Ima li nade za Srbiju bez nasilja?
Nakon dva masovna ubistva, ulice Beograda preplavili su najmasovniji protesti u ovom vijeku.
Rano ujutru, 3. maja, masovno ubistvo u Osnovnoj školi “Vladislav Ribnikar” u Beogradu šokiralo je cijelu Srbiju. Trinaestogodišnji dečak, učenik sedmog razreda, osumnjičen je da je tog jutra iz očevog pištolja ubio osmoro đaka i školskog čuvara, a ranio još šestoro đaka i nastavnicu istorije.
Nekoliko dana kasnije, još jedna djevojčica preminula je u bolnici od posljedica ranjavanja.
Već te večeri nekoliko hiljada ljudi spontano se okupilo na Cvetnom trgu, nedaleko od OŠ “Vladislav Ribnikar”, da bi u tišini odalo počast žrtvama nastradalim u toj školi. Nakon toga, većina okupljenih nastavila je protestnu šetnju ka Ministarstvu prosvete, nauke i tehnološkog razvoja, zahtijevajući ostavke nadležnih. (Resorni ministar Branko Ružić dao je ostavku 9. maja.)
A onda se naredne večeri desilo još jedno masovno ubistvo.
Osumnjičenog U.B. tužilaštvo u Smederevu tereti da je 4. maja u kasnim večernjim satima, na teritoriji Smedereva i Mladenovca, hicima iz automatskog oružja ubio osam lica i pokušao da liši života još dvanaest osoba.
Kada se na to doda i podatak od 18 žena koje su, od početka godine do sredine maja, ubijene u partnerskom i porodičnom nasilju, eskalacija nasilja koja je uslijedila nakon dva masovna ubistva, uz kontroverznu reakciju države i u krajnju ruku neprofesionalno izvještavanje medija, u čemu su prednjačile prorežimske tabloidne televizije i portali, postaje jasno zbog čega iz nedjelje u nedjelju, tokom cijelog maja na desetine hiljada građana protestuju pod sloganom “Srbija protiv nasilja”
K2.0 objašnjava kako je došlo do ovih protesta i šta je (za sada) uslijedilo kao odgovor srpskih vlasti.
Srbija protiv nasilja
Vrlo brzo, nakon pomenutim masovnih ubistava, uslijedili su prvi protesti organizovani pod nazivom “Srbija protiv nasilja”.
Na desetine hiljada građana okupilo se u centru Beograda prvo 8, a potom i 12. maja, a slični protesti počeli su da se dešavaju i u drugim gradovima širom Srbije. Podršku ovim akcijama dale su i brojne opozicione partije.
Za to vrijeme, reakcija vlasti na višestruko nasilje poprimala je različite oblike. Nizali su se predlozi – od toga da će država zaposliti na hiljade policajaca kao obezbjeđenje u školama (što je rezultiralo protestnim natpisima poput “Novac u škole, ne u policiju”) preko najave velikog plana za razoružavanje Srbije do problematičnog poigravanja predsjednika i premijerke na temu vraćanja smrtne kazne.
U međuvremenu, s druge strane, formirali su se i prvi zahtjevi na protestima, među kojima su se isticale ostavke ministra policije Bratislava Gašića, kao i direktora bezbjednosno informativne agencije (BIA) Aleksandra Vulina. Između ostalog, okupljeni su tražili smjenu Regulatornog tela za elektronske medije (REM), gašenje tabloida koji propagiraju nasilje i krše kodeks, zabrana rijaliti programa, kao i oduzimanje nacionalnih frekvencija televizijama Pink i Happy, koje prednjače sa pomenutim formatima.
Međutim, masovni protesti i kolone ljudi koje blokiraju neke od najprometnijih gradskih ulica, uključujući auto-put i most Gazelu, tek su sporadično bile pokrivane od strane Javnog servisa Radio-televizije Srbije, kao i drugih televizija sa nacionalnom frekvencijom. Brojni tabloidi u svojim štampanim i onlajn izdanjima izvještavali su o dešavanjima isključivo iz ugla predstavnika vlasti, davajući prednost njihovim komentarima i osvrtima na proteste.
Iste večeri, nakon velikog protesta održanog 12. maja, predsjednik Srbije Aleksandar Vučić na svojim društvenim mrežama objavio je fotografiju sa premijerkom Anom Brnabić i ministrom finansija Sinišom Malim. Uz šaljiv komentar na račun upotrebe fotošopa za prikazivanje masovnosti protesta, Vučić je najavio i da će vlast organizovati novi miting, 26. maja u Beogradu, “bez falsifikata i fotošopa”.
Uslijedile su brojne negativne reakcije u kojima je predsjednik kritikovan kako organizuje protest protiv onih koji protestuju protiv nasilja. Još negativnije komentare izazvala je objava premijerke Srbije na društvenim mrežama koja je uz fotošopiranje iste fotografije ismijavala hiljade građana koji su tog dana blokirali most Gazelu.
Iz revoltira zbog ovakve reakcije vlasti, kao i brojnih drugih komentara i poteza, sledeći, treći po redu protest “Srbija protiv nasilja”, bio je najmasovniji do sada. Održan u petak, 19. maja, okupio je do sada najveći broj ljudi u protestnoj šetnji koja je trajala nekoliko sati.
Prema nezvaničnim procjenama, mirnim demonstracijama prisustvovalo je između 50.000 i 60.000 ljudi, a masovnost ovog protesta, kao i ranijih, privukla je i veliku pažnju svetskih medija.
Njemački Deutsche Welle već je označio ovu seriju protesta kao najmasovnije demonstracije u Srbiji još od 5. oktobra 2000. godine. AP News skrenuo je pažnju i na svojevrsni kontramiting, koji je istog dana u Pančevu organizovala Srpska napredna stranka.
“U znak prkosa, nacionalistička desničarska stranka autokratskog predsjednika Srbije Aleksandra Vučića organizovala je kontramiting u gradu severno od Beograda kome je prisustvovalo na hiljade njegovih pristalica”, navodi se u izvještaju AP News-a.
Srbija nade
Umjesto rješavanja problema, dijaloga ili pak zatraženih ostavki, vladajuća partija SNS predvođena Aleksandrom Vučićem odlučila je da njen sledeći korak bude da napravi, kako je najavljeno, najveći skup u istoriji Srbije.
Za petak, 26. maj – kada je inače trebalo da se desi naredni protest “Srbija protiv nasilja” – zakazan je skup pod nazivom “Srbija nade”.
U danima koji su uslijedili društvene mreže, ali i tradicionalne medije, preplavili su brojni navodi o pritiscima koje doživljavaju zaposleni u državnim institucijama širom Srbije. Navodilo se kako su organizovani brojni zajednički polasci, a i međugardske autobuske i vozne linije bile su podređene ovom skupu.
Tako je u Nišu više od 20 zaposlenih u službi za informatičko-komunikacione tehnologije preraspoređeno na druga radna mjesta, nakon što su odbili da dođu 26. maja na miting. Kako prenosi N1, time je ova stručna služba ugašena nakon 26 godina postojanja.
Samo nekoliko dana ranije gradonačelnica Niša Dragana Sotirovski izjavila je da, za slučaj da 26. maja kancelarije gradske uprave budu prazne, to neće biti „nikakav reper“ da su zaposleni organizovano otišli na miting jer su, kako je dodala, kancelarije prazne i drugim danima.
Sve veći broj javnih ličnosti dao je svoju podršku jednim ili drugim protestima. Brojne organizacije civilnog društva uputile su apel predsjedniku Srbije zahtijevajući otkazivanje skupa “Srbija nade”.
“Na ulice Beograda izlio se opravdani gnev građana. Građani od države traže da njihovoj deci i njima pruži elementarnu bezbednost i da zaustavi širenje nasilja, utvrđujući objektivnu i subjektivnu odgovornost svih delova sistema zbog čijeg (ne)činjenja je Srbija zavijena u crno”, navodi se u tekstu apela. “Država mora da ponudi odgovore. Odgovor na masovno okupljanje građana protiv nasilja ne može da bude još masovnije okupljanje nekih drugih građana koji žele da poruče šta – da nisu protiv nasilja?”
Dva dana, dvije Srbije
Od ranog jutra, u petak 26. maja, autobusi iz cijele Srbije počeli su da pristižu u Beograd. Osim iz različitih krajeva Srbije, na miting “Srbija nade” došli su i ljudi iz Republike Srpske, Crne Gore, Sjeverne Makedonije i sa Kosova.
Portal Kosovo Online izvijestio je da je na protest sa Kosova krenulo oko 10.000 Srba, kako u sopstvenoj organizaciji, tako i autobusima kojih je organizovano oko dvije stotine.
Za to vrijeme, tenzije na sjeveru Kosova su eskalirale, dovodeći do sukoba između kosovske policije i Srba, a potom i pripadnika KFOR-a i Srba. Nedavno bojkotovanje lokalnih izbora nametnulo je pitanje o tome ko treba da upravlja ovim opštinama.
“Od sutra ću biti predsednik svih građana Srbije, a ne predsednik političke partije”, izjavio je Vučić.
Iako je novinarska agencija Tanjug, kao i ostalo prorežimski mediji, prenijela da je na skupu bilo više od 200.000 ljudi, snimci iz vazduha kao i procjene dugogodišnjih aktivista upućuju na znatno manji broj okupljenih od protesta koji je održan 19. maja.
Obraćajući se prisutnima, kojih je usljed jake kiše bilo znatno manje nego na samom početku mitinga, Vučić je najavio da se povlači sa mjesta predsjednika SNS-a.
“Ovo je poslednje veče u kome vam se obraćam kao predsednik SNS, sutra će neko drugi preuzeti moju, vašu, našu SNS, čiji ću član ostati i verni i odani član biti. Ali ću od sutra biti predsednik svih građana Srbije, a ne predsednik političke partije”, izjavio je Vučić.
On je najavio i da će Srpska napredna stranka biti stožer novog pokreta “koji će biti baza i oslonac kako bismo sačuvali zemlju u naredne dve i tri krizne godine koje su odlučujuće za budućnost Srbije”. Iako se ranije govorilo da bi Vučić ovom prilikom mogao da najavi raspisivanje izbora za jesen, to se nije dogodilo.
Takođe, tema nisu bili ni eventualni odgovori na zahtjeve protesta “Srbija protiv nasilja”, niti najave akcija koje će država preduzeti u cilju suzbijanja nasilja.
Dan kasnije, na istom mjestu, okupio se podjednak broj ljudi na četvrtom po redu protestu “Srbija protiv nasilja”, koji je ovog puta imao nešto drugačiju rutu. Umjesto ka auto-putu i Gazeli, skup se kretao oko parka Tašmajdan i RTS-a, čime se stvarao prsten oko zgrade javnog servisa. Te subote RTS je prvi put počeo svoju centralnu informativnu emisiju Dnevnik izvještajem sa ovog protesta.
Četvrti po redu protest “Srbija protiv nasilja”. Video: Mladen Savković / K2.0
U zemlji u kojoj nedjeljama nijedna televizija sa nacionalnom frekvencijom nije objektivno izvještavala o ovim protestima, to se činilo kao važan korak. Ipak, fokus vlasti polako je prešao na sukobe na sjeveru Kosova. Prorežimski mediji često su upravo organizatore protesta “Srbija protiv nasilja” optuživali za eskalaciju sukoba i izazivanje nestabilnosti u zemlji koja je, kako često navode, u najtežem istorijskom trenutku.
Osim toga, posljednjih dana maja učestali su i manji protesti raznih desno orijentisanih grupa koje pozivaju na borbu za prava Srba na sjeveru Kosova, protive se “izdaji” i daljim pregovorima Beograda i Prištine.
Za proteste “Srbija protiv nasilja” ostaje da se vidi kako će se snaći u ovom šumu različitih događaja i da li će uspjeti da preciznijim i smislenijim zahtjevima distanciraju od drugih okupljanja. Uz sve to, držati na okupu desetine hiljada ljudi iz nedjelje u nedjelju djeluje kao ne mali izazov.
Novi protest “Srbija protiv nasilja” zakazan je za narednu subotu, 3. jun. Iako se zbog brojnih intenzivnih dešavanja može učiniti kao znatno duži period, biće to svega mjesec dana od dva masovna ubistva koja su cijelu Srbiju ostavila u šoku.
Naslovna fotografija: Mladen Savković / K2.0
-
- Ovaj članak je napisan na srpskom/hrvatskom/bosanskom jeziku.