalojnë në redaksi.

A lidhet kjo ndërthutje e inxhinierisë dhe gazetarisë me domosdoshmërinë për t’i mbrojtur burimet dhe anonimitetin, për t’i mbrojtur komunikimet?

Mendoj se tani në përgjithësi kuptimi i pjesës operative dhe të sigurisë është në nivel të mirë në mesin e gazetarëve; gjithë trajnimet që janë kryer ndërkombëtarisht gjatë viteve të fundit kanë prodhuar rezultate. Nuk e shoh më si problem të madh. Mendoj se problem më i madh është siguria jodigjitale: ku gazetarët vendosin t’i takojnë burimet, për të mësuar se mos janë përcjellur apo diçka e tillë – gjëra analoge.

Mendoj se e kemi arritur fazën ku në anën digjitale i kemi mbuluar plot pengesa dhe kemi gjetur zgjidhje për shumë probleme, edhe nëse nuk janë ideale. Shumë prej veglave që i përdorim për siguri digjitale janë të vështira për punë, por të paktën kryejnë punë. Në plot shtete arrin në një pikë ku thjeshtë nuk mund të bësh asgjë. Nëse je në një situatë të rrezikshme, asgjë për të cilën je trajnuar nuk ta garanton sigurinë.

Nëse je duke punuar në një shtet si Malta, ekziston një limit për veprimet e tua. Nuk mund ta ndalësh askënd që të mos vendosë bombë në veturë, nuk mund ta ndalësh askënd të mos vrasë me pushkë në rrugë. Thjeshtë s’ke çfarë të bësh për këtë, madje është vështirë ta ndalësh dikë që mos të të përcjellë, apo edhe ta kuptosh se dikush është duke të përcjellë.

Foto: Atdhe Mulla / K2.0.

Pas vrasjes së nënës suaj Daphne, një ekip prej 45 gazetarëve dhe 18 mediave bashkuan forcat si pjesë e nismës që e quajtën Daphne Project. A mund të na shpjegoni më shumë se si u krijua dhe çfarë qëllimi ka kjo nismë?

Ishte ideja e një gazetari të quajtur Laurent Richard. Ai punonte si producent i filmave dokumentarë për televizione franceze, kishte shumë përvojë, kishte punuar në Irak për një kohë… dhe pas asaj ai disi e mendoi idenë për ta themeluar këtë organizatë [Forbidden Stories].

Tek pasi e vranë nënën time vendosën të veprojnë. Ai dhe një person me të cilin ai ende punon brenda organizatës më kontaktuan mua dhe vëllezërit e mi nëpërmjet një miku të përbashkët, dhe na treguan për këtë ide.

Ai tha, ‘E kam këtë ide për një organizatë që do t’i vazhdojë raportimet e gazetarëve që janë vrarë, burgosur, kërcënuar, apo që u është pamundësuar puna në çfarëdo mënyre, dhe duam që hulumtimet e nënës suaj [nëpërmjet Daphne Project] të jenë të parat që trajtohen nga kjo organizatë.

Menjëherë thamë po, sepse për neve ishte shqetësim i madh, e kupton? Po merreshim me vrasjen e nënës sime, me gjithë punët ligjore në lidhje me të, duke biseduar me organizata joqeveritare, politikanë, e kështu me radhë. Dhe ishim të shqetësuar se do të mbesnim pa kohë apo burime për t’i vazhduar hulumtimet e nënës sonë. Pra menduam se ishte saktësisht ajo që na duhej në atë moment.

Në një intervistë me familjen tuaj një nga vëllezërit tuaj tha se një nga problemet me të cilat ballafaqoheni është se gazetarët e kryejnë punën e tyre, por sistemi i drejtësisë nuk e përcjellin atë duke i ndjekur penalisht autorët e krimeve, dhe kështu dëshpërohen, “ajo u dëshpërua”. Si i përgjigjeni kësaj situate? A është Daphne Project një reagim ndaj kësaj mungese të drejtësisë?

Po, por kjo është shpresa më e fundit. Një nga njerëzit që punuan në këtë projekt tha: ‘Ne jemi hetuesit e shpresës së fundit. Ne jemi njerëzit që vijnë kur hetuesit që punojnë për shtetin nuk e kryejnë punën e tyre, apo nuk kanë mundësi ta kryejnë punën e tyre’. Atëherë vijmë ne, dhe sjellim informata në domenin publik, për t’i treguar publikut se kjo po ndodh, se këto janë krimet që po kryheshin dhe po shpëtonin të padënuara.

Ne si gazetarë nuk mund të bëjmë asgjë për këtë. Nuk e kemi mundësinë ta ndjekim penalisht apo ta arrestojmë dikë, por mund t’i publikojmë informatat në domenin publik, që të dihet se ka pandëshkueshmëri, se ka korrupsion. Nuk mund të bëjmë asgjë tjetër përtej kësaj.

Ka kaluar një vit prej vrasjes së nënës suaj. Në të kaluarën e afërt, a ka ndryshuar diçka në Maltë sa i përket klimës së frikës që lidhet me raportimin e korrupsionit dhe zbulimin e krimit?

Për mua jo, sepse veçse e kanë bërë më të keqen që mund ta kishin bërë… Sigurisht ka mundësi për dhunë dhe sulme të mëtejme, por qëndrimi im është: Të vazhdojmë ta bëjmë këtë.

Ndërkohë që për gazetarët në Maltë… mendoj që më shumë se sa frikë, kishte një vetëdijësim që ata janë tërësisht të papajisur, si në kuptim të aftësive dhe përvojës, ashtu edhe në kuptim të institucioneve ku punojnë. Ata nuk e kanë mbështetjen e gazetave për të cilat punojnë, edhe nëse duan të bëjnë hulumtime të mira.

Ishte një moment kur e kuptova se nuk jemi aspak të gatshëm për ta bërë këtë punë që nëna ime, Daphne, ishte duke e bërë. Më duket se ata e kuptuan vet këtë.

Dhe a ka ndikuar kjo te mënyra e raportimit të korrupsionit? A ka krijuar klimë të censurimit, apo vetëcensurim?

Po, vetëcensurimi është problemi bazë, dhe është aq problematik sa që gjithmonë harroj ta përmend për shkak se është kthyer në normalitet.

Gazetarët nuk e kuptojnë se vetëcensurimi është problem; ata mendojnë se është normale dhe nuk e raportojnë, nuk e kanë vëmendjen aty. Rrallë takon gazetarë në Maltë – janë mbase një apo dy – që e kuptojnë se ekziton ky problem. Dhe përveç kësaj ka probleme të kompetencës.

Malta nuk ka shkollë të gazetarisë, nuk ka kulturë të gazetarisë hulumtuese – nëna ime ishte e vetmja gazetare që kreu gazetari hulumtuese në mënyrë domethënëse. Dhe ajo ishte gazetarja e vetme që ishte e lirë ta bënte sepse të tjerët kishin probleme, edhe kur ishin kompetent për të kryer gazetari domethënëse hulumtuese, nuk e kishin mbështetjen e institucioneve për të cilat punonin.

Në dy vitet e fundit janë vrarë disa gazetarë – në Sllovaki, Bullgari – dhe rastet e tyre kanë qenë shumë shokuese. E fundit dhe mbase më skandalozja ishte vrasja e Jamal Khashoggit në Konsullatën Saudite në Turqi. Nuk jemi mësuar të shohim vrasje të gazetarëve në Evropë, të paktën jo në të kaluarën e afërt. Gazetarët gjithmonë janë rrezikuar dhe targetuar, por a jemi duke jetuar një periudhë në të cilën gazetarët janë më të aftë dhe më të rrezikshëm se kurrë, sepse kanë mjete më të sofistikuara? Apo thjeshtë demokracitë e ashtuquajtura po bëhen më të ashpra dhe më të rrezikshme?

Mendoj që të dyjat. Derisa institucionet tona janë munduar dhe kanë dështuar krejtësisht ta luftojnë korrupsionin dhe krimin e organizuar, ne si gazetarë kemi marrë iniciativë. Por kjo do të thotë se ne pastaj e vuajmë peshën e sulmeve, të reagimeve.

Jemi mësuar t’i kryejmë këto hetime në mënyra që mbase hetuesit të cilët punuan për shtetin nuk i kanë bërë… Kjo do të thotë se jemi bërë kërcënim më i madh për organizatat kriminale, politikanët që janë pjesë e atyre organizatave dhe njerëzit që angazhohen në korrupsion e kështu me radhë. Jemi bërë kërcënim më i madh sepse jemi duke e bërë më mirë punën tonë.

Foto: Atdhe Mulla / K2.0.

Posaçërisht gazetarët si nëna ime, të cilët praktikisht janë të pavarur, kanë liri të plotë, dhe përdorin çfarë të duan. Ata gjithashtu janë shpeshherë gazetarët e vetëm që me të vërtetë kanë kohë të kryejnë hulumtime afatgjata, dhe këta njerëz janë më të rrezikshëm për njerëzit mbi të cilët hulumtojnë, por gjithashtu vet rrezikohen më shumë.

Në situata ku institucionet e shtetit nuk e kryejnë punën e tyre, ata shpesh rrezikohen shumë – siç ishte rasti i nënës sime. Asaj iu desh t’i bënte këto hulumtime sepse shteti nuk po i bënte vet – shpeshherë për shkak se ishte bashkëfajtor në korrupsion.

Ju keni marrë pjesë në shumë hetime që kanë kërkuar bashkëpunim të mirëfilltë ndërmjet shteteve. Kur e ngreh fijen, sa mund të shkojë? Dhe sa i përket luftës ndaj korrupsionit, a është luftë e nivelit lokal, apo duhet të jetë luftë transnacionale? Deri ku mund të shkojë kompleksiteti i situatës?

Në nivelin lokal dhe kombëtar, mundohemi ta ndryshojmë kulturën dhe t’i bëjmë njerëzit të vetëdijshëm për këto probleme. Brenda Evropës, korrupsioni është ndërkombëtar, i kalon kufijtë e Bashkimit Evropian dhe kalon në periferi të Evropës.

Por përsëri, ky problem ku hetuesit dhe prokurorët dështojnë në kryerjen e punës së tyre përsëritet edhe në nivelin ndërkombëtar.

Sigurisht se jemi të dëshpëruar me Bashkimin Evropian. Definitivisht nuk ka bërë sa duhet, nuk i ka zhvilluar mjaftueshëm mjetet të cilat nevojiten për ta luftuar korrupsionin ndërkufitar brenda vet Bashkimit Evropian, apo ndërmjet shteteve anëtare të Bashkimit Evropian dhe shteteve jashtë Bashkimit Evropian. Problemi në nivel kombëtar pastaj përsëritet brenda Bashkimit Evropian.

POLITICO thotë se frika e Daphne kur e pa se në çka po shndërrohej Malta e bëri këtë të fundit ‘pa dyshim pro BE’. A do të ishit pajtuar me këtë? A është BE alternativë për realitetin distopik të korrupsionit dhe krimit të organizuar? Apo këto demokraci evropiane e kanë thjeshtë një fasadë të mirë dhe instrumentet ligjore në anën e tyre për ta bërë korrupsionin legjitim?

Ka shumë probleme që duhen rregulluar në Bashkimin Evropian. Shumë prej tyre lidhen me atë se si duhet të përballemi me krimin dhe korrupsionin, veçanërisht korrupsionin e nivelit të lartë. Problemi me këtë është se ne hymë në Bashkimin Evropian me shumë shpresë dhe kjo prandaj nëna ime dhe familja ime në përgjithësi, jemi shumë pro BE-së. Për shkak që kemi vërtetë kemi luftuar për anëtarësim.

Gjatë viteve e kuptuam se BE thjeshtë nuk ishte dizajnuar për t’u marrë me shtete si Malta, Bullgaria… nuk i kishte mjetet për t’u marrë me demokraci të pazhvilluara pasi ato u bënë shtete anëtare të BE-së. Thjeshtë nuk u bë sa duhet, para dhe pas anëtarësimit në BE për ta reformuar sistemin e qeverisjes brenda vendit.

BE nuk është dizajnuar për t’u marrë me një situatë ku autoritetet brenda shteteve anëtare thjeshtë nuk janë aspak efektive në trajtimin e, për shembull, situata që e kemi në Maltë, ku nuk ka ndjekje penale, ndonëse informatat për korrupsion jashtë në domenin publik. Thjeshtë është e paaftë të merret me atë skenar, dhe gjithashtu është e paaftë për t’u marrë me një situatë ku vritet një gazetar.

Gjithashtu, nuk bëri sa duhet për t’i detyruar shtetet anëtare t’i reformojnë sistemet e qeverisjes për t’u siguruar që ata kanë shpërndarje adekuate të pushtetit, dhe për të garantuar që gjëra të tilla nuk ndodhin. Malta ka plot probleme kushtetuese: mënyra se si funksionon sistemi i drejtësisë, kryeministri ka aq shumë pushtet… praktikisht, ai është si mbret.

Kurrë nuk kemi pasur reforma për ta shpërndarë disi atë pushtet. Kurrë nuk pati përpjekje serioze për ta reformuar në mënyrë të mirëfilltë demokracinë e Maltës, dhe mendoj se ky ishte problem i madh nga fillimi, prej kur iu bashkuam BE-së më 2004. Problemet që i ka Malta tani janë për shkak të dështimit për t’i trajtuar këto probleme në atë kohë, disi ia kthyem shpinën dhe thamë ’Shpresojmë për më të mirën’. Sigurisht, ky nuk është qëndrim i mirë. Duhet të përgatitesh për më të keqen, e jo të shpresosh për më të mirën – në këtë ka dështuar BE-ja.

Përveç nëse e përgatitë plotësisht shtetin para anëtarësimit në BE, me gjithë këtë balancim të pushtetit, me gjitha këto reforma, edhe në mënyrë kulturore, atëherë do të jetë thjeshtë një katastrofë.

Kur Malta iu bashkua BE-së, ne hymë në zonën e tregtisë së lirë. Sasi të mëdha të parave filluan të hynë e dalin nga vendi. Bankat, politikanët, të gjithë janë të lirë për të marrë pjesë në këto lloj transaksione monetare ku para të mëdha kalojnë brenda e jashtë vendit pa u kontrolluar. Dhe paratë e mëdha që po hyjnë në formë të financimit nga BE, me shumë pak kontroll, pa rregullim adekuat…

Gjithashtu ekziston fakti që shteti ynë është një lloj sektori i jashtëm brenda BE-së, dhe kjo e bën shumë atraktiv për njerëzit që angazhohen në këto aktivitete. Nëse mund të bankojnë në Maltë për shkak se rregullat janë të dobëta, ata ashtu e kanë një derë të pasme drejt tërë BE-së – në të cilën kalohet lehtë.

Mund të sjellin para prej kudo, të themi prej Libanit, vendosi në Maltë, dhe përdori për të blerë tokë në Londër shumë lehtë. Kjo është gjëja. Dhe sigurisht kjo e korrupton gjithë sistemin politik, dhe në fund do të korruptojë më shumë sisteme politike brenda vet Bashkimit Evropian.

Sepse shtetet që janë toksike, si Malta, Bullgaria, Rumania… problemet nuk mbesin brenda vet shteteve, por përhapen. BE e bëri një gabim të madh kur ua ktheu shpinën shkeljeve në Maltë për një kohë aq të gjatë. Mendoj se edhe Kosova duhet të ketë shumë frikë nga kjo.

Tani jeni kthyer në Maltë. A e keni lënë punën në ICIJ për të ia përkushtuar kohën avokimit për një hetim publik në shtetin tënd, dhe kërkimit të drejtësisë për vrasjen e nënës suaj. Çfarë prisni për të ardhmen kur shihni përpara? A jeni të përkushtuar krejtësisht në luftën për lirinë e shprehjes në Maltë dhe në botë?

Tani po. Por unë dhe vëllezërit e mi e kemi synim kryesor drejtësinë për vrasjen e nënës sime, por edhe drejtësinë për shkrimet e saj. Nuk duam të mos ndodhë asgjë, që krejt të jetë për asgjë.

Sigurisht, duam njerëzit që i kryejnë krimet të shkojnë në burg për një kohë të gjatë. Nuk duam të ketë dënime, por as të mos ketë vdekur nëna ime për asgjë, të mos ndodhë asgjë si rrjedhojë e raportimit të saj.

Ne mendojmë se drejtësia për vrasjen e saj do ta përmirësojë situatën e lirisë së shprehjes në Maltë dhe në botë. Drejtësia për raportimet e saj do ta përmirësojë situatën e sundimit të ligjit në vend, dhe do ta çojë vendin përpara. Këto janë dy synimet kryesore: drejtësi për hulumtimet dhe drejtësi për vrasjen. Gjithë kohën time e kaloj duke u marrë me këtë.

Mendoj se presioni që po e krijojmë do t’i përmirësojë gjërat në Evropë. Mendoj se edhe BE-ja po mëson se ka nevojë për më shumë mekanizma, më shumë pushtet ekzekutiv mbi shtetet anëtare.

Në çfarë mënyre mund ta shtojë BE-ja pushtetin ekzekutiv mbi shtetet anëtare, në kontekstin e luftës kundër korrupsionit?

Nuk mendoj se mund ta kesh një zonë të tregtisë së lirë, një zonë të lirisë totale ekonomike pa ndonjë lloj autoriteti ekzekutiv ndërkufitar nga organi që e mbikëqyr këtë zonë të tregtisë së lirë. Kemi nevojë për një gjykatë ndërkombëtare kundër korrupsionit, një prokuror që ka jurisdiksion mbi të gjithë individët brenda shteteve anëtare, veçanërisht për ta luftuar korrupsionin.

Mendoj se Bashkimi Evropian duhet ta ketë një ‘FBI’ të vetën, dhe jam befasuar nga numri i njerëzve që më pyesin ‘A s’mund të bëjë Europol diçka?’

Europol është organizatë politike. Nuk ka pushtet ekzekutiv, nuk mund të kryejë hetime, nuk mund të ndjekë penalisht, nuk mund të kërkojë llogari nga shtetet anëtare evropiane në çfarëdo mënyre – është si call center (qendër e thirrjeve). E vetmja gjë që mund ta bëjë është të jetë një lloj call center për policinë, t’i lidhë njerëzit me njëri tjetrin. Kaq.

Në fund të fundit BE duhet ta ketë një FBI të vetën, por hapi i parë është ta kemi një prokuror kundër korrupsionit, dhe një gjykatë që ka jurisdiksion mbi shtetet anëtare.

Kjo do t’i ndihmonte edhe gazetarët, sepse do të thotë se pushteti balancohet edhe më tej. Gjithçka lidhet me shpërndarjen e përgjegjësisë, disi në mënyrë pozitive. Nëse gazetari është i vetmi person që kërkon llogari nga individët e korruptuar, atëherë është pothuajse e garantuar që ai do të vritet.

Kjo i ndodhi nënës sime. Askush nuk po kërkonte llogari nga njerëzit që po i hetonte ajo. Kështu që ata thjeshtë e vranë për t’u siguruar që gëzojnë pandëshkueshmëri të plotë.

Nëse keni prokurorë, prokurorë ndërkombëtarë, që janë përtej ndikimit të këtyre njerëzve brenda shtetit anëtar, atëherë balancohet më tej pushteti. Këta njerëz duhet ta kalkulojnë, “Nëse e vras gazetarin, do të ketë më shumë vëmendje tek unë, dhe është gjithashtu mundësia që prokurori të më ndjekë”.

Kjo është e rëndësishme. Kemi nevojë për balancim më të madh të pushtetit. Problemi në Maltë dhe shtete tjera është se njerëzit që po i hetonte nëna ime e korruptuan gjithë sistemin.

Vrasja e nënës suaj e shokoi botën. A pati reagim në Maltë? A pati rezistencë? Thirrje për t’u zgjuar?

Definitivisht jo aq sa është dashur të ketë, por është fillimi.

Këtu në Kosovë, shoqëria civile veçse ekziston një shoqëri civile e shkëputur nga politika partiake. Ndërsa kur u vra nëna ime nuk kishte organizata të fuqishme të shoqërisë civile, të rinjtë nuk e kuptonin qëllimin e shoqërisë civile dhe partitë politike e kanë kapur krejtësisht këtë nevojë që njerëzit e kanë për të marrë pjesë në aktivizëm qytetar. Nëse je aktivist, je aktivist i një partie politike. Pra tani është hera e parë që njerëzit po shkëputen.

Shpresoj që do të rritet, por varet prej nesh. Duhet të rritet.K

Kjo bisedë është redaktuar për gjatësi dhe qartësi. Intervista është kryer në gjuhën angleze.

Foto kryesore: Majlinda Hoxha / K2.0