Në fillim të shtatorit, me të nisur viti i ri shkollor në Serbi, 13 nga fëmijët e saporegjistruar në rajonin jugperendimor të Sanxhakut, si dhe një fëmijë që shkon në çerdhe, po jetonin në kampe të refugjatëve. Këta fëmijë e nisën ditën e parë të gjysëmvjetorit të vjeshtës me pajisjet dhe çantat të cilat i morën si donacion nga një OJQ lokale.
Edhe 29 fëmijë të tjerë mund t’i bashkohen së shpejti këti grupit të vogël, vetëm pasi t’u nënshtrohen testeve përmes së cilëve do të vendoset se në cilën klasë do të regjistrohen, në bazë të nivelit të zotërimit të gjuhës. Por pjesa më e madhe e fëmijëve të moshave shkollore dhe parashkollore të cilët po jetojnë në qendra të refugjatëve në qytezat Tutin dhe Sjenicë në Sanxhak sivjet nuk do t’u bashkohen bashkëmoshatarëve.
Në tërë vendin, prej rreth 800 fëmijëve refugjatë të regjistruar të moshave 7-14 vjeç, vetëm rreth 150 janë regjistruar në shkolla, ani pse arsimi fillor është i detyrueshëm në Serbi, dhe shkollat duhet të jenë në dispozicion për të gjithë. Ata nxënës që po vijojnë mësimin pastaj po kthehen për të banuar në qendra të refugjatëve ku kushtet janë të këqija dhe ku shpeshherë jetojnë në dhoma të stërmbushura.
Njëra prej qendrave gjendet afër Tutinit, rreth një kilometër larg kësaj qyteze, në një zonë industriale gjysmë të braktisur. Aktualisht në këto baraka të drurit jetojnë 80 refugjatë, kryesisht nga Afganistani, dhe gati gjysma e tyre janë fëmijë.
Kur ishim në Tutin gjatë verës, 33 njerëz po jetonin në këtë qendër të refugjatëve. Megjithatë, numrat ndryshojnë vazhdimisht sepse për pjesën më të madhe të tyre Ballkani është vetëm pikë ndalimi gjatë udhëtimit të tyre drejt Bashkimit Europian.
Vend i harruar qëmoti
Në qendrën e refugjatëve në Tutin të gjithë jetojnë në dhoma të cilat më parë përdoreshin si zyre, në baraka të vjetra në të cilat, sipas burimeve zyrtare, sistemi i ngrohjes punon vetëm në disa pjesë. Nuk ka fare privatësi, as ndriçim të mirë, as alarm të zjarrit e as dhoma të kudjesit shëndetësor. Megjithatë, rreth barakave ka shumë zona të gjelbra ku fëmijët kanë hapësirë për ta kalaur ditën e për t’u zbavitur.
Gjatë gjysmës së parë të vitit më shumë se 100 persona u futën brenda një hapësire të vogël dhe të stërmbushur. Pastaj në korrik u mor vendimi që një pjesë e madhe e refugjatëve të transportoheshin në qendra të tjera në Serbi, e kështu aty mbetën vetëm disa familje me fëmijë. Rrallëherë dikush flet ndonjë gjuhë të huaj, dhe nuk ka përkthyes me gojë.
Gati gjysma e refugjatëve në kampin në Tutin janë fëmijë. Foto: Imrana Kapetanovic.
Gjithçka në këtë qendër, duke përfshirë edhe vetë qytezën, duket e braktisur dhe e harruar. Sanxhaku në përgjithësi të krijon përshtypjen e një rajoni të harruar qëmoti.
Tutini është pjesa më e varër e Sanxhakut, derisa Sanxhaku është pjesa më e varfër e Serbisë. Sipas të dhënave të Shërbimeve Kombëtare për Punësim për muajin prill, prej 15,000 personave që janë në moshë të punës, 8,142 njerëz në Tutin janë të papunë. Situata nuk është aspak më e mirë në pjesë të tjera të kësaj krahine.
Siç duket, askush nuk i ka mirëmbajtur rrugët që të çojnë në Sanxhak dhe ato që kalojnë nëpër të. Disa pjesë janë krejtësisht të shkatërruara dhe plot me gropa. Gati të gjitha pengesat e sigurisë në rrugë janë të dëmtuara, dhe rregulla të trafikut pothuajse nuk ka. Edhe shenjat në rrugë – kur e sheh ndonjë shumë rrallë – janë të vjetra dhe të ndryshkura, dhe shpeshherë të udhëzojnë drejt qyteteve që ka kohë që nuk ekzistojnë.
Edhe ndërtesat dhe shtëpitë në qytete janë të braktisura, por po ndërtohen ndërtesa të reja e të mëdha, siç duket pa plan dhe për qëllime që vështirë kuptohen, meqë populli i Sanxhakut po flet për një eksod masiv të popullsisë së kësaj zone.
Realisht, gjithçka është gjysmë e braktisur, përveç Novi Pazarit, qyteti më i madh në Sanxhak, i cili është i stërmbushur por edhe i lënë anash nga vendimmarrësit dhe poaq i zymtë sa pjesët tjera të kësaj krahine.
Megjithatë, sipas sondazheve të opinionit publik në Serbi, refugjatët të cilët kalojnë nëpër këtë shtet priten më së miri pikërisht në këto dy qyteza.
“Kemi shumë refugjatë këtu”, thotë Cemal Hrmak, derisa bisedon me ne në një dyqan në shkatërrim e sipër në Sjenicë. Në vitet e ‘80-a, kur të gjitha fabrikat në Sanxhak u mbyllën, Hrmak, i cili dikur ishte inxhinier i prodhimit të tekstilit, hapi një dyqan të vogël afër tregut, ku shet produkte të bylmetit dhe pula të pjekura.
“Kjo zonë dikur ishte shumë e gjallë dhe të gjithë punonin”, thotë ai. “Fitonim mjaft shumë. Por nuk ka mbetur asgjë. Kemi mbetur pa punë; të gjitha fabrikat janë mbyllur, dhe po mundohemi të mbijetojmë”. Cemal thotë se e ka një synim të thjeshtë, që fëmijët e tij të diplomojnë – dy prej tyre kanë kryer doktoraturën, ndërsa i treti ende është duke studiuar – sepse kjo do t’u mundësonte të ikin nga Sanxhaku.
Megjithatë, njerëzit në Sanxhak njihen për mikpritje, dhe Cemali e pjesa më e madhe e qytetarëve të tjerë në Sjenicë dhe Tutin i kanë pritur refugjatët si mysafirë. “Ne përkujdesemi për njerëzit të cilët kanë ardhur këtu”, thotë Cemali. “Po mundohemi t’u ndihmojmë sa më shumë, t’u japim pak punë në mënyrë që ata të fitojnë diçka; u japim ushqim, tesha… çfarëdo që kemi mundësi”.
Vendasit dhe refugjatët e ndajnë parkun në Sjenicë. Njëlloj edhe fushat e sportit të cilat gjallërohen në orët e pasditës. Dhitë e lopët kullosin sipërfaqet e blerta, ndërsa banorët e Sjenicës dhe refugjatët kryesisht luajnë volejboll dhe basketboll së bashku.
I vetmi dallim ndërmjet vendasve dhe mysafirëve në fushën e sportit është se këta të parët kanë pajisje, ndërsa të tjerët shpeshherë janë të zbathur. Foto; Imrana Kapetanovic.
Vendasit kanë atlete dhe janë të veshur për sport, ndërsa mysafirët veshin çfarëdo që kanë. Disa kanë të veshur farmerka të stërpërdorura të cilat shpeshherë nuk u binë si duhet për trupi, ndërsa të tjerët luajnë me duksa e pantollona. Para se të marrin pjesë në lojë, shumë prej tyre i heqin këpucët e tyre të stërpërdorura gjatë udhëtimeve të pasuksesshme drejt BE-së.
Mësime të nxjerra
Nga tezga e vogël pranë fushës e përcjellim një ndeshje volejbolli. Të dy ekipet janë shumë të përziera – vajza, burra, vendas e refugjatë. Ata komunikojnë më shumë me buzëqeshje dhe lëvizje se sa me fjalë. Por qeshin shumë.
Svjetlana, njëra prej vajzave që luan volejboll, thotë se gjithmonë është kështu; të gjithë bëhen bashkë në fushën e sportit. “Disa luajnë volejboll shumë mirë”, thotë Svjetlana deri sa e shikon ndeshjen me neve nga vija anësore e fushës; ajo ka stërvitur me një klub lokal të volejbollit tash e dy vjet.
“Në fillim të gjithëve na vinte pak turp, por tani jemi mësuar me njëri-tjetrin. Jam shumë e gëzuar që janë këtu sepse kështu mund të njihemi më mirë me njëri-tjetrin”.
Ajo na tregon se si disa njerëz të Afganistanit, të cilët tani jetojnë në njërin prej dy kampeve në Sjenicë, erdhën në shkollën e saj të mesme, pas ndërhyrjes nga një OJQ lokale. “Ata na treguan për jetën e tyre në Serbi”, thotë ajo. “U pikëllova kur i dëgjova tregimet e tyre për jetën në Afganistan por edhe për atë se si udhëtuan e arritën këtu. Për mua ishte interesante gjithashtu të dëgjoja se disa prej tyre asnjëherë nuk kishin qenë të afërt me vajza. Ndërsa tani po luajmë volejboll së bashku”.
Në Sjenicë janë dy kampe: njëri gjendet në objektet e ish-fabrikës së tekstilit ‘Vesna’ dhe tjetri në Hotel Berlin. Në ‘Berlin’ kryesisht ka të rinj të cilët Sjenicën e kanë vetëm si vend për të pushuar gjatë përpjekjeve të tyre për të arritur në BE.
I shohim të ulur nëpër hotel dhe gati të gjithë po e telefonojnë dikë. Telefoni mbetet i vetmi kontakt që e kanë me familjen dhe miqtë, të cilët mund të jenë kudo nëpër botë. Por me telefon komunikojnë edhe me kontrabandistë të cilët janë shpresa e tyre e fundit për ta kaluar kufirin dhe për ta vazhduar udhëtimin. Por vetëm ata të cilët ende kanë para – të paktë në Sanxhak.
Hotel Berlini, pronë private dhe njëra prej dy qendrave të refugjatëve në Sjenicë, strehon burra – dhe djem – të cilët kanë udhëtuar të vetëm. Foto: Imrana Kapetanovic.
Prej kur u mbyllën kufijtë në fund të marsit të vitit 2016, për njerëzit të cilët janë në Serbi e vetmja mënyrë ligjore për të hyrë në BE është duke hyrë në listën e cila u lejon të shkojnë në Hungari. Aktualisht mund të kalojnë vetëm 30 njerëz në ditë.
Ata të cilët nuk mund të hynë në listë, kryesisht burra beqarë, përpiqen të kalojnë në shtetet e tjera fqinje – shpeshherë në Mal të Zi ose Bosnjë e Hercegovinë – dhe nga aty të vazhdojnë drejt BE-së.
Gjatë muajve të verës, numri i hyrjeve në Bosnjë dhe Hercegovinë është shtuar shumë. OJQ-të lokale të cilat punojnë në terren thonë se në shumicën e rasteve, në vend se t’u ofrojë mbrojtje, policia i arreston njerëzit të cilët e kalojnë kufirin, dhe menjëherë i kthen në Serbi.
Në mesin e atyre të cilët i janë nënshtruar këtij procesi janë një numër i madh i të miturve, për të cilët as nuk ka të dhëna në Bosnjë dhe Hercegovinë. Për shkak të krejt kësaj, pjesa më e madhe e refugjatëve vendosin të shkojnë në Bosnjë e Hercegovinë vetëm kur nuk kanë shpresa të tjera.
Disa prej tyre përpiqen të hynë në Kroaci. Shidi është njëra prej pikave kufitare ndërmjet Serbisë dhe Kroacisë. Aty shumëkush ka përjetuar vuajtje me muaj të tërë. Shumë të rinj të cilët jetojnë në shpella afër kufirit mundohen ta kalojnë kufirin çdo ditë. Disa kanë sukses. Megjithatë, shumë prej tyre arrestohen në Kroaci. Refugjatët janë ankuar se rrezikohen nga dhuna policore.
Të paktën gjashtë jetë kanë përfunduar tragjikisht këtë verë kur refugjatët u munduan të kalojnë nga Serbia në Kroaci duke u ngjitur në trena e kamionë të cilët ishin në lëvizje.
‘Never don’t give up’
Por jetesa në Sanxhak është praktikisht e pamundur për shumë emigrantë.
Xheneta Agoviq, akiviste e organizatës Impuls me seli në Tutin thotë se prej marsit kushtet në qendrat e refugjatëve në Sanxhak janë përmirësuar shumë në krahasim me dimrin e kaluar.
“Në Sjenicë të gjithë u akomoduan në Hotel Berlin që mund të strehojë rreth 200 njerëz”, kujton ajo. “Në një moment ishin 480 persona. Ishin çdokund. Nuk kishte korridore… vetëm njerëz, një pas një”.
Agoviq tha gjithashtu se gjatë dimrit të gjithë kaluan kohë të vështirë, por veçanërisht gratë: “Nuk kishin asnjë fije privatësie. Nuk mund të ndërroheshin apo të laheshin vetëm… e kishin të pamundur ta ruanin higjienën. Nuk kishin peceta higjienike, e kështu detyroheshin t’i prenin pelenat e fëmijëve e t’i përdornin ato. Fëmijët ishin çdokund… Por pavarësisht kushteve, jeta në qendra kolektive është gjithmonë e vështirë. Stafi që punonte aty ishte i jashtëzakonshëm. Gjithçka ishte e vështirë”.
Në këto kushte jetuan me muaj, nga nëntori i vitit 2016 e deri në fillim të marsit të këtij viti, kur u themelua një qendër në Vesna; familjet u dërguan në qendrën e re, ndërsa ‘Berlini’ mbeti si vend për burra dhe të mitur të cilit kishin udhëtuar të vetëm. Normalisht të miturit e pashoqëruar nuk ndajnë dhoma me persona të rritur, megjithatë me sa duket nuk ka zgjidhje tjetër.
Si në qendrën në Tutin, edhe në ‘Berlin’ rrallë dëgjon të rinj duke folur një gjuhë të huaj, e edhe këtu nuk ka përkthyes gojor.
Në korrik kur ishim në Sjenicë, një i ri e prezantoi veten me emrin Ferhad (17). Ai vinte nga Afganistani dhe ishte njëri prej të rinjve të cilët ishin strehuar në ‘Berlin’. Duke folur me një anglishte të dobët, ai na tregoi se si kishte udhëtuar për më shumë se një vit. Nuk është i sigurtë ku po shkonte por shpresonte të ishte diku larg Ballkanit.
Ferhadi thotë se njerëzit me të cilët është takuar në Sjenicë kryesisht sillen mirë me të dhe me të tjerët, por kjo nuk është e mjaftueshme për të qëndruar këtu. Megjithatë, ai është mirënjohës për vëmendjen që ia kushtuan vendasit.
Gjatë dimrit, Ferhadi jetoi nëpër baraka në Beograd. Pastaj prej pranverës u mundua të shkonte në BE. Shkoi disa herë te kufiri me Rumaninë, e pastaj u përpoq të hynte në Hungari dhe Kroaci, por pa sukses. Ai tha se u kthye në Sjenicë për të pushuar e për të bërë përsëri përpjekje. Së fundmi, një shok i tij refugjat e kishte bërë një tatu në dorën e tij të djathtë, një fjali në gjuhën angleze e shkruar gabimisht: “Never don’t give up”.
17-vjeçari Ferhadi, i cili vjen nga Afganistani, ëndërron Bashkimin Europian gjatë qëndrimit të tij në kampin ‘Berlin’ në Sjenicë. Foto: Imrana Kapetanovic.
Pjesa më e madhe e të rinjve të ‘Berlinit’ nisen drejt fushave të sportit në orët e pasditës. Ferhadi thotë se ky është i vetmi aktivitet me të cilin merren gjatë ditës. Pjesën tjetër të ditës e kalojnë duke mos bërë asgjë.
E kuptojmë se ‘Berlini’ është në fakt hotel privat, pronari i të cilit ka nënshkruar kontratë me Komunën, e cila ka kontratë me Komisariatin për Refugjatë dhe Migrim.
Në korrik ishin 264 persona në dy qendrat e Sjenicës, por në shtator ky numër ra në 173.
Përveç të rinjve dhe djemve të cilët kanë udhëtuar të vetëm, të gjithë tani jetojnë në ndërtesat në të cilat dikur operonte menaxhmenti i ish-fabrikës së tekstilit ‘Vesna’. 44 përqind të banorëve të kësaj qendre janë fëmijë. Shumica kanë ardhur nga Afganistani, Iraku, Siria dhe Pakistani.
Më shumë se 200 refugjatë do ta presin dimrin në kampet e Sjenicës. Foto: Imrana Kapetanovic.
Në ‘Vesna’ refugjatët strehohen në dhoma të cilat dikur përdoreshin si zyre. Të vetmet orendi, përveç dollapave të vjetër, janë shtretërit e hekurt dhe dyshekët që shtrihen mbi to. Të gjitha dhomat janë shumë të vogla për numrin e njerëzve që janë brenda, dhe në disa raste janë më shumë se 10 njerëz në dhomë.
Privatësia nuk ekziston në dhomat e qendrës në Sjenicë, por disa përpiqen ta sigurojnë të paktën një pjesë të hapësirës për vete duke ndërtuar “mure” me batanije të leshta. Foto: Imrana Kapetanovic.
Në përpjekje për ta gjetur të paktën një fije privatësie, në disa dhoma shtretërit janë ndarë me batanije të shëmtuara të leshta. Të gjitha dhomat janë tepër të nxehta. Të zihet fryma brenda. Nuk ka hapësirë, përveçse për gjërat elementare.
Përballje me traumën
Galia dhe katër fëmijët e saj jetojnë në njërën prej ish-zyreve të ‘Vesnas’. Vajza më e madhe, Sanaa, është 11-vjeçare dhe shërben si përkthyese për pothuajse krejt kampin. Ajo thotë se e ka mësuar anglishtën gjatë rrugës. Për një vit ata kanë udhëtuar drejt një vendi që do të ishte i mirë për familjen e saj – Sanxhaku nuk është vend i tillë.
Kjo familje vjen nga Halepi. Ata u larguan me një karavan kur u bombardua qyteti i tyre. Në atë kohë ishin tetë anëtarë, por një bombë ra afër tyre dhe e vrau babain dhe foshnjen të cilën ishte duke e mbajtur në duart e tij.
Galia ende nuk është ballafaquar me humbjen e bashkëshortit. As që ka pasur kohë për ta bërë këtë. Pasi ikën nga Halepi, ajo u detyrua ta gjejë rrugën për në Turqi, e vetme me katër fëmijë, e pastaj ta kalonte detin për të shkuar në Greqi. Ata ecën 11 ditë pa u ndalur për të arritur në Beograd. Gjatë rrugës, djali më i vogël i saj u rrëzua dhe e lëndoi syrin.
Ata përfunduan në ‘Vesna’, pa para dhe krejtësisht të humbur. Derisa ne përpiqemi të flasim me të për kushtet e jetesës, ajo vetëm do që ne t’i shohim fotografitë e foshnjes dhe të bashkëshortit të saj, të cilët i kishte humbur. Siç duket këto fotografi janë gjërat më të vlefshme që i ka në telefon.
Sanaa dhe familja e saj udhëtuan nga Halepi dhe përfunduan në një dhomë të vogël në qendrën ‘Vesna’. Foto: Imrana Kapetanovic.
Sanaa i përkthen fjalët e nënës së saj, e cila thotë se njerëzit në Sjenicë janë të mirë, por se ky nuk është vend për të jetuar: “Ushqimi nuk është i mirë, dhe nuk kemi para për të blerë sende. Dhe kur i blejmë, menaxhmenti nuk na lejon t’i marrim në dhoma për të zier këtu brenda. Për dy muaj nuk na kanë dhënë shamponë e detergjent”, tha Galia nëpërmjet ‘përkthyeses’ së saj, duke shtuar se mungon edhe qumështi për fëmijë, dhe se qumështi që u jepet është i përzier me ujë.
Edhe njerëzit që banojnë në dhomat e tjera i përsërisin po këto fjalë. Ata thonë se depotë janë të mbushura por menaxhmenti nuk dëshiron t’i ndajë donacionet me ta.
Në një dyqan aty afër ku blejnë ata që kanë para, disa na thonë se në javët e fundit kanë vërejtur se njerëzit të cilët qëndrojnë në kampe kanë ardhur për të blerë detergjent e shamponë. “Kemi menduar se ata janë furnizuar me to. Pamë kamionë të cilët erdhën për t’i sjellur këto gjëra, por me sa duket nuk është kështu”, tha zonja e cila punonte në dyqan. Ajo nuk deshi ta tregonte emrin e saj, por ishte e hapur për të biseduar.
Edhe pse nuk i flet gjuhët e banorëve të kampit, ata megjithatë po arrijnë të kuptohen me njëri-tjetrin. Ajo tashmë i ka mësuar preferencat e tyre. Jemi të ulur në një oborr të vogël pranë dyqanit dhe vjen një grua e re. “Kësaj i pëlqen Pepsi. Nuk e shesim në dyqan, por shkojmë e marrim për të dhe e mbajmë në frigorifer”, na tregon ajo.
Ajo gjithashtu thotë se e vërejtën se u mungojnë detergjentët në dyqan, kështu që e morën një lloj që nuk është i kualitetit të dobët dhe që është financiarisht i përballueshëm për fqinjët e parë të tyre, të cilët shpeshherë u blejnë produktet.
Ivan Mishkoviq, zëdhëns për Komisariatin Serb për Refugjatë dhe Migrim, i hedh poshtë të gjitha akuzat për shpërndarje joadekuate të furnizimeve: “Sa i përket ankesave, ato nuk janë të vërteta. Nga buxheti i Republikës së Serbisë dhe nga donacionet, ne i mbulojmë nevojat e lartpërmendura të emigrantëve. Numri i emigrantëve është i madh, dhe prandaj edhe nevojat e tyre janë të mëdha”.
Akuza për korrupsion
Hyrja në kampin ‘Vesna’ është e mbuluar me fustanë të larë. Menaxhmenti nuk ka vendosur konopë për t’i tharë teshat, dhe kështu fustanët duhet t’i varin në telat e rrethojave të kampit. Refugjatët na thonë se nuk kanë rroba të verës. Këtë e vërejtëm edhe vetë. Pjesa më e madhe e banorëve kanë maica me mëngë të gjata dhe rroba të ngrohta, edhe pse temperatura është mbi 35 gradë.
Disa furnizime po arrijnë deri në kamp, por ka ankesa rreth shpërndarjes së tyre. Foto: Imrana Kapetanovic.
Një aktivist i Nismës së të Rinjve të Tutinit (Tutin Youth Initiative), Mehdija Medoviq, thotë se ka probleme edhe me shpërndarjen e donacioneve në kampin Tutin. Me muaj të tërë ata kanë punuar me fëmijët në këtë kamp, duke i mësuar serbisht dhe anglisht, dhe duke bërë aktivitete të ndryshme, jo vetëm për fëmijët, por edhe për banorët e tjerë të qendrës. Ai thotë gjithashtu se shumë njerëz të cilët jetojnë në kamp janë ankuar se nuk marrin donacione sa duhet.
Medoviq pretendon se vetë i ka vizituar depotë ku mbahen donacionet dhe është ankuar disa herë. Rezultati përfundimtar ishte që iu mohua qasja në qendër.
“Besoj se disa gjëra nga depoja do të përfundojnë diku tjetër sepse nuk iu shpërndanë njerëzve”, pretendon Medoviq. “Prandaj disa organizata kanë dhënë ndihmën e tyre për njerëzit këtu si donacion direkt”.
Disa burime kanë drejtuar akuza për korrupsion, shperfillje të njerëzve që strehohen në qendrat e Sanxhakut ose raste kur disa njerëz kanë paguar për të pasur kushte pak më të mira brenda kampit, por askush nuk ka dashur të flasë publikisht për këtë, dhe nuk kemi parë dokumente të cilat i dëshmojnë këto akuza.
Disa refugjatë kanë banuar në kampin e Tutinit për më shumë se një vit, me kushte minimale të jetesës. Foto: Imrana Kapetanovic.
Megjithatë, i qartë është fakti se qëndrimet e qytetarëve të Sanxhakut ndaj refugjatëve janë shumë më ndryshe se qëndrimet e menaxhmentit të qendrave.
Së shpejti do të hapet një qendër e re për refugjatë afër Tutinit, pak më larg se qendra ekzistuese. Megjithatë, Sanxhaku nuk është zgjidhje për asnjërin nga personat të cilët aktualisht gjenden në qendrat të cilat i vizituam. Refugjatët dhe emigrantët theksuan përsëri se duan të largohen nga Sanxhaku dhe nga Serbia; nganjëherë flasin për këtë me shumë dëshpërim.
Kur e nisën udhëtimin para shumë kohe, ëndërruan për një vend më të mirë; në Ballkan, ata ndihen si robër.
Edhe një dimër po afrohet, ndërsa kushtet në të cilat banojnë njerëzit në Tutin dhe Sjenicë janë çnjerëzore, si në pjesën më të madhe të qendrave në Serbi ashtu edhe në rrugën e ashtuquajtur të Ballkanit. Tani për tani, Europa mbetet e mbyllur për këta njerëz, dhe është vështirë ta parashikojmë të ardhmen.K
