Në një pasdite të kësaj vere, Vjosa, përkulur midis rafteve të supermarketit ku punon, po radhiste kavanoza bizelesh në një raft metalik, kur një çift i ri me foshnjën në karrocë u ndalën për një çast. Teksa ata përshpërisnin mes vete se cili kavanoz u duhej, foshnja zgjati duart drejt rafteve për ta kapur kavanozin, ndërsa prindërit qeshnin të argëtuar nga skena. Vjosa u drejtua, fshiu duart në uniformë dhe i ndoqi me sy. Pastaj u kthye nga unë dhe tha: “Kur i sheh prindërit qysh sillen me bebën, me krejt atë dashni, si munesh mos me pyetë se qysh mundet një prind me ia ba fëmijës së vet atë që prindërit e mi ma kanë ba mu?”

Disa javë më parë, Vjosa më kishte çuar në periferi të kryeqytetit, te shtëpia ku ishte rritur. Rruga ishte tipike për lagjet e rrethinës, me asfalt të pluhurosur, tela të ngatërruar të rrymës, porta të larta prej hekuri që fshihnin shtëpitë pas tyre. Vjosa bëri me dorë nga një dritare e ngushtë në katin e dytë dhe tha: “Ajo është dritarja”. 

Përmes po asaj dritareje para katër vitesh, ajo u arratis, kur prindërit, të vendosur ta martonin me një burrë që ajo nuk e kishte zgjedhur e nuk e donte, e mbajtën të mbyllur për ditë të tëra në dhomë. Vjosa, aso kohe 20 vjeçe, arriti të shpëtonte me ndihmën e motrave. Më e vogla e nxori fshehurazi në mesnatë, ndërsa e madhja mori pjesë në plan, por e detyroi të betohej se nuk do t’i tregonte askujt. Zbulimi i rolit të saj në këtë plan mund t’ia rrezikonte martesën, sepse familja e bashkëshortit do ta përdorte si pretekst për ta nënçmuar në shtëpinë ku ajo jetonte.

Sot Vjosa jeton me të dashurën e saj në Prishtinë, në një banesë njëdhomëshe, me pamje nga stacioni i autobusëve. Ajo punon me orë të tëra në një supermarket, larg prej shtëpisë së familjes. Prindërit nuk janë përpjekur kurrë ta vizitojnë. Babai ka shkëputur çdo kontakt, ndërsa e ëma herë pas here i dërgon ndonjë mesazh të shkurtër, të kujdesshëm, por duke mos e ftuar kurrë në shtëpi.

Megjithatë, Vjosa thotë se ndonjëherë ndihet me fat. Ajo beson se pamja e saj e zakonshme, e veshur me xhinse, një bluzë të thjeshtë, flokë të gjata, një pamje që sipas saj “nuk tërheq vëmendje”, e ka ndihmuar ta sigurojë punën në një rrjet të njohur supermarketesh.

“Me ditë ata për mu…”, thotë me ironi Vjosa, duke hamendësuar se a do ta kishin marrë në punë, po të dinin për orientimin e saj seksual. Kjo i ka dhënë asaj dhe partneres një mbështetje të vogël, mjaftueshëm sa për të paguar qiranë, për të blerë gjëra ushqimore dhe, mbi të gjitha, ia ka mundësuar Vjosës që të mos kthehet kurrë më në shtëpinë e prindërve.

Për shumë persona queer në Kosovë, një mundësi e tillë nuk ekziston. Plot prej tyre, që përjetojnë dhunë nga familjet e tyre rrallëherë gjejnë rrugëdalje. Në vend nuk ka asnjë strehimore, qoftë komunale apo shtetërore, që iu kushtohet personave queer që kanë përjetuar ose përjetojnë dhunë në familje. Të rinjtë e të rejat, që largohen nga shtëpitë e tyre, shpesh ikin pa para, pa punë dhe pa një vend të sigurt ku të shkojnë. Për të miturit e të miturat, shpesh nuk ka as mundësi ikjeje. Institucionet e para që duhet të ndërhyjnë, si policia dhe punëtorët socialë, shpesh dështojnë ose mbyllin sytë, herë nga mosdija, herë nga paragjykimi. Dhe kështu rrethi ngushtohet, duke i lënë shumë prej tyre të kthehen sërish në të njëjtat shtëpi që i kanë vënë në rrezik, madje edhe për jetë.

Martesa të detyrueshme, dhunë fizike dhe linçime

Përgjatë disa muajve, përveç me Vjosën, K2.0 bisedoi edhe me disa individë queer — të cilët në këtë artikull nuk identifikohen me emrat e tyre të vërtetë — si dhe me aktivistë queer. Këto biseda nxorën në pah një model të dhunës familjare që është njëkohësisht i njohur dhe i dhimbshëm. Në shumë familje në Kosovë, apo kudo, veçanërisht ato të rrënjosura në tradita patriarkale e konservatore, një fëmijë queer nuk shihet si dikush që po rritet e po e gjen veten, por si një çarje në trajektoren jetësore që pritet prej fëmijës, një përthyerje në të ardhmen e imagjinuar të familjes. Në këtë logjikë, identiteti queer nuk është thjesht një e vërtetë personale, por një kërcënim për nderin e familjes, për të ardhmen e martesave heteroseksuale, për sigurimin e trashëgimtarëve dhe për fasadën para fqinjëve dhe të afërmve. Në këtë presion social lind edhe dhuna. Zakonisht janë burrat e familjes – baballarët dhe vëllezërit – ata që e ushtrojnë, megjithëse nuk mungojnë as rastet kur e njëjta vjen nga nëna apo motrat.

“Pritshmëritë për martesë, riprodhim dhe madje të pasurit nipa e mbesa janë aq thellë të ngulitura në identitetin familjar, saqë çdo devijim duket si tradhti”, tha Genci, një aktivist queer.

“Dhuna fillimisht është psikologjike dhe nis në momentin kur fëmija queer fillon të sillet ashtu siç ndihet”, vazhdoi Dorina, aktiviste queer dhe shoqe e Gencit. “Më pas ajo ashpërsohet dhe mund të kthehet në dhunë fizike, kur personi queer, tashmë i rritur, shpreh haptas në familje orientimin seksual ose identitetin e tij/e saj gjinor”.

Dhuna psikologjike shpesh nis herët, në formën e asaj që në sociologji quhet policim i gjinisë. Në rastin e fëmijëve, ky koncept i referohet mënyrës se si shoqëria, veçanërisht familja, mbikëqyr dhe përpiqet të korrigjojë sjelljet e tyre për t’i mbajtur ata brenda kufijve të normave gjinore. Djemtë qortohen nëse shfaqin butësi ose tipare të konsideruara gjerësisht si feminine, apo kur luajnë me kukulla në vend të veturave. Vajzat kritikohen për mënyrën si vishen, nëse kalojnë shumë kohë jashtë shtëpisë duke luajtur, apo sidomos në rastet kur shoqërohen me djem, sepse kjo shihet si rrezik për të ashtuquajturin nderin e familjes. 

Ajo që mund të duket si vërejtje e vogël, e përsëritur ditë pas dite, shndërrohet në një mekanizëm të fuqishëm kontrolli, që i disiplinon fëmijët jo vetëm se çfarë është e pranueshme për gjininë e tyre, por edhe çfarë duhet të fshehin për të mos u ndëshkuar.

Kur ishte e vogël, Vjosa nuk kujton të ketë pasur ndonjë tipar që do ta tregonte orientimin e saj seksual, siç ndodh shpesh pasi orientimi seksual nuk ka ndonjë dukje të caktuar. Ishte thjesht e gjallë dhe kokëfortë, duke vrapuar e luajtur, tipare që ajo i përshkruan “pak si djalë”, si shumica e vajzave të vogla, diçka që, në fillim, edhe babai i saj e shihte me sy të mirë. Por gjithçka ndryshoi kur ajo hyri në adoleshencë. E njëjta kokëfortësi që dikur i pëlqente, filloi t’i dukej si sfidë, sidomos në rastet kur Vjosa nisi t’i sfidonte zëshëm normat që e trondisnin familjen: se nuk do të martohej kurrë me një burrë.

“Në kontekste të fuqishme patriarkale, seksualiteti apo shprehja gjinore e një fëmije shihet si pasqyrim i nderit të familjes”, tha Blert Morina, drejtor në organizatën për të drejtat LGBTQ+ Qendra per Liri dhe Barazi (CEL). “Edhe korrigjime të vogla, si t’u thuash djemve të mos bëjnë punët e shtëpisë, ose vajzave të mos sillen ‘si djem’, janë forma disiplinimi për t’i kthyer fëmijët brenda roleve gjinore që familja beson se ruajnë reputacionin e saj”.

Morina e përshkruan frikën e prindërve si diçka që nuk kufizohet brenda mureve të shtëpisë. Nuk është vetëm ajo që ndodh brenda dhomave të tyre çfarë i shqetëson, por edhe ajo që mund të përçohet jashtë; pëshpëritjet e fqinjëve, gjykimet e të afërmve, sytë kureshtarë të lagjes. Në mjedise ku fjala e tjetrit bart peshë të madhe, çdo sjellje e fëmijës që del jashtë normës shihet si rrezik për të gjithë familjen.

“Edhe për të shmangur turpin disa prindër reagojnë me dhunë ndaj fëmijëve të tyre, duke u përpjekur ta shtypin çdo shenjë të dukshme tek fëmijët queer”, tha ai.

Aktivistët tregojnë se prindërit, të kapluar nga frika ose turpi, në disa raste ende i dërgojnë fëmijët e tyre queer te psikiatri/ja, një praktikë më e përhapur në të kaluarën, me bindjen se terapia mund të ndryshojë identitetin e tyre seksual e gjinor, ose, siç e perceptojnë gabimisht, ta korrigjojë atë. Më shpesh, ata drejtohen te prijësit fetarë, duke besuar se lutjet dhe ritualet mund ta ndryshojnë identitetin e fëmijëve të tyre. 

Në fakt, për pjesën më të madhe të historisë moderne, të qenit queer nuk është parë si identitet, por si diagnozë dhe anomali. Deri në vitin 1990, edhe Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH) e klasifikonte homoseksualitetin si sëmundje mendore. Pas heqjes nga klasifikimet zyrtare, shoqatat profesionale të psikiatërve dhe psikologëve në vende të ndryshme të botës filluan të nxjerrnin udhëzime që afirmonin identitetet queer dhe dënonin ashpër terapitë e konvertimit.

Vitet që pasuan u karakterizuan nga një valë ligjesh kundër diskriminimit në shkolla, vende të punës dhe shërbime publike, ndërsa fushatat ndërkombëtare për të drejtat e njeriut e futën gjuhën e barazisë në politikën botërore. Shumë shtete legalizuan martesat mes të njëjtit seks dhe hapën rrugën për të drejtën e adoptimit, duke e zhvendosur perceptimin publik nga patologjia drejt barazisë ligjore dhe dinjitetit njerëzor. Në Kosovë, si edhe gjetkë, jehonat e atij patologjizimi mbeten të pranishme në familjet që ende e shohin orientimin seksual dhe identitetin gjinor si diçka që duhet “shëruar”.

Vjosa nuk u kishte treguar kurrë prindërve se ishte lesbike dhe nuk e dinte saktësisht çfarë mendonin ata për të. Mirëpo, ishte e qartë ishte se atyre nuk u pëlqente vendimi i saj për të mos u martuar kurrë me një burrë. Në një moment, ata madje u përpoqën ta çonin te një hoxhë, duke besuar se lutjet e tij do ta bënin të ndryshonte mendje. Megjithatë, ajo rezistoi, duke u thënë se do ta ofendonte hoxhën nëse e detyronin të shkonte, duke bërë që prindërit të heqnin dorë.

Vjosa për pak i shpëtoi edhe martesës së detyruar. Aktivistët dhe individët queer tregojnë se deri para një dekade, përpjekje të tilla ishin edhe më të zakonshme në Kosovë, sidomos në vitet kur pakkush mund ta imagjinonte një alternativë tjetër dhe shpesh ishin të pamundura për t’u shmangur.

“Shumë persona LGBTQ+ në të kaluarën u martuan thjesht sepse nuk shihnin rrugë tjetër”, tha Arbër Nuhiu, drejtor në Qendrën për Zhvillimin e Grupeve Shoqërore (CSGD), organizatë për të drejtat LGBTQ+. “Martesa, atëherë, bëhej mënyra më e shpejtë për ta ‘rregulluar problemin’. Për disa, ajo ishte kompromis i hidhur, një mënyrë për të shmangur përballjen e hapur me rrethin dhe turpin publik. Për të tjerë, martesa e detyruar ishte dhunë e madhe”.

Për gratë queer, goditja shpesh është e dyfishtë, sepse martesat e detyruara për to përcillen me dhunën me bazë gjinore, duke e bërë përvojën edhe më të dhimbshme e traumatike. Brenda komunitetit tregohen rrëfime të grave që kanë hyrë në martesa të padëshiruara dhe që më pas janë përdhunuar nga burrat me të cilët u martuan pa dëshirën e tyre. 

Edhe pse martesat e detyruara ende mbeten një formë dhune ndaj personave queer, aktivistët thonë se sot ato janë më pak të shprehura se në të kaluarën. Mosha e martesës është shtyrë, është bërë më e pranueshme të vonohet dhe disa të rinj queer arrijnë të fitojnë kohë duke u arsyetuar se “nuk janë ende gati”. Por aktivistët shqetësohen sa herë përballen me raste të reja, sepse mbeten shembuj të ashpër të dhunës familjare.

Kur aktivistët dhe individët queer reflektojnë rreth historive të dhunës familjare me të cilat janë përballur, mes tyre ekziston një pajtim i përhapur se vajzat dhe gratë transgjinore janë më të rrezikuarat dhe përjetojnë më shpesh forma të rënda të dhunës fizike. Për grupet e tjera, mendimet janë ndryshe. Disa aktivistë besojnë se pas grave transgjinore, janë lesbiket ato që përjetojnë më shumë dhunë, ndërsa të tjerë mendojnë se janë burrat gej.

Burrat transgjinorë, nga ana tjetër, perceptohen si më të mbrojtur. Aktivistët theksojnë se kjo lidhet me mënyrën si funksionon logjika patriarkale. Familjet, në përgjithësi, e kanë më të lehtë ta pranojnë idenë që vajzat e tyre të identifikohen si djem e burra, sesa e kundërta. Kjo mund të shpjegojë pjesërisht se përse në Kosovë janë burrat transgjinorë ata që dalin publikisht më herët, e madje hyjnë në ballafaqime të hapura me institucionet shtetërore, sepse deri diku gëzojnë njëlloj përkrahjeje familjare. 

“Ne vazhdojmë ta matim fuqinë e familjes përmes burrave”, tha Blert Morina, nga organizata CEL. “Ndërkohë, gratë transgjinore shkaktojnë tronditjen më të madhe, sepse për familjet dhe shoqërinë patriarkale ideja e një ‘burri’ që bëhet ‘grua’ është dyfish më e papranueshme, një sfidë e drejtpërdrejtë ndaj autoritetit të familjes”.

Vetë Morina është ndër burrat e parë transgjinorë që ka dalë publikisht, duke theksuar vazhdimisht përkrahjen që ka marrë nga familja, dhe njëkohësisht ka sfiduar ligjërisht shtetin duke kërkuar ndryshimin e emrit dhe shënuesit gjinor në dokumentat e identifikimit.

Rreziku i dhunës fizike ndaj vajzave dhe grave transgjinore, por edhe ndaj individëve të tjerë queer, zakonisht rritet në momentin kur dyshimet e prindërve për identitetin seksual dhe gjinor të fëmijëve kthehen në siguri të plotë. Ajo që nis si presion psikologjik shpesh përshkallëzon në dhunë të hapur atëherë kur fëmijët refuzojnë kërkesat e prindërve dhe i kundërshtojnë ata drejtpërdrejt.

“Sa më shumë përballje, aq më shumë dhunë fizike”, tha Dorina, aktiviste queer.

Aktivistët dhe individët LGBTQ+ shprehen se rastet e dhunës fizike janë më të shpeshta në zonat rurale dhe në qytetet e vogla, ku ideja e “nderit të familjes” mbetet më e ngurtë dhe autoriteti patriarkal më i pakontestueshëm. Megjithatë, sipas tyre, këtu nuk përjashtohen as familjet në Prishtinë apo ato me status më të lartë socio-ekonomik. 

Aktivistët/et kanë vërejtur se edhe në familjet e kryeqytetit, ku pritshmëritë janë se vetëdijësimi është më i lartë, për shkak të ekspozimit më të madh ndaj lëvizjeve shoqërore, ndodh njëlloj pakti i heshtur. Nuk është pranimi i vërtetë, por një marrëveshje e fshehur për ta ruajtur imazhin publik të familjes. Në këto raste, thonë ata, fëmijët dhe të rinjtë queer nuk përballen domosdoshmërisht me dhunë fizike, por detyrohen ta mbajnë për vete jetën e tyre seksuale apo identitetin gjinor, duke e fshehur atë nga të afërmit dhe shoqëria.

“Fëmijët dhe prindërit bëjnë kompromise për ta ruajtur reputacionin e familjes. Dhuna fizike është më e rrallë, sepse familjet ‘moderne’ nuk mund ta lejojnë [dhunën] pa e dëmtuar imazhin e tyre si të arsimuar”, tha Elena, aktiviste queer. “Por kjo vjen me një kosto. Fëmijët queer për t’ia ruajtur reputacionin familjes së tyre, si intelektuale me status së lartë social, shmangin ekspozimin, shmangin organizatat tona, aktivitetet, madje edhe kafenetë miqësore ndaj personave queer”.

Në raste të tjera, si në Prishtinë ashtu edhe në qytete të tjera, ndonëse dhuna fizike mund të jetë më pak e pranishme, shumë persona queer përballen me përjashtim gradual nga jeta familjare. Fillimisht nuk i ftojnë në ditëlindje, më pas mungojnë thirjet për darka apo mbledhi, derisa një ditë e kuptojnë se këto aktivitete familjare vazhdojnë sikur ata të mos ekzistonin.

“Një ditë thjesht e kupton se çdo gjë planifikohet e bëhet pa ty”, tha Iliri, aktivist queer. “Pranimi kthehet në një formë tjetër përjashtimi”.

Sipas aktivistëve, një tjetër faktor përcaktues për shfaqjen e dhunës familjare ndaj personave queer është aspekti financiar.

Kur një fëmijë queer kontribuon financiarisht, pra sjell para në shtëpi ose ndihmon prindërit, edhe familjet më patriarkale priren ta frenojnë dhunën, ose të paktën ta mbajnë të fshehur. Por kur këta të rinj janë plotësisht të varur ekonomikisht nga familja, rritet rreziku, sepse varësia i bën më të cenueshëm dhe shpesh çon në përshkallëzim të dhunës. Një rast i fundit është ai i një vajze transgjinore të papunë, e cila u sulmua rëndë fizikisht nga vëllezërit, iu mohua e drejta mbi pronën dhe u përzë plotësisht nga shtëpia.

Aktivistët pajtohen se forma më e rëndë e dhunës familjare është përjashtimi i plotë nga shtëpia. Në këtë pikë nuk bëhet më fjalë për presion apo kërcënime të vazhdueshme, por për një akt përfundimtar; fëmijëve, të rinjve, madje edhe atyre më të rritur, u thuhet të largohen dhe të mos kthehen më kurrë.

“Veç i dëbojnë dhe nuk interesohen më kurrë për ta”, tha Morina. “Njoh me dhjetëra raste kur, sapo dikush e konfirmonte orientimin e vet seksual ose identitetin gjinor, familja veç e linçonte”.

Pa strehë, pa mbrojtje

Kur një individ queer dëbohet nga shtëpia, mbetet pa strehë. Në Kosovë nuk ekziston asnjë strehimore që i kushtohet personave LGBTQ+ që janë viktima të dhunës në familje apo formave të tjera të abuzimit. Kjo është një nevojë dhe kërkesë emergjente, të cilën aktivistët për të drejtat e LGBTQ+ e kanë ngritur prej vitesh.

Zakonisht, shumë të mitur dhe të rinj që përjetojnë dhunë nuk kanë zgjidhje tjetër veçse të vazhdojnë të jetojnë me familjarët dhunues, ndërsa aktivistët dhe organizatat civile përpiqen, me kapacitetet e tyre të kufizuara, t’ua gjejnë atyre ndonjë banesë me qira afatshkurtër ose t’u ofrojnë strehim të përkohshëm. Ka pasur raste kur persona të dëbuar nga shtëpia janë detyruar të kalojnë netë të tëra në zyrat e organizatave, si opsioni i vetëm për strehim.

Në raste të rralla vajzat apo gratë queer kanë mundur të strehohen në strehimoret ekzistuese që presin gra viktima të dhunës në familje. Në një rast, të njohur për organizatat, një vajzë transgjinore u pranua, por ajo u përball me mospërfshirje e refuzim nga gratë tjera të strehimores.

Për të përballuar rastet më urgjente, në vitin 2015 organizata CEL arriti një marrëveshje me strehimoren “Streha” në Tiranë, qendra e parë rezidenciale në rajon, e hapur asokohe për personat LGBTQ+ pa strehë. Fillimisht e themeluar si organizatë joqeveritare, me kalimin e viteve “Streha” ka marrë mbështetje në masë të madhe edhe nga shteti.

Që atëherë, qendra ka mbajtur gjithmonë një shtrat të rezervuar për persona nga Kosova, zakonisht duke pritur një individ çdo gjashtë muaj.

Morina nga CEL kujton rastin e parë që u dërgua atje. Ishte një grua lesbike, e martuar me detyrim me një burrë. Pas disa muajsh, ajo ia doli të ikte dhe, disi, gjeti numrin e CEL. Një mëngjes herët, telefonoi nga stacioni i autobusëve duke thënë se nuk kishte ku të shkonte. Aktivistët shkuan dhe e morën me taksi, duke e përcjellur menjëherë për në Tiranë. Pasi kaloi kufirin, nuk u kthye më kurrë në Kosovë.

“Të gjithë ata që na kontaktojnë janë në pozita jashtëzakonisht të vështira, ekonomikisht e fizikisht”, tha Morina. “Dhe pjesa më e rëndë është se ne duhet të vendosim çfarë konsiderohet emergjencë. Është një ndjesi e tmerrshme të detyrohesh të matësh dhimbjen e njerëzve, duke ditur se një strehimore në Kosovë do t’i shpëtonte shumë prej tyre nga kthimi tek dhuna. Paramendo me ndodhë diçka…, por ti ke marrë vendimin mos me dërgu në Tiranë, si do të ndihesh më vonë ”.

Morina kujton një rast kur jeta e një vajze të mitur transgjinore ishte vënë seriozisht në rrezik nga prindërit e saj, saqë ajo kishte frikë se ata mund ta vrisnin. Për shkak se nuk kishte dokumente, ajo nuk mund të dërgohej as në Shqipëri, ndaj aktivistët u detyruan t’i siguronin herë pas here vendbanime të përkohshme.

Për vite me radhë, aktivistët kanë ushtruar presion që institucionet të veprojnë. Morina nga CEL dhe Nuhiu nga CSGD theksojnë se për organizatat LGBTQ+ ka qenë gjithmonë e rëndësishme që strehimoret të mos mbështeteshin vetëm në projekte donatorësh, të cilat mund të ndërpriten papritur, por të sigurohej mbështetja shtetërore. Në vitin 2020, nën udhëheqjen e Shpend Ahmetit, Komuna e Prishtinës ndau 300,000 euro për hapjen e strehimores së parë për personat LGBTQ+. Por me ardhjen e pasardhësit të tij, Përparim Rama, projekti ngeci mes debateve të vazhdueshme mes komunës dhe organizatave, shpesh për çështje elementare, si përcaktimi i vendit ku duhej ndërtuar. 

Vetëm këtë verë, pas presionit të vazhdueshëm të aktivistëve, komuna vuri në dispozicion dy banesa të vogla që do të shërbejnë si strehimore të përkohshme deri në ndërtimin e një objekti të përhershëm. Rama ndërkohë premtoi se ndërtimi do të niste në vjeshtë të këtij viti, pas zgjedhjeve lokale.

“Kjo erdhi vetëm pas presionit të pandërprerë”, tha Nuhiu. “Më në fund u dakorduam për truallin, dhe strehimorja do të ketë dy hyrje: një për të miturit dhe një për të rriturit. Do të përfshijë shërbime nga psikologë, punëtorë socialë, ekspertë ligjorë e avokatë, si dhe programe për aftësim profesional dhe do të funksionojë si strehimore gjysmë e hapur. Por fondet duhet të jenë shumë më të larta se 300 mijë eurot fillestare. Me inflacionin, kjo shumë duhet rritur ndjeshëm”.

Meqenëse lajmi për vendimin u bë i ditur vetëm nga organizatat për të drejtat LGBTQ+, ndërsa jo nga Komuna e Prishtinës, K2.0 kontaktoi komunën për të marrë më shumë hollësi rreth planit për strehimoren, por nuk mori asnjë përgjigje.

Po ashtu, K2.0 kontaktoi edhe Policinë e Kosovës (PK) për të kuptuar se si i trajtojnë rastet e dhunës në familje ndaj personave queer dhe cilat janë përvojat e tyre me viktimat. Deri tani, kërkesa ka mbetur pa përgjigje.

Aktivistët besojnë se vetëm një numër shumë i vogël i individëve queer raportojnë dhunën familjare në polici. Arsyet janë të shumta. Ashtu si shumë fëmijë të tjerë, nuk duan të dalin kundër prindërve, por ndryshe nga të tjerët, ata nuk kanë asnjë alternativë të sigurt se ku të shkojnë nëse kthehen nga stacioni policor. 

“As na nuk mund t’ju themi ‘shkoni raportoni’, kur s’ka as strehimore për ta”, tha Morina.

Në letër, ligjet e Kosovës garantojnë që dhuna në familje ndaj personave queer të trajtohet me seriozitet. Kodi Penal e njeh dhunën në familje si vepër penale më vete. Kur kjo dhunë buron nga urrejtja – për shembull për shkak të orientimit seksual apo identitetit gjinor – ligji e konsideron si rrethanë rënduese, që do të thotë se dënimi duhet të jetë edhe më i rëndë.

Ndërkohë, Ligji për Parandalimin dhe Mbrojtjen nga Dhuna në Familje e njeh komunitetin LGBTQ+ si pjesë të kategorisë së “viktimave të ndjeshme”. Kjo nënkupton se rastet e tyre duhet të trajtohen me përparësi, ndërsa institucionet publike që mbajnë përgjegjësi sipas këtij ligji janë të obliguara të ofrojnë masa, shërbime dhe mbështetje përkitazi me nevojat specifike të këtyre viktimave.

Por mbetet e paqartë se çka nënkupton kjo në praktikë. Aktivistët nuk kanë të njohur asnjë rast dhune ndaj personave queer që të ketë kaluar përtej një ndalimi të shkurtër policor, gjë që lidhet edhe me tendencën kulturore për ta parë dhunën familjare si një konflikt që duhet zgjidhur brenda familjes.

K2.0 takoi një person queer i cili, pasi denoncoi dhunën nga babai i tij, u përball me fyerje dhe ofendime nga një polic brenda stacionit policor. Organizatat e shoqërisë civile raportojnë gjithashtu për të paktën një rast tjetër të keqtrajtimit të një personi queer nga policia, ndonëse ky rast nuk kishte lidhje me raportimin për dhunë në familje. Edhe në këtë rast, viktima ka refuzuar të paraqesë ankesë, por ka folur për përvojën e tij me K2.0.

K2.0 ka kontaktuar Inspektoratin e Policisë së Kosovës (IPK) për të pyetur nëse ka marrë ankesa nga persona të komunitetit LGBTQ+ për përdorim të forcës së tepruar ose sjellje jo profesionale, diskriminuese e fyese nga pjesëtarët e policisë, dhe ka kërkuar qasje në dokumentet që lidhen me këto ankesa. Deri tani, IPK nuk ka dhënë asnjë përgjigje.

Kjo bëhet më problematike në rastet kur viktima është e mitur. Punëtorët socialë, të cilët shpesh marrin rolin e kujdestarëve ligjorë, nuk kanë ekspertizë për t’i trajtuar çështjet në lidhje me individët queer, diçka që vetëm sa e rëndon situatën. Kur K2.0 kontaktoi Qendrën për Punë Sociale (QPS) në Prishtinë, dy punëtore sociale thanë se nuk kishin ndonjë koment, pasi nuk kishin punuar kurrë me individë LGBTQ+. Vetëm njëri prej tyre, Naim Gashi, kujtoi një rast të para disa vitesh kur një i mitur queer ishte viktimë e dhunës në familje. Për shkak të mungesës së strehimores, Gashi tha se i mituri ishte detyruar të kthehej në shtëpi.

Aktivistët theksojnë se shpesh punëtorët social pranojnë haptazi se nuk dinë si t’i trajtojnë këto raste, duke e shpërfaqur qartazi nevojën që shteti t’u sigurojë më shumë trajnime. Gashi e konfirmoi këtë, duke shtuar se megjithëse shumë punëtorë kanë vullnet të ndihmojnë, atyre u mungojnë njohuritë bazë – si ta dallojnë orientimin seksual nga identiteti gjinor – për ta përshtatur mbështetjen ndaj viktimave. 

Megjithatë pyetja që mbetet është: si mund të ndërhyjë shteti që, së pari prindërit, e pastaj edhe institucionet, t’i trajtojnë më mirë fëmijët dhe qytetarët e tyre queer? Aktivistët janë shpesh pesimistë, por prapëseprapë kanë përgjigje. Sipas tyre, kjo do të nënkuptonte përpjekje paralelisht në disa fusha: nga trajnimet për prindërit, ku flitet hapur për orientimin seksual, identitetin gjinor dhe ndikimin psikologjik të refuzimit, e deri te programet e veçanta për mësimdhënësit, policët, punëtorët socialë e shëndetësorë, për t’i udhëzuar se si të mbështesin familjet dhe individët queer. Krahas tyre, janë të nevojshme fushata mediale dhe programe shkollore që integrojnë dhe normalizojnë mësimet dhe bisedat për identitetet queer. 

“Por pastaj e sheh në foltoren e Kuvendit tërë atë homofobi dhe transfobi”, tha Morina nga CEL. “Kur sheh deputetët duke folë ashtu, do të duhej të kishte masa ndaj tyre. Përndryshe, kjo gjuhë thjesht e përçon mesazhin te prindërit se refuzimi është i pranueshëm”, shtoi ai, duke iu referuar rasteve kur çështjet e komunitetit LGBTQ+ janë trajtuar me diskurs stigmatizues nga deputetët.

Në atë pasdite, teksa Vjosa tregonte se ndihej me fat që kishte një punë, diçka që u mohohet shumë personave LGBTQ+, ajo shtoi se ndihej me fat që edhe shëndeti i saj mendor ishte “stabil”. Fjala “stabil” nuk nënkuptonte mungesë ankthi, depresioni, vetmie apo stresi, të cilat i kishte përjetuar, por më shumë një gjendje të mbijetesës së përditshme.

“Stabil do të thotë kur disi arrin me jetu pas asaj që të ndodh në shtëpi. Nuk çmendesh krejt”, tha ajo.

Imazhi i ballinës: Fotografi ilustruese nga Ferdi Limani / K2.0

Dëshironi të mbështetni gazetarinë tonë? Anëtarësohuni në “HIVE” ose konsideroni një donacion. Mëso si këtu.