Që prej fillimit të vitit 2020, kur u shfaq pandemia COVID-19, çmimet e produkteve të konsumit në Kosovë kanë shkuar gjithmonë duke u rritur. Së pari, kufizimet që erdhën si rezultat i pandemisë ngatërruan zinxhirin e furnizimit prej një ane të botës në tjetrën, duke shtuar koston e produkteve të konsumit. Pastaj, kësaj kostoje iu shtua edhe kriza e energjisë në vitin 2021, e më pas edhe çrregullimi i mëtejmë i zinxhirit të furnizimit, si pasojë e pushtimit në shkallë të plotë rus i Ukrainës, në vitin 2022.

Sipas Agjencisë së Statistikave të Kosovës (ASK), norma mesatare e inflacionit për vitin 2024 ka qenë 1.6%. Por, teksa kjo rritje ngjan e ulët, ajo i shtohet ngritjes inflacionare të viteve paraprake. Në vitin 2023 norma mesatare e inflacionit ishte 4.9%, ndërsa në vitin 2022 ishte 11.6%. 

Kështu, çmimet e produkteve esenciale sot janë dukshëm më të larta sesa në vitin 2020. 

Me gjithë rritjen e vazhdueshme të çmimeve në katër vitet e fundit, pos ankesave të qytetarëve nëpër medie sociale e nëpër kronika televizive, nuk ka pasur ndonjë mobilizim të strukturuar, as nga ta e, që është më e rëndësishmja, as nga qeveria. Por, kjo ndërroi në shkurt të vitit 2025. Një grup qytetarësh u mobilizuan përmes lëvizjes “Kosova Bojkoton”, që thërret për t’i bojkotuar zinxhirët e supermarketeve dhe për të ushtruar presion për uljen e çmimeve.

Kjo nismë u frymëzua nga Kroacia, ku së pari nisi ky mobilizm. Si qytetarët në Kosovë e Kroaci, edhe ata të vendeve të tjera të Ballkanit Perëndimor, e ndien rritjen e çmimeve në xhepin e tyre.

Në fund të janarit të këtij viti, në Kroaci nisi një mobilizim masiv i udhëhequr nga një grup për mbrojtjen e konsumatorëve, i njohur si “Hallo, inspektore” (në shqip: Hej, inspektorë). Ky grup bëri thirrje për bojkotimin e supermarketeve dhe shitësve të tjerë me pakicë, për të protestuar ndaj rritjes së çmimeve. “Njerëzit luten të mos blejnë asgjë atë ditë”, thuhej ndër tjera, në mesazhin e nismës.

Sipas zyrës së statistikave të Bashkimit Evropian, Eurostat, në muajin shkurt, norma mesatare e inflacionit në Kroaci ishte 4.7%, më e larta në Eurozonë. Inflacioni në Kroaci u kishte rënë në sy jo vetëm vendasve, por edhe turistëve. Videot e turistëve që shpreheshin të habitur me rritjen e çmimeve bënë xhiro nëpër medie sociale.

Mobilizimi për bojkotim mori mbështetje të madhe, me qytetarë që reduktuan blerjet e tyre në artikujt thelbësorë dhe shmangën shpenzimet për produkte jothelbësore. Kjo nismë kolektive çoi në një rënie të dukshme të shitjeve tek shitësit me pakicë — qarkullimi i tyre ra për 44%, teksa vlera totale e shitjeve ra me 53% në të premten e parë të bojkotit, më 24 janar. Fotografitë e supermarketeve bosh, që u shpërndanë atë ditë, prodhuan një efekt të madh te qytetarët dhe frymëzuan mobilizim të mëtutjeshëm për disa javë.

Në përgjigje ndaj bojkotit, Qeveria e Kroacisë ndërmori masa për të trajtuar shqetësimet e qytetarëve. Më 30 janar, Ministria e Ekonomisë në Kroaci njoftoi se lista e produkteve që ishin me çmim të ngrirë, do të zgjerohej nga 30 në 40 produkte, me qëllim që të ndihmohen grupet më të ndjeshme të shoqërisë.

Ngrirja e çmimeve është një prej mënyrave përmes të cilave qeveritë apo organet rregullatore të tregut mund të ndërhyjnë përkohësisht në rregullimin e tregut në ekonomi të lira. Kjo masë vendos një kufi mbi çmimin që një kompani mund t’ia vendosë një shërbimi a produkti. Këto kufizime zakonisht përdoren për të mbrojtur konsumatorët nga kostot e fryra dhe të tepërta, veçanërisht për mallrat dhe shërbimet thelbësore si energjia, ushqimi ose qiraja, sidomos në rastet e dështimeve të tregut, krizave ose sjelljeve monopolistike.

Suksesi i lëvizjes në Kroaci frymëzoi veprime të ngjashme nëpër Ballkan, me qytetarë në shtete si Serbia, Mali i Zi, Maqedoni e Veriut dhe Bosnjë e Hercegovina që organizuan bojkote të ngjashme për të protestuar kundër çmimeve të larta.

Në Maqedoni të Veriut, bojkoti i parë më 31 janar, pothuajse përgjysmoi qarkullimin ditor, që shënoi një rënie prej 46.29% në tetë rrjetet kryesore të supermarketeve, krahasuar me ditën paraprake.

Edhe Qeveria e Maqedonisë së Veriut reagoi. Me 18 shkurt, mori vendim që të vendosë çmim tavan, duke caktuar marzhën e fitimit për më shumë se 102 grupe produktesh, ku përfshihen më shumë se 1,000 produkte ushqimore e jo ushqimore.

Sipas vendimit, për produkte bazë si buka, mielli, vaji, vezët, marzha e fitimit nuk mund të kalojë mbi 5%. Për 55 produkte të tjera, si mishi dhe produktet e konservuara, marzha është 10%, ndërsa për 39 produkte të tjera si fruta, perime dhe artikuj higjienikë, marzha e fitimit lejohet deri në 15%.

Me bojkotet që po vazhdojnë, Kroacia shkaktoi një efekt domino edhe në Kosovë.

Kosova bojkoton

Në mes të fushatës zgjedhore për zgjedhjet e përgjithshme, që u mbajtën më 9 shkurt, sfera online në vend u mbush me fotografi të produkteve me çmime të larta. Bojkoti që po zhvillohej në Kroaci sa erdhi e u bë më i njohur dhe në fund, thirrja për bojkot u formalizua edhe në Kosovë nga një grup qytetarësh, përmes nismës “Kosova Bojkoton”.

Redon Kuçi, 20-vjeçar, student për ueb dhe aplikacione mobile, i cili punon edhe si menaxher në një kompani tekstili, është një nga nëntë nismëtarët e kësaj lëvizjeje. Kuçi tregon se nisma u frymëzua nga iniciativat e ngjashme në Kroaci dhe Serbi, ku bojkotimet sollën ulje të dukshme të çmimeve.

“Ne pamë se në vendet fqinje, bojkotimi ka pasur sukses, dhe menduam pse të mos provojmë edhe ne,” thotë ai.

Për të mobilizuar qytetarët, nisma ka përdorur një kombinim të platformave sociale dhe fushatave fizike. Një grup në Facebook me mbi 9,200 anëtarë është bërë platforma kryesore për shkëmbimin e ideve dhe informatave. Aty nisën shpejt njerëzit të dërgojnë dëshmi të mashtrimeve me kuazi-zbritje të çmimeve të rrjeteve të supermarketeve, si dhe filluan të bënin krahasime çmimesh në Kosovë me vendet tjera në Evropë, që shquhen për kosto më të lartë të jetesës. 

“Kemi angazhuar vullnetarë që kanë ndihmuar në vendosjen e posterve dhe stikerave nëpër qytete dhe kjo ka ndihmuar që mesazhi të arrijë në më shumë njerëz,” thotë Kuçi.