Kosovo trenutno ima 431 zakon na snazi, od kojih 55 definišu obaveze lokalne samouprave. Neki zakoni su posebno sačinjeni za opštine, neki nisu, ali ipak definišu obaveze ovog nivoa vlasti.

Funkcionalna nezavisnost opština je određena u Zakonu o lokalnoj samoupravi, u članu 17 koji određuje nadležnosti opština. Ovaj zakon, koji je usvojen neposredno po proglašenju kosovske nezavisnosti, predviđa 19 oblasti u kojima bi opštine mogle da koriste svoje nadležnosti.

Skoro deceniju kasnije, opštine su ostavljene bez isključivo svojih, nezavisnih nadležnosti. Ministarstva, nezavisne agencije i javna preduzeća sprovode opštinske nadležnosti u nekim slučajevima, a u drugim zahtevaju da ih primenjuju u saradanji sa opštinama.

Ispod nudimo 10 konkretnih primera ovoga.

1. Da se zna ko je šef

Kosovo se početkom septembra suočilo sa mogućnošću štrajkova u prosvetnom sektoru u rangu nižem od univerzitetskog. Ovi potencijalni štrajkovi bili su u vezi sa opštinama. Ipak, da su održani, opštine ne bi bile krive za njihovo održavanje.

Ujedinjeni sindikat prosvete, nauke i kulture. Fotografija: Fikret Ahmeti / K2.0.

Ujedinjeni sindikat prosvete, nauke i kulture (SBASHK), koji štiti prava nastavnika i predstavlja njihove interese u sektoru predfakultetskog obrazovanja, zahtevao je punu implementaciju kolektivnog ugovora. Ako se on ne sprovede, zapretili su da će početi da štrajkuju.

Opštine se samo dvaput pominju u ovom ugovoru: piše da su one odgovorne za obezbeđivanje besplatnog javnog prevoza nastavnicima, tri dodatka i tri bonusa za penzionisano osoblje. To je obaveza opština, ali to nije obaveza koja je potekla od njih samih.

Ministarstvo prosvete, nauke i tehnologije (MPNT) je pregovaralo i potpisalo ovaj ugovor sa SBASHK-om 18. aprila, u vreme kada je atmosfera vanrednih izbora dominirala u državi.

Tako su štrajkovi nekako odloženi, ali ne i izbegnuti.

Prilikom čestitanja učenicima za početak nove školske godine, tadašnji ministar MPNT-a, Arsim Bajrami, obećao je da neće biti štrajkova u ovoj godini; dakle, ove godine, što je značilo — još četiri meseca, nakon čega se obećanje više neće primenjivati. On je obećao da će sa opštinama diskutovati o tome kako će sprovesti kolektivni ugovor. Iako ovo obećanje zvuči kao ispravna odluka, ona je je trebalo i moralo da se donese pre potpisivanja ugovora. Ako se krećemo ovom stazom, obaveze države bi postale institucionalne obaveze, umesto da lični kapric postaje državni problem.

2. Lov na javne nabavke

U drugoj polovini 2016, Centralna agencija za javne nabavke počela je da objavljuje tendere i potpisuje ugovore sa finansijskim operaterima u ime opština, za budžetske kategorije robe ili usluga. Opštine sada ne mogu da objave tendere za kupovinu plina, što je gorivo koje se koristi u školama i drugim ustanovama, ali i drugih materijala koji se troše, dok procedure nabavki obavlja Centralna agencija — opštine će sada samo isplaćivati novac.

Centralna agencija za javnu nabavku. Fotografija: Fikret Ahmeti / K2.0.

Ovo će rezultirati situacijom u kojoj, na primer, privatne operatere bira Centralna agencija, a da bi ovi prevozili gorivo do škola, gorivo koje moraju da šalju iz Prištine u Dragaš. Takođe, Centralna agencija za javne nabavke najavljuje tender za snabdevanje naftom a finansijski operater koji pruža ovu uslugu ima svoje sedište u Prištini, pa bi onda službeno vozilo moralo da dođe iz Junika ili Dragaša u Prištinu da bi preuzelo naftu.

3. Zamena lokalnih advokata

Sve opštine su dosad birale samo po jednu osobu da je štite i predstavljaju u slučajevima sudskih sporova, kada je data opština predmet tužbe ili je sama tužila neko lice ili entitet. Ministarstvo pravde sada želi da upravlja ovim osobama, umesto da njima upravljaju opštine, kao što je to bio slučaj dosad.

Ako ministarstvo namerava da preuzme ove dužnosti i imenuje ljude koji će štititi opštine na sudu, onda bismo mogli da se suočimo sa situacijom u kojoj bi imenovana osoba imala nedovoljno znanja o pitanjima s kojima se data opština suočava, o istorijskom kontekstu datog problema ili kontekstu kao takvom, i o prioritetima i kapacitetima date opštine. Sve su ovo dobri razlozi zbog kojih bi advokati trebalo da budu deo osoblja lokalne samouprave, umesto da za njih bude odgovorna centralna vlada.

3. Zadirkivanje u školskom dvorištu

Opštine su odgovorne za regrutovanje i upravljanje osobljem u osnovnim i srednjim školama. Ovaj proces se sprovodi putem otvorenih poziva u kojima se određuju kriterijumi za procenu i prijem.

Međutim, ono što se dešava u praksi pokazuje pravnu dvosmislenost i izostanak harmonizacije radnji između entiteta na centralnom nivou koje se, posledično, reflektuju na lokalni nivo.

Kada opštine objave javni poziv i upućuju na Zakon o predfakultetskom obrazovanju — čiju primenu nadzire MPNT — Ministarstvo rada i socijalne zaštite (MRSZ) interveniše zahtevajući da opštine poštuju Zakon o radu.

Ministarstvo prosvete, nauke i tehnologije. Fotografija: Fikret Ahmeti / K2.0.

Ovakav potez je pogodio lokalne samouprave. Na primer, Opština Mališevo je najavila otvoreni poziv za angažovanje nastavnika u školama i pomenula kriterijume koji su određeni u Zakonu o predfakultetskom obrazovanju. MRSZ je neposredno posle toga intervenisao zahtevajući da se poziv anulira i da se u obzir uzmu kriterijumi iz Zakona o radu.

Ova dva ministarstva — MPNT i MRSZ — imaju svoje inspektorate i opštine ne znaju kom inspektoratu moraju da odgovaraju kada je u pitanju prosvetni sektor.

5. Gašenje vatre

Vatrogasnim jedinicama u svakoj opštini su sve do 2013. upravljale same lokalne samouprave. Još od početka 2014, njima upravlja Agencija za upravljanje vanrednim situacijama.

Međutim, ova agencija nema u svojoj nadležnosti sve kompetencije, jer neke i dalje potpadaju pod lokalne samouprave. Trenutno ni agencija ni opštinski organi nisu svesni toga kome pripadaju koje nadležnosti.

Uglavnom su opštine obavezne da vrše servis automobila, da plaćaju gorivo i grade objekte za vatrogasne jedinice, dok je Agencija za upravljanje vanrednim situacijama obavezna da isplati zarade vatrogascima i imenuje članove osoblja na nova radna mesta.

Jedno korišćeno vozilo vatrogasne jedinice košta do 200.000 evra i često mu je potrebna popravka. Većina opština ne može sebi da priušti potrošnju određenih suma za popravku ove vrste vozila.

Postoji visoki rizik da bi opštine mogle da ostanu bez vatrogasnih jedinica ubuduće, dok su postojeće vatrogasne brigade trenutno pogođene ograničenim kapacitetima za kvalitetnu uslugu.

6. Nema imovine, nema projekta

Većina opština na Kosovu nema opštinsku imovinu, uključujući neke veće opštine. Imovina u opštini je društvena, u tom slučaju njom upravlja Kosovska agencija za privatizaciju; javna, što znači da njom upravljaju, KEDS, PTK ili regionalna preduzeća; ili njom upravlja Agencija za šume Kosova.

Desetine slučajeva je upućeno na centralni nivo u pokušaju da se ova imovina preda opštinama o kojima je reč, međutim, ovakvi pokušaji su, uglavnom, bili nepovoljni po same opštine.

Na primer, Gnjilane se zaista bori da pronađe imovinu za izgradnju obdaništa u jednom od svojih urbanih područja. Dodatno, Opština Elez Han nema opštinsku imovinu u svojim urbanim područjima. Čak i kada bi lokalna samouprava imala opredeljenu budžetsku liniju, ona ne bi imala prostora da izgradi školu, obdanište, porodični medicinski centar ili omladinski centar. Isto ovo važi za Junik.

Štaviše, bilo je slučajeva u kojima su strani investitori hteli da ulože u određene opštine, ali su se na kraju povukli zbog nepostojanja dostupne imovine.

Najnedavniji ovakav slučaj se desio u Peći, kada je jedan nemački investitor zahtevao 20 hektara zemlje u zoni “Peć 4” da bi instalirao mašineriju za proizvodnju čiste energije. Ovom imovinom je upravljala Kosovska agencija za privatizaciju, pa je opština, kao takva, zahtevala imovinu od njih. Međutim, prolongirane procedure i očigledno oklevanje primorali su nemačkog investitora da se povuče iz ovoga posla.

7. Moć bez koristi

Na određenim mestima u opštinama Dragaš, Uroševac, Dečani, Kačanik i Štrpce, građani su u proteklih četiri godina držali proteste protiv inicijativa privatnih kompanija koje su htele da izgrade hidroelektrane u rekama koje protiču kroz ove opštine. Ministarstvo za životnu sredinu i prostorno planiranje izdaje dozvole za izgradnju hidroelektrane, nakon čega odobrenje moraju da izdaju Komisija za rudnike i minerale i Regulatorna kancelarija za energiju. Opštine su lišene svih svojih odgovornosti u svakoj fazi.

Ministarstvo za životnu sredinu i prostorno planiranje. Fotografija: Fikret Ahmeti / K2.0.

Opštine bi trebalo da imaju neke minimalne i tehničke nadležnosti, kao što je odobravanje projekata za izgradnju hidroelektrana. Opštine trpe višestruku štetu zbog ovakvih odluka.

Kao prvo, opštine nisu u mogućnosti da zaustave degradaciju ili devijaciju toka vode; kao drugo, opštine nisu u mogućnosti da se pozabave problemima i komentarima lokalaca; i kao treće, opštine nisu u mogućnosti da iskoriste ove hidroelektrane u svoju korist ili za svoj razvoj, jer je Regulatorna kancelarija za energiju odgovorna za postavljanje operativnih pravila.

Da su opštine integrisanije u proces, one bi mogle da naprave sporazume sa onima koji grade hidroelektrane da bi lokalna zajednica i opština imali od toga koristi, na primer, klauzula u ugovoru koja bi odredila određenu količinu električne energije koja bi se koristila za snabdevanje sistema javne rasvete.

8. Nerazumno trošenje papira

Zakon o lokalnoj samoupravi definiše pružanje usluga u oblasti vodosnabdevanja i upravljanja otpadom kao odgovornosti opština, ali one to, u praksi, nisu. U međuvremenu, opštine troše milione evra na unapređenje i proširenje mreže vodosnabdevanja i na uklanjanje deponija.

Regionalne kompanije za vodosnabdevanje su odgovorne za upravljanje mreže koja stanovništvo snabdeva vodom. Nju je uspostavila Vlada Kosova koja može i da raspusti njen upravni odbor. Isto ovo važi za upravljanje otpadom. Vlada je odlučila da prenese ove nadležnosti na regionalni nivo, a ne da ih zadržava kao kompetencije lokalne samouprave.

9. Šuma je bitna zbog drveća

Oko 42 odsto Kosova je prekriveno šumama. U međuvremenu, krčenje šuma je i dalje veliki problem. Međutim, većini lokalnih samouprava nije najjasnije koje su im nadležnosti u oblasti zaštite šuma.

Ovo se dešava zato što zakon prenosi nadležnosti za zaštitu, korišćenje i upravljanje projekata na opštine i Agenciju za šume Kosova. U jednoj studiji koju je sproveo Institut GAP početkom 2016, od ukupno 30 opština, 47 odsto je izjavilo da ne upravljaju svojim šumama, dok je 53 posto reklo da upravljaju svojim šumama.

10. Šta kaže zakon

Opštinama nije jasno da li rad inspektorata za trgovinu potpada pod njihovu odgovornost ili je to nadležnost Ministarstva trgovine i industrije (MTI). Zakon o tržišnoj inspekciji i nadgledanju inspekcije ovu nadležnost prenosi sa lokalnog na centralni nivo, ali je prvi nivo odbio da preuzme ovu odgovornost. Samo je Opština Đakovica prenela svoj inspektorat za trgovinu na upravu MTI-ju, jer je pomenuti zakon stupio na snagu u vreme kada je tadašnja aktuelna predsednica opštine Đakovica bila osoba koja se nalazila na poziciji ministarke u MTI-ju.

Ministarstvo trgovine i industrije. Fotografija: Fikret Ahmeti / K2.0.

Trgovinski inspektorat je obavezan da ukloni sve nelegalne prodavce sa ulica i trgova, te da tehnički obezbedi uslove za prodaju (da pruži dobre uslove za prodaju, spreči izlaganje robe na neadekvatnim lokacijama, da ukloni robu koja ugrožava javno zdravlje ili javnu bezbednost). Ako se ova nadležnost prenese na MTI, onda će inspektorat na centralnom nivou u Prištini morati da, na primer, pokuša da ukloni ilegalne prodavce sa ulica Gnjilana i Dečana.

***

Dakle, šta svi ovi slučajevi imaju zajedničko? Izostanak konsultovanja, saradnje i komunikacije sa centralnog nivoa i tendencija da se ograniče ili prekorače nadležnosti lokalnih samouprava.

Nejasna podela odgovornosti ne doprinosi unapređenju javnih politika i samo oživljava ‘igru’ svaljivanja krivice jednih na druge zbog loših ili nepostojećih javnih usluga.

Naslovna fotografija: K2.0.

Back to Monograph on Local Elections 2017