Pse duhet të tregojmë solidaritet feminist me njerëzit në rrugën e gjatë drejt perëndimit
Njerëzit që marrin udhën nëpër Ballkan drejt Evropës Perëndimore rëndom përballen me dhunë dhe keqtrajtim. Adresimi i shkaqeve kryesore nënkupton kalimin përtej bamirësisë.
Në vitin 2015, një numër i madh njerëzish kërkuan strehë në shtetet veriperëndimore të Evropës. Katër vjet të luftës në Siri kishin rezultuar me të paktën 6 milionë refugjatë, por ata nuk ishin të vetëm. Refugjatët nga Afganistani, që nuk e kishin zgjidhë statusin në Iran e Pakistan dhe ishin lodhë duke pritë që shteti t’u paqëtohej e t’u zhvillohej, iu bashkuan sirianëve që ndërmorën këtë rrugëtim të rrezikshëm. Rrugëtimit i hynë edhe njerëz nga Iraku i shkatërruar prej lufte dhe nga vende të tjera të Lindjes së Mesme dhe të Afrikës Veriore, të rraskapitur nga varfëria dhe dhuna e shkaktuar prej imperializmit perëndimor dhe kolonializmit.
Një mobilizim masiv “i pabindur” që “prishi regjimin evropian të kontrollit të kufirit” tërhoqi vëmendjen kah i ashtuquajturi “shteg ballkanik” që po e merrnin këta njerëz në lëvizje. Pasi mediat kryesore globale bashkë me politikëbërësit e Bashkimit Evropian i referoheshin këtij mobilizimi masiv me gjuhë krize, si “krizë refugjatësh” ose edhe më dramatikisht si “më e madhja krizë e migrimit në Evropë që nga Lufta e Dytë Botërore” — shumëkujt në Perëndim iu zgjuan ndjenjat “altruiste”. Njerëzit filluan të organizoheshin nëpër gjithë Evropën, por edhe nga Amerika e Veriut e madje Australia — ndonëse të dyja këto i kishin kalatë vetjake për t’i trajtuar — duke mbledhë ndihma humanitare për refugjatët. Duke sjellë me vete shumë ndihma humanitare të pakërkuara, “bamirësit” u dyndën në “pikat e nxehta”, ku mediat raportonin se refugjatët po shfaqeshin në numër më të madh.
Shumë bamirës ndoqën raportet e mediave për të vendosë ku të shkonin. Sigurisht, duke qenë se ishujt e shumtë grekë – sidomos Lesvos, Samos dhe Kios – ishin më të raportuarit, shumëkush shkoi atje. Por mediat kishin nevojë për lajme dinamike dhe raportimi solli “kriza” të reja që shfaqeshin përgjatë shtegut ballkanik dhe përtej. Pas ishujve grekë, bamirësit nisën të shfaqen në Greqinë kontinentale (porti i Pireut, Athina, Selaniku, Idomeni), pastaj te parku afër stacionit të trenave dhe autobusëve në Beograd, mandej Preshevë, Horgosh e Roszke, e më pas në Stacionin hekurudhor Keleti të Budapestit, ndër të tjera. Disa nga bamirësit e shumtë – grupe të organizuara, por edhe individë — qëndronin për disa javë; disa qëndronin për kohë më të gjatë, ndërsa të tjerë vinin për disa ditë dhe lëviznin ose ktheheshin prapa.
Unë isha njëra prej tyre. Dhe e di si është të fiksohesh – qoftë nga ndjenja e dhembshurisë, e dobisë ose e aventurës.
Si dikush që i mbijetoi luftës në Bosnjë e Hercegovinë (BeH) dhe që përjetoi një formë të zhvendosjes, si dhe si studiuese feministe socio-juridike dhe aktiviste e të drejtave të njeriut, jo vetëm që kisha shumë ndjenja të përziera, por isha shumë e vetëdijshme mbi përgjegjësinë për të qenë dëshmitare dhe për të vepruar që ta parandaloj trajtimin degradues dhe çnjerëzor të njerëzve. Mësimet nga aktivizmi feminist rajonal i paqes gjatë luftës në BeH m’i kanë mësuar disa gjëra: solidariteti dhe ndjeshmëria janë me rëndësi, por nuk munden dhe nuk duhet të kuptohen thjesht si ofrim kujdesi. Përkundrazi, duhet të kuptohen kryesisht si veprime politike.
Angazhimi në akte solidariteti me njerëzit në lëvizje në shtegun ballkanik kur sheh dhe kupton botën përreth vetes përmes një thjerrëze feministe, ta mundëson të njohësh shtypjen dhe mekanizmat e dhunës. Ta mundëson të shohësh se si politikat e migrimit të BE-së ndaj njerëzve që kalojnë nëpër Ballkan po bëhen gjithnjë e më dehumanizuese, raciste e të dhunshme: nga aktet fillestare të dhembshurisë e bamirësisë, te përvoja e politikave të migrimit të BE-së të kontrolluara me rigorozitet, e te militarizimi i kufijve dhe qasjet për “menaxhimin e migracionit” me opsionin shtesë të institucioneve ndërkombëtare shumëpalëshe, siç është Organizata Ndërkombëtare për Migrim (IOM).
Të gjithë kemi vazhduar me bamirësinë e pakërkuar, por parimet feministe na kërkojnë shumë më shumë sesa thjesht dëshmimin pasiv të dhunës. Më se pesë vjet që kur u regjistrua publikisht rritja e numrit të njerëzve që kalojnë nëpër Ballkan, dhe me lëvizjen e vazhdueshme të njerëzve, ka ardhë koha të shqyrtojmë se ç’do të thotë dhe ç’nënkupton solidariteti me njerëzit në lëvizje për t’i rezistuar dhunës gjithnjë e më të madhe, racizmit dhe fashizmit ndaj njerëzve në lëvizje.
Kalaja Evropë
Kalaja Evropë është term që përdoret të paktën tash tri dekada në lidhje me politikat e migrimit në BE që kanë nxitë kriminalizimin e migrimeve të parregullta, militarizimin e kufijve të BE-së dhe pagimin e vendeve jashtë BE-së për t’i parandaluar migrantët që të arrijnë te kufijtë e BE-së. Këto politika kanë rezultuar në dhjetëra mijëra vdekje, ndërsa Mesdheu është bërë zona kufitare më vdekjeprurëse e botës.
Gjatë 20 viteve të fundit, shumë njerëz që mbërrinin në Greqi në mënyrë të parregullt, nga toka ose nga deti, mbeteshin në Greqi. Sidoqoftë, mbetja në Greqi nuk ishte opsion për shumëkë, e kjo për shumë arsye, përfshi faktin se vetë Greqia u prek nga trazirat ekonomike aq sa shumë grekë ikën nga vendi për të gjetë jetë më të mirë.
Për ta arritur pjesën tjetër të BE-së, shumë migrantë morën shtegun tokësor nëpër vendet e Ballkanit që lidhnin Greqinë me pjesë të tjera të BE-së.
Njerëzit në lëvizje përmes shtegut ballkanik
Ballkani ka qenë gjithmonë rrugë tregtare dhe tranziti për njerëzit dhe mallrat, për shkak të pozitës gjeografike që lidh Perëndimin me Lindjen. Prandaj ishte e logjikshme që rajoni të bëhej edhe shtegu tranzit për njerëzit e detyruar për migrim të çrregullt, ndërsa kërkonin të shpëtonin nga lufta, persekutimi, varfëria, pasojat e ndryshimit të klimës ose ndonjë gjë tjetër.
Shtegu ballkanik nuk është zgjedhje që njerëzit e bëjnë me lehtësi. Përveç terrenit të vështirë dhe klimës së ashpër, Ballkani ka ndërlikimet dhe sfidat e shumë kufijve.
Shumë vende në rajon nuk kanë qenë dhe nuk janë ende pjesë e BE-së dhe as të regjimit kufitar Shengen. Në fakt, shumë nga popujt ballkanas kanë përvojat e veta të migrimit dhe të rropatjeve me Kalanë Evropë, ndërsa iknin prej luftërave të viteve 1990 ose prej vështirësive ekonomike dhe politike pas luftërave. Politikat e BE-së për menaxhimin e kufijve kanë ndikuar dhe formësuar më tej politikat e kufirit dhe të azilit të vendeve ballkanike.
Ballkani u bë zonë mbrojtëse shtesë: për të kaluar nga Greqia e Bullgaria (të dyja vende të BE-së) te vendet e Evropës veriperëndimore, njerëzit duhet të dalin nga BE-ja, që të rihyjnë në të. Për një varg arsyesh politike e ekonomike – edhe si kusht për qasje pa viza për qytetarët e tyre në vendet e Shengenit — qeveritë e Ballkanit janë dakorduar t’u krijojnë pengesa njerëzve në lëvizje në këtë hapësirë jashtë BE-së. Veç kësaj, rihyrja në BE sjell rrezikun e dhunës së mëtejme në kufijtë e militarizuar.
Në mbështetje të atyre që e provuan këtë udhëtim të frikshëm, një grup prej nesh, kryesisht miq nga Sarajeva që njiheshim prej veprimtarive të tjera aktiviste në çështjet e të drejtave të njeriut në BeH, shkuam në Beograd dhe vizituam parkun afër stacionit hekurudhor dhe të autobusëve nga fundi i verës 2015. Pamjet mediatike të qindra njerëzve të mbërthyer në park ishin ato që na shtynë të shkonim.
Kur arritëm, biseduam me njerëzit në park dhe u përpoqëm t’i mbështesnim me gjërat që thoshin se u duheshin menjëherë, si ushqime, takëme pastrimi ose rroba. Kaluam disa ditë në këtë park, para se kjo zonë e Beogradit të rrëzohej për të krijuar me forcë hapësirë për projektin megaloman Bregu ujor i Beogradit. Aty dëshmuam kryqëzimin e formave të ndryshme të dhunës së prodhuar globalisht nga neoliberalizmi.
Shumë refugjatë kanë ndarë imazhe të kushteve të këqija të jetesës, të tilla si kjo nga kampi BIRA në Bihaq, BeH. Foto majtas: grupi në Facebook "Pomoć izbjeglicama u BiH" (Ndihmë për refugjatët në BeH), 2021.
Shumë refugjatë që kaluan nëpër Beograd i kthyen parqet në kampe të përkohshme, ndërsa shpresonin të vazhdonin udhëtimin e tyre më në perëndim. 18 tetor 2015. Foto djathtas: Sanja Vrzić.
Nga njëra anë, ishim në pjesën e qytetit të shkatërruar qëllimisht që të përgatitej për dhunën e një projekti global neoliberal të rigjenerimit urban. Kjo ishte pjesë e qytetit që përdorej nga ata me pushtet politik dhe ekonomik si mjet për gjenerim qiraje, që të bëheshin edhe më të pasur e më të fuqishëm. Njëkohësisht, po ua zvogëlonin gjasat atyre që jetonin në qytet për të pasur mundësi strehimi të përballueshëm, hapësira publike, rezervate natyrore dhe burime tjera urbane, dhe kështu po i shtynin më tej në skllavëri e varfëri.
Nga ana tjetër, ajo hapësirë e rrënuar mbante familje të dhunuara e të refuzuara nga sistemi kufitar i militarizuar neoliberal i Kalasë Evropë. Të rraskapitur nga udhëtimi i pafund drejt sigurisë e stabilitetit, ata përpiqeshin të gjenin hije nga vapa rraskapitëse, të bënin një sy gjumë që të mblidhnin prapë forcën për të vazhduar udhëtimin drejt kufijve të mëtejmë të militarizuar.
E gjithë ajo dhunë të bën përshtypje të fortë. Ashtu siç të bën më vonë dëshmimi i kolonave të njerëzve të rraskapitur që mbërrinin në Preshevë nëpër baltën e një mëngjesi me shi në kufirin mes Kosovës, Maqedonisë së Veriut dhe Serbisë — dhe jo më shumë se 100 kilometra nga kufiri me Bullgarinë. Ishte e njëjta rraskapitje që pashë në kolonat e njerëzve që kalonin kufirin nga Kroacia në Serbi nëpër labirintin e misrit një natë të errët afër Shidit; ose te njerëzit që përpiqen të gjejnë diçka për t’u ngrohur pas natës së acarshme në Tovarnik, qytezës kroate në kufi me Serbinë. Të shohësh njerëz të lodhur, të detyruar të qëndrojnë nën shkëlqimin e diellit, në shi ose të ftohtë acar, e që ende të buzëqeshin, të thek fort dhe të shtyn të përfshihesh më tej në përpjekjet për t’u ndihmuar — pavarësisht madje nëse ndihma jote është e nevojshme.
Dhe po, ndihesh e dobishme kur u sjell cigare njerëzve që vargohen; kur shpërndan shishe uji dhe banane si freskim për njerëzit në lëvizje; kur u jep grave produkte menstruale e kozmetike dhe kur u ndihmon me hapësira të sigurta; kur luan me fëmijët në park. Në këto ndërveprime sigurisht që prekesh si qenie njerëzore. Por duhet të jesh edhe qenie politike e vetëdijshme, çka shumë prej nesh nuk kanë qenë, me përgjegjësinë për ta ngritë zërin kundër padrejtësisë. Duhet edhe të mendosh, gjë që shumë prej nesh nuk e kanë bërë, për pozicionin tënd të pushtetit dhe se mos veprimet e tua, në fakt, janë patronizuese.
Sigurisht se ishte me rëndësi që përballjet me kufijtë e dhunshëm të bëheshin të dukshme. Dhe sigurisht se ishte me rëndësi që njerëzit të mobilizoheshin për t’i mbështetë të tjerët. Sidoqoftë, duke parë tash nga një distancë prej më se pesë vjetësh, e gjithë kjo në fakt ishte një tjetër spektakël neoliberal që errësoi — dhe ende po errëson ndërsa vazhdon — shkaqet e këtij migrimi masiv dhe të katastrofës humanitare rezultuese. Këto shkaqe përfshijnë kapitalizmin global dhe militarizimin e kufijve.
Aktivizmi i kujdesit si ‘punë’ grash
Gjatë viteve 1990, energjia feministe në të gjithë rajonin u shpenzua kryesisht për ofrimin e drejtpërdrejtë të kujdesit. Dhe ai ishte shumë i kërkuar — nga gratë refugjate, nga gratë që u mbijetuan përdhunimeve të luftës, nga gratë që mbetën kujdestare dhe kryefamiljare të vetme, e të tjerë. Por kjo ndikoi edhe në perceptimin e përgjithshëm publik mbi aktivizmin e kujdesit si “punë” grash, duke përforcuar stereotipet patriarkale mbi vendin e gruas.
Vërtet, asokohe aktivistet feministe në rajon përfshiheshin edhe në aktivizmin e paqes. Ato, bashkë me feministet ndërkombëtare, formuluan kërkesa dhe nxitën ndjekjen penale për krime lufte, sidomos ndjekjen penale të përdhunimeve gjatë luftës, të kryera kryesisht kundrejt grave. Sidoqoftë, përkundër përpjekjeve të tyre, feministet dhe aktivistet u refuzuan si aktore politike në negociatat e paqes dhe në diskutimet që përcaktonin strukturat politike dhe ekonomike të pushtetit nëpër shtete: u shpërfill vizioni politik feminist i paqes dhe barazisë.
Kjo përvojë na mësoi shumë prej nesh feministeve nga rajoni mbi rëndësinë që të mos zhytemi plotësisht në ofrimin e ndihmës humanitare. Përvoja e dinamikës rajonale të viteve 1990 na mësoi edhe se, si feministe, duhet të jemi të vetëdijshme mbi pozicionimin tonë dhe dinamikën e pushtetit midis nesh dhe njerëzve të cilëve u ofrojmë ndihmë humanitare.
Gazetari uruguajan Eduardo Galeano
Kësisoj, kam qenë e vetëdijshme se ndonëse jam nga periferia e Evropës, njerëzve në lëvizje ende u dukem si e dallueshme nga bardhësia dhe fuqia evropiane. Në rastin aktual, ndërsa u ofronim ndihmë humanitare njerëzve në lëvizje në shtegun ballkanik, ishin trupat e tyre që i ekspozoheshin përvojës së dhunshme të udhëtimit, e jo tanët. Prandaj, pyetjet e përfaqësimit, se kush flet në emër të kujt, bashkë me përgjegjësinë për të mos heshtë ndaj abuzimeve të të drejtave të njeriut, më janë bërë fije të përhershme të mendimit.
Njëra nga pyetjet kryesore me të cilat përballemi unë dhe koleget feministe nga BeH në kontekstin e aktivizmit tonë lidhur me njerëzit në lëvizje është ajo se si e kuptojmë solidaritetin. Çka është specifike për konceptin e solidaritetit feminist, dhe si duhet ta zbatojmë atë në këtë situatë?
Feminizmi na mëson si t’i veçojmë veprimet tona nga sistemi i shtypjes dhe të mos biem në grackën e bashkëzgjedhjes së sistemit për solidaritetin tonë. Një shembull i këtyre kurtheve është bamirësia. Kjo kritikë është adresuar kryesisht në qarqet akademike rreth studimeve postkoloniale. Fatkeqësisht, kurrë nuk është bërë e gjithëpranishme dhe nuk e shohim shumë të diskutuar në kontekstin e ndihmës humanitare të drejtuar ndaj njerëzve në lëvizje në Ballkan.
Kur flasim për solidaritet me njerëzit në lëvizje në rajonin e Ballkanit ku jetojmë, jemi të vetëdijshëm se solidariteti ynë ende formësohet nga pozicione të pabarabarta pushteti.
Në kontekstin e ndërveprimeve tona me njerëzit në lëvizje, të kuptuarit e parë të solidaritetit bie në kundërshtim me bamirësinë. Në këtë kuptim, udhëhiqemi nga parimet e famshme të shprehura nga shkrimtari i madh i Amerikës Latine, gazetari uruguajan Eduardo Galeano: “Nuk besoj në bamirësi. Besoj në solidaritet. Bamirësia është aq vertikale. Shkon nga maja teposhtë. Solidariteti është horizontal. Respekton personin tjetër. Kam shumë për të mësuar nga njerëzit e tjerë.”
Për më tej, feminizmi na ka mësuar shumë rreth solidaritetit: autorja amerikane dhe aktivistja shoqërore bell hooks na tha para 35 vjetësh se solidariteti politik nuk mund të bazohet në ideologjinë dominuese të një kulture, por shfaqet gjatë komunikimit në situata kur shfaqen mosmarrëveshje ideologjike. Duke i marrë parasysh dallimet, solidariteti është prandaj formë e aleancës politike dhe (premtim i) veprimit politik përmes të cilit shprehim mbështetjen empatike ndaj tjetrit. Aleanca dhe veprimet përcaktohen gjatë komunikimit të dyanshëm që ndodh gjatë ndërveprimeve tona.
Kur flasim për solidaritet me njerëzit në lëvizje nëpër rajonin e Ballkanit ku jetojmë, jemi jashtëzakonisht të vetëdijshëm mbi vështirësitë e krijimit të ndërveprimeve dhe komunikimit adekuat për përcaktimin e qartë të aleancave politike dhe të veprimit, për shkak të lëvizshmërisë së këtyre njerëzve. Rrjedhimisht, jemi të vetëdijshëm se solidariteti ynë ende na formësohet nga pozicione të pabarabarta pushteti.
Sidoqoftë, ndjejmë përgjegjësi për të vepruar, pasi politika feministe na kërkon të mos heshtim e të mos pranojmë politikën fashiste e raciste, por, përmes solidaritetit, t’i shpërbëjmë ato.
Gratë, të padukshme historikisht, po bëhen gjithnjë e më të dukshme në ballë të betejave politike për barazi në shumë pjesë të botës, deri në pikën e glorifikimit në kompilacione fotografish që qarkullojnë në internet. Në kontekstin e solidaritetit me njerëzit në lëvizje, dy gra kapitene detare u bënë të njohura pasi u përballën me dënime burgu afatgjatë për mosbindje ndaj urdhrave të padrejta, për t’ua shpëtuar jetën njerëzve në anijet e tyre.
Megjithatë, në shtegun ballkanik, gratë që solidarizohen me njerëzit në lëvizje nuk kanë qenë aq të dukshme. Ndonëse është e vërtetë se shumë sosh u bashkuan në ofrimin e ndihmës humanitare, feministet (shumë prej të cilave vendase) ishin megjithatë ndër aktivistet më të zëshme dhe politike në këtë fushë që nga viti 2015, në luftën kundër racizmit dhe ksenofobisë.
Mospërputhja mes angazhimit humanitar të aktorëve vendas dhe ndërkombëtarë u bë e dukshme sidomos në ndërhyrjet e bamirësisë. Për shembull, në shumësinë e ndërhyrjeve bamirëse që vijnë nga e gjithë bota perëndimore, shumë feministe vendase u mënjanuan sapo kritikuan ndërhyrjet e bamirësisë dhe aspektet e tyre politike. Kritikat e tyre ishin se bamirësia është rrugëdalje e lehtë, pasi nuk merret me shkaqet (në këtë rast politikat e tipit Kalaja Evropë të BE-së), pasi për shumë aktorë ndërkombëtarë kjo do të nënkuptonte përfshirje në luftëra politike në vendin e vet. Veç kësaj, ndërhyrjet aktuale të bamirësisë nga aktorët ndërkombëtarë më shumë të kujtojnë “vullnetarizmin” sesa ndërhyrjet e solidaritetit politik që përpiqen t’i ndalin kufijtë e militarizuar e të dhunshëm, si dhe menaxhimin e migrimit nga BE. Në vend të angazhimit në punë politike, është më e lehtë me ndërmarrë një aventurë turistike për të parë vende të reja, duke bërë në të njëjtën kohë punë humanitare që të bën “të ndihesh mirë”. Sidoqoftë, “vullnetarët” shpërfillin ndërhyrjet e tyre politike, si në komunitetet te të cilat vijnë për të ofruar ndihmë humanitare, ashtu edhe te objektivizimi i njerëzve në lëvizje.
Bamirësia nuk është politikë, por kontribuon dhe mundëson një shoqëri të dhunshme e patriarkale që na shtyp të gjithë.
Dinamika e krijuar përgjatë shtegut ballkanik midis aktorëve ndërkombëtarë dhe vendorë që ofrojnë ndihmë humanitare na e ka kujtuar përvojën e Bosnjës fill pas luftës (dhe situata s’ka ndryshuar shumë që atëherë) kur aktorët ndërkombëtarë u dyndën në BeH “për të ndërtuar paqen”. Boshnjakët u refuzuan krejtësisht si aktorë politikë nga ndërkombëtarët, siç tregon Kimberly Coles në hulumtimin e saj të përqendruar në marrëdhëniet mes ndërkombëtarëve që erdhën “për të ndërtuar paqen dhe demokracinë” dhe njerëzve që jetojnë në BeH. Sidoqoftë, kësaj here, diskursi ndërkombëtar i bamirësisë përjashtoi dy grupe, edhe njerëzit në lëvizje, edhe “vendasit”.
E prapë, ka përjashtime nga rregulla. Disa vendas këmbëngulën edhe që të angazhoheshin vetëm në punë bamirësie dhe refuzuan përfshirjen politike, duke shpërfillë faktin se bamirësia mundëson vetëm shfrytëzimin e mëtejmë dhe forcon pabarazitë. Ndërkohë, disa organizata dhe grupe ndërkombëtare bamirësie u përfshinë në punë politike sidomos në vendet e veta, shtete anëtare të BE-së — duke kuptuar se shkaku kryesor i dhunës dhe i militarizimit buron nga politika e Kalasë Evropë.
Kështu, politika feministe na mëson të mendojmë për marrëdhëniet e pushtetit dhe jo veç në përgjithësi, por edhe për marrëdhëniet e pushtetit në solidaritetin tonë dhe në marrëdhëniet me të tjerët. Nuk duhet ta bashkojmë bamirësinë me solidaritetin, pasi bamirësia është pro status quo-së. Bamirësia nuk është politikë, por kontribuon dhe mundëson një shoqëri të dhunshme e patriarkale që na shtyp të gjithë.
Korridori: BE rimerr kontrollin
Kthim në vjeshtën e vitit 2015 — atë vit, përgjigjja e BE-së ndaj dukshmërisë së papritur të shtegut ballkanik dhe lëvizjes masive që ndodhte nëpër të, jo veç që formësoi vetë shtegun, por edhe hartoi politikën e solidaritetit përgjatë tij.
U deshën disa muaj që administrata e BE-së të këndellej nga tronditja e parë e lëvizjeve masive drejt BE-së dhe të gjente mënyrë për ta rimarrë kontrollin mbi kufijtë, si dhe “menaxhimin” e migrimeve. Kjo rezultoi në organizimin e një “korridori humanitar” për të kanalizuar lëvizjet nëpër Ballkan dhe në BE-në veriperëndimore.
Korridori humanitar ishte shteg i zyrtarizuar nga Greqia për në Evropën Qendrore dhe Veriore, që bashkërendohej nga shtetet përgjatë itinerarit nga vjeshta 2015 deri në mars 2016. Transporti përgjatë këtij korridori organizohej në trena, autobusë, si dhe kolona njerëzish që ecnin “të mbrojtur dhe të drejtuar nga policia që i detyronte njerëzit në lëvizje me ndjekë drejtimin dhe shpejtësinë e korridorit”. Ndërsa korridori ua mundësoi të paktën gjysmë milioni njerëzve të lëviznin më shpejt dhe më lehtë nga jugu në veriperëndim, kjo ishte vetëm “zgjidhje” e përkohshme për t’i lejuar BE-së të hartonte masa më të rrepta, t’i militarizonte më tej kufijtë dhe të (ri)negocionte marrëveshjet për eksternalizimin e kufijve (p.sh. BE-Turqi dhe BE-Libi, marrëveshje këto që stimuluan Turqinë dhe Libinë për t’i parandaluar njerëzit të dilnin nga kufijtë e tyre). Në të njëjtën kohë, i lejoi BE-së të “shkarkonte” nga Greqia pjesë nga “barra” e mbërritjeve masive.
Korridori zyrtar nënkuptonte jo vetëm kanalizimin e lëvizjeve të njerëzve, por edhe ndarjen racore. Trupat në lëvizje u ndanë efektivisht nga bashkëveprimi me vendasit dhe me ata që vinin nga Perëndimi i pasur për t’u ndihmuar. Ndërsa korridori po mbyllej, kishte edhe ndarje aktive të trupave në lëvizje, dhe vetëm kombësitë e preferuara nga Perëndimi kishin qasje në korridor. Në fillim të shkurtit 2016, hyrja në secilin vend përgjatë shtegut u lejohej vetëm njerëzve që vinin nga Siria, Iraku dhe Afganistani, e më vonë atë muaj u kufizua te njerëzit nga Siria dhe Iraku. Që kjo të funksiononte, u angazhuan mekanizma ushtarakë, policorë dhe administrativë të shteteve përgjatë korridorit. Mbështetja financiare për këtë eksperiment u sigurua nga BE-ja.
Rastësisht, disa nga ne feministet e BeH ishim brenda grupit të feministëve ndërkombëtarë që u lejuan të hyjnë në qendrat e tranzitit, të krijuara nga secili vend përgjatë korridorit nëpër shtegun ballkanik. Në këto qendra, njerëzit shkarkoheshin nga trenat ose autobusët, regjistroheshin ose të paktën identifikoheshin dhe pastaj ngarkoheshin në autobusë ose trena të organizuar për të udhëtuar në shtetin e ardhshëm të itinerarit. Të gjitha këto aktivitete ishin të fshehura nga syri i publikut, por ne ishim në gjendje të dëshmonim militarizimin e rëndë të kësaj lëvizjeje të njerëzve.
Kanalizimi i shpejtë i njerëzve ta kujtonte një tjetër kohë, jo aq të lavdërueshme, në historinë e Evropës dhe të Ballkanit.
Pamë njerëz që futeshin në autobus nga Presheva në Shid, në tren nga Shidi për në Slavonski Brod, pastaj ndërronin trenat në zonën tranzite të Slavonski Brodit, dhe përsëri vijonte procedura e ngjashme, edhe më e militarizuar, e ndërrimit të trenave në Dobova. Ndërsa lëviznim nga lindja në perëndim të korridorit ballkanik, militarizimi bëhej edhe më i dukshëm. Për më shumë, njerëzit e kanalizuar në korridor privoheshin nga liria e lëvizjes, ndërsa policia e armatosur rëndë ua vëzhgonte secilin hap gjatë tranzitit, duke e bërë korridorin, në fakt, njëfarë ndalimi të lëvizur.
Njerëzit kishin frikë se mos mbylleshin kufijtë dhe ngecnin ndërmjet, prandaj pati një formë marrëveshjeje të pathënë për t’i ndjekë rregullat dhe për t’u kanalizuar ata nëpër korridor. Kanalizimi i shpejtë i njerëzve ta kujtonte një tjetër kohë, jo aq të lavdërueshme, në historinë e Evropës dhe të Ballkanit.
Veç vizitës në zonat tranzit, të maskulinizuara dhe të militarizuara, në Serbi, Kroaci e Slloveni, patëm mundësi të takoheshim me aktivistë të bazës, e me përfaqësues të agjencive të OKB-së në Serbi e Kroaci. Përsëri kishte dinamikë gjinore në këto takime: burrat ishin në pozita udhëheqëse të agjencive të OKB-së (më shumë pushtet politik, më shumë para) kurse gratë ishin kryesisht të pranishme në organizata të bazës (të detyruara të luftonin për hapësirë publike e politike pa ndonjë burim). Organizatat dhe iniciativat bazë të drejtuara nga gratë — si Pa Kufij dhe Gratë në të Zeza nga Beogradi, ose A jeni serioz dhe Qendra për Studime të Paqes nga Zagrebi — ishin angazhuar në veprime solidariteti me njerëzit në lëvizje dhe kritikonin haptazi racizmin, ksenofobinë dhe fashizmin në ngritje në Evropë. Ashtu si në luftën e viteve 1990 në BeH, zyrtarët burra të OKB-së përsëri shpallnin neutralitetin dhe dukeshin krejt injorantë mbi mënyrën se si militarizimi i kufijve shkelte të drejtat e njeriut.
Mbyllet korridori: vështrimi gjinor i migrimit
“Korridori humanitar” i BE-së nuk ishte synuar të zgjaste shumë. Ai i shërbeu një qëllimi të dyfishtë: të tregonte “fytyrën njerëzore” të BE-së duke i dhënë kohë për ta rimarrë kontrollin ndaj lëvizjes masive nëpër Ballkan. Në fakt “korridori” nuk nënkuptonte se kufijtë ishin të hapur, por se kishte një çarje në regjimin kufitar që po ngushtohej përditë. Frika e njerëzve për mbyllje të shpejtë u tregua e arsyeshme. Korridori u mbyll për të gjithë në mars 2016, pasi kish funksionuar për afro pesë muaj. Kufijtë u mbyllën njëri pas tjetrit, posa u rrethuan me tela me gjemba, dhe njerëzit ngecën në mes.
Ndërkohë, BE-ja edhe një herë zhvendosi narrativën nga “refugjatë” në “migrantë” që t’i siguronte kufijtë pa kritika nga qytetarët e vet të cilët mund të kishin ndier simpati për “refugjatët nga Siria e shkatërruar prej lufte” por jo për “migrantët që i duan punët tona”. Kjo kërkoi edhe ndryshim gradual në përfaqësimin gjinor të njerëzve në lëvizje përmes shtegut ballkanik.
Gjatë vitit 2015, nëpër mediat kryesore, gratë refugjate u lejuan të ekzistonin vetëm si objekte të dobëta me nevoja për t’u mbrojtë: ishin ose nëna që kujdesen për fëmijë (dhe natyrisht se të gjitha nënat janë thjesht objekte pasive, që ekzistojnë vetëm për t’u shërbyer fëmijëve për të cilët kemi gjithmonë më shumë dhembshuri sesa për të rriturit), ose viktima të dhunës së partnerëve të tyre refugjatë meshkuj (duke përdorë trupat e pambrojtur të grave për ta treguar dhunën prej trupave refugjatë meshkuj). Sidoqoftë, tkurrja e të gjitha grave refugjate vetëm në rolet e tyre të kujdestareve me nevojë për përkujdesje ose si viktima të mbrojtjes (dhe të gjithë burrave refugjatë si shkelës potencialë) ua shpërfill grave agjencinë dhe potencialin për krijimin e aleancave politike të bazuara në solidaritet.
Pas mbylljes përfundimtare të korridorit, dëshmuam një ndryshim në imazhe: nga terreni i gjerë i Idomenit, i mbuluar me çadra midis të cilave luanin fëmijët, te imazhet e hinta të burrave që ngriheshin në rrënojat e Beogradit ose mes kantiereve të ndërtimit të zhvillimeve të ardhshme. Një logjikë patriarkale dhe orientaliste na shtyn të simpatizojmë më shumë me fëmijët që luajnë sesa me ata trupa të rinj të dhunuar meshkujsh — atyre disi ende ua kemi frikën.
Vërtet, pasi kufijtë midis vendeve të BE-së dhe vendeve të Ballkanit Perëndimor u siguruan më tej, me rritje të dhunës në kufi, përbërja gjinore e njerëzve në lëvizje ndryshoi dhe burrat u bënë më të dukshëm e më të pranishëm. Arsyet për këtë përfshijnë faktin se shumë djem të mitur dërgohen për t’i ushqyer familjet dhe — për shkak të ashpërsisë së kushteve të shtegut — pjesëtarët meshkuj të familjes ndërmarrin udhëtimin duke shpresuar që më pas të organizojnë një tranzit më njerëzor për familjen.
Kjo ushqeu paragjykimin patriarkal se vetëm trupat e grave janë të cenueshëm. Në mënyrë që simpatia të zëvendësohej prej frikës, duhej të zinte vend një hipermaskulinizim dhe hiperseksualizim orientalist i njerëzve në lëvizje. Kështu, fytyrat e përlotura të grave me fëmijë – sikur të ishin të vetmet që meritonin mbrojtjen e bardhë perëndimore, dhe edhe atëherë vetëm sa kohë që ishin të nënshtruara, pasi asnjë grua me agjenci politike nuk ishte e mirëpritur — u zëvendësuan nga pamje të djemve të egër, që të interpretohen si “ata që mbërritën këtu për të na i dhunuar seksualisht gratë”.
Për më tej, pavarësisht prej dëshmisë së vazhdueshme për rropatjet e grave nëpër shtegun ballkanik, janë turmat e imagjinuara të trupave mashkullorë ato që mbizotërojnë në rrëfimin aktual mbi njerëzit në lëvizje nëpër shtegun ballkanik. Ka pasur vetëm pak trazime të këtij vizioni, por jo të gjitha madje morën statusin e mbulimit nga mediat kryesore. Një ngjarje që arriti në mediat kryesore ishte vdekja e 6-vjeçares Madina Hussiny e cila u vra nga një tren pas kthimit të paligjshëm nga kufiri kroat. Por edhe ky fokus mediatik ishte i përkohshëm, pavarësisht përpjekjeve të aktivistëve për të kërkuar drejtësi për Medinën, dhe se këta aktivistë u kriminalizuan për bërjen publike të stories.
Ajo që u bë e padukshme ishte dhuna në kufi, dhuna e korridorit dhe më vonë dhuna e kampeve. U injorua edhe dhuna raciste, ksenofobike, e drejtuar ndaj njerëzve në lëvizje dhe format gjinore të dëmtimit që prodhojnë këto manifestime të dhunës.
Ndryshimi në narrativë që pasoi mbylljen e korridorit ishte edhe zhvendosje në përfshirjen e organizatave ndërkombëtare në menaxhimin e migrimit. Në vend që të kenë rolin e monitorimit të shkeljeve të të drejtave të njeriut, organizatat shumëpalëshe janë bashkëzgjedhë ta menaxhojnë migrimin. Ajo që ndodhi në BeH është shembull i mirë se si bashkëzgjedhja e organizatave ndërkombëtare në menaxhimin e migracionit të BE u shënua nga ndarja gjinore. Shembulli më i mirë është vendimi i BE-së për t’i dhënë dhjetëra miliona euro IOM-it në BeH për “t’i menaxhuar migrimet” përmes BeH, pasi shtegu i Ballkanit u ridrejtua andej.
Në vitin 2015, UNHCR (së bashku me UNICEF) kishin prani të dukshme (edhe pse jo shumë të dobishme) në këtë itinerar. Sidoqoftë, zyrat e tyre kanë mbetë nëpër vendet përgjatë shtegut ballkanik dhe përkundër pretendimit të tyre për mandat të kufizuar, të dakorduar me secilin shtet veç e veç, prania e tyre të paktën krijoi një ndjenjë se dikush po i monitoronte të drejtat e njeriut. Pas dështimit të UNHCR-së për të siguruar mbështetje adekuate për refugjatët në rajon gjatë luftërave të viteve 1990, pritshmëritë ishin që kësaj here UNHCR t’ia dilte mbanë më mirë.
Në BeH, Ligji për Azilin madje i dha UNHCR-së rol në procesin shtetëror të azilit. Pra, kur shtegu ballkanik u ridrejtua përmes BeH në fund të vitit 2017 dhe në fillim të vitit 2018, njerëzit filluan t’i drejtohen UNHCR-së për mbështetje. Sidoqoftë, sapo BE kuptoi se mund ta përdorte shtegun përmes BeH për të menaxhuar më tej migrimet, zgjodhi IOM-në si partner.
Ndonëse sigurisht kishte arsye të tjera pse BE-ja zgjodhi IOM-në për bashkëpunim (për shembull, IOM kishte marrë përsipër drejtimin e kampeve në Greqi), nuk mund të anashkalohet fakti se përfaqësuesi i IOM-it në BeH ishte mashkull dhe përfaqësuesja e UNHCR-së femër. Sigurisht që kjo mund të jetë thjesht rastësi, por gjithmonë do të ketë një pyetje të mbetur nëse stereotipet rreth gjinisë luajtën ndonjë rol në vendimin për dhënien e fondeve.
Elementet gjinore në përpjekjet rreth financimit për menaxhimin e migracionit u panë që nga fillimi: sapo u bë e qartë se fondet do të siguroheshin për menaxhimin e migracionit në BeH, IOM përvetësoi një qasje më agresive (mashkullore) për të siguruar dukshmëri në terren. IOM papritmas u bë më i lëvizshëm dhe aktiv në terren, ndërsa UNHCR ishte e kufizuar në rolin administrativ të regjistrimit të ardhjeve të reja. Në fund, ndërsa UNHCR e UNICEF u përfshinë në financimin e BE-së si partnerë të IOM-it, kujtimet institucionale të atyre organizatave dhe protokollet e mbrojtjes që i kishin zhvilluar për dekada, u zëvendësuan nga Mandati i papërcaktuar i IOM-it.
Saskia Stachowitsch rekomandon një shqyrtim të “dualizmave gjinorë dhe mënyrës se si këta veprojnë sipas një kundërshtimi hierarkik midis feminitetit dhe maskulinitetit ose midis maskulinitetit ideal dhe deviant (të feminizuar, hipermaskinal, etj.)” të institucioneve, për të parë se si strategjitë gjinore përdoren në luftërat ekonomike. Në BeH mund të shohim me lehtësi feminizimin e shtetit dhe hipermaskilizimin e qeverisë lokale — si qeveritë shtetërore ashtu edhe ato lokale duhet të kenë përparësi në financim para IOM-it, duke pasur parasysh përgjegjësitë e tyre ligjore. Meqenëse Marrëveshja e Paqes në Dejton e bëri BeH shtet jofunksional dhe të decentralizuar, shteti është treguar me lehtësi si histerik — i korruptuar dhe pa linja të qarta të vendimmarrjes. Duke përdorë një situatë të tillë, IOM u paraqit si menaxher i besueshëm i migracionit, që është përfaqësuesi i maskulinitetit ideal. Rrjedhimisht, IOM mori fondet e BE-së në vend të shtetit.
Ndërkohë, hipermaskulinizimi si formë devijuese e maskulinizimit u përdor edhe për ta diskredituar pranuesin tjetër të mundshëm të parave të BE-së: qeverinë lokale të kantonit Una-Sana — ku u bllokua numri më i madh i njerëzve në lëvizje për shkak të pozitës gjeografike të kantonit që kufizohet me Kroacinë. Vërtet, qeveria lokale e paaftë e Kantonit Una-Sana u bllokua me lehtësi, duke u dukur si e hipermaskulinizuar, meqë përmes veprimeve kaotike vazhdoi të rrëshqiste drejt reagimeve të dhunshme e raciste. Ishte e lehtë me i paraqitë ata si devijantë (d.m.th. të hipermaskulinizuar), pasi racizmi dhe dhuna e butë e kampeve të IOM-it dhe kufijve të BE-së janë të padukshme në krahasim me veprimet agresive të qeverisë në Una-Sana.
Me kushtet e tyre çnjerëzore dhe degraduese, këto qendra të kujtojnë më shumë kampet e përqendrimit sesa akomodimin duke respektuar dinjitetin njerëzor.
Aktualisht, kushtet për njerëzit në lëvizje në BeH janë të dhunshme. Shumë prej tyre janë vendosur në “qendrat e pritjes”, që supozohet se ofrojnë strehim, ushqim e kujdes shëndetësor për njerëzit në lëvizje. Aktualisht, ka tetë qendra në BeH, me kapacitete, kushte dhe menaxhim të ndryshëm. Menaxhimi i qendrave është i errët; IOM dhe Ministria e Sigurimit të BeH duket se drejtojnë bashkërisht gjashtë prej tyre, ndërsa Ministria e Sigurimit duket se drejton dy qendra të vogla vetë, por gjithashtu me praninë aktive të IOM-it. Dy qendrat e vogla që drejtohen nga Ministria e Sigurimit përdorin objekte të ndërtuara për qëllime të ngjashme përpara shtimit të njerëzve në lëvizje në BeH, ndërsa qendrat tjera përdorin ambientet e fabrikave të braktisura, ish-kazermat e ushtrisë, hotelet e vjetra dhe madje vetëm fushat. Në secilën nga këto gjashtë qendra, kontejnerët dhe/ose çadrat përdoren për t’i akomoduar njerëzit.
Me kushtet e tyre çnjerëzore dhe degraduese, këto qendra të kujtojnë më shumë kampet e përqendrimit sesa akomodimin duke respektuar dinjitetin njerëzor. Shumica e kampeve janë të mbipopulluara, pa ngrohje gjatë dimrit dhe pa kushte adekuate higjienike (shumë njerëz kanë zgjebe, etj.) dhe pa ujë të nxehtë. Ushqimi i ofruar është i pamjaftueshëm si në sasi ashtu edhe në vlera ushqyese. Arsyetimi për kushtet çnjerëzore dhe dhunën është gjinor, pasi pretendohet se ato janë të nevojshme për t’i mbrojtë qytetarët nga njerëzit e egër që duhet të jenë të lumtur se u ofrohet strehimi me ushqime të papërshtatshme në kampe.
Shumë refugjatë kanë ndarë imazhe të kushteve të këqija të jetesës në kampe në të gjithë Bosnjën e Hercegovinën. Foto: grupi në Facebook "Pomoć izbjeglicama u BiH" (Ndihmë për refugjatët në BeH).
Kushtet e mjerueshme të jetesës kanë qenë të zakonshme në të gjithë rajonin. Bihaq, 8 shtator 2018. Foto: Sanja Vrzić.
Shumë më tepër njerëz kanë mbetë krejt rrugëve dhe pyjeve nëpër BeH. Ndërsa dhuna e policisë në rrugët e disa qyteteve ishte e dukshme para pandemisë, masat për parandalimin e COVID-19 janë përdorë si justifikim për të shtuar dhunën. Sapo kampet e IOM-it u militarizuan dhe maskulinizuan (të rrethuara, me siguri private dhe me qasje të kufizuar për njerëzit që nuk janë regjistruar në kamp si “banorë” ose punonjës, me hyrje arbitrare të policisë lokale dhe përdorim arbitrar të dhunës nga policia, siguri private, punonjës, etj.) nuk kishte asnjë ndryshim, as kur një grua zëvendësoi përfaqësuesin mashkull të IOM-it.
Çështjet e përfaqësimit
Në kontekstin e bërjes së dukshme të përvojave të dhunës, feminizmi na mëson se vazhdimisht duhet ta rivlerësojmë çështjen e përfaqësimit, dhe se kush flet në emër të kujt. Një mënyrë e rëndësishme për ta zbatuar këtë rivlerësim është duke shqyrtuar marrëdhëniet tona me njerëzit në lëvizje dhe mënyrën si ta sigurojmë një zë të qëndrueshëm për ata që janë vetëm përkohësisht në këtë zonë.
Për shumicën e njerëzve, Ballkani është vetëm rrugë tranziti. Të ballafaquar me frikën e vazhdueshme të sigurisë së shtuar, militarizimit dhe dhunës së shtuar në kufij, njerëzit në lëvizje po përpiqen të qëndrojnë sa më shkurt në cilindo prej vendeve të Ballkanit. Në kushte të tilla, si mund të ofrojmë hapësirë të sigurt që njerëzit në lëvizje të flasin? Si ta shmangim edhe trajtimin e njerëzve në lëvizje si grup homogjen, sikur të gjithë kanë të njëjtat përvoja, ambicie e qëllime? Si të sigurohemi të kuptohet që gratë kanë agjenci dhe nuk janë thjesht trupa të paqëndrueshëm e të cenueshëm? Nuk është e mjaftueshme t’i pyesim diçka para kamerës – siç pëlqejnë të bëjnë mediat — ndërsa ato kalojnë ose janë në një situatë kur ndihen më të cenueshmet.
Kam hasë në raporte të dhunës fizike ndaj njerëzve në lëvizje herën e parë që shkova në Beograd në gusht 2015. Atje takuam të rinj që kishin kaluar përmes Bullgarisë dhe që na treguan për dhunën e vuajtur nga policia dhe rendvënësit vullnetarë bullgarë, sidomos duke u traumatizuar nga qentë e lëshuar mbi ta.
Të vetëdijshëm se po raportonim për abuzime të të drejtave njerëzore kundër tjerëve, me miqtë e mi feministë duhej të siguroheshim që të shmangnim orientimin dhe tjetërsimin e këtyre të rinjve. Përvoja jonë e dinamikës patriarkale të elitave nacionaliste dhe ndërkombëtare mashkullore në BeH pas konfliktit dhe përjashtimi i disa zërave nga diskutimet rreth zgjidhjeve politike e ekonomike, na kërkonte të mos i mbizotëronim diskutimet. Duhej të rishikonim plotësisht se ç’do të thotë solidaritet dhe ndjeshmëri. Për më tej, duhej të merrnim parasysh se si të flisnim për dhunën dhe të mos i rrezikonim njerëzit e ekspozuar ndaj dhunës. Sigurisht nëse jeni dëshmitarë të situatave më ekstreme të dhunës, veproni menjëherë. Por si ta bëjmë kuptimplote dhe të qëndrueshme madje edhe këtë ndërhyrje? Sidomos nëse njerëzit nuk duan të mbeten në shtet.
Po dhuna e prodhuar nën pretendimin e mbrojtjes? Gratë në lëvizje që ngecin në shtetin nga po kalojnë — qoftë për pak ditë, disa muaj ose edhe disa vjet — detyrohen më shpesh të vendosen në mjedise kampi ku u kërcënohet siguria. Gratë nuk janë të sigurta nga dhuna e kryer nga sistemi dhe as në mjediset patriarkale.
Sigurisht, si feministe kemi qenë kryesisht të interesuara për mirëqenien e grave. Dhe si grup joformal i aktivisteve feministe nga BeH, jemi përpjekë t’u kushtojmë vëmendje të posaçme mënyrave të veçanta se si mund t’i ndihmojmë gratë dhe t’u ofrojmë solidaritetin tonë. Për disa vite tashmë, mbështetja jonë specifikisht gjinore për gratë u reduktua në sigurimin e ndihmës humanitare për shtatzënat të cilat për një varg arsyesh nuk ishin në kampe: organizimi i kujdesit mjekësor që ato të lindnin, ndihmesa me detajet administrative të regjistrimit të fëmijëve të tyre, mbështetja për foshnjat dhe fëmijët. Është e rëndësishme t’i mbështesim gratë kësisoji, por ne ende po luftojmë si të shkojmë përtej kësaj.
Kampi është mjedis patriarkal dhe imponon kufizime patriarkale mbi gratë.
Një element tjetër i mbështetjes kishte të bënte me gjetjen e mekanizmave të duhur të mbrojtjes për gratë viktima të dhunës me bazë gjinore. Shumica e grave vendosen në kampe, dhe neve si grup feminist jozyrtar nuk na lejohet qasja në to. Pa qenë në gjendje të krijojmë ndonjë marrëdhënie besimi, reduktohemi te sjellja e ushqimeve për foshnja, rrobave, takëmeve të banjës, pelenave dhe produkteve menstruale, kur u mbarojnë këto në kampe. Për më tej, fakti se shumica e grave qëndrojnë për kohë të shkurtë në BeH na lë vetëm mundësi çasti për t’i ndihmuar gratë të integrohen, si p.sh. me gjetje të punës ose me kurse të gjuhës.
Në kampe, hapësira e organizuar për gratë është kryesisht brenda fushës së ofrimit të ndihmës — në mënyrë stereotipike, aktivitetet neoliberale të “fuqizimit të grave” thjesht inkurajojnë gratë të qepin, të thurin, të gatuajnë dhe të kujdesen për fëmijët. Rrallë është veprimtari politike feministe. Kampi është mjedis patriarkal dhe imponon kufizime patriarkale mbi gratë. Si t’i mbështesni gratë në kushte të tilla, sidomos kur janë aty veç përkohësisht?
Në këtë kontekst, si mund t’i udhëzojë dikush njerëzit të përdorin mekanizma mbrojtës, në ekzistofshin edhe ata, në shtetet që vazhdimisht përpiqen të kriminalizojnë migrimet e parregullta? Kjo është veçmas problematike pasi ato vende vazhdojnë të shpërfillin ekzistimin e grave në lëvizje dhe pasi disa nga strukturat e atyre vendeve janë në të vërtetë ato që kryejnë dhunë ndaj grave në lëvizje, si në rastin e policisë kufitare.
Jemi të vetëdijshme se duhet t’i kundërvihemi kriminalizimit të migrimeve të parregullta. Përveç kriminalizimit të njerëzve, ai e kriminalizon edhe solidaritetin. E kemi parë këtë në sulmet ndaj mbrojtësve të të drejtave njerëzore të grave në BeH. Përveç që i nxjerr gratë nga dukshmëria publike, kjo i pengon edhe rrjetet ndërkufitare feministe.
Si mund të krijojmë një rrjet politik që adreson patriarkalizmin, racizmin, ksenofobinë, dhunën dhe fashizmin?
Sigurisht, rrjetet e solidaritetit ekzistojnë në të gjithë Ballkanin, kryesisht të orientuara drejt mbështetjes së viktimave të dhunës. Disa rrjete feministe qenë krijuar edhe para luftërave të viteve 1990 dhe funksionojnë që atëherë. Por, edhe në këto raste, dallojnë kapaciteti dhe konteksti i grupeve feministe në vende të ndryshme.
Sidoqoftë, ka nevojë për të formuar rrjete solidariteti feminist që ofrojnë mbështetje për gratë dhe kuptojnë agjencinë së tyre e jo thjesht i shohin si trupa të cenueshëm. Ka nevojë për hapësira të sigurta për të hapur komunikim të dyanshëm, për të krijuar aleanca politike dhe për të formuluar bashkë veprimin politik që do të ndërmerret. Kjo do të thotë me dalë nga zona jonë e rehatisë për t’i adresuar mekanizmat e shtypjes dhe dhunës, siç janë kufijtë dhe ligji i azilit, por edhe militarizimi i të gjitha shoqërive tona. Dhe, sigurisht, veprimet duhet të kryhen në gjithë Evropën, duke kërkuar të adresohen shkaqet e pabarazive. Rrjetet e tilla mund t’i integrojnë forcat në një përpjekje gjithëpërfshirëse kundër fashizmit.
Sidoqoftë, na pret një rrugë e gjatë dhe rraskapitëse pasi korniza neoliberale i përshtatet mirë racizmit, fashizmit dhe dhunës, prandaj ato janë në rritje. Sidoqoftë, një perspektivë feministe, e çliruar nga zinxhirët neoliberalë, mund të na ndihmojë në këtë përpjekje, ashtu siç na ndihmon të reflektojmë në reagimet ndaj bamirësisë, menaxhimit të migracionit dhe dhunës në kufi.
Imazhi i ballinës: Sanja Vrzić.
Ky rrëfim mbështetet nga Rosa-Luxemburg-Stiftung Gesellschaftsanalyse und politische Bildung e.V. – Zyra në Bosnjë dhe Hercegovinë.
-
- Ky artikull fillimisht është shkruar në anglisht.
“Nuk besoj në bamirësi. Besoj në solidaritet. Bamirësia është aq vertikale. Shkon nga maja teposhtë. Solidariteti është horizontal. Respekton personin tjetër.”