Tri godine pošto su poslanici u Crnogorskoj skupštini glasali za zakon kojim se istopolnim parovima omogućava da formalno ozvaniče vezu, partnerstvo većinom registruju strani državljani, a život gej i lezbejskih zajednica odvija se van granica Crne Gore.

“Kad registrujemo partnerstvo, mi ćemo biti prvi ili drugi gej par koji ostaje da živi ovdje”, ispričali su Alen i Igor (prava imena poznata redakciji) za K2.0.

Zakon o životnom partnerstvu lica istog pola Skupština Crne Gore usvojila je 1. jula 2020. godine. Zakon, kako je tada najavljeno, garantuje istopolnim partnerima jednaka prava kao i hetero parovima koji su u braku ili vanbračnoj zajednici, uz izuzetak usvajanja djece.

Primjena zakona počela je godinu kasnije, kada je u Budvi registrovano i prvo partnerstvo. U međuvremenu, istopolni parovi svoje životne zajednice registrovali su u toj te opštinama Bar, Herceg Novi i Podgorica. Do danas ih ima više od 75.

U većini slučajeva, u pitanju su strani državljani. O tome svjedoče i iz civilnog sektora.

“Većina parova sa kojima smo mi u kontaktu i kojima smo pružili neki vid pravne pomoći i podrške u procesu sklapanja partnerstva iz inostranstva su, eventualno je jedan od partnera crnogorski državljanin, odnosno državljanka”, kaže John Barac, izvršni direktor organizacije LGBT Forum Progres.

Danijel Kalezić, izvršni direktor krovnog Udruženja za jednaka prava LGBTIQ osoba za Zapadni Balkan i Tursku ERA, kaže da ne čudi to što istopolni parovi koji zajednicu registruju u Crnoj Gori zapravo uglavnom i ne žive u toj zemlji, jer državu napuštaju i drugi, ne samo LGBTIQ osobe. Ipak, ne negira da, iako je na papiru moguće ozvaničiti istopolnu zajednicu, i dalje postoje manje-više jasni signali da društvo u Crnoj Gori “boluje” od homofobije.

John Barac podsjeća da je prva ceremonija sklapanja partnerstva u Podgorici organizovana uz policijsko obezbjeđenje — kao mjera predostrožnosti. Slične mjere nisu bile neophodne i tokom organizacije kasnijih, ali većina državnih organa, kao i Skupština Crne Gore, kako je rekao, do danas nije odradila svoj dio posla u pogledu regulative koja se odnosi na prava koja proističu iz istopolne zajednice.

“Nisu pripremili izmjene i dopune niza zakona kako bi se oni uskladili sa ovim zakonom ili te izmjene nisu usvojene. To je stvorilo veliku pravnu nesigurnost u cjelokupnom sistemu i dovelo do toga da je ovaj proces ostao nedovršen, na štetu LGBTI zajednice i ljudskih prava u Crnoj Gori”, kazao je Barac.

Devet mjeseci po usvajanju zakona, više nevladinih organizacija Vladi Crne Gore uputilo je inicijativu za usklađivanje propisa. Pripremili su tada analizu normativnog okvira i konkretne predloge za dopune zakona, kao i popis podzakonskih akata koje je potrebno uskladiti ili kreirati i usvojiti. U praksi to, pored ostalog, znači da se istopolnim partnerima garantuju prava u slučaju razdvajanja ili smrti jednog od njih. To, međutim, još nije slučaj.

Od upućivanja inicijative u Crnoj Gori su se desile dvije, na čekanju je i treća Vlada.

Tri godine od usvajanja i dvije od početka primjene Zakona o životnom partnerstvu lica istog pola, Ministarstvo unutrašnjih poslova (MUP) još nije uspostavilo ni registar, pa se dokaz o životnom partnerstvu i dalje dobija isključivo od lokalnih vlasti, odnosno opštine u kojoj je zajednica registrovana.

To što još nema registra, otežava i provjeru statusa osoba koje žele registrovati istopolnu zajednicu — u smislu da li su već sklopile partnerstvo u drugoj opštini.

“Smatramo da bi MUP Crne Gore morao voditi registar životnog partnerstva, jer je članom 9 Zakona o životnom partnerstvu lica istog pola propisano da ‘lice ne može zaključiti partnerstvo dok mu ranije zaključeno partnerstvo ili brak ne prestane’. Dakle, nadležni državni organ bi morao da vodi registar istih kako bi zainteresovanim licima mogao izdati uvjerenje o slobodnom partnerstvu, kao što je to slučaj izdavanja uvjerenja o slobodnom bračnom stanju. To uvjerenje izdato od nadležnog organa jedini je pravno valjan dokument koji potvrđuje lično stanje građanina, kako bi matičar mogao utvrditi da jedno od ta dva lica (ili oba) koja žele da zaključe partnerstvo isto nisu zaključili u nekoj drugoj opštini na teritoriji Crne Gore (sa istim ili različitim partnerima)”, pojasnili su iz službe gradonačelnika Prijestonice Cetinje.

Na taj problem ukazali su i iz drugih opština, pa i Glavnog grada Podgorica.

“Jedan od problema u sprovođenju Zakona je što nadležno Ministarstvo ne vodi evidenciju o zaključenim partnerstvima u Crnoj Gori, zbog čega ne može izdati ni uvjerenje o slobodnom partnerstvu”, navode u odgovoru.

Iz resora unutrašnjih poslova nisu odgovorili na upit K2.0 o uspostavljanju registra. Iz Glavnog grada naveli su i druga zapažanja u odnosu na propise koji se odnose na istopolne partnere.

“Napravljena je razlika između Porodičnog zakona i Zakona o zaključenju partnerstva lica istog pola, jer samom zaključenju partnerstva ne prisustvuje odbornik, koji bi po pravilu zbog legitimnosti zaključenog partnerstva bio u obavezi da isto proglasi”, kazali su iz kabineta gradonačelnice Olivere Injac.

U tome što odbornik nema obavezu da prisustvuje sklapanju istopolnog partnerstva, Danijel Kalezić vidi tragove homofobije.

Iz Glavnog grada ukazuju i da Zakonom nije utvrđen postupak priznavanja strane sudske presude ili dokumenta, “pa za sada ne postoji pravno uporište za upis partnerstva crnogorskog državljanina zaključenog u inostranstvu”.

LGBT Forum Progres zbog toga je prošle godine tužio državu.

“Ovo je samo jedan od niza primjera da sve ne protiče kako treba u praksi, a važno je i napomenuti da sudski epilog u ovom slučaju još ne postoji. Sveukupno, primjena ovog zakona i sami životi istopolnih parova još su daleko od onoga što je opšteprihvaćeni standard ljudskih prava i ličnog dostojanstva”, kazao je John Barac.

Institucionalna homofobija

Danijel Kalezić podsjetio je da je jedna porodica podnijela dvije tužbe protiv države Crne Gore jer njihova djeca još nisu dobila državljanstvo, iako je jedan od roditelja crnogorski državljanin.

Punomoćnica porodice, advokatica Marijana Laković-Drašković, ranije je za crnogorske medije kazala da se diskriminacija u tom slučaju ogleda u odnosu na drugu djecu i roditelje koji su u istoj ili sličnoj situaciji regulisanja statusa državljanstva.

Iz organizacije Kvir Montenegro, koja je podržala porodicu u tom slučaju, ranije su rekli da je to jasna poruka svim LGBTIQ osobama u Crnoj Gori da crnogorsko društvo i dalje negira njihovo osnovno ljudsko pravo, “a to je pravo na porodicu — gurajući ih tako na marginu postojanja”.

I Zaštitnik za ljudska prava i slobode u konkretnom slučaju zatražio je od MUP-a da uredi pravno taj problem, što nije ispoštovano.

Zaštitnik je u martu formirao predmet i kako bi utvrdio da li ima elemenata diskriminacije u pravilnicima Ministarstva zdravlja za liječenje steriliteta kojima se, pored ostalog, ograničava doniranje polnih ćelija licima koja su imala homoseksualne odnose u posljednjih pet godina.

Pritužba je Zaštitniku podnijeta i na pravilnik koji se odnosi na pravo na postupke medicinski potpomognute oplodnje (MPO) ženama bez partnera. Prema tom pravilniku, pravo na postupak ima samo žena koja dokaže da nije u životnom partnerstvu.

Kalezić je u vezi sa tim ranije rekao da je u pitanju “institucionalna homofobija”.

Za registraciju životnog partnerstva, pojašnjavaju iz crnogorskih opština, neophodno je priložiti ličnu kartu, odnosno pasoš, izvod iz matične knjige rođenih, uvjerenje o slobodnom bračnom stanju, odnosno uvjerenje ili drugi dokaz da se lica ne nalaze u zaključenom partnerstvu, ličnu kartu, odnosno pasoš svjedoka, dokaz o prijavljenom boravištu za stranog državljanina, te dokaz o uplati administrativne takse.

Pitanja o broju sklopljenih partnerstava upućena su svim crnogorskim opštinama. Odgovori su stigli iz opština Gusinje, Mojkovac, Danilovgrad, Kolašin, Tivat i Prijestonice Cetinje, gdje, kako su kazali, dosad nije bilo registrovanih istopolnih zajednica. Interesovanja, kažu, nema ni za naredni period.

Iz Opštine Budva nisu odgovorili na upit K2.0, ali je, prema ranije objavljenim podacima, u toj opštini do januara 2023. registrovano 26 istopolnih zajednica. U glavnom gradu Crne Gore, Podgorici, od početka primjene Zakona o životnom partnerstvu lica istog pola zaključeno je 28 zajednica.

“U 2021. godini, zaključena su dva istopolna partnerstva, od toga jedan crnogorski državljanin, godinu kasnije zaključeno je dvanaest istopolnih partnerstava, od čega dva crnogorska državljanina, dok je od početka ove godine zaključeno 14 istopolnih partnerstava, od čega su četiri crnogorska državljanina”, rekli su za K2.0 iz Glavnog grada.

U Opštini Herceg Novi do sada je sklopljeno 20 istopolnih zajednica: godine 2021. zaključeno je jedno, 2022. godine 15, a u 2023. godini četiri.

“Prosjek godina životnih partnera je između 30 i 40, uglavnom su državljani Ruske Federacije”, rekli su iz te opštine.

U Opštini Bar sklopljena su četiri partnerstva: u 2021. godini jedno i obje osobe su državljani Kazakhstana; u 2022. godini tri, svi državljani Ruske Federacije. U 2023. godini, kako su rekli iz Opštine Bar, nije bilo sklopljenih partnerstava, ali je bio jedan naknadni upis, državljana Sjedinjenih Američkih Država i Crne Gore.

Ceremonija sklapanja istopolnog partnerstva, prema podacima sa veb-sajta jedne od agencija koje organizuju takve događaje (bestmemories.pro), košta od 900 do 3.500 eura.

Najjeftinija varijanta, kako se navodi, ne uključuje i organizaciju same proslave, već su u cijenu uključene konsultacije, prikupljanje i prevod neophodne dokumentacije, takse, prevoz do lokacije na kojoj se sklapa partnerstvo. Za 900 eura, par dobija i fotografije i video zapis sa mjesta gdje je zajednica ozvaničena.

U cijenu od 3.500 eura uključeni su i doček para na aerodromu, dekoracija, prevoz tokom dana, organizacija svečane večere za do deset osoba, snimanje četiri sata, izlet brodom…

Pojašnjeno je i da parovi svu neophodnu dokumentaciju šalju elektronskom poštom, da agencija preuzima obavezu da sve pripremi, a da par potom u Crnu Goru stiže na nekoliko dana, dok se obavi ceremonija i eventualno, ako neko želi, sačeka i ovjeren prevod dokumenta koji dokazuje sklopljeno partnerstvo, kako bi par time svoju zajednicu dokazivao u zemlji u kojoj živi ili boravi.

Iz agencije kažu da nije neophodno da sa parovima dolaze i svjedoci (kumovi) i da oni mogu da se pobrinu i za to.

U LGBT Forumu Progres, kaže John Barac, do sada nisu imali informacija o bilo kakvim značajnijim problemima prilikom sklapanja partnerstva i pratećih svečanosti.

“Većina parova sa kojima smo bili u kontaktu izabrala je da ima ceremoniju manjeg obima, često samo uz prisustvo svjedoka ili najbližih. Upravo ovo oslikava problem koji leži u srži svega i na koji smo ukazivali i dok je sam zakon bio u izradi — crnogorsko društvo još u velikoj mjeri odbacuje LGBTI zajednicu, homo/bi/transfobija i diskriminacija su izraženi, što dalje dovodi do toga da se i ceremonije sklapanja partnerstava gotovo i ‘kriju’, kako bi se izbjegle moguće negativne reakcije”, kaže on.

Sagovornici Alen i Igor planiraju da jednog dana i oni registruju zajednicu. Ne razmišljaju, međutim, o tome kako će obilježiti taj dan, gdje će ga provesti sa bližnjima. Kažu, muče ih druge brige. Žive kao podstanari, mjesecima čekaju ugovor za stan, jer taj ugovor omogućiće prijavu boravka za Igora koji nije državljanin Crne Gore. Prave kombinacije i kako da jednom podignu stambeni kredit.

I to su, manje-više problemi koji muče i slične hetero parove — kad njihov izbor prihvataju njihovi najbliži.

“Moji znaju godinama da sam gej i to bi bilo u redu kad bih ja cio život ostao sam”, priča Alen.

Rečenicu ne završava, ali pogledom potvrđuje komentar novinarke: “Da, jer tako ne bi morali da se objašnjavaju sa sredinom”.

Prvi Prajd u Crnoj Gori održan je u julu 2013. godine, u Budvi, tada pod jakim policijskim obezbjeđenjem. Iz LGBT zajednice poručuju da “sve ključne društvene promjene koje su se desile od tada do danas počivaju upravo na ramenima prve povorke ponosa”. Jedanaesti po redu Montenegro prajd održan je 21. oktobra ove godine u Podgorici.

Naslovna fotografija: Prizor sa Montenegro prajda koji je održan 2021. godine. Fotografiju ustupa PR Centar.

Sadržaj ovog članka je isključiva odgovornost K2.0. Stavovi izneseni u njemu lični su stavovi autora/ice te nužno ne odražavaju stavove K2.0.

Zanima vas kako se naš novinarski rad finansira? Saznajte više ovdje.