Më kujtohet si sot hera e parë kur dikush më zuri për myslimane.

Jam rritur në Holandë, ku familja ime është zhvendosur në vitin 1997 kur isha vetëm dy vjeçe. Me katër vjet, fëmijët në Holandë regjistrohen në shkollë fillore, pra edhe unë fillova të shkoja në shkollë vetëm dy vjet pasi kisha mbërritur në atë shtet. 

Në shkollat fillore holandeze, Kërshëndellat festohen me një darkë në shkollë: secilit fëmijë i kërkohet që t’u thotë prindërve ose kujdestarëve t’ia gatuajnë ushqimin më të dashur dhe ta sjellë në darkë, në mënyrë që të gjithë ta shijojnë një vakt së bashku. I shikoj fotografitë e shkrepura në darkën time të parë të Kërshëndellave, dhe e shoh një fëmijë tejet të ngazëlluar. Jam duke qeshur vesh më vesh në të gjitha fotografitë dhe, të them të drejten, ende dukem ashtu kur dhoma është e mbushur me ushqime.

Nuk më kujtohet shkrepja e atyre fotove, por e mbaj në mend se në një çast shkova te tryeza ku e pashë një pjatë përplot me salsiçe. I kujtova të gjithë filmat e vizatuar që i kisha parë në televizor dhe salsiçet që i hanin personazhet: dukeshin shumë të shijshme, dhe mezi prisja që më në fund t’i provoja. Nëna përpiqej të na mbante larg ushqimeve të përpunuara, kështu që u gëzova që ajo nuk ishte aty.

Ndërsa kapa pirunin për ta marrë një salsiçe, arsimtarja erdhi me nguti dhe më tha: “Kosovare, nuk bën t’i hash këto” — pa ndonjë shpjegim të mëtejshëm.

U habita. E shikova pjatën; kishte mjaft salsiçe, pra përse nuk më linte t’i haja? A ishin vërtet aq të pashëndetshme sa më thoshte nëna, dhe në qoftë ashtu, përse ishin sjellë në klasë në rend të parë?

Nuk e kundërshtoja autoritetin në atë moshë (çfarë kohësh ishin…), krejt çka kujtoja është zëri i nënës sime në kokë që më thoshte: “Mësuesja ka gjithmonë të drejtë”, pra u binda dhe u zmbrapsa.

U habita edhe më shumë kur pashë fëmijët e tjerë duke i ngrënë salsiçet që mësuesja nuk më la t’i haja. Meqë m’u duk e padrejtë, unë e vodha një prej tyre kur ajo nuk po shikonte (dhe m’u mbush mendja: ky është ushqimi im i preferuar).

Kur erdhi nëna për të më marrë, i tregova për “incidentin”, dhe si mësuesja s’më kishte lënë ta haja salsiçen që kisha aq shumë dëshirë ta provoja — duke ia fshehur faktin se prapëseprapë e kisha ngrënë një prej tyre vjedhurazi. Nisi të qeshte dhe tha: “Mbase kanë qenë salsiçe derri, dhe mësuesja jote ndoshta mendon se jemi myslimanë dhe nuk mund t’i hamë ato”.

Duke pasur flokë thuajse të zinj, vetulla të zeza dhe thjesht duke mos pasur pamjen standarde të një holandezeje vendase, gjithmonë jam quajtur gabimisht me prejardhje nga Afrika e Veriut, Turqia ose Lindja e Mesme. Rrallëherë ia qëllojnë etnisë sime, edhe pse emri im është tregues mjaft i mirë. Për shkak të kësaj, njerëzit automatikisht supozonin se jam myslimane dhe prandaj nuk mund të bëj, të ha apo të pi disa gjëra të caktuara.

Është e vërtetë që jam rritur me disa vlera dhe norma myslimane, por kurrë nuk jam identifikuar me “etiketën myslimane”. Deri në moshën 12 vjeçe kam kërkuar një fe me të cilën mund të identifikohesha; pastaj kuptova që është në rregull të mos jesh besimtare, dhe identifikohem si ateiste prej atëherë.

Meqë jam rritur në periudhën pas sulmeve të 11 shtatorit, paragjykimet ndaj myslimanëve kanë qenë gjithmonë në rritje. Më kujtohet që bezdisesha paksa kur njerëzit supozonin se jam myslimane, sikur kjo të ishte gjë e keqe. Si shqiptare në diasporë, veçanërisht në Evropën Perëndimore, vazhdimisht jam tjetërzuar dhe jam racializuar: ndonjëherë isha pjesë e një grupi etnik, e herëve tjera pjesë e një grupi tjetër. Më dukej se kisha humbur kontrollin e identitetit tim — nëse vërtet kisha pasur kontroll mbi të.

Ndërsa mësoja më shumë për historinë e okupimit osman dhe ndikimin e tij në Kosovë, më kujtohet se ndieja një lloj bezdie tjetër: “Si mund që holandezët të supozojnë se unë jam myslimane, se jam e barabartë me njerëzit që më kanë shtypur mua dhe popullin tim për një kohë kaq të gjatë?!”

Stigmatizimi i myslimanëve në Holandë kishte po ashtu një rol të madh këtu. Mund të mos isha ndier fare keq nëse të gjithë myslimanët nuk do të ishin të stigmatizuar apo të margjinalizuar: nëse ata, si grup, do të asocioheshin me gjëra pozitive, atëherë do ta kisha marrë për kompliment.

Por, meqë ishte siç ishte, unë ndihesha e fyer. Pak a shumë mendoja kësisoj: “Holandezët më zënë për myslimane, dhe të jesh myslimane është gjë negative, dhe për shkak të kësaj jam e margjinalizuar” — duke e fajësuar grupin e shtypur, pra myslimanët, e jo holandezët, shtypësit e të gjitha pakicave në vend.

Natyrisht, tash e kuptoj se sa problematike është kjo mënyrë mendimi, por më duhet të ballafaqohem me mënyrat problematike të mendimit që i kam pasur në të kaluarën: s’kam lindur “e ndritur”. Dituria që e kam fituar përgjatë viteve është si rrjedhojë e çmësimit dhe rimësimit — gjëra ndaj të cilave do të jem e përkushtuar gjatë gjithë jetës sime.

I njoh, i shoh, i dëgjoj dhe i shqyrtoj modelet e mia të mendimit problematik në të kaluarën kur flas me shqiptarë të tjerë që janë rritur në diasporë — në Kosovë po ashtu, por në këtë artikull dua të fokusohem në diasporën shqiptare, pasi që shqiptarët në Kosovë nuk kanë nevojë të luftojnë për pranim në një shoqëri ku përbëjnë shumicën.

Shqiptarët në diasporë, sikur unë, bëjnë çmos të përshtaten në shoqëritë ku kanë lindur ose janë rritur, dhe kështu largohemi prej çdo gjëje që grupi dominues — në rastin tim, holandezët — urren. Një nga këto gjëra janë myslimanët, të cilët janë cak i lehtë në Perëndim.

E dëgjoj një urrejtje të madhe që del nga gojët e shqiptarëve të diasporës kur flitet për islamin: “Falë ‘tyre’, populli ynë ka mbetur në mesjetë”; “Për shkakun ‘e tyre’ njerëzit mendojnë që të gjithë ne jemi myslimanë dhe na asociojnë me rrezikun dhe terrorizmin”; “Është fe e prapambetur” — sikur islami dhe krishterimi nuk kanë më shumë ngjashmëri sesa dallime; dhe e preferuara ime, “Nuk është fe evropiane” — sikur krishterimi e ka prejardhjen në Evropë.

Duke i thënë këto gjëra, ne harrojmë që problemi i vërtetë nuk është islami, por orientalizmi dhe mënyra si Perëndimi e ka kornizuar fenë islame. Duam të distancohemi nga shtypësi, gjë që ka bazë. Sidoqoftë, kritika ndaj një sistemi të ngritur nga shtypësi ynë dallon nga demonizimi i një feje të tërë.

Kam vërejtur se sentimentet antimyslimane rriten edhe më shumë ndër shqiptarë pasi disa prej tyre në Kosovë kanë vendosur të luftojnë krahas Shtetit Islamik. Kosova është shfaqur gjithandej nëpër lajme se “ka shumë xhihadistë” si shtet i vogël, dhe shqiptarët në diasporë me nguti i treguan Perëndimit se ne “kemi qenë vend i krishterë në krye të herës, xhihadistët dhe familjet e tyre mund të vdesin! Nuk na ndien për ta, ne jemi ndryshe!”

Kur nisën të vinin refugjatët e parë nga Siria, shumë mediume të Perëndimit zunë t’i etiketojnë si terroristë (të mundshëm). Më kujtohen pjesëtarë të diasporës shqiptare që shkruanin postime në Facebook ku distancoheshin prej refugjatëve sirianë: “Ne ishim refugjatët e vërtetë, këta janë veçse terroristë — do të votoja për mbylljen e kufijve për ta mbrojtur Evropën”.

E vërej një ndjenjë superioriteti nga shqiptarët e krishterë dhe ata ateistë, sikur vetja ime. Me të vërtetë besojmë se do të pranohemi “si pjesë e tyre” përderisa iu bashkohemi dhe i shkelim grupet e margjinalizuara po aq sa grupi dominues — e në mos në një mënyrë më të skajshme për ta dëshmuar besnikërinë.

Më kujtohet kur më thoshte nëna: “Mund të bësh çfarë të duash, mund të hash mish derri sa të duash, por mos harro se kurrë nuk do të të pranojnë”. Shpesh më vijnë ndër mend këto fjalë.

Edhe pse jam rritur në Holandë, dhe ndonëse shtetësia holandeze është shtetësia e parë dhe e vetme e nënës sime dhe e fëmijëve të saj — unë ende nuk pranohem si pjesëtare e plotë e shoqërisë, pavarësisht nga përpjekjet e mia për t’u përshtatur. Në gusht do ta marr diplomën time të katërt për jurisprudencë, kam punuar dhe kam kryer veprimtari vullnetare gjatë studimeve, por ende nuk pranohem plotësisht.

Gjatë 23 viteve të jetës në Holandë, holandezët vendas nuk e kanë ndryshuar qasjen ndaj meje, por qasja ime ka ndryshuar për të mirë: nuk ndihem më, dhe kurrë s’do të ndihem se jam më e mirë — apo superiore — se shqiptarët apo njerëzit në përgjithësi që janë myslimanë dhe që e praktikojnë fenë.

Nuk ndihem më e ofenduar kur njerëzit supozojnë se jam myslimane. Nuk e ndiej më nevojën për t’i kritikuar myslimanët, ose njerëzit e tjerë që identifikohen me një grup fetar, se kanë bërë diçka që unë kurrë nuk do ta bëja personalisht. Nuk ka asgjë të keqe me kritikën ndaj një feje, por demonizimi i njerëzve që vendosin ta praktikojnë fenë e tyre — veçanërisht islamin në botën Perëndimore — në mënyrë që të krijohet një distancë mes vetes dhe religjionit për t’u përshtatur, nuk është në rregull.

Tash, kur ju them njerëzve se nuk pi alkool dhe ata më thonë, “më fal, duhet ta kisha ditur, është për shkak të fesë sate, apo jo?” unë vetëm qesh dhe ju them se nuk e kam ditur që ateizmi nuk i lë njerëzit të pinë.

Shoqëritë Perëndimore në të cilat jemi rritur na kanë bërë të ndihemi të padenjë për t’u ulur në tryezë. Pra, duke e përsëritur retorikën urryese që na kanë mësuar kur paragjykimet antimyslimane ishin të normalizuara, në përpiqemi t’ua dëshmojmë se “nuk jemi edhe aq të ndryshëm, edhe ne jemi evropianë, edhe ne duam ta flakim islamin përjashta!”. Kjo është orvatje mjaft patetike dhe e dëshpëruar për të zënë vend në tryezën e supremacisë së bardhë.

Duhet të kujtojmë që të gjitha shtypjet janë të ndërlidhura: përderisa një grup i njerëzve është i shtypur, të gjithë jemi të shtypur. Edhe nëse nuk pranohesh në një grup dominues si individ për shkak se “je ndryshe”, të lutem kujto se pranimi dhe liria jote nuk ka fort vlerë kur pranimi bëhet për shkak të shkeljes së vazhdueshme në qenien e njerëzve të margjinalizuar.

Imazhi i ballinës: Arrita Katona / K2.0.