Fjalorth i (pas) luftës në gjuhën shqipe

autokton (mbiemër; edhe si emër; i gjinisë mashkullore) pjesëtar i popullsisë fillestare të një vendi; banor i një vendi ku kanë jetuar paraardhësit e tij që në kohët më të lashta; vendës, anas, rrënjës.

Në Kosovë, shqiptarët janë autoktonë, ndërsa për të gjithë popujt tjerë duhet të gjejmë fakte shkencore se ata janë ardhacakë. Serbët, turqit, boshnjakët, romët, ashkalitë, egjiptasit, goranët — ardhacakë. Nëse nuk gjejmë fakte shkencore, ato do t’i shpikim. Historianë kemi boll. Tekembramja, të njëjtën gjë e bëjnë edhe fqinjët serbë (lexo shkije) kundrejt nesh, me teori të ndryshme që ne nuk kemi prejardhje ilire e pellazge, që ne kemi ardhur në fund të shekullit XIX, që ne jemi popull aziatik, e kështu me radhë. Pse ata po e ne jo?! 

patriotizëm (emër; gjinia mashkullore) dashuria për atdheun e për popullin e vet dhe gatishmëria për t’u shërbyer atyre me besnikëri, ndjenja e lartë e detyrës për të mbrojtur me vetëmohim interesat e atdheut dhe të popullit të vet; atdhetari. 

Këto i dimë, këto i kemi parë, sidomos në luftë, kur këtij përkufizimi i shtohet edhe dhënia e jetës për vendlindjen. 

Por në kohë paqeje, a ka patriotizëm?  

Në paqe, ne hedhim bërllok ku të na dojë loçka e zemrës sepse jemi çliruar dhe milici nuk na dënon — krejt është e jona. Ia provojmë gomat veturës dhe e shtypim deri në dërrasë gazin në mahallë, se rrugët janë tonat. Policët janë tanët. 

Nuk ia lëshojmë vendin me i dalë dhëmbi sa i ujkut kurrkujt në autobus, sepse ne dhe vetëm ne e meritojmë atë vend se na e garanton liria. Nuk ka më pritje në rend për ta marrë ndonjë shërbim, se boll kemi pritë, “për qit ditë kemi luftu”. Mjekut ia japim pak lekë për t’na qitë në krye të listës se tash mjektë janë tanët. Ne e nxjerrim një dokument që na duhet si përngut sepse e kemi dikë tonin aty. Tash, administrata është e jona.

Viktimat e etnive tjera? Ndoshta kanë hjekë, por ato s’janë të denja si ne. Thjesht s’janë.

Rrap flamurin në festa, flamur-fluturaken në lojë futbolli, patriotë pra. U kry lufta, tash në paqe vendit s’i duhet dashuri ndryshe, s’ka më nevojë për besnikëri, vetëmohim, ndjenjë detyre, tash ka veç liri, qysh duam ne. Boll kemi hjekë. Boll e kemi dashtë vendin.

racizëm (emër i gjinisë mashkullore) teori dhe politikë që mbështetet në pikëpamjen antishkencore se racat kanë dallime rrënjësore midis tyre, se ndahen në raca «të larta» e «të ulëta» dhe se raca «më e lartë» ka të drejtë të shtypë e të shfrytëzojë racat e tjera; përbuzja dhe shtypja e racave të tjera. 

Meqë ky emërtim ka konotacion negativ, asnjëri prej nesh nuk do ta pranojë se është racist. Natyrisht, si bën të pranojmë se ne karakterizohemi nga ndonjë veçori kaq e poshtër, kur ne jemi fisnikë, kur ne jemi besnikë, kur ne jemi të bukur, plus të bardhë. Po, po, të bardhë. Jo se të zinjtë kanë më pak vlerë. Edhe ata janë njerëz. Nejse më pak njerëz. Nejse.

ksenofobi (emër i gjinisë femërore); të qenët ksenofob; urrejtja e çdo gjëje të huaj, mohimi dhe hedhja poshtë e gjithçkaje të huaj.

Njëjtë si në rastin e racizmit, asnjëri nuk do të pranojë se është ksenofob. Biles, kur na akuzojnë, ne jemi në gjendje të japim edhe shembuj ilustrues se nuk jemi ksenofobë, duke treguar rastin kur kemi punuar menjëherë pas lufte në ndonjë organizatë ndërkombëtare në Prishtinë, dhe ai shefi ishte i Afrikës, afrikan, i një shteti afrikan, nuk na kujtohet emri — ata krejt të njëjtë janë. Edhe ata janë njerëz. Ose do të japim ndonjë shembull kur gjatë qëndrimit tonë (të përkohshëm) në Gjermani, Austri a Zvicër, jemi shoqëruar me ndonjë shok afgan, a turk, a polak. Dhe natyrisht, krejt janë njerëz, ama ne i kemi zakonet më të mira. Thjesht, jemi më të mirë.

“O sa mirë me qenë shqiptar”, është bërë himn i ri i mijëvjeçarit, megjithëse përtej ngjyrave dhe shqipes dykrenare, nuk na janë dhënë argumente empirike pse qenka aq mirë. Apo pse qenka më mirë se të jesh uzbek, ta zëmë.

pretendim territorial (em.) – kërkimi i pronësisë territoriale nga një grup ose individ. Kjo shprehje zakonisht përdoret vetëm në lidhje me pretendimet e kontestuara ose të pazgjidhura për tokën. 

Është e tmerrshme të zgjohesh një mëngjes të bukur me diell, ta porositësh një espresso shtatëdhjetëshe në kafen tënde të preferuar, ta rrufisësh gëllënjkën e parë dhe të kuptosh se pjesa “e Madhe” në emrin e përbërë Shqipëria e Madhe nuk është karakteristikë vetëm e shtetit dhe popullit tënd, por ka edhe shumë vende të tjera që kanë dashur dhe ende kanë projekte të tilla t’i bëjnë shtetet e tyre të mëdha. 

Si shembull e kemi shtetin fqinj, Serbinë që don të jetë e madhe. Duke dashur të jetë e madhe, madje edhe deri në Tokio të Japonisë (Srbija do Tokija) ajo bart mbi supe barrën për mizoritë më të mëdha që i kanë ndodhur kësaj pjese të Ballkanit, që nga Lufta e Dytë Botëore, duke qenë përgjegjëse për luftën në Kroaci, gjenocidin në Bosnjë e Hercegovinë e masakrat në Kosovë. Krejt kjo në emër të të qenët e Madhe. Dhe krejt kjo në emër të pretendimeve territoriale, ndër të tjera.

Dhe është e udhës t’i mendojmë e t’i analizojmë të gjitha këto me një sy e vështrim kritik, sa herë që mendojmë se edhe vendi ynë, a një vend tjetër i krijuar me bashkimin e dy a më shumë territoreve meriton të jetë i Madh, se kështu paska qenë përherë. Gjersa mali t’bëhet hi.

fashizëm (m.) sistem autoritar dhe nacionalist qeveritar dhe shoqëror i së djathtës ekstreme. 

As fashistë nuk ka, ose ka shumë pak. Ta duash tëndin/tënden, nuk është fashizëm. Ta shtysh pak atë fqinjin që i takon popullit a fesë tjetër nuk është fashizëm. Po ta zhdukësh edhe t’ia djegësh shtëpinë, fundja, si do të jetë fashizëm kur qëllimi është i mirë – kur atij i digjet shtëpia, ai nuk ka pse kthehet, dhe shkon te të vetët, dhe të gjithë jetojmë të lumtur, dhe s’ka më luftë, dhe bota jeton në paqe, apo jo?

Kjo s’është fashizëm, kjo është logjikë e shëndoshë. Ne historikisht s’kemi qenë fashistë. Edhe nëse ndonjëherë në histori jemi rreshtuar krah regjimeve autoritare, ne kemi pasur qëllime të tjera, assesi fashiste. E kuptoni? Ne nuk jemi fashistë. NE NUK JEMI FASHISTË. PIKË. TUNG!