Posljednja nedjelja septembra mjeseca svanula je navalom vijesti sa sjevera Kosova. Kontinuirane napetosti u četiri opštine sa srpskom većinom eskalirale su u oružani napad na Policiju Kosova (PK). Jedna osoba je poginula.
Naime, u napadu koji su 24. septembra ujutro u selu Banjska, Opština Zvečan, izvršili pripadnici skupine od oko 30 teško naoružanih osoba ubijen je vodnik Afrim Bunjaku, dok su dvojica njegovih kolega policajaca ranjena.
Iz PK su naveli da je u ranim jutarnjim satima interventni vod Granične policije uočio da su dva kamiona bez registarskih tablica blokirala most na ulazu u mjesto.
Uputivši se prema kamionima, tri jedinice PU Zvečan naišle su na otpor grupe naoružanih osoba, koje su ih napale hicima iz vatrenog oružja, granatama i eksplozivom vojnog tipa.
U saopštenju Eparhije raško-prizrenske potvrđeno je da su se napadači povukli u manastir Banjska. Pored toga što su osudili napad na PK, iz Eparhije su istakli da je više maskiranih osoba upalo u manastir blindiranim vozilom, provalivši kapiju, i to dok su u njemu boravili poklonici iz Novog Sada sa sveštenikom.
Policija je opkolila manastir te se cijeli dan odvijala razmjena vatre. U saopštenju koje je PK izdala u večernjim satima navedeno je da su trojica napadača ubijena, a dvojica uhapšena, dok je još jedan policajac ranjen.
Iako iz PK te informacije nisu bile potvrđene, mediji su izvještavali da je ostatak napadača uspio da pobjegne. Rukovodstvo PK kasnije je javilo da su u međuvremenu lišena slobode četiri lica za koja se sumnja da su povezana sa napadom. Pri njihovom privođenju PK je pronašla radio-opremu te značajnu količinu naoružanja, municije i drugih sredstava.
U toku dana lokalni zvaničnici_e kao i predstavnici_e međunarodne zajednice osudili su napad.
Premijer Kosova, Albin Kurti, kazao je da je napad izvela “plaćenička struktura koja uživa političku, finansijsku i logističku podršku Beograda”. Vjosa Osmani, predsjednica Kosova, okarakterisala je nedjeljna dešavanja “orkestriranim napadom” na Kosovo i njegovu suverenost koji su sprovele kriminalne bande, a koji su zapravo razradile srpske vlasti.
Napad je “orkestriranim” nazvao i ambasador SAD-a na Kosovu, dok je visoki predstavnik EU za spoljne poslove i bezbjednost Josep Borrell izjavio da je posrijedi bio “kukavički teroristički napad na Policiju Kosova”. Osuda je stigla i od Miroslava Lajčáka, specijalnog predstavnika EU za dijalog između Beograda i Prištine, koji je pozvao čelništva Kosova i Srbije da se smjesta vrate za pregovarački sto.
Na konferenciji za medije održanoj u nedjelju uveče predsjednik Srbije, Aleksandar Vučić, izjavio je da je premijer Kosova taj koji izaziva “haos”, ustvrdivši da su napad izvršili kosovski Srbi koji “ne žele više da trpe Kurtijev teror”.
Po podacima PK, u pretresu stambenih zgrada i vozila kojima su se koristili pripadnici grupe napadača pronađen je “arsenal”. Osim vojnog naoružanja poput granata, kalašnjikova i drugih automatskih pušaka nađene su i uniforme te logistička oprema. U saopštenju Specijalnog tužilaštva navedeno je da je uhapšenima određen pritvor u trajanju od 48 sati te da se terete za počinjenje teških krivičnih djela rušenja ustavnog poretka i bezbjednosti Kosova, pripremanje terorističkih napada ili krivičnih djela rušenja ustavnog poretka kao i neovlaštenu upotrebu ili posjedovanje oružja.
Nadležni i dalje rasvjetljavaju slučaj, ali još uvijek nema podataka o tome kako je pomenuto oružje dospjelo na teritoriju Kosova niti je poznat identitet napadača.
Ponedjeljak 25. septembar Vlada Kosova je proglasila danom žalosti u pomen nastradalom vodniku Bunjakuu.
Nakon što je objavljena prva verzija ovog članka, PK je uhapsila još nekoliko osumnjičenih te je pred kamerama izložila dokaze koje je grupa napadača ostavila za sobom. Između ostalog pronađena je velika količina vojnog naoružanja i opreme uz nekoliko vozila. Ukupna vrijednost svega navedenog veća je od pet miliona eura, kako je naveo Kurti.
Policija je takođe objavila video-zapis koji je snimljen dronom, a koji prikazuje skupinu naoružanih osoba kako se sklanja u manastir u Banjskoj, a zatim bježi prema okolnim brdima. Ministar unutrašnjih poslova Xhelal Sveçla saopštio je da je potpredsjednik Srpske liste Milan Radoičić bio među tim osobama te da se jasno vidi na zapisu. Radoičić je pod američkim i britanskim sankcijama, a Kosovo je napustio u februaru 2022.
S druge strane, rukovodstvo Srpske liste povodom ubistva napadača proglasilo je trodnevnu žalost, a Vlada Srbije jednodnevnu.
Ono što se desilo prošle nedjelje samo je jedan u nizu događaja proisteklih iz napetosti na sjeveru Kosova, koje rastu još od novembra 2022.
Napetosti u porastu, a dijalog u zastoju
Dijalog Kosova i Srbije u zastoju je još od demonstracija koje su u maju ove godine organizovane u tri sjeverne opštine sa srpskom većinom, Zvečanu, Leposaviću i Zubinom Potoku. Učesnici_e demonstracija nasrtali su na vojnike_inje KFOR-a kao i na novinarske ekipe.
Protestima su prethodili lokalni izbori održani u pomenute tri opštine i Sjevernoj Mitrovici. Većina tamošnjih Srba_kinja bojkotovala je izborni proces, pa je na biračka mjesta izašlo oko 3% od ukupno 45.095 osoba sa pravom glasa. Srpska lista, najveća partija kosovskih Srba_kinja, koja uživa podršku državnog vrha Srbije, a koja je na sjeveru Kosova na vlasti od 2013. godine, nije učestvovala na izborima.
Na listićima su mahom bili zastupljeni kandidati_kinje albanskih stranaka. Tako se među deset osoba u trci za načelničke funkcije našla samo jedna Srpkinja.
Dan nakon što su položili zakletve, 26. maja, četvorica novoizabranih načelnika ušla su u opštinska sjedišta u pratnji policije, a zbog prisustva srpskih demonstranata_ica. Ubrzo je između policije i prisutnih demonstranata_ica izbio sukob u kojem je pet policajaca ranjeno. Napadnuti kamenjem, pripadnici_e PK uzvratili su šok-bombama i suzavcem.
Iz međunarodne zajednice osudili su, kako su naveli, “prisilni ulazak” načelnika u zgrade opština, spočitavši Vladi Kosova to što se prethodno nije konsultovala sa međunarodnim predstavništvima. Od nadležnih je pritom zatraženo da ne pogoršavaju situaciju. Kurti je 27. maja podvukao da su u Vladi svjesni zabrinutosti međunarodne zajednice, ali da bi njihove ustavne obaveze bile prekršene da su pribjegli bilo kojem drugom rješenju.
Reakcija međunarodne zajednice podijelila je javnost. Jedni su kritikovali to što Kurtijeva vlada svoje prethodne aktivnosti nije koordinisala sa međunarodnim predstavništvima kao i to što ne ispunjava njihove zahtjeve, usljed čega bi mogla narušiti odnose prije svega sa SAD-om. Drugi su pak kritikovali to što iz međunarodne zajednice grube riječi i prijetnje sankcijama upućuju samo kosovskim vlastima, ali ne i srpskim.
Protesti su potrajali nekoliko sedmica. Dana 29. maja u Zvečanu povrijeđene su desetine pripadnika_ca KFOR-a, koji su napadnuti kamenjem, šok-bombama i molotovljevim koktelima nakon što su pozvali okupljene demonstrante_ice da se raziđu. Čuli su se i pucnji. Meta napada takođe su bili mnogi novinari_ke te njihova vozila.
EU je za majska dešavanja odgovornim proglasila kosovske vlasti, a zbog odluke da se načelnici_e ipak uvedu u opštinska sjedišta. Iz EU su zatražili da se pitanje riješi tako što će se obezbijediti alternativne prostorije u kojima će novoizabrani načelnici vršiti dužnosti te su kao dodatni zahtjev iznijeli nastavak dijaloga.
Budući da Vlada Kosova nije ispunila te zahtjeve, EU je krajem juna uvela kaznene mjere shodno kojima je rad na Sporazumu o stabilizaciji i pridruživanju obustavljen, a članstvo Kosova u značajnijim organizacijama zamrznuto. Bilateralne posjete takođe su stavljene na čekanje.
Do neočekivanog razvoja situacije došlo je 14. juna, kada su, kako je saopštila Vlada Kosova, tri kosovska policajca “oteta na teritoriji Kosova”. Iz PK su naveli da se sumnja kako je njihove policijske službenike dežurna srpska žandarmerija lišila slobode u mjestu Bare kod Leposavića, blizu sjeverne granice Kosova.
Iz Vlade Srbije tvrdili su da su trojica policajaca uhapšena na teritoriji Srbije. Pritom im je na teret stavljeno krivično djelo nedozvoljena proizvodnja, držanje, nošenje i promet oružja i eksplozivnih materija.
Službenici PK privedeni su 16. juna, ali su ih srpske vlasti pustile deset dana kasnije.
Dana 10. jula specijalni predstavnik Lajčák i zamjenik kosovskog premijera, Besnik Bislimi, u Bratislavi su postigli dogovor o smirivanju situacije na sjeveru.
Konkretno je dogovoreno da se 25% policijskih snaga raspoređenih unutar i oko zgrada sjevernih opština smjesta povuče, da se krajem ljeta održe prijevremeni izbori te da se ponovo pokrene dijalog o normalizaciji odnosa između Kosova i Srbije. Prvonavedena obaveza odmah je ispunjena. Nakon što su KP, EULEX i KFOR obavili procjenu stanja na terenu, a kako je bilo i predviđeno Lajčákovim i Bislimijevim dogovorom, 4. avgusta povučeno je još 25% policijskih snaga.
Od marta, kada su postigli dogovor o Evropskom planu i planu njegove realizacije, tj. Ohridski sporazum, a koji podrazumijeva stvaranje Zajednice opština sa srpskom većinom, Kurti i Vučić su se u okviru dijaloga sastali u dva navrata. Ni jedan ni drugi susret nisu polučili nikakve rezultate.
Nakon posljednjeg sastanka sa Vučićem, koji je održan 14. septembra, Kurti je u intervjuu za The Guardian izjavio da je dijalog sa Srbijom na mrtvoj tački jer specijalni predstavnik EU više nije neutralan.
Naime, Kurti i EU su u toku septembarskog sastanka iznijeli prijedloge realizacije Ohridskog sporazuma. Premijer Kosova je predstavio “akcioni plan” od 19 tačaka usmjerenih na ispunjavanje uslova koji su postavljeni Evropskim planom. Formiranju Zajednice opština sa srpskom većinom posvećeno je posljednjih šest tačaka, s tim što je niz koraka za stvaranje Zajednice obuhvaćen drugim predloženim aktivnostima u domenu političkih odnosa između Kosova i Srbije, uključujući priznanje Kosova od Srbije.
Kako prenosi Radio Slobodna Evropa, prijedlog EU, koji je Kurti odbacio, a Vučić prihvatio, bio je da se implementacija Ohridskog sporazuma započne “otvaranjem procesa pregovora o samoupravi Srba na Kosovu”.
Visoki predstavnik Borrell, koji je uz Lajčáka bio posrednik sastanka, kazao je da Kurti insistira na tome da Vlada Srbije formalizuje svoje de fakto priznanje Kosova, dok Vučić ne odustaje od uspostave Zajednice opština sa srpskom većinom.
