Në korrik të vitit 2024, trupi i pajetë i një burri u gjet në lumin Sava, në kufirin mes Bosnjë e Hercegovinës dhe Kroacisë — vend anëtar i Bashkimit Evropian (BE) dhe zonës Shengen. Disa muaj më vonë, 12 persona vdiqën kur një varkë me njerëz që po tentonin të kalonin nga Serbia në Bosnjë e Hercegovinë, u përmbys në lumin Drina, që shënon kufirin mes dy shteteve. Pasagjerët, me shumë gjasë, destinacion përfundimtar e kishin BE.

Afër vendit, ku u gjet trupi i pajetë në lumin Sava, ndodhet një urë e ndërtuar rishtazi. Ura, e ndërtuar me fonde të BE, synon ta lehtësojë udhëtimin mes BE dhe vendeve fqinje jo-anëtare, si Bosnja e Hercegovina, për ata që posedojnë dokumentet, që ua mundësojnë kalimin pa pengesa andej kufirit të lumit.

Teksa mungesa e fuqisë punëtore në BE e bën migrimin e ligjshëm të dëshirueshëm nga pikëpamja ekonomike, njerëzit që nuk i plotësojnë kriteret e hyrjes dhe përpiqen të arrijnë në BE, ballafaqohen me rrezik të madh për t’i humbur sigurinë, të drejtat e madje edhe jetët e tyre, si rezultat i politikave të BE. Dihet gjerësisht fakti se njerëzit në lëvizje mund të zhduken në përpjekje për ta kaluar Mesdheun, megjithatë edhe rrugët e tjera ujore në shtegun drejt BE dhe zonës Shengen janë vendkalime po aq të rrezikshme.

Në të gjithë BE ekziston një mospërputhje midis perceptimit publik për migrimin pa dokumente dhe realitetit të tij. Politikave të BE për menaxhimin e hyrjeve u është kushtuar shumë pak vëmendje, njësoj si edhe pasojave shkatërruese që ato bartin në jetët e miliona migrantëve, azil-kërkuesve dhe refugjatëve — të njohur kolektivisht si njerëz në lëvizje.

Qasja e BE ndaj migrimit të parregulluar në Shtegun Ballkanik mund të përmblidhet me një fjalë: hipokrizi. BE-së i duhet rrjedhë e vazhdueshme migrantësh për ta mbajtur gjallë ekonominë. Shumë prej tyre janë punëtorë/e të kualifikuar/e nga vende jo-anëtare të BE në Ballkan, që punësohen si infermierë/e, punonjës/e në shtëpitë e të moshuarve, punëtorë krahu apo bujq. Teksa BE ndan fonde për investime në infrastrukturë, me qëllim të përmirësimit të lidhjeve me këto vende fqinje, në të njëjtën kohë, shtetet anëtare të vetë BE shtojnë kontrollet kufitare, duke u mbështetur gjithnjë e më shumë në një polici kufitare të dyshimtë dhe të dhunshme.

Ndërtimi i urës së re mbi lumin Sava përfundoi në maj 2024. Ajo u financua pjesërisht nga një grant prej 3.15 milionë eurosh nga BE dhe një kredi prej 65 milionë eurosh nga Banka Evropiane e Investimeve, banka investive e BE. Ura pritet të vihet plotësisht në funksion për qarkullim të veturave në prill 2025.

Ndërkohë që ndërtimi i një ure të re për t’i përmirësuar lidhjet rrugore mes BE dhe fqinjëve jo-anëtarë kërkon investime miliona eurosh, ashpërsimi i kontrolleve për t’i mbrojtur kufijtë e zonës Shengen, është përpjekje në vlerë miliardash. Kjo shihet qartë në rritjen e financimeve për Fondin për Azil, Migrim dhe Integrim (AMIF), një fond i BE që synon ta lehtësojë migrimin e ligjshëm drejt BE, kurse lufton migrimin pa dokumente dhe siguron riatdhesimin e shtetasve jo-anëtarë të BE, të cilët kanë kaluar kufirin pa dokumentet e nevojshme. Buxheti i këtij fondi është rritur nga 3.137 miliardë euro, të ndara për periudhën 2014–2020, në 9.88 miliardë euro për periudhën 2021–2027.

Megjithëse përtëritja e infrastrukturës sjell përfitime të konsiderueshme, vëmendja dhe burimet që BE ia kushton lehtësimit të migrimit për punëtorët që konsiderohen të nevojshëm, nuk krahasohen me investimet shumë më të mëdha që i kushton për t’i mbajtur jashtë kufijve të zonës Shengen ata që konsiderohen si “të paligjshëm”.

Kësisoj, kufiri mes Bosnjës e Hercegovinës dhe Kroacisë është kthyer në një zonë kyçe të investimeve të BE. Kjo zonë reflekton gjithashtu dy realitete paralele: përshpejtimin e hyrjes për migrantët dhe punëtorët që konsiderohen të vlefshëm, ndërkohë që rritet shtypja ndaj atyre që nuk i plotësojnë kriteret e hyrjes.

Shkeljet e të drejtave të njeriut në Shtegun Ballkanik

Shtegu Ballkanik është njëri nga korridoret kryesore për njerëzit në lëvizje, të cilët synojnë t’i arrijnë vendet e BE. Me pasigurinë e përhapur ekonomike dhe konfliktet e armatosura në disa pjesë të Lindjes së Mesme, Afrikës dhe Azisë Jugore, një fluks i vazhdueshëm njerëzish, të cilët kërkojnë një jetë më të mirë, vijnë nga këto rajone drejt Evropës qendrore dhe perëndimore. Njerëzit, të cilët përshkojnë Shtegun Ballkanik, zakonisht nisen nga Turqia dhe vazhdojnë në drejtim të veriut, përmes një kombinimi të vendeve si Bullgaria, Greqia, Maqedonia e Veriut, Shqipëria, Mali i Zi, Serbia dhe Bosnjë e Hercegovina, në përpjekje për të hyrë në Kroaci dhe pastaj të udhëtojnë tutje.

Shkeljet e të drejtave të njeriut ndodhin shpesh në kufijtë e zonës Shengen dhe përgjatë shtegut, i cili është terren i favorshëm për abuzime, madje edhe ndaj të miturve. Sipas një raporti të Frontex, të publikuar në janar të vitit 2025, përqindja e të miturve të identifikuar mes personave, të cilët konsiderohen migrantë të parregullt në vitin 2024, u rrit në 16%, nga 13%, sa ishte një vit më parë. Këta të mitur ballafaqohen me trauma serioze, jo vetëm gjatë rrugëtimit të gjatë — që sipas organizatës Save the Children zgjat mesatarisht katër vjet — por sidomos në qendrat e ndalimit për migrantët. Sipas një studimi të vitit 2022 nga Save the Children në Bosnjë e Hercegovinë dhe Serbi, autorët e abuzimeve janë, në shumicën e rasteve, policia në kufi dhe kontrabanduesit.

Ekspozimi ndaj dhunës është i zakonshëm për të miturit në Shtegun Ballkanik; pothuajse të gjithë ata që u intervistuan nga Save the Children u shprehën se kishin përjetuar abuzim. Të miturit e pashoqëruar janë veçanërisht të rrezikuar nga trafikimi apo shfrytëzimi për aktivitete kriminale nga kontrabanduesit. Fëmijët keqtrajtohen edhe nga policia. Një 16-vjeçar, teksa tregonte për dhunën e përhapur të policisë në vende të ndryshme, përgjatë Shtegut Ballkanik, tha për Save the Children: “Policia të thonë: ‘A je me të vërtetë 15 vjeç?’ dhe pastaj më jep dy shuplaka. Pastaj thonë: ‘Po gënjen, nuk je 15, je 20 vjeç’”.

Në korrik të vitit 2024, kur trupi i pajetë u nxor nga lumi Sava, në kufirin mes Bosnjë e Hercegovinës dhe Kroacisë, në medien lokale në Bosnjë e Hercegovinë u raportua për lajmin në vetëm me disa rreshta. Rasti u përmend gjithashtu nga “Sarajevo Times”, një portal në gjuhën angleze. Viktima u përshkrua thjesht si “i origjinës afrikano-aziatike”. Po ashtu, u raportua me ftohtësi se po zhvillohej procesi i autopsisë.

Ky nuk është rast i izoluar; Shtegu Ballkanik ua merr jetën një numri më të madh njerëzish çdo vit. Organizata Ndërkombëtare për Migrimin raportoi se 41 persona u zhdukën në këtë shteg gjatë vitit 2024, prej të cilëve tre ishin fëmijë. Aksidentet rrugore dhe fundosjet raportohen si shkaktarët kryesorë të vdekjeve dhe zhdukjeve përgjatë rrugës, duke i bërë lumenjtë si Una, Drina dhe Sava, disa nga pikat më të rrezikshme për njerëzit në lëvizje.

Ndërkohë, policia kufitare kroate vazhdon t’i ashpërsojë kontrollet në kufi, duke ndalur autobusët për orë të tëra, duke kontrolluar mbi automjete, mes rrotave, ulëseve dhe dollapëve të valixheve — në kërkim të migrantëve pa dokumente. Parregullsia më e madhe e raportuar nga mediet lokale lidhet me radhët e gjata në kufi, ndërsa zgjidhja më e përfolur është hapja e një ure të dytë dhe një autostrade të dytë, për t’i përshpejtuar kontrollet dhe për ta ulur trafikun.

Në arsyetimin për financimin e urës së re, Banka Evropiane e Investimeve përmendi pritjet e gjata për shoferët e kamionëve në pikën kufitare të Gradiškës mes Bosnjës e Hercegovinës dhe Kroacisë. Shoferët e kamionëve presin në radhë deri në tetë orë; ankesat e tyre të arsyeshme përsëriten edhe nga banorët lokalë që kalojnë kufirin çdo javë për punë. Por ndërkohë që BE investon dhjetëra miliona euro për të siguruar qarkullim efikas mes zonës Shengen dhe BeH, mijëra njerëz rrezikojnë jetën çdo vit, në përpjekje për të kaluar nga Serbia në Bosnjë e Hercegovinë dhe pastaj nga Bosnja dhe Hercegovina në Kroaci.

Ndonëse ndërtimi i një ure dhe autostrade të re që lidh Banja Lukën me Zagrebin është një zgjidhje e mundshme për trafikun, është gjithashtu e nevojshme të adresohen shkaqet rrënjësore të këtij trafiku. Që nga hyrja e Kroacisë në BE në vitin 2013 dhe veçanërisht pas anëtarësimit të saj në zonën Shengen në vitin 2023, kufiri i saj me Bosnjën e Hercegovinës është kthyer në një kufi kyç të BE. Kjo ngre dyshime nëse trafiku i shtuar në kufi gjatë viteve të fundit shkaktohet kryesisht nga rritja e udhëtimeve drejt dhe nga BE, apo më tepër nga përshkallëzimi i kontrolleve të policisë kufitare.

Pasojat e këtyre kontrolleve të shtuara kufitare shkojnë përtej trafikut të ngarkuar. Pamundësia në rritje për ta kaluar kufirin të fshehur në automjete, shtyn një numër gjithnjë e më të madh njerëzish të tentojnë të notojnë nëpërmjet lumit Sava. Gjatë verës, me temperaturat e larta që ulin ngadalë nivelin e ujit, shumë prej tyre rrezikojnë jetën duke u përpjekur ta kalojnë kufirin në këtë mënyrë.

Një investigim i publikuar nga “The Guardian”, në tetor të vitit 2024, shpërfaq atë me të cilën përballen njerëzit në lëvizje nga policia kroate, nëse arrijnë ta kalojnë lumin Sava. Sipas raportimeve, policia kroate, pasi identifikon migrantët, ua djeg gjërat personale — përfshirë dokumente, pasaporta, syze, telefona dhe rroba — përpara se t’i kthejë me dhunë përsëri në Bosnjë e Hercegovinë.

Këto akte dhune janë konfirmuar nga organizata joqeveritare “No Name Kitchen” (NNK), e cila ofron ndihmë për njerëzit në lëvizje përgjatë Shtegut Ballkanik dhe dokumenton abuzimet. NNK ka zbuluar disa grumbuj të mëdhenj hiri, ku janë gjetur mbetje të djegura të gjërave personale. Ky zbulim mbështetet edhe nga dëshmitë e njerëzve në lëvizje, të cilat konfirmojnë se policia kroate i grabit dhe i dëbon dhunshëm migrantët jashtë kufijve të BE.

Policia kufitare kroate është akuzuar gjithashtu për ngacmim seksual ndaj grave migrante. Një grua marokene 23-vjeçare, shtatzënë, e intervistuar nga NNK, tregoi se ishte kontrolluar kokë e këmbë nga policia dhe ishte kërcënuar me përdhunim — një përjetim që ajo e përshkroi si “gjëja më e tmerrshme që i ka ndodhur ndonjëherë”. Një azil-kërkues iranian 29-vjeçar, i tha NNK: “Policia iraniane m’i theu të gjithë dhëmbët e ajo kroate m’i theu hundën dhe brinjët”.

Ndërkohë që episodet e dhunës në kufijtë e BE vazhdojnë dhe rrjetet e kontrabandës mbeten aktive, pavarësisht përpjekjeve të shteteve dhe organizatave joqeveritare, shkeljet e të drejtave të njeriut në Shtegun Ballkanik përmenden rrallë në gazetat e vendeve anëtare të BE. Shtypi dhe opinioni publik po bëhen gjithnjë e më të pandjeshëm edhe ndaj lajmeve më të tmerrshme, si zbulimi i shpeshtë i trupave të pajetë në brigjet e Mesdheut, ndërkohë që sentimentet anti-migrim po përhapen me nxitim.

Meqë muajt e verës po afrohen dhe priten rënie të niveleve të ujit në lumenj, është qenësore t’i kushtohet vëmendje rreziqeve me të cilat përballen njerëzit në lëvizje, përgjatë rrugëve ujore të Shtegut Ballkanik. Vëmendja e shtuar në lajmet që raportohen pak, për tragjeditë njerëzore në këtë shteg — si vdekjet dhe zhdukjet në lumenjtë Sava dhe Drina — është e domosdoshme për një kritikë të informuar rreth politikave të migrimit në Ballkan dhe në BE. Është qenësore që organizatat e shoqërisë civile t’i kushtojnë vëmendje trajtimit që vendet e tyre u bëjnë njerëzve në lëvizje dhe azil-kërkuesve të mundshëm.

Imazhi i ballinës: Arianna Previtera.

Dëshironi të mbështetni gazetarinë tonë? Anëtarësohuni në “HIVE” ose konsideroni një donacion. Mëso si këtu.