Zyra e saj ngjason me një arkivë dokumentesh, por shumë më e çrregullt. Lëndët kanë zënë radhë në zyrën e prokurores speciale Drita Hajdari. Prej korrupsionit të nivelit të lartë, terrorizmit e deri te krimet e luftës, Hajdari ka nga të gjitha disa. Madje edhe ato me prioritet shtetëror.

Mezi ndahet nga desku i punës, gjersa fton me dorë brenda zyrë së saj ekipin e K2.0. E veshur në të zezë, Hajdari flet për lëndët e fundit që po trajton – krimet e luftës 1999 në Kosovë – që kanë mbetur në errësirë, sipas saj, tash e 18 vite.

Si pjesë e sistemit të drejtësisë që prej 1999-ës, Hajdari u emërua si prokurore speciale në vitin 2013. Dy vjet më vonë ajo ishte përzgjedhur koordinatore e departamentit të ri të krijuar për krime lufte, pas transferimit të kompetencave për trajtimin e krimeve të luftës tek vendoret prej EULEX-it, në vitin 2015. Mision ky që edhe vetë i kishte trashëguar këto kompetenca nga UNMIK-u në 2008-ën.

Që kur ka marrë përsipër pozitën e re, prokurorja speciale nuk është në gjendje të lë shtëpinë apo zyrën pa dy truprojet e saj të mbrojtjes së afërt të ofruar nga Policia e Kosovës për të, e të cilët janë pranë saj gjithë kohën, edhe gjatë fundjavëve.

Foto: Majlinda Hoxha / K2.0.

Treqind raste ka marrë përsipër departamenti i krimeve të luftës që ajo udhëheq, ndër to vrasje, dhunime e masakra.

Në hetim gjithsej janë 84 lëndë, 49 prej të cilave të pranuara në vitin 2016, një vit pasi autoriteteve vendore iu transferuan kompetencat për krimet e luftës nga  EULEX-i. Shumica prej këtyre rasteve, sipas Hajdarit u dorëzuan afër përfundimit të afatit ligjor për t’i hetuar.

Vetëm dy aktakuza për krime lufte janë ngritur nga vendorët në vitin 2016. Shifër kjo që mund të mos arrihet fare në vitin që po presim, si pasojë e pamundësisë juridike të Kosovës për të bashkëpunuar me Serbinë dhe për të sjellë kryesit e krimeve të luftës, para drejtësisë kosovare. Ajo insiston se ka ardhur koha që komandantët e ushtrisë serbe të ndiqen penalisht për këto e shumë krime tjera të kryera nga forcat serbe në Kosovë.

K2.0 e takoi Hajdarin për të folur rreth vështirësive për të zgjidhur rastet e krimeve të kryera gjatë luftës në Kosovë. Por prokurorja flet edhe për hetimet në katër raste me prioritet shtetëror që ajo ka përsipër si: rastin e Fatmir Limaj për krime lufte, rastin e ish-kryetarit të Gjykatës Kushtetuese Enver Hasani për për shpërdorim të pozitës zyrtare[ rasti i librave për UP-në], rastin e ish kryetarit të Gjykatës së Apelit Sali Mekaj për keqpërodirm të pozitës, si dhe aferën “Pronto”. Lidhur me këtë të fundit, Hajdari nuk e di ende nëse do të ketë aktakuzë ndaj Adem Grabovcit, dhe thotë se disa nga pazaret e përfolura për poste publike nuk janë realizuar asnjëherë.

Foto: Majlinda Hoxha / K2.0.

Në një bisedë të gjerë me K2.0, Hajdari flet për mungesën e vazhdueshme të stafit të nevojshëm në Prokurorinë Speciale, periudhën kohore në të cilën institucioneve vendore iu janë transferuar kompetencat për të trajtuar krimet e luftës, dhe ndjekjen potenciale të vijës komanduese të forcave serbe në Kosovë, derisa akoma ka individë që nuk arrihen të identifikohen e që kanë kryer krime gjatë luftës në Kosovë.

Kosovo 2.0: Në vitin 2015 jeni caktuar si koordinatore për krime të luftës në Prokurorinë Speciale, pra në kohën kur institucioneve të Kosovës për herë të parë pas 18 vitesh iu janë dhënë në kompetencë këto raste. A na thoni çka janë krimet e luftës?

Drita Hajdari: Krimet e luftës dallohen nga krimet tjera nga vetë fakti që janë krime të kryera në një situatë lufte. Në kohën e paqes nëse një person e vjedh një gjësend ta zëmë nga shtëpia e një personi tjetër, kemi të bëjmë me vepër penale të rëndomtë, por në rrethana të luftës është krim lufte sepse shfrytëzohet rrethana e jashtëzakonshme, pra lufta, për të kryer veprën penale. Kjo vlen edhe për vrasjet, dhunën seksuale, maltretime fizike, shkaktim të lëndimeve trupore. Vepra që kryhen dhe nuk arsyetohen me nevojën ushtarake, si vrasja apo keqtrajtimi i robërve të luftës e civilëve dhe sidomos grave dhe fëmijëve.

Çfarë rastesh jeni duke trajtuar ju në departamentin për krime lufte?

Në departamentin tonë janë të regjistruara deri më tani 300 lëndë, mirëpo prej tyre 84 janë ende të regjistruara në regjistrin PPS [databazë me të dhëna nga lëndët që janë në hetim në Prokurori], pra lëndët në hetim. Prej këtyre, 49 raste janë të pranuara nga EULEX-i. Ne kemi filluar me i pranu këto raste nga EULEX-i me një intensitet gjatë vitit 2016. Në mesin e këtyre kemi pranuar edhe raste në të cilat është nxjerr aktvendimi për fillimin e hetimit edhe ato kanë qenë shumë afër parashkrimit dy vjeçar hetimor. Sepse ju e dini që ka afat kohor për zhvillimin e procedurës penale dhe afati për zhvilimin e hetimit është 2 vjeçar e pastaj mbyllen nëse s’ka prova.

Reagimi ynë i parë, pasi që i kemi pranu, për të mos i humb këto raste ka qenë përpilimi i kërkesave për vazhdimin e hetimeve, mirëpo keni parasysh se ne kur bëjmë kërkesë për vazhdim të hetimit 6 mujor – sepse vetëm për 6 muaj kemi drejtë – duhet ta arsyetojme dhe të tregojmë pse nuk është kryer para dy viteve hetimit dhe pse nuk mund të mbyllet hetimi.

Çka keni bërë në këto raste?

Kemi thënë që nuk është gjetur kryesi i veprës, që na nevojitet akoma kohë për të kërkuar atë dhe për të gjetur kryesinë e veprës penale, sepse siç e dijmë shumica gjenden në Serbi. Pastaj, kemi thënë që ka dëshmitarë që gjenden jashtë Kosovës dhe duhet ta dëgjojmë edhe atë përmes bashkëpunimit juridik ndërkombëtarë e kështu më radhë…

Por ju nuk keni pranuar vetëm raste ku të dyshuarit janë persona me nacionalitet serb por edhe shqiptarë, si rasti i Fatmir Limaj?

Edhe rasti Limaj është punu, fillimisht nga UNMIK-u, dhe pastaj EULEX-i ka nxjerrë aktvendimin e hetimit dhe neve na e ka dorëzuar me një afat tepër të shkurtë për të hetuar…Diku një muaj para parashkrimit na kanë sjellë dhe aty është dashtë me kërku vazhdim të hetimit për 6 muaj dhe me arsyetu për çka, në këtë rast arsyeja kryesore ka qenë se një dëshmitarë ka qenë në Gjermani dhe është dashtë të intervistohet përmes bashkëpunimit juridik ndërkombëtar dhe të nxjerren prova të reja, është pra rasti Bellanica. [Rasti ka të bëj me vrasjen e dy civilëve: Ramiz Hoxha nga fshati Bellanicë dhe Selman Binishi nga fshati Banjë, komuna e Malishevës, të cilët me datë 2 tetor 1998, janë marrë në afërsi të xhamisë së fshatit Bellanicë dhe janë ekzekutuar në hyrje të fshatit Kravasari].

Me rastin Limaj mendoj se si prokurori kemi dëshmuar se kemi guximin dhe profesionalizmin për të proceduar raste të krimeve të luftës pa marrë parasysh përkatësinë kombëtare, apo pozitën e personit. Këtë e potencojë sepse pas luftës një nga justifikimet që kemi dëgjuar se pse vendorëve nuk kanë dashur t’iu japin [rastet] e krimeve të luftës, ka qenë që ne vendorët [shqiptarët] nuk kishim me i procesu shqiptarët për krime lufte. E tash dul që jemi të gatshëm…

Thatë se keni 300 lëndë me krime të luftës, por sa aktakuza keni arrit t’i ngritni dhe për  çfarë veprash?

Para se të përgjigjem në këtë pyetje unë e gjej të arsyeshme me thanë që, se unë kam punu si prokurore edhe në 99-ën edhe 2000-ën, dhe ne edhe gjatë asaj kohe jemi ballafaquar me krime lufte dhe kemi ngrit aktakuza. Një numër të këtyre i kemi ende në procesim. Por atëhere, na i morri UNMIK-u ato lëndë sepse konsideroj se ne nuk jemi të gatshëm dhe nuk dojmë me i procesu këto lëndë. Pse? Unë nuk e di. U mor vendimi [pas luftës] që UNMIK-u me i marrë në kompetencë ekskluzivisht rastet e krimeve të luftës.

…dhe çka ka ndodhur me këto raste?

Po shumë pak kanë punu, aty këtu kemi dëgju ndonjë gjykim. Se, siç e kam thënë disa herë edhe në publik, kjo fushë [e krimeve të luftës] ka qenë në errësirë. Pak është fol. E këtu kam një kritikë edhe për mediat dhe gazetarët, as ata nuk janë interesu. Unë nuk e di që ka pasur në media publikime apo interesim për këto landë që i ka marrë UNMIK-u asokohe. Aty-këtu kur ka pas një gjykim kanë raportu dhe me kaq janë kënaq. Tash kur ne i kemi marrë në kompetencë, besomni që nganjëherë nuk po arrij as me u përgjigj në pyetjet që kanë saqë nganjëherë më hidhet t’iu them: ku ishit deri tash?

Por ka pasur dhe mungesë transparence për këto raste…

…s’ka pas as interesim. Sikur është mendu se mbase kanë qenë në kompetencë të ndërkombëtarëve dhe nuk është se janë marrë shumë me ato lëndë…po më vjen vështirë dhe inati pse nuk është interesu askush deri tash, sepse presioni i mediave dhe publikut do të mund të prodhonte efekte që ndërkombëtarët të punojnë më shumë dhe të japin kontribut më të madh në këtë fushë.

Megjithatë, tash lëndët i keni ju në kompetencë, dhe realisht jeni vetëm dy prokurorë që procesoni me 300 lëndë. Sa është e arritshnme praktikisht me i punu këto lëndë duke ditur edhe natyrën e krimeve të luftës?

Numri i vogël i dy prokurorëve në fushën e krimeve të luftës është pasojë e numrit të pamjaftueshëm të prokurorëve special në këtë prokurori. Ne punojmë ende me kapacitete të përgjysmuara. Sipas nevojave të kësaj prokurorie është dashtë me qenë 18 prokurorë, e ne funksionojmë me gjysmën e kapaciteteve të planifikuara. Përveç që unë dhe kolegu Elez Blakaj kemi krime lufte, ne punojmë edhe në raste tjera siç e dini unë personalisht kam disa raste në shqyrtim gjyqësor por kam edhe nën hetim, kam shpërlarje të parasë, terrorizmin, rastin “Pronto” …

Do të kemi pyetje edhe për këto raste, megjithatë do të donim të vazhdonim me krimet e luftës para se të dalim aty. Prapë po më intereson, sa aktakuza keni ngritur për krime lufte ju si department? Po ju pyes sepse ka kritika që në 2016-ën keni ngritur vetëm dy sosh, dhe se  numri i lëndëve të krimeve të luftës që po trajtohen po bie në përgjithësi. Ka ankesa nga familjet e viktimave që neglizhenca ka ndiku që të humbin besimin se do të gjejnë drejtësi, sepse sipas tyre shteti nuk ka bërë sa duhet. Ju jeni pjesë e shtetit, pse s’keni bërë sa duhet për ti zbardhur krimet e luftës, as pas 18 vitesh?

Unë veç fillova me u përgjigj, fillimisht këto lëndë kanë qenë në kompetencë të UNMIK-ut, pastaj e EULEX-it dhe ju edhe vetë e thatë nuk ka pasur transparencë në atë kohë. Por pyetja ime është kjo, për 18 vjet mas luftës, njëherë misionet ndërkombëtare nuk patën besim tek ne që të na i japin këto lëndë për trajtim dhe tash përnjëherë brenda natës vendosën me na i dhanë. Tash ka doli ky besim tek ne, ne jemi të njëjtit njerëz që kemi punu edhe në 99 -ën edhe 2000-ën. Janë ngrit aktakuza në dy raste dhe janë aktakuza ndaj shqiptarëve dhe po ju them nëse nuk ndryshon diçka në përceptimin për nevojën e ndryshimit të qasjes së shtetit, të qeverisë, pra politikës në këtë fushë ne në vitin e ardhshëm nuk kemi me mujt me ngrit asnjë aktakuzë.

Foto: Majlinda Hoxha / K2.0.

Ne mundemi me ngrit aktakuza kundër personave që janë në Kosovë, e ata janë shqiptarë. Ndërsa ajo që unë shumë herë e potensoj dhe dua sërish ta potensoj, shumica e madhe e kryesëve janë në Serbi. Sikurse edhe Kosova, edhe Serbia refuzon ekstradimin e këtyre. Nuk ka bashkëpunim juridik.

Tjetra, derisa të vjen deri te aktakuza ka shumë punë, duhet me u identifiku personi, duhet me u gjet adresa e vendbanimit të tij, sipas ligjit për të lëshuar një urdhërarrest fillimisht duhet me tentu me ja dërgu ftesën atij personi [për intervistim], duhet me ditë më shumë për atë person, ne iu themi gjeneralet pra duhet me pas informata se ku jeton, a është i martuar, a punon, statusin e tij ekonomik, a ka fëmijë etj. Pra jo vetëm emrin dhe mbiemrin. Pastaj, nëse dështon pra pranimi i ftesës nga pala, shkojmë së pari me urdhër arrest vendor e as ai s’mundet me u realizu se personi nuk është këtu. Por patjetër me obligon ligji me nxjerrë në urdhër arrest vendor para se të bëjë hap tutje, e tek pastaj mundem me shku me urdhërarrest  ndërkombëtarë.

Logjikisht, në bazë të kësaj që po thoni dhe duke e ditur që Kosova nuk ka bashkëpunim juridik me Serbinë, a po i bie që ndjekja penale e kryesve serb të krimeve të luftës në Kosovë ndaj popullatës civile është praktikisht e pamundur?

E pamundur.

Pse atëherë është bërë bartja dhe pranimi i lëndëve tek vendorë nga ndërkombëtarët kur dihet se misionet ndërkombëtarë për sundim të ligjit kanë pasur dhe vazhdojnë të kenë bashkëpunim juridik me Serbinë?

Edhe kanë pasur memorandume bashkëpunimi. Këtë po e pyes edhe unë, pse? Nuk e di.

A ka zgjidhje për të dalë nga kjo situatë?

Zgjidhja e vetme është një, dhe në këtë drejtim dua të jem maksimalisht transparente dhe me ju sqaru qytetarëve të Kosovës në mesin e të cilëve janë edhe familjarët e viktimave dhe viktimat e krimeve të luftës, që në mungesë të bashkëpunimit juridik me Serbinë, me prokurorinë e Serbisë për krime lufte këto vepra penale kanë me mbet pa u zgjedh dhe ne do të mbledhim provat që do të mundemi por kapja dhe ardhja deri te kryesi i veprës penale ka me qenë e pamundur. Në ndërkohë dëshmitarët e krimeve ose po plaken dhe vdesin, po harrojnë ngjarjet por besa edhe po humbin besimin dhe hezitojnë të japin deklarata. Jemi vonë.

Por, Bosnja, Mali i zi dhe Kroacia ta zëmë kanë memorandum mes prokurorive për krime lufte me Serbinë. Bazuar në memorandumet e shkruara, ta zëmë atë mes Sebrisë dhe Bosnjës, ata e kanë rregulluar këtë gjë ashtu që secili shtet merr për oligim me gjyku rastin sipas shtetësisë së kryesit. Kjo do të thotë ne lidhim një memorandum të tillë, sipas analogjisë së Bosnjës dhe Serbisë, i bie që Serbia me i gjyku kriminelët e luftës, shtetas të saj, e Kosova personat e dyshuar për krime të luftës, shtetas të Kosovës. Kjo është një prej opsioneve.

Opsion tjetër lidhur me këtë çështjen e memorandumit është se do të duhej të zbatohej reciprocitetit dhe Kosova [sikurse Serbia që obligohet të sigurojë informacione për krime të kryera nga serbët] duhet të dorëzojë informacione për krimet që janë kryer nga shqiptarët. Si mendoni se do ta priste opinioni një marrëveshje të tillë dhe a mendoni se politika vendore është e gatshme të marrë një hap të tillë, duke pasur në mendje gjykimin që mund të ketë opinioni?

Unë dua të theksojë se në parim jam shumë kundër që Serbia me i gjyku qytetarët e Kosovës për krime lufte sepse ata nuk kanë luftu në Serbi por në Kosovë. Dhe nëse ka prova ndaj tyre vendi ku ata duhet të gjykohen është Kosova…

…por ka pasur raste edhe kur shqiptarë nga Kosova janë gjykuar në Serbi…

…po, ka pasur raste [të tilla], por ky nuk është faji jonë. Përgjigjen e kërkoni në këtë prej Qeverisë, grupit për dialog, të cilët kurrë anjëherë nuk e kanë potencuar këtë çështje dhe nuk e kanë kundërshtu as Ligjin Special të Serbisë të vitit 2003, që ka krijuar bazë ligjore për gjykimin e  shtetasve të Kosovës, Kroacisë dhe Bosnjës e Malit të zi për ish-Jugosllavinë. Mirëpo ne kemi hesht dhe ata kanë zhvillu gjykime dhe siç tregon edhe rasti i fundit i Ramush Haradinajt, edhe këtu u vepru mbi bazën e atij ligjit.

Ju keni marrë përsipër edhe rastet e dhunës seksuale gjatë luftës, a mund të na thoni sa raste keni dhe deri ku keni mbërri me këto lëndë?

Kemi 23 raste të dhunës seksuale, shumica e këtyre rasteve janë kryer nga grupe të paramilitarëve policëve dhe të tjerëve. Vajza të reja janë marrë nga shtëpitë dhe mandej i kanë dërgu në shtëpitë ku kanë prit persona për të i dhunuar në mënyrë më bastiale, më të egër, më poshtëruese të mundur e të përcjellë me dhunë të tmerrshme fizike. E përmendi vetëm një rast kur një vajzës ia kanë këput majet e gjinjeve gjatë aktit nga kafshimet. Shumica e këtyre rasteve kanë ndodhur në vende rurale ku vajzat dhe gratë nuk kanë ditur serbisht por edhe po të dinin, si kanë pasur mundësi me i identifiku kryesit?

Foto: Majlinda Hoxha / K2.0.

Rrallë e fare del se kryesit janë thirrur mes vete me emra, në shumicën e rasteve kanë qenë të lyer me ngjyra, në shumicën e rasteve gratë nuk dijnë me i përshkru as uniformat me të cilat kanë qenë ata të veshur. Në shumicën e rasteve nga stresi dhe tmerri kanë harru dhe nuk janë në gjendje as përshkrimin fizik të kryesëve me jap, në momentet kur kanë ndodhur rastet. Tash tregomëni si të zbulojmë këto raste, si t’i idenfifikojmë. Vetëm unë i kam marrë 23 lëndët sepse kam mendu se si grua viktimat më lehtë kanë me fol me mua për këto raste e të japin inormacione. Edhe kjo ka qenë sfidë. Unë kam kërku edhe në Polici që viktimat me i intervistu gratë. Po ashtu kam kërku, dhe kërkesa ime është pranuar, që viktimat të regjistrohen si në Polici ashtu edhe në Prokurori vetëm me iniciale. Ka pengesa, sepse viktimat hezitojnë me fol për këto ngjarje, donë me harru dhe mos me kujtu sërish tmerrin. Ato janë të regjistruara në OJQ dhe me ardhë në prokurori frikohen se mos zbulohen. Kemi raste kur fëmijët e tyre nuk i dinë ndodhitë, burrat e tyre nuk  dinë asgjë, për dallim prej rasteve kur janë dhunu në prezencën e familjarëve. Tmerr…

Ju thatë se po keni problem me i identifiku kryesit individual, a keni arrit të kuptoni ndoshta se cilat janë zonat më të shpeshta ku kanë ndodhur dhunimet dhe cilat brigada apo njësi policore a paramilitare kanë operuar në ato zona?

Pikërisht kjo është edhe idea ime, që në rastet ku nuk mundemi me identifiku kryesit individual, çka është tepër e vështirë, me kërku përgjegjësi komanduese. Por edhe këtu na duhet bashkëpunimi i Serbisë që të marrim informata saktë se cila njësi, brigadë, ka qenë në rajonin e caktuar duke operuar.  Zingjiri komandues patjetër duhet të ndiqet, jo vetëm te këto raste por edhe tek masakrat.

A keni arritur të identifikoni ndonjë brigadë në baza të rajonit që ka pasur më shumë raste të dhunimeve?

Janë përzi, sepse në një zonë ta zëmë Drenica, e ka pas forcën ushtarake do të thotë brigada ushtarake të rregullta, forcat policore dhe forcat paramilitare. E tash ne duhet të gjejmë cila njësi ku ka qenë dhe kohën kur ka qenë.

E përmendet vijën komanduese, së fundmi është publikuar një dokumentar i Fondit Humanitar për të Drejtat e Njeriut në Serbi, për masakrat për të cilat dyshohet se janë kryer nga Brigada 37 e gjeneralit Ljubisha Dikoviq gjatë luftës në Kosovë, në Rezallë dhe disa vende tjera në Drenicë. Pse akoma nuk ka asnjë hetim vendor sa i përket këtij rasti?

Nuk është që s’kemi punu, por unë kam vendosur që të mos jap asnjë informatë publike për shkak të proceseve hetimore dhe ju lus që ta kuptoni ndjeshmërinë e këtyre rasteve. Shikoni, ne si prokurori edhe ashtu i kemi mundësitë e kufizuara siç edhe e thashë si pasojë e mos bashkëpunimit juridik me Serbinë. Së fundmi është dashur që përmes UNMIK-ut, zyrës ndërlidhëse të INTERPOL në UNMIK të lëshohet një urdhërarrest ndërkombëtarë [me kërkesë të prokurorit Elez Blakaj që ka lëndën përsipër] për një shtetas serb të Kosovës, i cili është arrestuar tash së fundmi në Malin e Zi dhe akuzohet për krime ndaj popullatës civile shqiptare dhe Prokuroria do të vazhdojë të punojë pa folur shumë për këto raste sepse nuk duam të pengojmë proceset.

Krimet e luftës nuk mund të ndëshkohen me rezoluta parlamentare të Kuvendit, nuk vendoset drejtësia me deklarata indivudale në formë që të ndëshkohen krimet, që viktimat të kompensohen etj, ato janë si me i quajt parolla politike por nuk i zgjidhin problemet…e as me veprime individuale diplomatike, por me një strategji konkrete e serioze të shtetit në këtë fushë. Bashkëpunimi juridik me Serbinë është omega dhe alfa e këtij problem.K

Kjo bisedë është redaktuar për gjatësi dhe qartësi. Intervista është mbajtë në gjuhën shqipe dhe përfshin pyetje të ngritura nga lexuesit gjatë fushatës tonë #PoDuMeDitë. Fushata # PoDuMeDitë është mbështetur nga Ambasada e Holandës në Kosovë.

Fotografitë: Majlinda Hoxha /  K2.0.