U ranim jutarnjim časovima 28. juna 1969. godine, policija je počela raciju u Stounvol inu, skloništu za lezbijke, gej, biseksualce i transrodne (LGBT) osobe u Njujorku. Ono što je počelo kao uobičajena pretraga prostorija, neretka pojava radi otkrivanja nelegalnog alkohola ili dobijanja isplate, pretvorilo se u raciju. Bio je to događaj koji je kasnije postao katalizator za LGBT pokret i borbu za jednaka prava.

Racije u Stounvolu su ojačale ujedinjeni front protiv heteronormativnog društva koje je posezalo za slobodama LGBT pojedinaca. Ljudi poput Marše P. Džekson, crnkinje i transrodne žene za koju se veruje da je bacila čokanj kada je policija od nje zatražila da se postroji u red, Silvije Rivera, Latinoamerikanke i transrodne žene za koju se kaže da je bacila prvu ciglu na policiju, i Rejmonda Kastra, Latinoamerikanca i gej osobe za koga se smatra da se prvi odupirao hapšenju i fizički se usprotivio — oni su postali heroji ovog pokreta. Ovi ljudi su bili pokretna sila otpora statusu kvo.

Lokacija prvobitnog Stounvol ina na Kristiforovoj ulici 51-53 u Grinvič vilidžu, Njujork, postala je nacionalni spomenik SAD. Fotografija: Creative Commons.

U narednim nedeljama izbili su nemiri i protesti. Na prvu godišnjicu, 1970. godine, Njujork je proslavljao svoj prvi Marš ponosa. Parade ponosa i festivali se sada obeležavaju na skoro svakom kontinentu svake godine. Dešavanja iz te noći 1969. ubrzo su učinila da se ljudi širom sveta okupe u zajedničkoj borbi za LGBT prava.

Bez specifične početne tačke, Stounvol se smatra početkom ovog savremenog pokreta, ali istorija LGBT života seže hiljade godina u prošlost. Iako se često prikriva, spisi o LGBT osobama koje su živele širom sveta nisu retke. Istopolna privlačnost imala je svoje mesto u društvima još od ranih civilizacija Palestine i Antičkog Rima, a danas se predstavljaju kao antičke relikvije i pronalasci istorijske umetnosti. Rodna fluidnost je predstavljena u božanstvima, bogovima i boginjama u kulturama Mesopotamije i Indije.

Pronađene u nizu pećina pored Vitlejema, za figurine ljubavnika Ain Sakri se veruje da su neki od najstarijih prikaza dvoje ljudi koji imaju seksualni odnos. Napravljene pre 11.000 godina, ove figure su isprepletene, njihovi polovi se ne znaju i ostavljeni su za slobodno tumačenje.

Seks u antičkom Rimu je, takođe, imao specifičnu fluidnost, gde su istopolni odnosi bili učestali, iako su često samo oni među muškarcima bili priznati. Ovaj stil života je prikazan na Warren Cup, rimskom artefaktu na kom se prikazuju dve odvojene gravure na kojima muškarci vode ljubav. Pol Roberts, kustos Britanskog muzeja u kom je ovaj artefakt izložen, objašnjava to ovako: “Scene vođenja ljubavi su bile posvuda u rimskoj kulturi… ljubav i seks između muškaraca, neretko različitih godina, bili su deo grčke i rimske kulture”.

Naši savremeni pojmovi roda su postali binarni. Uglavnom se svrstavamo u dve kategorije, muškaraca i žena, ali ova pretpostavka je umnogočemu preispitana u celoj našoj istoriji u civilizacijama širom sveta. Mesopotamska boginja seksualne privlačnosti i rata, Ištar, bila je poznata po tome što je imala moć da odredi i promeni pol, što je rodna fluidnost koja danas nekima deluje radikalno.

Vrhovni sud u Indiji priznaje treći pol, hijra ili kinner. Treći pol je zabeležen u skoro svakoj kulturi, uključujući “dva duha” u kulturi američkih Indijanaca, fa’afafine u Samoi i muxe u Meksiku.

Od verskih korena do negacije u 20. veku

Uspon hrišćanstva u Evropi je doveo do toga da mnoga društva, poput Rimske Imperije i društva helenističkog perioda, kriminalizuju sodomiju i istopolne činove iako su ranije prihvatila homoseksualnost. Dvadeset i devet godina posle Milanskog edikta, kada je hrišćanstvo postalo državna religija, imperatori Rima su zabranili istopolne brakove 342. godine nove ere, što je prvi zakon ove vrste.

Istopolni odnosi su kriminalizovani u mnogim delovima Evrope u narednim vekovima, jer je religija ograničavala slobode i prava LGBT osoba, a kazne su bile vrlo ozbiljne, obuhvatajući čak i smaknuće.

Sličan obrazac se može videti u drugim regionima, kao što je Srednji istok, gde se snažni verski identiteti povezuju sa manjim stepenom tolerancije prema LGBT pravima, čak i danas. Prema globalnom istraživanju Centra za istraživanje Pju, istopolni odnosi su prihvaćeni u regionima u kojima “religija ima manje važnu ulogu u životima ljudi”.

Tokom Francuske revolucije, ovo je postala prva država koja je dekriminalizovala istopolne odnose, 1791. godine. Pokret da se eliminiše francuska monarhija doveo je do raširenog stava da bi trebalo ograničiti uticaj Katoličke crkve.

Iako je ovo bila prekretnica za gej prava, mnoge države su istovremeno nastavile da kriminalizuju istopolne odnose. Tek su, posle Drugog svetskog rata, brojne države u Evropi krenule koracima Francuske po pitanju dekriminalizacije.

Usvojeni su i neki zakoni o gej pravima kada je Harvi Milk bio gradski menadžer San Franciska. On je učestvovao i u junskom gej prajdu 1978. u San Hozeu. Fotografija: Creative Commons.

Početkom šezdesetih je došlo do velikih socijalnih pobuna u SAD u vezi sa borbom za pacifizam i protiv rasizma. Kao odgovor na racije u Stounvolu, Gej oslobodilački front Ujedinjenog Kraljevstva postao je politička partija 1971. Rapidno širenje pro-LGBT stavova dovelo je do dobijanja većih prava u mnogim državama, ali su se, s druge strane, pojavili glasovi koji bi da ućutkaju i ograniče te slobode.

Švedska je 1972. postala prva država koja je obezbedila besplatnu hormonsku terapiju ljudima koji bi onda legalno mogli da promene svoj pol. Međutim, iste godine, “homoseksualnost” je ostala na listi Američkog udruženja psihijatara zajedno sa nazivima mentalnih poremećaja, ali je samo godinu dana kasnije uklonjena. Homoseksualnost je ranije na ovoj listi opisivana kao “sociopatski poremećaj ličnosti”.

Gej prava su u SAD postala istaknuta, ali i pitanje koje razdvaja ljude. Jedan od, verovatno, najpoznatijih poltičara koji je bio otvoreno gej, Harvi Milk, izabran je za gradskog menadžera San Franciska 1978., dospevši u nacionalne i inostrane medije. Njegov harizmatični karakter bio je svetionik nade za LGBT zajednicu u SAD, jer je ovaj čovek unapredio pokret, promovisao biznise u vlasništvu LGBT osoba i štitio građanska prava.

Inspirisan Milkom, Džilbert Bejker postavio je prvu zastavu duge 1978., koja je postala poznata kao simbol LGBT pokreta. Tokom sedamdesetih, osamdesetih i devedesetih godina, mnogi državni zvaničnici, sportisti i slavne ličnosti poput Milka postali su ambasadori LGBT zajednice.

Devedesetih je veliki broj država dekriminalizovao istopolne odnose i izjednačio broj godina za heteroseksualne i homoseksualne parove.

U poslednjih 100 godina je došlo do eksponencijalnog poboljšanja prava LGBT zajednice. Međutim, pored unapređenja LGBT prava, rastuća vidljivost je učinila da se pojavi veći stepen diskriminacije i odmazde.

Globalni udarac

U poslednjih 30 godina, LGBT pokret je preživeo veliki povratni udarac sa suprotne strane. Kako su jednaka prava postala pristupačnija, počela su potiskivanje sa druge strane. Ovakva reakcija političke prirode pokušala je da iskoristi anti-LGBT stavove radi promovisanja štetnih i zakona koji razdvajaju ljude, što je rezultiralo društvenom stigmom.

Ovaj povratni udarac s druge strane ima dva različita i odvojena tipa. U zapadnom svetu, protivnici LGBT prava žele da zastraše zajednicu i da razmontiraju dosad postignute ciljeve. Međutim, u državama u razvoju, protivnici žele da ovaj pokret zaustave u začetku, da spreče bilo kakav napredak. Rasa, društvena klasa, religija i geografska lokacija ukrštaju se i utiču na različite načine na članove ove zajednice i zaustavljaju napore uložene u pristup jednakim pravima i ostvarenje jednakih prava.

Hiljade ljudi je 2005. izašlo na ulice Madrida da bi protestovali protiv zakona o istopolnim brakovima. Slično tome, protesti su 2013. u Parizu izbili protiv novog zakona kojim se legalizuju gej brakovi. U oba slučaja, mnogi su se protivili ovom zakonu zbog svojih verskih ubeđenja. Procenjuje se da je 2017. Italija bila najgora država u Zapadnoj Evropi po pitanju gej prava, a na osnovu zakonskog položaja LGBT zajednice i izostanka njihovih prava.

Pokušaji Ugande da zabrani homoseksualnost izazvali su proteste širom sveta, uključujući one u Sjedinjenim Državama. Fotografija: Creative Commons.

Teroristički napad na gej noćni klub Puls u Orlandu 2016. godine bio je najsmrtonosniji napad na gej zajednicu u SAD. Ovu akciju je sproveo otvoreno homofobični terorista, a 49 ljudi je ubijeno. Takođe 2016. godine, Zakon 2 (House Bill 2), poznatiji kao “Zakon o kupatilu”, pokušao je u Severnoj Karolini da natera transrodne osobe da koriste kupatila namenjena polu koji su dobili na rođenju. Ne samo što je diskriminatoran, ovaj zakon je u opasnost stavio one koji se ne ponašaju u skladu sa polom koji im je određen na rođenju.

U državama u razvoju i onim postkomunističkim, LGBT prava su ugrožena od rastućih napada na pojedince. Zakon Ugande iz 2009. koji se protivi homoseksualnosti izazvao je raširenu diskriminaciju, učinivši da istopolni odnosi postanu nezakoniti, a ovakvo ponašanje se kažnjava visokim novčanim kaznama, hapšenjem i čak doživotnim zatvorom, uključujući neograničeno nasilje unutar zajednice. Nigerija je januara 2014. usvojila sličan zakon protiv gej zajednice koji je rezultirao povećanom stepenu nasilja nad LGBT zajednicom, pa je čak i počeo da bude oruđe u legitimizaciji kršenja ljudskih prava.

Prema Grupo Gay da Bahia, više od 3.000 LGBT osoba je ubijeno u Brazilu otkako je ova zemlja postala sasvim demokratska sredinom osamdesetih godina, a ovaj događaj je kod mnogih aktivista poznatiji kao “Homokaust” (aludiranje na Holokaust, prim. prev.). ISIS stalno koristi smaknuća kao sredstvo zastrašivanja gej muškaraca.

Vesti o prisilnim analnim ispitivanjima koja se sprovode nad muškarcima za koje se smatra da su gej i nad ženama koje se smatraju transrodnim osobama širom Afrike i Srednjeg istoka koriste se kao sredstvo za pronalazak “dokaza” za to da su uhapšeni imali seksualni odnos sa muškarcima. Policija u Indoneziji sprovodi racije na skupovima gej muškaraca i žena, stvarajući antigej histeriju koja je rezultirala porastom napada na aktiviste i LGBT događaje. Godine 2017, stotine gej muškaraca je postrojeno u Čečeniji i držano u prvom koncentracionom kampu posle Drugog svetskog rata, gde su trpeli mučenje i nehumane uslove.

Međutim, pored nastavljene kriminalizacije LGBT osoba, ova zajednica je doživela veliki napredak.

Najbrže rastući pokret za građanska prava

Pokret za gej prava je nazvan “najbrže rastućim pokretom za građanska prava”, jer je dobio veliku podršku u samo nekoliko godina. Od ove godine, Galup istraživanje je objavio da se 64 odsto Amerikanaca slaže sa tim da bi istopolni brakovi trebalo da budu legalni; što je žestoka promena od 1996, kada je ovo pitanje prvi put postavljeno, i kada je 68 odsto Amerikanaca izjavilo da se protivi istopolnim brakovima.

Neki pripisuju ovo činjenici da LGBT zajednica prožima sve društvene sfere, nacionalnosti, religije, rase i uzrasna doba. Veća je verovatnoća da će ljudi razumeti LGBT osobe i povezati se s njima, jer postoji sve veća i veća šansa da će imati lična iskustva sa gej ili transrodnom osobom.

Takođe, sve jači protivudarac na LGBT osobe doveo je do toga da se ovo pitanje lansira na međunarodnu pozornicu, primoravajući međunarodnu zajednicu da ovo pitanje adresira. Rezolucija UN iz 2016. osuđuje nasilje nad LGBT zajednicom neposredno nakon pucnjave u gej noćnom klubu u Orlandu, Florida, 2016. godine; ovo je prva UN-ova rezolucija ove vrste.

Napad na gej noćni klub Puls u Orlandu, Florida, u kom je 49 osoba ubijeno, izazvao je osude iz celog sveta. Fotografija: Creative Commons.

Više nego ikada ranije, istopolni brakovi postaju dekriminalizovani i legalizovani širom sveta. Holandija je 2000. postala prva država na svetu koja je legalizovala istopolne brakove, dok je 2009. Južnoafrička Republika bila prva zemlja u Africi koja je isto to učinila. Ovakva odluka je u SAD donesela juna 2015., zaobilazeći državne zakone i postavljajući ovo pitanje Vrhovnom sudu koji je dozvolio istopolne brakove u svih 50 država,

Do marta 2017, 22 države su zakonski dozvolile parovima istog pola da se venčaju. Broj država sa zakonima koji kriminalizuju istopolne odnose polako opada. Skoro 20 država je dekriminalizovalo istopolne odnose od 2017.

Društveni napredak je oličen u opadanju i protoku, on nije eksplicitna pobeda ili poraz. Uspeh LGBT pokreta se ogleda u raznim postignućima, posebno u poslednjih nekoliko godina. Međutim, i dalje ima dosta mesta u svetu u kojima nije bezbedno biti otvorena LGBT osoba, jer to može da vas košta života.

Borba još traje. Pored eksponencijalnog uspeha, ovaj pokret sada koristi trenutak. Prema rečima LGBT aktiviste Petera Tačela, “jedina borba za oslobođenje za koju se vredi boriti jeste ona koju je nadahnula ljubav”.K

Nasvolna fotografija: Atdhe Mulla / K2.0.