Duartrokitjet e parreshtura dhe entuziazmi i zjarrtë i babait tim, më zgjuan herët në mëngjesin e 25 marsit të vitit 1999. Hodha sytë televizorit dhe e kuptova ngazëllimin tij. Gjatë natës, avionët e NATO-s kishin filluar bombardimet kundër Republikës Federale të Jugosllavisë. Kërceva dhe i përqafova fort babain dhe nënën time. Nuk isha vetëm unë, një 10 vjeçar naiv, i mbushur me shpresë; të gjithë menduam se përfundimi i luftës ishte vetëm çështje ditësh, e që kohërat e vështira pothuajse mbaruan.

Shpejt u dëshmua se ishim gabim. Vetëm pas dy ditësh, një valë e të shpërngulurve nga shtëpitë e tyre zbarkuan në fshatin tonë. Njerëz të deportuar, përfshirë këtu edhe anëtarë të familjes sonë, trokitën në dyert tona për strehim.

Pas bombardimeve të para të NATO-s, hakmarrja e forcave serbe kundër popullatës civile ishte brutale. Dëbimi i familjarëve tanë nga shtëpitë e tyre na frikësoi pa masë të gjithëve. Vetëm dy muaj më parë, kishim dëgjuar për masakrën e tmerrshme të Reçakut (pak kilometra larg shtëpisë sonë), ku më shumë se 45 civilë u masakruan nga forcat serbe. E gjithë kjo, edhe më tutje shtoi ankthin tonë. Të rriturit bënin roje gjatë netëve, të frikësuar nga ndonjë sulm i papritur. Qëndronim të veshur kur shkonim në shtrat që të siguroheshim se ishim të gatshëm për të ikur në çdo kohë.

Vetëm tre ditë pasi pranuam refugjatët, isha duke luajtur futboll në kopsht me fëmijët e tjerë, kur loja jonë u ndërpre nga klithmat dëshpëruese që kumbonin në të gjithë lagjen. Na thanë që të hidheshim nxitimthi në një kamion në oborr. Tankset serbe po afroheshin.

Shpejt e shpejt hipem të gjithë. Emrat tanë u thirrën shumë herë për t’u siguruar që të gjithë ishim aty ku duhej te ishim. Një person mungonte; gjyshi im 80-vjeçar. Pritja e tij u bë e padurueshme. Zemra më rrihte fort. Në hyrje të shtëpisë, pa i’u bërë aspak vonë, ai pyeste vëllaun tim të madh, Fazliun se cilat këpucë ti mbathte — ato që i kishte blerë në Ferizaj apo tjerat në Shkup?

Në kamion, fëmijët e vegjël dukej sikur po bënin garë se cili mund të qajë më shumë, dhe ngadalësia e gjyshit tim kishte zemëruar një tjetër të afërm të moshës së tij i cili ishte mërzitur duke pritur. Ai u ngrit dhe bërtiti “Fazli! Lëre! Ai është plak. E gjithë turma në kamion reaguam. “Oh, e ti nuk je plak?’’

Në çdo moment, kjo komedi e pavetëdijshme mund të ishte kthyer në tragjedi. Por më në fund, gjyshi im u bashkua me ne, duke hipur në njërën nga makinat që po ndiqte kamionin tonë, në një kolonë të mjeteve që po braktiste fshatin. Lagjja u boshatis për pak minuta, me njerëz që vozisnin si të çmendur dhe të tjerë që vraponin në këmbë e ngjiteshin në cilindo mjet që mundeshin. Ngasja e shpejtë la një grumbull të madh pluhuri mbrapa nesh, sikur aksidentalisht donte të sinjalizonte forcat Serbe — gjurmët e presë që duhej t’i ndiqnin.

Qyteti i radhës

Pas pak arritëm në fshatin e afërt Vojnoc, ku për pak përjetuam ndjenjën e ikjes dhe lirimit. Kishim udhëtuar vetëm disa kilometra (disa ditë më vonë, kur u ngjita në një lis, pashë çatinë e shtëpisë sime) por tankset e forcave serbe e kishin okupuar fshatin tonë. Nuk mund të ktheheshim më. Sa afër shtëpisë, e sa larg në të njejtën kohë.

Gjatë javës, pothuajse kishim harruar për bombardimet e NATO-s; dhe vetëm atëherë vërtetë e kuptuam çmimin e lartë që po paguanim për sulmet e NATO-s. Ishim të përkrahur nga ajri, por të pambrojtur në tokë. Shpresë dhe frikë në të njëjtën kohë.

Në Vojnoc, familja ime ishte strehuar nga një çift i vjetër, djemtë e të cilëve kishin emigruar në Gjermani. Më shumë se 30 prej nesh kishim zënë vend në shtëpinë e tyre. Çifti i moshuar ishin mikpritës të jashtëzakonshëm. Solidariteti dhe bujaria e tyre ndaj aq shumë mysafirëve ishte mbreslënëse.

Sidoqoftë, ne lamë shtëpitë tona duarthatë, dhe ushqimi filloi të bëhej shqetësim serioz. Shujtë për ne u bë një copë bukë e sheqerosur. Uria rritej edhe më shumë kur e dinim se na ndanin vetëm pak kilometra nga frigoriferi i shtëpisë tonë, që ishte përplot me ushqim.

Një ditë, zbulova një thes me molla të thata që ishte fshehur në dhomën e gjumit. E pyeta zonjën e moshuar nëse mund të merrja çdo ditë nga një grusht nga to. Me ëmbëlsi më tha po, por me kusht që mos t’i tregoja fëmijëve të tjerë, përndryshe thesi me molla të thara shpejtë do të zbrazej. E mbajta fshehtësinë me fanatizëm, dhe çdo ditë mbushja xhepat me molla, e pastaj largohesha vjedhurazi nga shtëpia dhe shkoja afër lumit që t’i haja ato.

Mungesa e ushqimit nuk ishte i vetmi shqetësim për ne. Çdo natë, njerëzit bënin roje në mos tankset serbe do të suleshin në drejtimin tonë. Veshët tanë gjithmonë prisnin të dëgjonin në çdo çast zhurmën e tingullit të tmerrshëm të zingjirëve që krijonin tanket kur godisnin asfaltin. Kishte njerëz që shpresonin që NATO-ja të mos bombardonte rajonin tonë, të frikësuar se kjo do të nxiste hakmarrje të forcave serbe ndaj nesh.

Të qenurit refugjatë

Pas 20 ditësh, humbëm shpresën se do të ktheheshim më në shtëpitë tona. Uria dhe ankthi i përditshëm i të jetuarit nën frikë, detyroi të gjithë familjen e gjerë të shqyrtojë mundësinë e shpërnguljes në kampet e refugjatëve në Maqedoni. Vojnoci ishte vërshuar nga njerëz të shpërngulur nga gjitha anët, por një pjesë e madhe filloi të rishpërngulet. Çdo ditë e më shumë, banorët e të ardhurit largoheshin. Shumica e të afërmve tanë tashmë kishin rrugëtuar për në Maqedoni.

Prindërit, gjyshja, dy motrat dhe dy vëllezërit e mi, së bashku me gruan e axhës tim dhe katër fëmijët e saj, më në fund vendosëm që të shpërnguleshim për në Maqedoni. Një ditë më parë, gjyshi im, gruaja e axhës tjetër dhe tre fëmijët e saj, tashmë kishin kaluar kufirin. Xhaxhai im kishte mbetur në Kosovë për të luftuar së bashku me pjesëtarët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK). Të rriturit u dakorduan që të ndanin familjen tonë në dy grupe. E bënë këtë ndarje me idenë që të rrisnin mundësinë e shpëtimit të një pjesë të familjes, të paktën.

Ditën që u larguam, po binte shi parreshtur. Numri i njerëzve që po prisnin në stacionin e trenit ishte dyfish më i madh sesa kapaciteti i trenit. Grumbulli i madh i njerëzve e shtoi edhe më tej padurimin, gjë që shkaktoi pakënaqësi, se kush do të zinte vend në tren e kush duhet të kthehej mbrapa, për të shpresuar shpërnguljen ndonjë tjetër ditë.

Pas disa orësh, arritëm në kufi. Pritëm aty me orë të tëra në një shi që s’dinte të pushonte, kokën ulur dhe tërësisht të heshtur. Babai na qortoi që të mos bënim ndonjë gjë që do të acaronte policinë, pasi që edhe për arsyet më banale, policia po hiqte nga radhët njerëz dhe po i kthente mbrapa. Askush nuk e dinte se ku dërgoheshin më pas. Nuk po mund të dalloja nëse njerëzit po qanin, apo ishte shiu i papushim që përshkonte fytyrat e tyre.

Më në fund, gjysma e familjes i’a dolën të kalonin kufirin, por dy motrat e mia më të vjetra se unë, Sadberja 19 vjeçe dhe Imranja 18, së bashku me babain tim, pa shpjegim mbetën me turmën tjetër në Kosovë. Megjithë lehtësimin pasi që kaluam kufirin, nëna ime insistonte me ngulm që nuk do të vazhdonte më tej pa ta. Ajo u nis drejt turmës që gjendej në anën tjetër të kufirit, duke më lënë mua dhe vëllaun tim me të afërmit tjerë. “Nuk shkoj askund pa ta’’, tha ajo. Në atë çast sikur kuptova se çfarë është në gjendje të bëjë një nënë për fëmijët e saj.

Fatmirësisht, policia tregoi pak mëshirë dhe liroi edhe një grup tjetër të turmës, përfshirë këtu babain dhe dy motrat e mia. U ribashkuam të gjithë përsëri dhe tashmë po prisnim autobusët që do të na dërgonin në Stankovec II, një kamp refugjatësh i rrethuar me tela me gjemba. Posa zbritëm nga autobusi, të dy vëllezërit e mi u alivanosën. Mjekët reaguan shpejtë, dhe i dërguan në spitalet e improvizuara. Vullnetarë të ndryshëm të angazhuar na shoqëruan për në tenda.

Kështu pra, po ndanim një tendë gjigante me 70 njerëz tjerë të panjohur, dhe sikur filluam të adaptoheshim me jetën e re — një jetë me ushqim të bollshëm dhe pa frikë. Vëllezërit e mi, më në fund na u bashkangjitën në tendë. Njërin prej tyre e kishin shpërblyer me veshje sportive. E xhelozova aq shumë sa sikur ta dija shpërblimin do të isha shtirur se më kishte rënë edhe mua të fikët.

Shumë shpejtë fillova ta pëlqeja jetën në kamp. U takova me disa shokë të shkollës dhe me djalin e hallës sime, Visarin. Luanim futboll, mbanim orë të gjuhës angleze për herë të parë, dhe lirshëm vraponim e sorollateshim nëpër secilën skutë të kampit. Nganjëherë ishte e vështirë të gjeje tendën tënde, meqë me qindra të tilla shtriheshin anembanë kodrës.

Në anën tjetër shpresa për tu kthyer në shtëpi dhe për tu ribashkuar me axhën tim dukej e largët. Ndiqnim lajmet dhe mësonim se bombardimet po vazhdonin. Të gjithë flisnin për intervenimin e NATO-s me forca tokësore.

Dy muaj më vonë, më 10 qershor, po përshëndesnim kolonën e trupave të NATO-s, të cilët po lëviznin drejt kufirit me Kosovën. Ata po përgatiteshin që të hyjnë në territorin e Kosovës për të filluar zbatimin e marrëveshjes së nënshkruar. Një pamje e tillë na inkurajoi duke na mbushur me besim që së shpejti do të rikthehemi në shtëpitë tona.

Megjithatë, familja ime mbeti me statusin e refugjatit edhe për një kohë më të gjatë. Nga Shkupi, fluturuam për në Danimarkë që të fillonim një jetë të re, por vitin tjetër vendosëm që të ktheheshim përsëri në Kosovë. Kthimi ishte tejet emocional. Rruga nga aeroporti i Prishtinës deri në shtëpi ishte mbushur me postblloqe ushtarake. Të tilla pika ushtarake gjithmonë nënkuptonin frikën për ne. Por këtë herë ishte ndryshe, pasi ushtarët e NATO-s, po na përshëndesnin me shenjën V të gishtrinjëve, dhe po në të njejtën mënyrë u’a kthenim edhe unë me vëllaun tim. Ne me të vërtetë po jetonim fitoren.K

Ilustrimet: Tadi.