Udomiteljske porodice nude dom, a ne samo sklonište
Na Kosovu, deca bez roditeljskog staranja odrastaju s ljubavlju u udomiteljskim porodicama.
Piše Arian Hajdaraj — 28/7/2025
Rano jednog prolećnog jutra, Behrije Nrecaj-Gashi zavrće rukave kako bi oprala dvorište popločano betonskim kockama, ispred svoje kuće na periferiji opštine Štimlje. U papučama koje je samo obula, odlazi ka uglu dvorišta gde raste cvet koji je zasadio njen sada pokojni suprug Safeti. Žuto crevo ne pušta mnogo vode, ali ona se trudi da cvet ostane svež – iz poštovanja prema mužu s kojim je upravo tu, u tom dvorištu, planirala zajednički život.
Od jula 2024, kad je Safeti preminuo, Behrijin život se promenio. Sve obaveze koje su ranije delili sada su njena odgovornost. Osim kućnih poslova, na njoj je i briga o Genciju, šestogodišnjaku kojeg su zajedno uzeli pod starateljstvo još 2019. godine.
“Tog dana kad su nam doneli Gencija, bio je 11. mart – rođendan mog najstarijeg sina. Imao je šest meseci”, seća se Behrije, koja danas ima 54 godine. Genci je bio beba bez roditeljskog staranja, rođena sa zdravstvenim problemima.
Priča se prekida kad uzima Gencija, koji je gotovo nepokretan, i premešta ga na stolicu u kojoj mu je udobno, ispred televizora. Igračka mu ispada iz ruke i privlači mu pažnju. Čim mu je ponovo stavi među prstiće i nežno ga zagrli, Behrije nastavlja da priča o njemu.
Kad su ga preuzeli, rečeno im je da ima Daunov sindrom, ali nisu znali da, pored toga, ima i ozbiljne srčane i bubrežne probleme. Tri godine kasnije morao je na operaciju, ali danas vodi daleko mirniji i stabilniji život.
“Genci je jako mirno dete. Nikada ne plače. Rano ustaje, obično oko sedam. Onda ga iznesem napolje. Ima alergiju na polen, ima terapiju, ali prirodu mnogo voli”, priča Behrije. Uprkos svemu, postao joj je veliki životni oslonac.
“Genci mi je postao drug. Kad se probudim, znam da ću ceo dan biti uz njega – da ga obučem, nahranim… Svaki dan mi izbriše sve brige, iako ne zna da govori. Jako je vezan za mene”, kaže.
Briga o deci bez roditeljskog staranja postala je suština njenog života. Genci je 26. dete koje je Behrije privremeno udomila. Nakon rata 1999. godine, Behrije i Safeti su se, sa svoje troje dece, vratili iz Švajcarske gde su bili izbeglice. Nekoliko godina kasnije, 2006, javni poziv da postanu udomitelji usmerio ih je na put koji traje do danas.
“Na TV-u se pojavila emisija, rekli su: ‘Postani udomitelj – spasi jedan život’”, priča. Tada su bili u tridesetim godinama i odlučili da otvore i dom i srce detetu koje je trebalo ljubav i negu.
Prvo dete preuzeli su samo mesec dana nakon završetka obuke za udomitelje.
“Bila je to devojčica stara pet nedelja. Nije bila dobrog zdravlja. Velika odgovornost. Te noći svi smo bili budni. Četiri meseca smo je čuvali”, kaže Behrije. “Posle je usvojena ovde u Štimlju. U kontaktu smo. Sad ima 19 godina.”
Pored Gencija, o kojem se brine već skoro šest godina, ostalu decu čuvala je kraće – zdravija deca se obično brže usvajaju.
“Nismo znali da će ovo potrajati 20 godina, kaže dok u rukama drži mali dnevnik u koji, osim fotografija svoje biološke porodice, pažljivo beleži sve podatke o deci o kojima se brinula. Za svako dete upisala je datum kada su ga primili, kada je otišlo iz kuće i nadimak kojim su ga zvali dok je bilo kod njih.
Samo nekoliko kilometara dalje, takođe u Štimlju, pored puta za Košare, odrasta Blendi, koji je nedavno napunio 19 meseci.
Arbenita Nuredini, 28-godišnjakinja u čijem se domu Blendi sada nalazi, priseća se dana kada su ona i suprug, kao roditelji dvoje male dece, odlučili da postanu udomitelji. Inspiraciju su pronašli kod rođaka koji su ranije već to radili.
“Muževljeva tetka je bila udomiteljka. Kad god smo išli kod nje, deca su nas volela, sedela nam u krilu – ostavili su jak utisak. I jednom sam je pitala: ‘Mogu li i ja da budem udomiteljka?’”
Tada joj je mlađi sin još bio mlađi od tri godine, pa su joj savetovali da sačeka dok ne poraste. U međuvremenu je završila obuku o brizi za decu bez roditeljskog staranja i time otvorila put da ostvari svoj san – da brine o detetu u potrebi.
U septembru 2024. godine, posetili su je službenici Centra za socijalni rad (CSR) i rekli da imaju hitan slučaj – dete kojem je hitno trebalo privremeno zbrinjavanje. Iako je bila u drugom stanju i čekala treće dete – devojčicu – Arbeniti je omogućeno da preuzme brigu o Blendiju, pored svoja dva sina koji su tada već bili stariji: jedan je imao 10, a drugi skoro šest godina.
“Tog dana kad smo primili Blendija, sinovi su nas čekali na vratima. S radošću i ljubavlju smo ga dočekali”, priseća se Arbenita, dok u jednoj ruci drži Blendija, a u drugoj svoju biološku ćerku koju je rodila nekoliko meseci kasnije.
Krahas energjisë së re dhe dashurisë së madhe që solli Blendi, ai i vuri Arbenitën dhe bashkëshortin e saj përballë një sfide të thellë emocionale.
“Në trajnim na kanë mësu mos me e mësu me na thirrë ‘mam’ e ‘bab’”, tregon Arbenita.
Ky udhëzim, që synon ta shmangë lidhjen emocionale mes fëmijës dhe familjes strehuese, meqë strehimi është i përkohshëm e ndarja eventuale është pjesë e këtij procesi, për Arbenitën mbetet më sfiduesi.
“Kur më thirrë ‘mam’ nuk i përgjigjem, pastaj vjen e më prek”, tregon ajo. “Kur i ka pasë gjashtë muaj, sefte e ka thirrë burrin ‘bab’. Edhe ai iu ka përgjigjë, tha ‘s’po muj me rezistu pa iu përgjigj’”.
Familja e Arbenitës dhe ajo e Behrijes janë vetëm dy nga gjithsej 40 familjet strehuese që aktualisht ekzistojnë në të gjithë Kosovën. Këto familje ofrojnë përkujdesje të përkohshme për rreth 65 fëmijë që nuk kanë kujdes prindëror për arsye të ndryshme, që nga braktisja menjëherë pas lindjes, keqtrajtimi, paaftësia e përkohshme e prindërve për t’u kujdesur, e deri te heqja e të drejtës prindërore me vendim gjykate.
Pak familje strehuese
Praktika e strehimit familjar është një nga katër format e mbrojtjes për fëmijët pa kujdes prindëror, krahas strehimit rezidencial, kujdestarisë dhe jetesës së pavarur të mbikëqyrur.
Kjo formë e kujdesit filloi të zhvillohej në Kosovë që nga viti 1999, me fillimin e veprimtarisë së “Amici di Bambini”, një organizatë joqeveritare e përbërë nga familje adoptuese dhe strehuese, e cila që nga viti 1986 punon në mbarë botën për t’i mbështetur fëmijët në institucione dhe për ta luftuar braktisjen e tyre.
Në vitin 2015, përgjegjësitë për këtë shërbim kaluan te Organizata për Fëmijët pa Kujdes Prindëror (OFAP), shoqatë kombëtare humanitare, me qëllim të mbrojtjes së fëmijëve pa përkujdesje prindërore. OFAP është e licencuar në ofrimin e shërbimeve psikosociale për këta fëmijë.
Në këtë drejtim, OFAP përbën një hallkë kyçe në sistemin e kujdesit alternativ për fëmijët në Kosovë. Organizata vazhdimisht angazhohet që t’i identifikojë familjet e gatshme për përkujdesje ndaj fëmijëve të braktisur, apo fëmijëve që janë detyruar të qëndrojnë larg prindërve biologjikë me vendim gjykate. Ky vendim zakonisht merret në raste kur ka prani të dhunës fizike apo psikike ndaj fëmijës, ose dhunës në marrëdhënien ndërprindërore, e cila e bën mjedisin familjar të pasigurt për zhvillimin e fëmijës.
Albana Hoti, menaxhere e projekteve në OFAP, gjatë një vizite në familjen e Arbenitës, shpjegoi procedurën përmes së cilës duhet të kalojë një familje, për të marrë përsipër strehimin e një fëmije pa kujdes prindëror. Sipas saj, së pari familja lajmërohet te QPS në nivel lokal, që janë institucione publike përgjegjëse në çdo komunë për mbrojtjen e fëmijëve në nevojë.
QPS bën vlerësimin e aplikimit duke u bazuar në kriteret e vendosura në Udhëzimin Administrativ për Strehim. Familjet duhet të plotësojnë disa kushte: nuk duhet të jenë të ndjekura penalisht; duhet ta ndjekin procedurën e rekrutimit dhe vlerësimit të gjendjes ekonomike; të kenë hapësirë të mjaftueshme; marrëdhënie të qëndrueshme në çift apo familje; dhe gatishmërinë e pjesëtarëve të tjerë të familjes për të ofruar mbështetje.
Ndërkohë, familjet që plotësojnë kushtet kalojnë nëpër një trajnim pesëjavor. “Mbajmë trajnime specifike për familjet. Kemi familje të cilat specializohen, për fëmijët specifikë: foshnje, të abuzum, me aftësi të kufizuara”, tregon Hoti.
Fotografia: Ferdi Limani/K2.0
Pas kësaj, sipas Hotit, aplikimi dërgohet në panel në Ministrinë e Drejtësisë, dhe nëse gjithçka është në rregull, Ministria e miraton. “Është procedurë disa mujore”, tha ajo.
Në strehim familjar vendosen përkohësisht fëmijët pa kujdes prindëror, si: foshnjat e braktisura menjëherë pas lindjes. Foshnjat e braktisura zakonisht merren nga organi i kujdestarisë në QPS, menjëherë pas lindjes në spital dhe më pas vendosen në familje strehuese brenda komunës përkatëse.
Shteti i vendos këta fëmijë përkohësisht nën përkujdesjen e familjeve strehuese, derisa të gjendet një zgjidhje e përhershme, siç është adoptimi. Fillimisht, përpiqet të sigurohet përkujdesja nga rrethi i afërt familjar si gjyshërit, tezet, hallat apo të afërm të tjerë, ku aktualisht janë të vendosur mbi 400 fëmijë. Por kur kjo është e pamundur, kërkohen mundësitë për vendosje në familje strehuese.
Megjithatë, në Kosovë numri i familjeve strehuese mbetet i pamjaftueshëm. Ai është shumë më i ulët krahasuar me standardet ndërkombëtare, që parashohin së paku tri familje strehuese për çdo komunë. Nga 38 komunat e Kosovës, vetëm në 15 prej tyre funksionojnë familje strehuese. Si pasojë, shpeshherë fëmijët vendosen në komuna të tjera, larg vendlindjes së tyre.
“Në Komunën e Fushë Kosovës e kemi vetëm një familje strehuese”, tregon Abaz Xhigoli, ndërsa hap derën e zyrës së tij të rrethuar me gjelbërim. Ai ushtron detyrën e drejtorit të QPS në këtë komunë.
“Por i kemi tre fëmijë në strehim familjar. Njëri prej tyre, me aftësi të kufizuara dhe në moshën 18-vjeçare, është i vendosur këtu në Fushë Kosovë. Dy të tjerët janë të sistemuar në komuna të tjera”, thotë Xhigoli, duke marrë në dorë listën me emrat e 20 fëmijëve që komuna i ka vendosur në strehim familjar që nga paslufta.
Gjatë përvojës së tij në QPS, Xhigoli është ballafaquar me raste të ndryshme, shumë prej të cilave i ka të ngulitura thellë në kujtesë. Me syzet në dorë, thotë se më së pari i kujtohen rastet kur ka marrë në trajtim foshnja të sapobraktisura.
“Disa fëmijë braktisen menjëherë pas lindjes, ende pa ua lënë emrin. Kështu, barra e parë për neve është vendosja e emrit të fëmiut”, tregon ai. “Menaxherët e rasteve me kujdestarët ligjorë konsultohen për emrat. Shpeshherë ndodh që emri të mendohet gjatë rrugës për në spital, apo nga spitali drejt familjes strehuese”.
Ndër shërbimet kryesore që QPS ofron për fëmijët pa kujdes prindëror janë: caktimi i menaxherit të rastit dhe kujdestarit ligjor, hartimi i një plani individual për kujdes dhe zhvillim, vendosja e fëmijës në strehim familjar apo në strehim rezidencial, realizimi i vizitave monitoruese, si dhe ndjekja e procedurave për ribashkimin me familjen biologjike ose për adoptim, kur kjo është e mundur.
Por, sipas Koalicionit të OJQ për Mbrojtjen e Fëmijëve (KOMF), QPS nuk arrijnë të realizojnë vizita të rregullta monitoruese për shkak të numrit të madh të fëmijëve që kanë nevojë për përkujdesje dhe pamundësisë për t’i mbuluar të gjithë fëmijët nën përkujdesje. Sipas tyre, kjo e cenon seriozisht funksionin mbrojtës të QPS dhe ndikon në mungesën e mbikëqyrjes së vazhdueshme, që është qenësore për sigurinë dhe zhvillimin e fëmijës në kujdes alternativ.
QPS në Kosovë, të cilat u decentralizuan në vitin 2009 me synimin për të përmirësuar qasjen në shërbimet sociale, vazhdojnë të përballen me sfida strukturore serioze. Kalimi i përgjegjësive nga niveli qendror te komunat i gjeti komunat të papërgatitura për këtë përgjegjësi, duke u përballur me mungesë të theksuar të financimit, stafit të trajnuar dhe pajisjeve bazike, si vetura apo hapësira adekuate. Sipas raportit të Avokatit të Popullit për vitin 2019 dhe të dhënave të KOMF për vitin 2020, stafi ekzistues i QPS është i stërngarkuar, ka mungesë të kushteve për punë dinjitoze dhe infrastruktura shpesh nuk i plotëson kushtet për ofrimin e shërbimeve të ndjeshme, siç janë ato për fëmijët pa përkujdesje, viktimat e dhunës në familje, trafikimit apo personat me aftësi të kufizuara.
Në nivel vendi, funksionojnë 40 QPS, të cilat mbulojnë gjithsej 47 kategori përfituesish, përfshirë fëmijët pa përkujdesje prindërore, viktimat e dhunës në familje, trafikimit, personat me aftësi të kufizuara apo me probleme të shëndetit mendor. Megjithatë, mungesa e theksuar e punëtorëve socialë profesionistë ka bërë që shumë nga punonjësit ekzistues të detyrohen të mbulojnë disa role njëkohësisht –– psikologë, këshilltarë, punonjës socialë e madje edhe administratorë –– shpesh pa përgatitje të mjaftueshme akademike apo praktike. Kalimi i tyre nën administrimin e Ministrisë së Drejtësisë në janar 2023 ka thelluar shqetësimet se shteti e trajton mirëqenien sociale më shumë si mekanizëm kontrolli institucional, sesa si të drejtë dhe përgjegjësi themelore.
Mbështetje e pamjaftueshme financiare
Krahas sfidave strukturore dhe mungesës së mbështetjes institucionale, një aspekt tjetër që ndikon drejtpërdrejt në funksionimin e strehimit familjar është mbështetja financiare për familjet strehuese dhe ofruesit e tjerë të kujdesit alternativ. Edhe pse ligji parashikon kompensim për familjet që strehojnë fëmijë pa përkujdesje prindërore, mbështetja aktuale shpesh nuk mjafton për t’i përmbushur nevojat e tyre.
Për një fëmijë pa përkujdesje prindërore, Ministria e Drejtësisë ofron mbështetje financiare prej 350 euro në muaj, të cilat dedikohen ekskluzivisht për fëmijën. Ndërsa, për një fëmijë me aftësi të kufizuara, mbështetja financiare arrin në 450 euro.
Së fundmi, kanë filluar që edhe disa komuna t’i mbështesin financiarisht familjet strehuese përmes buxhetit lokal. Pagesat mujore variojnë nga 150 deri në 350 euro, të cilat ndryshe nga ato të Ministrisë së Drejtësisë, u dedikohen familjeve përkatëse dhe jo fëmijëve.
Behrija kujton kohën kur mbështetja financiare ishte shumë më e vogël, megjithatë ajo kishte të njëjtin vullnet si tani. Ajo tregon se në fillim kur kishin filluar të strehonin fëmijë, mbështetja ishte 90 euro, e cila u rrit në 150 euro në vitin 2018. Prej vitit 2023, mbështetja u rrit në 350 euro për fëmijët pa probleme shëndetësore, ndërsa 450 euro për fëmijët me aftësi të kufizuara.
Por sipas Behrijes, kjo mbështetje nuk mjafton, marrë parasysh shpenzimet e shumta që janë të nevojshme për t’i mbuluar nevojat e një fëmije si Genci, i cili pati probleme të rënda shëndetësore. Edhe për familjet tjera strehuese, ndonëse kjo ndihmë ua lehtëson jetën deri diku, ato nuk janë arsyeja pse vendosin të marrin fëmijë në kujdes. Shpenzimet për kontrollet mjekësore, ilaçet e domosdoshme për fëmijët me probleme shëndetësore apo qumështi për foshnjat, shpesh janë shumë më të larta sesa mbështetja që ofrohet.
Komunat që mbështesin familjet strehuese ofrojnë ndihmë financiare mujore në shuma të ndryshme:
- Komuna e Prishtinës: 300 euro në muaj
- Komuna e Prizrenit: 250 euro në muaj
- Komuna e Obiliqit: 200 euro në muaj
- Komuna e Lipjanit: 350 euro në muaj
- Komuna e Fushë Kosovës: rreth 150 euro në muaj
- Komuna e Istogut: rreth 200 euro në muaj
Ndërkohë, edhe pse Behrija ka qenë familje strehuese për më shumë se dy dekada, angazhimi i saj nuk është njohur asnjëherë si punë formale. Megjithatë, Ligji i ri për Shërbime Sociale dhe Familjare, që u miratua në vitin 2024, për herë të parë i njeh familjet strehuese si ofrues të shërbimeve sociale dhe hap rrugën për përfshirjen e tyre në skemën pensionale. Po ashtu, ky ligj pritet t’ua ofrojë mundësinë fëmijëve mbi moshën 18-vjeçare të marrin mbështetje institucionale deri në moshën 26-vjeçare, megjithatë kjo masë ende nuk ka filluar të zbatohet.
SOS Fshatrat e Fëmijëve dhe organizata të tjera për mbrojtjen e fëmijëve, kanë kërkuar që zgjerimi i mbështetjes financiare për fëmijët pa përkujdesje prindërore të përfshihet në projektligjin për Kodin Civil, i cili ende nuk është miratuar, pasi nuk kaloi në lexim të parë në Kuvend për shkak të mospajtimeve rreth nenit që lidhet me njohjen e bashkësive civile ndërmjet personave të të njëjtit seks.
Por, përkushtimi dhe kujdesi ndaj fëmijëve pa përkujdesje prindërore shkon përtej mbështetjes financiare. Po të ishte vetëm për paratë, që prej kohësh nuk do funksiononte as OFAP, e cila prej muajsh është në krizë financiare. “Në fund të vitit 2024 ka fillu një krizë e cila po vazhdon edhe në muajt e parë të vitit 2025. Sanksionet e BE ndaj qeverisë e kanë pasë ndikimin e vet. Zhvillimet politike në vend ose ndërkombëtare, ndikojnë në shërbimet tona sociale. Kemi qenë në krizë jetike”, tha Hoti.
Në qershor 2023, Bashkimi Evropian (BE) ka vendosur masa ndëshkuese ndaj Kosovës, duke pezulluar rreth 600 milionë euro fonde zhvillimi. Kjo ka krijuar një boshllëk të madh financiar që është ndjerë thellë nga organizatat joqeveritare, përfshirë OFAP, shërbimet e së cilës që varen në masë të madhe nga donatorët dhe ndihmat përmes fondeve të qeverisë, të cilat janë prekur nga këto masa.
Për pasojë, shumica e stafit në OFAP vazhdojnë të punojnë pa paga, e shpeshherë me shpenzime vetanake dalin në terren për t’i vizituar fëmijët kudo në Kosovë. “Deri tani 80% e stafit, që nga dhjetori e deri tash [maj], është duke punu në mënyrë vullnetare”, tregon Hoti, duke shtuar se angazhimi për këta fëmijë është më shumë sesa vetëm një punë, është një mision nga i cili nuk mund të heqësh dorë lehtë, edhe po t’i shpenzosh eurot e fundit në tentim për ta strehuar një fëmijë.
Së fundmi, vetë Hoti shkroi një libër me përralla, të cilin e titulloi “Përrallat e heronjve të padukshëm”, që i dedikohet pikërisht fëmijëve pa kujdes prindëror, me shitjen e kopjeve të së cilit u siguruan fonde që ndihmuan organizatën të mbijetojë.
Frymëzuar nga ngjarje të vërteta, 10 histori të fëmijëve pa përkujdesje prindërore u shndërruan në 10 përralla, nga të cilat u printuan afro 4.000 kopje.
“Çdo përrallë është një pasqyrë e zemrës së tyre, një thirrje e butë për të kuptuar botën e brishtë që ata jetojnë. Është një thesar zemrash të vogla, një pasqyrë e shpresës që ndriçon edhe në errësirën më të thellë”, flet Hoti për librin.
Në fund të njërës prej përrallave, ajo shkruan: “Peshku Val mësoi se pavarësisht nga vijmë, dashuria dhe pranimi janë forcat më të mëdha që mund të na bashkojnë dhe të bëjnë secilin prej nesh të ndihet si pjesë e një familjeje të vërtetë”. Kjo histori synon t’u ndihmojë fëmijëve ta përballojnë më lehtë braktisjen dhe ta përshtaten me familjen e re strehuese. Secila përrallë nxjerr në pah edhe rolin e “heronjve të padukshëm”, familjeve dhe kujdestarëve që çdo ditë mbajnë mbi supe peshën emocionale të një kujdesi të heshtur.
Ndarja e vështirë emocionale
Së fundmi, gjatë vizitës së rregullt mujore, punëtorët e QPS ia dhanë një lajm të vështirë familjes Nuredini –– statusi i Blendit ishte zgjidhur. Ndonëse tingëllon vetëm si term teknik, në thelb nënkupton që, Blendi tek kjo familje do të mund të qëndrojë vetëm edhe pak muaj, sepse procedurat për adoptimin e tij janë në përfundim e sipër.
“Ka me na marrë malli se shtëpinë ka me lanë thatë”, tha Arbenita. “Boll menojsha që jam e fortë, ama jo. Hiç spo m’heket prej menjes. Jam mësu me flejt me ta, me u çu me ta. Kah të shkoj me ta, me pasë pas vehtes”. Arbenita ia përkëdhelë flokët Blendit, të cilat ia ka prerë vetë meqë “nuk e lejke berberin as kërkënd me ja pre, veç me mu dojke”.
Për ditën kur do ndahen nga Blendi, e gjithë familja e ka të vështirë të përgatitet emocionalisht. Djali i madh i Arbenitës e kishte pyetur zyrtarin e QPS: “A mujna me adoptu?” Por, familjet strehuese nuk mund t’i birësojnë fëmijët që i kanë nën përkujdesje. Ligji aktual synon ta shmangë konfliktin e interesit dhe ta ruajë karakterin profesional dhe të përkohshëm të familjeve strehuese, të cilat kompensohen financiarisht nga shteti për përkujdesjen që ofrojnë.
Lejimi i adoptimeve nga familjet strehuese, sipas kësaj qasjeje, do të rrezikonte ta shndërronte këtë formë përkujdesjeje në një proces të drejtpërdrejtë të adoptimit, gjë që do t’i cenonte standardet profesionale dhe të drejtat e fëmijëve për një proces të paanshëm në zgjedhjen e familjeve adoptuese.
Në thelb, ligji e bën dallimin e qartë mes strehimit si përkujdesje e përkohshme dhe adoptimit si zgjidhje të përhershme familjare, për të siguruar mbrojtje më të mirë në interesin më të mirë për fëmijën.
Prindërve biologjikë kanë afat deri në dy vjet për ta përmirësuar gjendjen e tyre socio-ekonomike; nëse kjo nuk ndodh, fëmija fiton statusin e fëmijës potencial për adoptim, duke nisur kështu procedurat për adoptim. Në rastet kur prindërit e një fëmije të vendosur në strehim familjar nuk arrijnë ta përmirësojnë situatën që fëmija të kthehet në shtëpi, atëherë nis procedura për zgjidhjen e statusit juridik të tyre, që përfshin paraqitjen në gjykatë për heqjen e së drejtës prindërore. Në rastet kur nuk dihen prindërit biologjikë, pritet një vit dhe më pas konsiderohet rast i zgjidhur dhe hapen procedurat për birësim.
Sipas udhëzimit, mesatarja që një fëmijë qëndron te familjet strehuese është prej gjashtë muajsh deri në një vit. Por në praktikë ka raste kur kjo periudhë zgjatet. Fëmijët me aftësi të kufizuara dhe me probleme shëndetësore, si në rastin e Gencit, rrinë më gjatë te familjet strehuese meqë ka pak interes për t’i adoptuar. Në fakt, procesi që nga momenti i braktisjes së fëmijës apo marrjes së tyre nga kujdesi i prindërve biologjikë për çfarëdo arsye, e deri te adoptimi, është mjaft i gjatë.
Paneli për adoptim, i ngritur nga Ministria e Drejtësisë, shqyrton listën e pritjes dhe vendos sipas radhës për familjet që plotësojnë kushtet për adoptim. Pasi një familje e caktuar adopton një fëmijë, ajo ka të drejtë t’ia ndryshojë emrin dhe mbiemrin. Pas përfundimit të procesit të adoptimit, QPS është e obliguar ta përcjellë procesin e rritjes së fëmijës për një periudhë deri në një vit. Pastaj, familja adoptuese merr përgjegjësi të plota dhe të drejta të barabarta sikur prindërit biologjikë. Ndërkohë, numri i fëmijëve që braktisen mbetet më i ulët sesa numri i familjeve që kërkojnë të adoptojnë. Sipas Agjencisë së Statistikave të Kosovës (ASK), braktisja e fëmijëve ka rënë në dekadën e fundit. Në vitin 2023 u braktisën nëntë fëmijë, ndërsa 10 vite më parë braktiseshin rreth 40 fëmijë.
Një nga pengesat më të mëdha në procesin e adoptimit është fakti që shumica e familjeve kërkuese këmbngulin të adoptojnë fëmijë nën moshën trevjeçare, gjë që e vështirëson procesin për fëmijët më të rritur pa kujdes prindëror, ndërkaq, sipas Albanës, ka edhe familje që duan të adoptojnë vetëm djem teksa në listë ka vetëm vajza.
“Kështu kalojnë vite e vite derisa plotësohen kriteret, e kështu është rritë numri i familjeve në raport me fëmijët për adoptim”, tha Albana.
Periudha më e gjatë që një fëmijë pa përkujdesje prindërore mund të qëndrojë në një familje strehuese është deri në moshën 18-vjeçare. Edhe pse Ligji për Mbrojtjen e Fëmijës parasheh një formë të re të kujdesit –– Jetesën e Pavarur të Mbikëqyrur që synon të ofrojë shërbime dhe mbështetje për fëmijët pa kujdes prindëror pas moshës 18 deri në 26 vjeç –– kjo ende nuk është zbatuar në praktikë.
Si pasojë, në rastet kur fëmija nuk mund të qëndrojë më në familjen strehuese pasi ta ketë arritur moshën madhore, Organi i Kujdestarisë detyrohet ta ndërpresë kujdesin dhe shërbimet. Në rastet kur fëmija ka aftësi të kufizuara, zgjidhja shpesh mbetet vendosja në Institutin në Shtime, një formë e strehimit rezidencial që ndikon negativisht në mirëqenien dhe zhvillimin e mëtejshëm të fëmijës.
Për këto ndarje, që vijnë natyrshëm nga sistemi, por jo natyrshëm për ta, po përgatiten edhe vetë familjet strehuese. “Ndarja me Blendin ka me qenë emocionuese, e dhimbshme po edhe krenare, me faktin që kam mujtë me ba diçka për Blendin. Veç i lutem Zotit që familja që e merr, ta kemi një kontakt, të paktën veç një foto me ma dërgu. Edhe pse e di që nashta është gabim, por du me pa tu u rritë”, tha Arbenita.
Ditën e ndarjes po e mendon edhe Behrija, jo sepse dikush do të adoptojë Gencin, por sepse ai do ta ndiejë mungesën e saj.
“Për Gencin e kam një plan. Me mujtë me dërgu te një familje, për tre muaj, gjatë kohës kur shkoj te fëmijët (në diasporë), sepse nuk dua të ndahem totalisht”. Me këtë, ajo e mbyll edhe kapitullin e saj të gjatë të përkujdesjes: emri i Gencit do të jetë i fundit në ditarin e Behrijes.
Imazhi i ballinës dhe fotografitë: Ferdi Limani / K2.0
Shënim i redaksisë: Emrat e fëmijëve nën kujdesin e Behrijes dhe Arbenitës janë ndryshuar për ta ruajtur privatësinë e tyre.
Në Kosovo 2.0, përpiqemi të jemi shtyllë e gazetarisë së pavarur e me cilësi të lartë, në një epokë ku është gjithnjë e më sfiduese t’i mbash këto standarde dhe ta ndjekësh të vërtetën dhe llogaridhënien pa u frikësuar. Për ta siguruar pavarësinë tonë të vazhdueshme, po prezantojmë HIVE, modelin tonë të ri të anëtarësimit, i cili u ofron atyre që e vlerësojnë gazetarinë tonë, mundësinë të kontribuojnë e bëhen pjesë e misionit tonë.