Crna Gora je jedina država na Balkanu koja se deklarisala kao ekološka, ali ovdašnja realnost demantuje to opredjeljenje. Aktivisti zaštite životne sredine nezadovoljni su odnosom države prema crnogorskoj prirodi. Mišljenja su da se i vode i zemljište i vazduh svakodnevno, nekontrolisano, zagađuju ali da osim nosilaca vlasti odgovornost za takvo stanje imaju i građani.

Crna Gora, kao zemlja kandidat za članstvo, moraće u oblasti ekologije – prema prvim procjenama – potrošiti i više od milijardu i 350 miliona eura, a kako bi u oblastima prečišćavanja otpadnih voda, upravljanja otpadom i unapređenje kvaliteta vazduha dostigla ekološke standarde Evropske unije.

Ustavno određenje samo formulacija

Davne 1991. godine, vlasti u Crnoj Gori su usvojile deklaraciju kojom je ova zemlja postala prva ekološka država na svijetu. Ovaj status je potvđen u Ustavu 16 godina kasnije, čime je, reklo bi se, definisan razvojni put zemlje. U prvom članu ovog najviše pravnog akta, jasno je navedeno da je Crna Gora osim “građanske”, “demokratske”, “države socijalne pravde koja je zasnovana na vladavini prava”, još i “ekološka”.

Divlje deponije guše jedinu ekološku državu na Balkanu. Za fotografije zahvaljujemo Ekološkom pokretu Ozon iz Crne Gore.

Da ideja o ekološkoj državi nije na adekvatan način zaživjela u crnogorskoj zbilji vidljivo je golim okom. Nelegalne deponije, nekontrolisana sječa šuma, devastacija prostora i zagađena korita rijeka prizori su koji se često mogu primjetiti širom zemlje.  

Uprkos slatkorječivosti nosilaca vlasti, činjenicu da se u oblasti zaštite životne sredine ne čini dovoljno, potvrđuju i redovni godišnji izvještaji o napretku Evropske komisije. U poslednjem, koji datira iz novembra 2016. godine, navodi se da Crna Gora, kao buduća članica Evropske unije, mora uložiti dodatne napore na ovom polju. Komisija u svom izvještaju sugeriše da se u narednom periodu mora posvetiti naročita pažnja u sektorima voda, zaštite prirode i upravljanja otpadom, te primjeni zakonskih okvira u ovim oblastima.

Zakoni koji bi trebali da budu garant odgovornog odnosa prema prirodnim resursima i životnoj sredini, iako su u velikoj mjeri usklađeni sa EU legislativom i direktivama, u praksi nemaju dobru primjenu što u institucijama sistema najčešće pravdaju nedovoljnim administrativnim kapacitetima i manjkom inspekcijskih organa. Evropska komisija upozorila je i na to i sugerisala da je dodatni problem nedostatak kadrova i na nacionalnom i na lokalnom nivou.  

Stanje “zadovoljavajuće”

U crnogorskoj Vladi, čini se, ne čitaju isti dokument Evropske komisije. Za njih je stanje u oblasti životne sredine “zadovoljavajuće”, a u resornom Ministarstvu održivog razvoja i turizma posebno su ponosni na činjenicu da je Crna Gora najbolje rangirana od svih zemalja kandidata za članstvo u EU.

„Stanje životne sredine u Crnoj Gori je zadovoljavajuće i to je ocjena koja je dobijena na osnovu državnog programa monitoringa svih segmenata životne sredine koji godišnje sprovodimo“, kazala je nedavno Ivana Vojinović, generalna direktorica Direktorata za životnu sredinu pri Ministarstvu održivog razvoja i turizma.

Nazadovoljstvo stanjem u oblasti životne sredine ne kriju aktivisti i predstavnici civilnog sektora, nerijetko i građani. Mišljenja su da se osim lošeg marketinga i obesmišljavanja najhumanije ideje koja je Crnu Goru mogla učiniti globalno poznatom i poželjnom destinacijom, kako sa aspekta investicija tako i turizma, ne može govoriti o dobroj praksi. Direktor ekološkog pokreta „Ozon“ Aleksandar Perović smatra da crnogorsko društvo umjesto da osjeća benefite pravilnog upravljanja prirodnim bogatstvima, počinje da plaća posljedice pogrešnih politika i odluka.

Nevladine organizacije pokušavaju skrenuti pažnju na ekološke probleme u Crnoj Gori. Na fotografijama zahvaljujemo Ekološkom pokretu Ozon iz Crne Gore.

„Ako znamo da nikada nije urađeno brendiranje ekološke države, što je bio prvi ozbiljan korak, moramo sumnjati da nikada nije postojala ozbiljna namjera donosilaca odluka na najvećem nivou da uđu u taj jedinstveni ali i kompleksni projekat. Što se tiče nas građana, možemo samo da žalimo što smo u borbi za golo preživljavanje dozvolili devastaciju prostora i degradaciju životne sredine, nekontrolisanu eksploataciju prirodnih resursa kao što su rudna bogatstva, šume, riječni materijali, krivolov i mnogo toga lošeg što je donijelo trajne ekološke i ekonomske posledice“, rekao je Perović za K2.0.

Suština je da je stanje na terenu loše. Evidentna su zagađenja rijeka, šumskih komleksa i izražen trend većeg aerozagađenja. U nevladinom sektoru tvrde da je to najbolji dokaz kako su donosioci odluka brinuli  o kvalitetu životne sredine.

„Nema tog riječnog korita gdje nijesu prisutne razne vrste otpada, gdje riječni ekosistemi nijesu ugroženi, a negdje i potpuno uništeni. Nema te planine gdje nije zabilježena nelegalna i nenamjenska sječa. I riječne i šumske ekosisteme ugrožava krivolov. I vode i zemljište i vazduh se svakodnevno zagađuju i to je nešto što je teško zaustaviti, jer sem bahatog odnosa industrijskih zagađivača nažalost i pojedinačne navike većine građanstva dodatno ugrožavaju životnu sredinu“, dodaje Perović.

Ni kvalitet vazduha u mnogim crnogorskim opštinama nije na prihvatljivom nivou. Prema procjeni Evropske agencije za životnu sredinu, u 2011. godini, u našoj zemlji je prijevremeno umrlo 513 osoba zbog izloženosti suspendovanim česticama i ozonu. Milorad Mitrović iz NVO „Breznica“ iz Pljevalja, najzagađenije opštine u Crnoj Gori i Evropi, posebno ukazuje na činjenicu da građani udišu vazduh koji je štetan po zdravlje.

„Najgore je to što toksične supstance utiču čak i na nerođenu djecu, jer majka udišući vazduh  na embrion prenosi toksične materije”, pojašnja Mitrović za K2.0. “Dijete je na taj način pod većim rizikom da bude rođeno sa ozbiljnim srčanim anomalijama. Zanimljiv je i podatak da su  Pljevlja na prvom mjestu u Crnoj Gori sa negativnim priraštajem“.

Još jedan problem na lokalnom i državnom nivou je vidljiv u oblasti upravljanja otpadom. Trenutno u Crnoj Gori postoje dvije regionalne deponije – u Podgorici i Baru – i kapaciteti im se mnogo brže troše od planiranog. Posledica je skraćivanje predviđenog upotrebnog vijeka. Ekolozi su identifikovali preko 350 divljih deponija širom zemlje.

Građani kao kolateralna šteta

No, Pljevlja nijesu samo lider po zagađenju i prekoračenju koncentracija praškastim materijama, već, kako je istakao Mitrović, rekorde obaraju i po broju posjeta Domu zdravlja i Opštoj bolnici. Samo u jednom danu, prema riječima Mitrovića, izabranog ljekara posjeti po 4.000 pacijenata.

Umjesto edukacije o ekologiji, prioritet u Crnoj Gori imaju dnevno političke teme. Na fotografijama zahvaljujemo Ekološkom pokretu Ozon iz Crne Gore.

„Donosiocima odluka i zagađivačima su puna usta evropskih integracija, ispunjenja standarda i propisa iz oblasti životne sredine”, kaže Mitrović i dodaje. “Stvarne obaveze, koje po zakonu moraju da se ispune, niko ne sprovodi, dok se Pljevljaci truju, trpe, ćute i umiru. Jednostavno, Pljevljaci su kolateralna šteta „dinamičnog” napretka Crne Gore i njenog nezaustavljivog puta ka porodici evropskih naroda“.

Crna Gora, kao zemlja kandidat, moraće u narednom periodu ispuniti određene EU standarde u ovoj oblasti. Direktor „Ozona“ istakao je da ni za većinu EU zemalja primjena ovih standarda nije jednostavna, ali da bi za Crnu Goru, prvenstveno zbog Ustavnog određenja ali i veličine, to moralo biti i uspješnije i vidljivije.

Sada je već izvjesno da će otvaranje ovog poglavlja koštati Crnu Goru i novca i truda i vremena. Taj novac država nema. Teško će ga i obezbijediti u uslovima kada su zbog manjka u državnoj kasi aktuelne nove mjere štednje poput ukidanja i smanjenja određenih socijalnih naknada, povećanja PDV-a i smanjenja plata javnim funkcionerima.

Perović ukazuje i na propuste u finansijskim procjenama. „Smatram da će ta cifra biti značajno veća jer se svakodnevno stvaraju dodatni troškovi. Ono što insistucije sistema, nažalost, nijesu prepoznale kao bitno tokom ovih kalkulacija jeste ulaganje u ekološko obrazovanje koje je od suštinske važnosti ukoliko želimo da se investicije u životnu sredinu isplate i održe“, kaže za K2.0

Sve tri grane vlasti podjedanko su odgovorne za loše stanje u ovoj oblasti. Perović posebno naglašava da ne postoji niti jedan razlog da građani budu zadovoljni odnosom donosilaca odluka prema pitanju životne sredine, te da su i Vlada i Skupština podjednako krivi za pogubne politike i višedecenijsko degradiranje prirodnih resursa.  Prema njegovom mišljenju, umjesto da su se vodili vizijom ekološke države, kao najperspektivnije razvojne šanse za crnogorsko društvo, prioritet su davali dnevno-političkim temama i kupovanju socijalnog mira.

Prema Perovićevim riječima, posebno zabrinjava što je sudska vlast ostala nijema pred očiglednim kršenjem zakona od strane najvećih industrijskih zagađivača, od kojih neki nijesu imali ni upotrebnu dozvolu, a kamoli ekološku saglasnost ili druge neophodne dozvole.

Naslovna foografija: Ekološki pokret Ozon, Crna Gora.