Arash Azizi e di mirë se sa e rëndësishme është që lëvizjet protestuese ta kanalizojnë pakënaqësinë publike në hapa konkretë dhe strategjikë. Azizi, shkrimtar dhe historian me vendbanim në ShBA, komentet dhe aktivizmin e tij politik i ka të rrënjosura në shpresën për të ardhmen e vendlindjes së tij, Iranit, teksa mbetet i përqendruar në realitetet organizative dhe institucionale.

Në shtator të vitit 2022, vdekja e 22-vjeçares Mahsa Amini, pasi u arrestua dhunshëm nga policia iraniane e moralit fetar për moszbatimin e kërkesave të rrepta për mënyrën e vendosjes së hixhabit, shkaktoi protesta masive në të gjithë Iranin. Këto protesta u kthyen në kryengritjen më të madhe në historinë e Republikës Islamike të Iranit dhe përfaqësonin sfidën më të rëndësishme për regjimin, prej kur erdhi në pushtet, pas revolucionit të vitit 1979.

Demonstratat me gratë në krye, të emërtuara më vonë “Grua, Jetë, Liri” — tog-fjalësh i përdorur fillimisht nga gratë kurde gjatë konfliktit mes qeverisë turke dhe militantëve kurdë në vitet e ’80-a — u zhvilluan në një thirrje më të gjerë për ndryshim të thellë shoqëror dhe politik, kundër shtypjes sistemike dhe sundimit autoritar.

Tash, më shumë se dy vjet prej kur shpërthyen protestat, lëvizja ka humbur momentumin. Kryetitujt për protestat në Iran kryesisht janë zhdukur nga mediet ndërkombëtare. Irani sot më shpesh përmendet në kontekstin e luftës në Gazë dhe Hezbollahut, partisë politike dhe grupit paraushtarak, i mbështetur nga Irani me seli në Liban. Së fundmi, tensionet mes Iranit dhe Izraelit u rritën dukshëm, pas vrasjes së shefit politik të Hamasit, Ismail Haniyeh në Teheran, vrasje që iu atribuua Izraelit dhe pushtimit të Izraelit në Liban, që shënjestron forcat e Hezbollahut. Irani dhe Izraeli kanë shkëmbyer gjithashtu sulme të drejtpërdrejta ushtarake javëve të fundit.

Azizi, autor kontribuues në gazetën “The Atlantic” dhe analist politik në mediet perëndimore, ka mbuluar gjerësisht aspekte të ndryshme të revolucionit dhe pasojave të tij. Libri i tij, “What Iranians Want: Women, Life, Freedom” (në shq. Çka duan iranianët: Gra, Jetë, Liri), botuar në janar të vitit 2024, është studimi i parë gjithëpërfshirës i kryengritjes së fundit. Libri, të cilin “The Guardian” e përshkroi “dokument i optimizmit të vërtetë”, shtjellon ndërthurjen e sfidave me të cilat përballen iranianët.

Në maj të vitit 2024, një helikopter që bartte presidentin iranian, Ebrahim Raisi, ministrin e tij të jashtëm dhe gjashtë zyrtarë të tjerë të lartë, u rrëzua në veri të Iranit dhe la të vdekur të gjithë ekuipazhin. Investigimi përfundimtar i qeverisë rrëzimin e helikopterit ia atribuoi motit të keq. Kjo ngjarje çoi në zgjedhje të parakohshme presidenciale, që u mbajtën më 28 qershor 2024 — raundi i parë — dhe 5 korrik 2024 — raundi i dytë — që rezultuan në fitoren e papritur të Masoud Pezeshkian, që u pa si kandidat për reforma brenda kontekstit të sistemit politik në Iran.

K2.0 foli përmes video-lidhjes me Aziz, që jeton në New York, për situatën në Iran pas zgjedhjeve presidenciale, librin e tij që ofron njohuri për revolucionin dhe kushtet e nevojshme që protestat në rrugë të kthehen në platformë politike me ndikim real.

K2.0: E nisim me situatën e tanishme në Iran. Çka po ndodh tani? Gjykuar nga raportimet në mediet ndërkombëtare, ekziston perceptimi se situata me protestat është zbehur.

Arash Azizi: Protestat janë zbehur dukshëm. S’ka më protesta masive të përditshme siç kishte kur lëvizja ishte në kulm. Sidoqoftë, ka shumë beteja. Burgjet iraniane janë plot dhe të mbushura me shumë njerëz që janë arrestuar së fundmi: aktiviste/ë feministë/ë, sindikaliste/ë, aktiviste/ë të shoqërisë civile, gazetare/ë.

Ka shumë beteja që po vazhdojnë, në shumë nivele. Gratë ende angazhohen në mosbindje masive duke refuzuar ta vendosin hixhabin, prandaj ka ende shumë përpjekje. Por padyshim që protestat janë venitur. Realiteti është se asnjëra nga çështjet që çuan në protesta, nuk është zgjidhur në praktikë. Asnjëri nga problemet që çoi në protesta, nuk është zgjidhur.

Irani mbetet në gjendje shumë të tmerrshme. Është ekonomikisht i shkatërruar, politikisht shtypës dhe ndërkombëtarisht i izoluar. Po t’i shohësh kandidatët presidencialë, edhe pse të gjithë janë kandidatë pro regjimit, të gjithë premtuan se do t’i ndryshojnë gjërat — asnjëri nuk thotë “gjithçka është në rregull”.

Edhe kandidatëve më pro regjimit iu duhet ta pranojnë se ekonomia, sidomos, është në gjendje të keqe. Secilit i duhet të premtojë se do ta rregullojë dhe do t’i përmirësojë gjërat. Kjo është përmbledhja e situatës në Iran tani. Gjendemi në një situatë shumë të rëndë.

Përmendët çështjet që s’kanë ndryshuar pas revolucionit, kryengritjes së fundit. Cilat ishin ato çështje? Cilët ishin faktorët kyç që hodhën themelet e kryengritjes?

Irani është në njëfarë ngërçi politik. Iranianët/et kanë luftuar kundër disa gjërave për një kohë shumë të gjatë.

Ka disa nga këto çështje. E para, është situatë e shtypjes sociale. Me shtypje sociale, nuk nënkuptoj shtypjen politike. Është shtypje sociale. Kjo do të thotë që iranianët/et duhet të përballen me shumë rregulla, që kufizojnë gjërat më të zakonshme, sidomos për gratë.

Gjithçka është e ndaluar në Iran: s’mund të veshësh çka të duash, duhet t’i mbulosh flokët, nuk mund të pish çka të duash; nuk mund të hash çka të duash, s’mund ta kesh “modelin e gabuar të flokëve”, edhe nëse je burrë.

Ka kundërshti ndaj kulturës perëndimore. S’mund të konsumosh produkte perëndimore. Loja me letra mund të ndalohet sepse mund të shihet si mjete për lojëra fati. Në Iran mund të arrestohesh nëse je djalë i ri dhe vajzë e re që thjesht po ecni së bashku, edhe nëse s’jeni kapur dorë për dore. Njerëzit ndalohen dhe pyeten për marrëdhënien e tyre dhe nëse shëtit me dikë që nuk ke lidhje familjare, mund të arrestohesh.

Është regjim shumë i ndërlikuar i shtypjes sociale, i cili i këtillë realisht nuk ekziston askund tjetër në botë; ndoshta Afganistani i Talibanëve i afrohet më së shumti. Kështu që njerëzit po protestojnë kundër kësaj, sepse iranianët/et janë grup shumë i larmishëm — kanë zakone të ndryshme, por duan të bëjnë jetë normale.

Sigurisht, ka shtypje politike, që është e zakonshme edhe në vende të tjera në Lindjen e Mesme. Natyrisht, nëse kritikon, në çfarëdo mënyre, udhëqësin suprem Khamenei, apo ndonjë zyrtar tjetër të regjimit, mund të arrestohesh.

Por e treta, që është ndoshta më e rëndësishmja, apo faktori përcaktues, është gjendja e tmerrshme ekonomike. Ekonomia iraniane është në rënie të lirë. Shiko — s’është aq keq sa, të themi, Venezuela; njerëzve nuk u mungojnë gjërat elementare, por s’ka të ardhme. Iranianët/et shpresonin se Irani do të bëhej Koreja e ardhshme e Jugut, por jo se do të kthehej në Korenë e ardhshme të Veriut. S’ishte ajo që njerëzit prisnin njëmend. Ka boshllëk mes pritjeve dhe kushteve aktuale ekonomike.

Këto kushte në tërësi, shtypja sociale dhe politike, izolimi ndërkombëtar që çon në shkatërrim ekonomik, kanë bërë që shumë iranianë/e të ndihen shumë të pakënaqur dhe herë pas here kanë dalë në rrugë, si përpjekje për t’i ndryshuar këto rrethana. Këtë e bënë në protestat masive në rrugë në vitet 2009, 2018, 2019, 2020 dhe në 2022 dhe 2023. Këto janë problemet që çojnë në pakënaqësitë e iranianëve dhe në përpjekjet e tyre që të ndërmarrin veprime të jashtëzakonshme politike për t’i përmirësuar gjërat për veten e tyre.

Më bëri kureshtar fakti që nisët ta shkruanit librin në kohën kur shpërthyen protestat, ose pak pas tyre. Zakonisht, historianët/et dhe studiuesit/et preferojnë të presin që të kalojë pak kohë, që ta kenë më të qartë dhe ta fitojnë distancën historike, gjë që lejon ta kenë një qasje më gjithëpërfshirëse. Pse zgjodhët ta shkruani librin kaq shpejt dhe cili ishte procesi pas tij?

Më pëlqen kjo pyetje. Është temë shumë e gjallë, që pritet ndryshe-ndryshe, kështu që nëse do ma bëje këtë pyetje pas dy muajsh apo një viti, do ta jepja një shpjegim tjetër.

Para së gjithash — doja një manifest politik. Doja ta shkruaja atë në mes të lëvizjes, në kulmin e lëvizjes dhe doja që iranianët/et të ishin në gjendje t’i flisnin botës me zërin e tyre, sepse ky është dokument politik. Nuk është libër i historisë. Edhe pse jam historian, jam edhe aktivist politik. Ky, në fakt, është manifest politik; nuk është ndonjë lloj studimi i paanshëm për ndonjë lëvizje, shumë vite pasi të ketë përfunduar, megjithëse edhe ashtu nuk jam i ftohtë në shkrimet e mia historike Siç e shoh unë, jemi në një pikë kthese të historisë sonë dhe doja të shkruaja për të nga këndvështrimi i këtij momenti.

Recensionistët kanë vënë theksin te “optimizmi i vërtetë” i librit tuaj. Megjithëse lëvizja tani përballet me pasiguri, sa optimist jeni për të ardhmen?

Marksistit italian, Antonio Gramsci i pëlqente të thoshte se duhet të kemi optimizëm të vullnetit dhe pesimizëm të analizës, dhe unë e praktikoj të njëjtën qasje. Ne që duam ta bëjnë një Iran më të mirë dhe duam ta bëjnë një botë më të mirë, duhet të jemi gjithmonë optimistë se është e mundur dhe të punojmë fort për të. S’mund të bëjmë asgjë tjetër.

Por, nëse je syçelur, dhe jo ta mashtrosh veten, realiteti është se lëvizjet qytetare, progresive dhe demokratike iraniane kanë dështuar ta ndërtojnë organizimin politik dhe udhëheqjen që nevojitet për ta sjellë ndryshimin demokratik. A jam optimist se të paktën kemi mësuar nga ky dështim? Fatkeqësisht, jo.

Si ta përparosh atë lloj lëvizje kryengritëse, në një platformë politike?

Çka na duhet është një lëvizje demokratike me udhëheqës politikë që ndërtojnë mjete politike, organizata politike dhe ne, fatkeqësisht, nuk e kemi këtë. Në këtë kuptim, jemi më keq se 15 vite më parë, në çdo drejtim.

Për shembull, ka pasur përpjekje të ndërtohet një koalicion politik opozitar, i cili dështoi shpejt dhe në mënyrë të mjerueshme. Po flas për një libër që kam lexuar së fundmi të Vincent Bevins, i titulluar “Nëse digjemi”. Bëhet fjalë për atë që ai e quan dekada e protestave masive në vitet 2010, një dekadë në të cilën pati mijëra protesta anë e mbanë botës, shumica e të cilave nuk kanë pasur kurrfarë ndikimi. Në disa raste gjërat veç janë përkeqësuar.

Mësimet që mund t’i marrim nga ai libër janë të qarta — kjo ndodh sepse protestuesit/et nuk janë në gjendje të ndërtojnë organizata që janë përfaqësuese, që mund t’i realizojnë qëllimet e tyre. Kjo është veçanërisht e vërtetë për lëvizjen demokratike. Nëse doni ta luftoni një diktaturë si Republika Islamike [e Iranit], duhet të keni organizim, ide të qarta dhe unitet rreth disa parimeve. Fatkeqësisht, s’është duke ndodhur. Në këtë kuptim, nuk jam shumë optimist për Iranin.

Por për çka jam optimist, sipas analizës sime, është se Republika Islamike dhe ideologjia e saj kanë dështuar dhe i përkasin të kaluarës. Kjo s’është thjesht një çka dëshiroj unë të ndodhë, me të vërtetë mendoj se është e vërtetë. [Udhëheqësi Suprem] Ayatollah Khamenei është revolucionar i devotshëm, por nuk ia ka dalë ta ndërtojë brezin e ardhshëm të besnikëve të vërtetë ndaj regjimit të tij. Nëse i sheh kandidatët presidencialë [të zgjedhjeve të fundit], dikush si [Mohammad Bagher] Galibaf, i cili ishte kryesuesi, nuk përfaqëson ideologji. Është teknokrat.

Sa i frikësuar apo i brishtë ishte regjimi gjatë kësaj kryengritjeje? 

Mendoj se ishte shumë i frikësuar dhe ishte shumë i brishtë. Brishtësia vjen nga fakti se ata e dinë se njerëzit nuk e duan regjimin. Shumica dërrmuese e njerëzve nuk e pëlqejnë regjimin dhe kjo është shumë e rëndësishme. Shumë njerëz nuk kanë arsye ta mbështesin atë dhe duan ta heqin qafe.

Po ashtu, shumica e fqinjëve të Iranit dhe komuniteti ndërkombëtar s’janë shumë të kënaqur me të. Është qeveri që urrehet në shumë nivele. Kështu që mendoj se ata i kapi paniku.

Për të qenë i sinqertë, Ayatollah Khamenei ka mësuar diçka shumë mirë, të mos bëjë kompromise në momente krize. Mund t’i kishte shkarkuar pesë persona, mund ta kishte ndryshuar edhe presidentin, por s’bën hapa të tillë, sepse frikësohet se kjo vetëm do t’i inkurajojë njerëzit të dalin në rrugë. Duket si kalkulim i saktë, sinqerisht, sepse nuk jep asgjë dhe ia del të fitojë.

Ai po arrin të fitojë për shkak të dy faktorëve. Së pari, brutaliteti i plotë i forcave të sigurisë, të cilat në fund të fundit janë të konsiderueshme dhe të organizuara dhe vështirë të thyeshme. E dyta është paaftësia e plotë, idiotësia dhe kotësia e opozitës. Pavarësisht se ka kushte shumë të favorshme, thjesht nuk ka qenë në gjendje ta ndërtojë as edhe një vizion alternativ të regjimit apo të ofrojë qoftë edhe një vizion të një strategjie.

Për shkak të këtyre faktorëve, edhe pse ka qenë shumë i kërcënuar, Khamenei ia ka dalë ta mbajë pushtetin.

Njëra nga gjërat që më la përshtypje në librin tuaj, është se jepni shumë shembuj të sfidave me të cilat përballen iranianët në përditshmëri. Këto sfida shpesh anashkalohen në librat për revolucionet, të cilët zakonisht përqendrohen në betejat politike dhe luftërat për pushtet mes qeverisë dhe opozitës. Libri juaj është shumëngjyrësh; i vini në pah grevat sindikaliste, përpjekjet për mbrojtjen e kafshëve dhe më shumë. Çka ju shtyu ta keni këtë qasje?

Doja që libri të ishte manifest për t’iu përgjigjur pyetjes: çka duan iranianët/et? Pse po dalin rrugëve? Në përgjithësi analiza ka ton negativ. Edhe tash madje, po ua jap një lloj përgjigjeje negative, duke u përqendruar në aspektet e qeverisë, të cilat nuk na pëlqejnë. Në libër përpiqem ta bëj këtë me një qasje më pozitive. Përpiqem t’i shpjegoj vizionet e iranianëve/eve që kanë luftuar qe një kohë shumë të gjatë për t’i fituar këto gjëra. Në një farë mënyre, libri është histori e çerekut të fundit të shekullit që iranianët luftojnë për një Iran tjetër.

Feministët/et dëshirojnë një vend me barazi gjinore. Sindikatat duan të drejta më të mira të punëtorëve/eve dhe t’i kontrollojnë industritë e tyre; më shumë pronësi publike dhe kontroll publik, që po kërcënohet nga privatizimi. Ekziston një luftë kundër asaj që quhet komercializimi i arsimit. Avokuesit/et e mjedisit janë të shqetësuar për shkatërrimin e mjedisit të Iranit, që lidhet ngushtë me korrupsionin e regjimit. Pra, siç thatë ju, po, jam përpjekur t’i jap pamje shumëngjyrëshe, në mënyrë që njerëzit ta kuptojnë se kjo nuk është thjesht luftë për pushtet.

S’ka të bëjë thjesht me “e duam zotëri A-në dhe jo zotëri B-në”, por duam që ta kenë një agjendë të gjerë sociale, politike, gjinore për liri dhe barazi.

E kam vërejtur se jeni edhe aktivist dhe nuk kufizoheni vetëm në kërkimet dhe shkrimet e tua. Sa e vështirë është ta menaxhosh aktivizmin dhe domosdoshmërinë e të qenit objektiv në shkrimet dhe botimet e tua?

S’mendoj se është e vështirë aspak, mendoj se secili e ka një pikëpamje. Çfarë ka rëndësi është mënyra dhe qëndrimi i veçantë. Si historian, gjithmonë e kam parë veten brenda traditës së madhe të historianëve, veprat e të cilëve gjithmonë përmbajnë politikën brenda. Dhe besoj se veprat e secilit pëmbajnë politikë. Jo të gjithë janë aktivistë politikë, por veprat e secilit janë politike. Ndonjëherë pranohet, ndonjëherë jo.

Nuk e shoh si problem të veçantë. Vij nga një traditë marksiste — Marksi besonte fuqishëm se duhet ta studiosh botën ashtu siç është, një element në qendër të materializmit. Disi, gjithçka ka të bëjë me faktin mos ta gënjejmë veten. Marksi, Engels, Lenin apo Rosa Luxembourg — atyre u pëlqente t’i citonin shumë njerëz. Nuk citojnë thjesht të majtët në shkrimet e tyre. Zakonisht citojnë shumë libra të ndryshëm të shkruar nga të djathtët ose kapitalistët, sepse u intereson bota ashtu siç është.

Fatkeqësisht, ekziston një traditë tek e majta sot, ku njerëzit thjesht e gënjejnë veten ose kur një pyetje është e papërshtatshme, e shpërfillin.

Për shembull, te libri im i parë për [Gjeneral Qasem] Soleimani, atë e kam shkruar si dikush që s’është mbështetës i madh i Soleimani. Por e di sigurt se ka njerëz që e pëlqejnë Soleimanin dhe e kanë lexuar librin. Ndoshta diku, gjatë leximit, fillon t’u mos u pëlqejë libri, por mendoj se nëse janë mendjehapur, e pranojnë se nuk jam përpjekur të jem didaktik, s’jam përpjekur që politikën time ta ushtroj me forcë te dikush, por përpiqem të tregoj me të vërtetë një rrëfim se kush ishte Soleimani dhe të na ndihmojë ta kuptojmë atë dhe forcat rreth tij.

Politika ime dikton ose ndihmon në përcaktimin e llojit të pyetjeve që bëj dhe mënyrën se si e shikoj botën. Siç thashë, mendoj se kjo është e vërtetë tek secili, është vetëm se disa prej nesh janë më të hapur rreth kësaj.

Cilat janë marrëdhëniet tuaja me Iranin aktualisht? Kur ishte hera e fundit që keni qenë atje?

Si shumica e njerëzve që e kritikojnë qeverinë, unë s’mund të shkoj në Iran. Nuk kam qenë në Iran që nga viti 2008.

Masoud Pezeshkian fitoi, çuditërisht, në zgjedhjet e fundit presidenciale. Cilat ishin përshtypjet e tua të para?

Fakti i parë lidhur me Pezeshkian është se forcat e udhëhequra nga Ajatollah Khamenei ia lejuan atij të kandidonte, gjë që tregon se ka një prirje në mesin e tyre që t’u jepet pak pushtet qendrës së regjimit, reformistëve. E kuptuan se mbizotërimi i forcës së rreptë në të gjitha degët e qeverisë, e kishte ngushtuar shumë bazën e regjimit dhe e kishte vendosur atë drejt rritjes së konfrontimit me Perëndimin.

Populli i Iranit në masë të madhe nuk votoi në zgjedhje. Siç e dini, 60% e popullatës bojkotuan raundin e parë, 50% bojkotuan raundin e dytë. Dallimi prej 10 pikësh na tregon se populli i Iranit është i zhgënjyer me këtë sistem, por në të njëjtën kohë, donin ta pengonin fitoren e [Said] Jalili dhe t’u thoshin jo forcave të rrepta, duke ngritur zërin që të gjendet një rrugë për t’u pajtuar me Perëndimin, që është qendrore për ekonominë iraniane. Edhe vetë Khamenei e ka pranuar se ekonomia është prioriteti qendror për qeverinë.

Pezeshkian përfaqëson ata/o në mesin e popullit iranian, që duan më pak konfrontim dhe më shumë pajtim me Perëndimin dhe që i japin prioritet zhvillimit ekonomik, duke pohuar se ekonomia iraniane është dëmtuar mjaftueshëm.

Cilat janë pritshmëritë tuaja nga presidenca e re?

Pezeshkian dëshiron të pajtohet me Perëndimin. Dëshiron të arrijë marrëveshje, diçka të ngjashme me atë që Irani kishte në 2015 me vendet perëndimore, për programin e tij bërthamor [Plani i Përbashkët Gjithëpërfshirës i Veprimit (JCPOA), i nënshkruar mes Iranit dhe Kinës, Francës, Rusisë, Britanisë së Madhe, ShBA dhe BE në vitin 2015. ShBA u tërhoq nga marrëveshja në vitin 2018, gjatë presidencës së Donald Trump].

Arkitektët e asaj marrëveshjeje, të gjithë janë kthyer në pushtet nën udhëheqjen e Pezeshkian. Javad Zarif, i cili ishte Ministër i Jashtëm, kandidoi si Zëvendës-kandidat i Pezeshkian. Tani është Zëvendës-president për çështjet strategjike. Dhe këshilltarët kryesorë të Zarif në ato bisedime, gjatë udhëheqjes së [ish-presidentit Hassan] Rouhani në vitit 2013 dhe 2015, janë kthyer të gjithë në qeveri.

Kontradikta e Republikës Islamike është se dëshiron një marrëveshje me Perëndimin sepse e kupton që i nevojitet heqja e sanksioneve, në mënyrë që të përparojë ekonomikisht, por politikat kryesore të regjimit janë konfrontimi me Perëndimin, përmes mbështetjes së milicisë dhe konfrontimit të ri me Izraelin.

Sa ka ndikuar kryengritja e fundit në zgjedhjet e fundit presidenciale?

Kjo është pyetje e mirë. S’jam i sigurt nëse ka ndikuar shumë. Është pyetje e vështirë. Ka disa mënyra për ta parë këtë.

Zgjedhjet presidenciale në Iran nuk janë të lira ose të drejta, janë shumë të kufizuara në programe të caktuara. Ka shumë kandidatë dhe ekziston një trup klerikësh dhe juristësh, i quajtur Këshilli i Gardës që vendos se kush do të kandidojë.

Udhëheqësit e opozitës jashtë vendit nuk ia dolën, në fakt, ta bënin ndryshimin apo ta drejtonin një lëvizje dhe kjo mund t’u kishte dhënë shpresë reformistëve brenda, sepse reformistët dukeshin të padobishëm më herët dhe duken të padobishëm edhe sot. Ekziston një lloj gare, le të themi, mes reformistëve brenda Iranit dhe opozitës jashtë vendit.

Reformistët thonë: “Shihni, opozita jashtë s’ia doli të bënte asgjë për ju, nuk mundi t’i bënte bashkë as pesë veta, nuk ia doli të bënte as koalicion, kështu që, mbase, duhet të dilni dhe të na votoni tani, që ekziston një mundësi për dikë si Pezeshkian”.

Ky është lloji i argumentit që ka gjasa ta bëjnë në të ardhmen e afërt. Dështimi i lëvizjes opozitare dhe dështimi i lëvizjes “Grua, Jetë, Liri” për ta sjellë ndryshimin, do ta bënte dallimin. Kjo është njëra nga mënyrat në të cilat mendoj se lëvizja ka ndikuar në politikën dhe zgjedhjet iraniane.

Më intereson shumë kjo. Çka është opozita nga jashtë dhe si nuk ia dolën ta udhëheqin lëvizjen?

Ekzistojnë lloje të ndryshme grupesh dhe personalitetesh që përbëjnë opozitën iraniane jashtë vendit. Gjatë kohës së lëvizjes “Grua, Jetë, Liri”, ishte momenti kur ata do të mund të ishin përpjekur ta frymëzonin një alternativë politike dhe t’u jepnin njëfarë udhëheqësie njerëzve, por nuk ia dolën ta bënin këtë.

Shumica e njerëzve në Iran e kundërshtojnë regjimin. Nuk duan luftë me Izraelin, apo një konfrontim me ShBA. Nuk i duan këto politika, por s’janë të organizuar. Në politikë, s’ka rëndësi opinioni publik. Opinioni publik s’ka hiç rëndësi nëse nuk je i/e organizuar. Ky është thjesht fakt.

Kundërshtarët iranianë të regjimit nuk janë të organizuar. Dhe puna e opozitës ishte t’ua siguronte atyre udhëheqjen, organizimin dhe ka dështuar ta bëjë këtë.

Një aspekt tjetër është se mundësia e një lufte mes Iranit dhe Izraelit do të testojë udhëheqësit e opozitës në mënyra të reja. Sa më shumë të luftojnë Irani dhe Izraeli, pjesë të ndryshme të opozitës iraniane do të vendosen në situata të vështira. Kjo ndodhë çdo kund — nëse je në opozitë ndaj një qeverie dhe vendi yt hyn në luftë, bëhet e vështirë ta menaxhosh. Çka do të bësh? Ta përkrahësh pushtimin e huaj në vendin tënd? Do të përpiqesh të mbash pozicion të paanshëm? Do ta mbështesësh regjimin tënd?

Për sa i përket forcës politike të organizuar, opozita iraniane në masë të madhe është joekzistente. S’mund të ketë ndikim të prekshëm në ngjarjet, më shumë ekziston si një lloj grupi me personalitete politike si unë, ose disa njerëz që flasin dhe kanë platformë, por s’është e njëjta gjë si me një forcë të organizuar politike.

Cila janë pritshmëritë në Iran për zgjedhjet në ShBA?

Shumë në Iran po frikësohen për mundësinë e kthimit të Trump. Trump u bë temë në debatet e fushatës elektorale në Iran. Janë të frikësuar sepse nëse kthehet Trump, do të thotë se [kryeministri izraelit Benjamin] Netanyahu do ta ketë një aleat të fortë në Shtëpinë e Bardhë.

Nëse i sheh grupet e krahut të djathtë në ShBA, që përkrahin qasje më të ashpër ndaj Iranit, të gjithë janë pro-Trump. Pra, është e qartë se iranianët dhe regjimi frikësohen që ai do të kthehet në pushtet.

Besoj se pavarësisht se kush është në pushtet në janar të vitit 2025 në ShBA, Irani do të përpiqet të bëjë marrëveshje; sigurisht që ka shumë gjëra që mund të ndodhin para kësaj, shumëçka do të ndodhë deri atëherë, gjë që do ta ndërlikojë dhe formësojë cilëndo fazë të ardhshme të vendimmarrjes për Iranin.

Ky artikull është redaktuar për gjatësi dhe qartësi. Biseda u zhvillua në gjuhën angleze.

Imazhi i ballinës nga arkivi i Arash Azizi.

Dëshironi të mbështetni gazetarinë tonë? Anëtarësohuni në “HIVE” ose konsideroni një donacion. Mëso si këtu.