Pawel Pawlikowski nuk është i panjohur në rajonin e Ballkanit.

Në vitet e 90-ta njihej për dokumentarët e tij, përfshirë këtu “Serbian Epics,” të filmuar në kodrat sipër Sarajevës në vitin 1992. Regjisori polak, i cili ka jetuar dhe vepruar në Mbretërinë e Bashkuar shumicën e jetës, ka kaluar kohë me Radovan Karadžić-in, të dënuar si kriminel i luftës, duke ndjekur pjesë të jetës së tij të përditshme gjatë luftës në Bosnje dhe Hercegovinë.

Regjisori e ka ndjekur Karadžić-in në vijat e frontit, ndërsa e shikonte Sarajevën nga majet e kodrës dhe e filmonte duke i rënë gusllës – instrument muzikor tradicional me një tel, lahutë – duke folur për politikën e tij dhe duke e vizituar nënën e vet në Malin e Zi. Në një skenë tjetër, ai filmoi vizitën e poetit rus Eduard Limonov kur po fliste me ushtarët në vijën e frontit të luftës dhe ndërsa gjuante me mitraloz në drejtim të qytetit.

Dokumentarët e tjerë të famshëm të Pawilkowski-t prej kësaj periudhe janë “Dostoevsky’s Travels,” një film rruge tragji-komik për nipin e Fyodor Dostoevsky-t, dhe “Tripping with Zhirinovsky,” një udhëtim me barkë nëpër lumin Volga me politikanin rus Vladimir Zhirinovsky; filmi i fundit u filmua në 1994-5 kur Zhirinovsky i solli anëtarët e rinj në partinë e tij, i prezantoi qëllimet dhe objektivat e tij për zgjedhjet e ardhshme dhe foli për preferencat e veta gjeopolitike.

Megjithatë, regjisori thotë se ai nuk bën më dokumentarë. Si i nominuar i çmimeve Oskar, BAFTA, i Palmës së Artë dhe mikpritës i çmimeve të tjera për filmat e tij, duke përfshirë “My Summer of Love,” “Ida” dhe“Cold War”, ai ka një sasi maturie për të zgjedhur.

Pawilkowski u kthye në Sarajevë këtë javë në edicionin e 25-të të Festivalit të Filmit të Sarajevës – njëri prej festivaleve më të shquara në Evropë – ku iu dha mirënjohja Zemra e Nderit e Sarajevës.

Gjatë kohës së shkurtë 10-minutëshe të ndarë për zyrën e shtypit të festivalit, K2.0 foli me të rreth shkrimit të skenarëve, gjetjes së frymëzimit dhe filmave dokumentarë që nuk i bën më.

K2.0: Si ecën procesi i një skenari?

Pawel Pawlikowski: Është proces mjaft i mistershëm, sepse shumë shpesh fillon sikur disa marrëdhënie, ose si fillimi i një tregimi, ose fundi i tregimit. Prej aty, mundohem të shkruaj diçka, e pastaj zakonisht e lë mënjanë dhe shkruaj diçka tjetër, e pastaj diçka tjetër e më pas e dëgjoj cila nga këto ide më flet vërtet. Sepse, më vijnë ide tërë kohën por disa prej tyre nuk kanë këmbë.

A do të thoshe se disa prej tregimeve të tua nuk janë të përfunduara akoma, se janë vetëm në embrion?

Po, patjetër. Shumë prej tyre.

A mund të na flasësh për këto tregime?

Njëri është për dy djem në një barkë në grykën e Temzës dhe një ushatare. A di, tregim dashurie. Gjithashtu, e kam shkruar një tregim për një djalë të ri, Johann Sebastian Bach. Ishte mjaft interesant, por në të vërtetë nuk e pashë të zhvillohej.

Kur thua “nuk e shoh të zhvillohej”, mendon nuk e sheh në skenë?

Papritur duhet të rritet në diçka më të madhe: shumë personazhe dhe një peisazh të madh, por është krejt intuitive.

Nëse shkruan diçka dhe e lë mënjanë, ndërsa më vonë, le të themi pas gjashtë muajsh, është ende interesante, atëherë i kthehesh dhe e vazhdon. Madje edhe idetë për “Cold War” apo “Ida” të cilat i kam pasur për një kohë të gjatë në një farë forme, i lashë mënjanë dhe pastaj bëra diçka tjetër, por këto tregime ishin [akoma] gjallë.

Patjetër, shumë shpesh ndodh diçka që e sjell një ide në jetë.

Si në “Cold War”?

Po, disi iu futa “Cold War,” në mënyra të caktuara, pas filmit “Ida”, sepse këto tregime shkojnë mirë sintetikisht, duke i kryqëzuar të gjitha t-të dhe duke vënë pikat mbi të gjitha i-të. Prandaj po, është e gjitha në fluks të përhershëm, por janë disa tregime vërtet bazike që të rikthehen vazhdimisht.

Dhe e kam vënë re se gjithmonë ka të bëjë me dashurinë që të ndan, apo diçka me kundërshtimet e brendshme të qenieve njerëzore.

Foto: Haris Begić / K2.0.

Kur po e shkruaje skenarin për “Cold War,” çka synoje të tregoje?

Jo, nuk është për synimin, është thjesht: Ku po më dërgon ky tregim? Dhe dashuria ishte gjithmonë aty që nga fillimi, sepse është disi për prindërit dhe historinë e tyre bizare të dashurisë.

Por më pas e kuptova se nuk mjaftonte thjesht të kisha një tregim dashurie, duhet të ishte dashuri për elementet e rëndësishme, e di. Në “Cold War” papritur ideja e muzikës dhe ansamblit muzikor më dha një përmasë shtesë kur kisha vendosur se duhet të takoheshin përmes ansamblit folklorik. Prandaj, ishte diçka që i vendos të gjitha në një kontekst tjetër.

Më pas, kur e shqyrtova më shumë këtë periudhën staliniste dhe dëbimin, papritmas ishte dashuri por e sfiduar nga jeta në një shtet totalitar – nganjëherë kemi nevojë t’i informojnë njerëzit. Dhe sfida e dëbimit, që i ndryshoi personazhet tona, i vendosi në një kontekst tjetër që njerëzit të mund t’i kuptonin referencat. Papritur tregimi u pasurua.

Ta kthejmë vëmendjen tek “Serbian Epics.” Kur kthehesh në atë periudhë, a je i kënaqur që nuk e ke inçizuar për dy a tri vitet e ardhshme?

Jo, nuk ishte tregim. Ishte më shumë si pikturë muri, tablo a diçka e tillë. Nuk ishte për kohëzgjatjen dhe nuk ishte për raportimin. Ishte më shumë si të provosh të hysh brenda një lloji të mendësisë, dhe ta tregosh vizualisht natyrën e kësaj lufte prej një këndi të caktuar. Gjithashtu lufta mes qytetit dhe fshatit, përplasja e dy kulturave dhe dy mendësive.

A do të thoshe, në këtë kontekst, se filmi me Radovan Karadžić-in ishte një parathënie e filmit tënd për Zhirinovskin? A mund t’i krahasosh të dy si personazhe?

Zhirinovski operonte në kohë paqeje, në një vend të madh pa luftë civile, prandaj ai mund të thoshte çfarëdo gjëje të çmendur, nuk kishte kurrfarë kuptimi në të vërtetë – ishte për vota.

Përderisa këtu, çdo gjë kishte pasoja sepse është krejt tjetër kontekst në Ballkan. Nuk po bëja film për Karadžić-in. Ai thjesht ishte pjesë e kësaj tabloje. Kalova shumë pak kohë efektive me të.

Si i nxore ato pamje?

I xhirova. Po flisja me zyrën e  shtypit dhe po ju thosha se isha i interesuar për poezinë epike gojore serbe, gjë që ishte e vërtetë. U befasuan që dikush ishte i interesuar jo të xhironte luftën dhe t’i shfaqte në dritë të keqe, por ishte i interesuar për kulturën.

Duke e pasur këtë në mendje, a mund të thuash se trilli dhe drama e ditëve të sotme janë po aq të çmuara sa e vërteta?

Ka të bëjë me konstruktimin e të vërtetës. Ndonjëherë konstruktohet në [mënyrë] primitive, të pjesshme dhe ndonjëherë konstruktohet në mënyrë tejet të thellë e interesante.

Mua në atë kohë më pëlqenin dokumentarët. Më pëlqente t’i bëja dhe bota ishte ndryshe. Ishte periudha ime e artë. Padyshim që pashë dokumentarë të tjerë, por po merresha me diçka të re por disi i jepja formë dhe e bëja të shfaqej nga një kënd i caktuar.

Po tani?

Nuk e di. Nuk mund të bëj dokumentarë tani sepse bota është tejet e mediatizuar dhe e digjitalizuar.

Foto: Haris Begić / K2.0.

Në një intervistë ke thënë se je duke kërkuar për personazhe që nuk ndikohen nga media…

Ditëve të sotme është e vështirë, nuk mund të shpresosh të gjesh njerëz që nuk janë të vetëdijshëm për imazhin e tyre. Dhe gjithashtu, çdo gjë po filmohet vazhdimisht, në çdo media të mundshme.

What I was doing was documentaries, a real person, somewhere interesting, not digitized, with a 16mm camera. I was getting filmed gold dust.

In another interview you said that you can’t count on people to recognize irony on television. Why do you think so?

Nowadays, generally, television is not a medium for taking in the image, it’s more a medium for having things explained and spelled out. It’s a bit more neutral.

Plus it’s a political arena, like in Poland — the government took over the state television and it’s hammering away one version of reality, whereas you come to the cinema, big screen to watch the picture.K

Feature image: Haris Begić / K2.0.