Dhurata e parë e si qenie për mua ishte një maskë. Mora dhuratë edhe para se të dija ta identifikoja si të tillë, pra para se ta dija që po marr dhuratë, para se ta dija çka është dhurata, e para se ta dija madje nëse doja ta pranoja atë dhuratë.

Nejse, e rëndësishmja është që me ose pa vetëdije, unë pranova dhe jetova me atë dhuratë për një kohë të gjatë. Aq gjatë sa ta kuptoja se çka janë dhuratat, dhe aq gjatë sa ta kuptoja që jo çdo dhuratë të bën të lumtur.

Pa e zgjatur shumë, ishte një maskë. Që do të më mbronte nga të tjerët, e më së shumti nga vetja. Dhe datëlindja ime nuk përkon me datën e “Halloween”-it, e edhe sikur të përkonte, jam i sigurtë që Halloween-i nuk ishte një datë aq e popullarizuar sa ta meritonte gjithë atë ceremoni.

Maska ime rritej me mua, pra kujdesej mirë që të më rrinte mirë për shtati, ani pse fytyra ime e foshnjërisë dhe kjo sot janë krejt ndryshe. Ajo merrte forma dhe zhvillohej, nganjëherë më duhej të ngutesha që t’ia zija hapin. Ishte tepër e shpejtë dhe efikase – e unë nganjëherë plasja nga frymëmarrja e rënduar vetëm që t’i rrija për shtati maskës. Pra, zhvilluam njëfarë lidhje të çuditshme, njëherë ajo rritej me mua, e më pas, unë fillova të rritesha me të.

Por ‘e mira’ ishte që unë s’isha vetë, pra kisha një armatë të tërë që më ndihmonin ta mirëmbaja lidhjen me maskën. I madh e i vogël, me devotshmëri i shtonin përditë pjesë maskës sime. Me kohë mora vesh që maska përfaqësonte simbol të rëndësishëm të trashëgimisë, pra ish bartur nga babi, gjyshi, stërgjyshi e të gjithë që ishin lindur para meje. Ata pas meje jo, megjithatë.

Maska ishte gjëja e parë e përbashkët që unë kisha edhe me shokët të cilët fillova t’i bëj. Edhe shoqet kishin maskë, ani pse krejt ndryshe prej times. Dikur në bashkëjetesën time me maskën e mora vesh që nuk kisha kohë për t’u marrë me maskat e shoqeve, sepse përkujdesja ndaj times thjesht merrte shumë kohë e përkushtim. Nuk bëhej hajgare me maskën.

Maskën e kisha në vete për shumë gjatë… aq gjatë sa për ta pasur të tmerrshme ndarjen, të dhimbshme, aq të dhimbshme saqë pa të ndihesha i zhveshur edhe kur kisha rroba veshur.

E keqja keq më la. Aq gjatë sa për të mos e njohur veten pa të, për të mos e njohur njeriun në anën tjetër të pasqyrës, aq gjatë sa kur e hoqa, u takuam e u përshëndetëm me një: “Më vjen mirë që u njohëm” të ftohtë, e të thënë me një zë gjysmak.

Ndarja nga maska

Atë të shkretë, jo të shkretë sepse ishte e vetmuar, po të shkretë sepse shkretoi kaq shumë për kaq gjatë, mu desh ta mbaja me vete kudo, në shtëpi, kur haja, kur shihja televizor, kur flisja me motra e prindër, kur flisja me komshinjtë, e të afërmit që na vinin për vizitë, kur shtrihesha, kur doja të pija ujë, kur doja të haja, kur më duhej të hapja derën kur dikush trokiste, kur më duhej të përshëndesja personin që kishte trokitur, kur bajsha drut’ 6 kate, kur të sh’pisë ma blenin ndonjë lodër a rrobë, kur luaja para banesës, kur isha me shokë, kur u rrëzojsha… po, kur u rrëzojsha dhe n’deregje t’dhimbjes lutesha mos me dalë ai lot që vlonte, mos me u shfaqë para shokëve. Lotët dhe rrudhja e fytyrës, mbi të gjitha, ma përçudonin kallëpin e maskës dhe kjo, mbi të gjitha, kjo ishte e papranueshme.

Më kujtohet kur para disa ditëve, e njëjta i ndodhi një shokut, fort keq u pat’ rrëzu, përjetoi aq dhimtë sa jehona e britmës ia plasariti maskën aq keq, sa iu bo copë-copë, çfarë shoku ka qenë për ne, edhe pse na as s’u rr’zum e as nuk na dhimke kurrkund. Dy muaj rresht, na dha material. Folëm e qeshëm e u ngërdheshëm mjaftueshëm që me e bo shokun tonë mos me dalë prej sh’pisë për një kohë goxha të gjatë. Maskës i duhej kohë të rekuperohej dhe të merrte formën e mëparshme.

Nejse, m’u kthy te rrëzimi im. Ishte turpi më i madh që ndonjë njeri do ta përjetonte, të paktën për atë kohë. Lotët e dhimbjet edhe i përbijsha, bile mora fuqinë me u mundu me e kthy në humor diqysh, edhe dhimbjet edhe të rrëzumen. Po s’mujsha, ishte ma e madhe se aftësia jem’ me mashtru. Dhambët kërcitnin prej shtrëngimit që mos me qitë za, deri sa u çova n’kambë, nën zërat përbuzës “hajt se kurgjo s’ki, çu tash”.  

“Jo mirë osht’, nuk më dhimti qaq, hajde lujmë ju thash”, si shpejt e shpejt, se zani m’tradhtojke, e k’nej, menxi rrisha drejt. Sa e gjatë ishte ajo lojë. Aq e gjatë sa dëshira për me u fshehë dikun e me i qajtë dhimt’ e mia u duk kaq e largët. E mora gollën e fundit e eca n’shpi. E pastrova kambën e bome pleh, dhe nuk i thashë askujt. Babi donte me m’pa veç mirë, prandaj e kurseva nga një lajm që nënkuptonte që s’isha aq mirë.

Të gjithë mendonin që unë e maska ia kalonim fort mirë. Edhe unë qe besa, aq mirë sa nganjëherë kisha shumë qejf me shku diku larg, diku ku maska do t’më binte, dhe unë do sillesha sikur nuk e kam parë. Diku ku njeri i gjallë nuk do të ma gjente maskën më.

E doja shumë vrapimin tek lumi në qytetin tim të vogël. Aq furishëm vrapoja, s’e di sot e asaj dite përse mendoja që shpejtësia do t’ma shkrinte maskën. Vrapoja kur isha nervoz, ishte vështirë të dija nëse lotët më dilnin nga era e madhe, nga i ftohti apo… nga mërzia brenda vetes… mërzia që s’guxoja t’ia pranoja vetes sepse më hidhërohej maska. Ajo reagonte keq kur mërzitesha, dhe më jepte forcë t’i ikja mërzisë. Aq shpejt ma thante çdo pikë loti, dhe aq shumë më ngjitej.

Sa maskë e mirë a, trohë mërzie nuk e linte të dukej. Ma mbrojte denjësisht figurën time të fuqishme dhe sypatrembësinë time për lakmi.

Maska rrinte me mua edhe natën, kur isha vetë dhe kur e mendoja “frikën”… vetë… normalisht që s’isha vetë, kisha pas vetes hijen që ishte zëri i maskës, pra ishim tre tani, e si të kisha frikë? Si të ndihesha vetë me gjithë atë përcjellje. Ah sikur të mund të ndihesha vetë të paktën njëherë.

Zëri i maskës, me sigurinë e botës më thoshtë që isha burrë, dhe se burrat nuk njihnin frikën, dhe se nuk ka ndonjë gjë përtej burrit. Pra, burrit s’i dilte ballë askush. Burri ishte arritja kulmore. Burrë. Isha burrë që bënte muhabet burrash me maskën që ndihej krenare me mua. Isha burrë, të cilit i rrihte zemra shpejt, e burrë që mundohej edhe zemrën e tij ta bënte më të qetë… aq të qetë sa të mos ia prishte rehatinë maskës. Maskës nuk i pëlqente të prishte tymin e duhanit për të rrahura të zemrës. Burri nuk e korit maskën e vet.

Maskën nuk e hoqa edhe kur flisja me të tjerët, kur shkoja në shkollë dhe kur ma bënin shpinën ma but’ se barkun shokët e mi. Po më rrihnin, dhe ishte burrëri ta pranoja se kishte më të fortë se unë, sipas maskës. Duhej edhe ta pranoja që kishte të tjerë si unë, më të shkurtër, dhe jo aq të fortë, megjithatë, edhe kjo farë pune e kishte njëfarë marifeti. Sado që isha i vetëdijshëm që kishte më të fortë se unë dhe sado që e dija rezultatin e përfshirjes në një të rrehme burrash, maska më thoshte që duhej ta mbroja nderin dhe t’i kundërvihesha secilit që më thoshte diçka. Me çka më qëllonte afër, ose të paktën ta shaja edhe nëse isha me fytyrë për toke, pra të qëndroja si burrat dhe t’i thoja që gjërat nuk kishin mbaruar me kaq.

Nesër, me mavijosje kudo, ama me krenari që s’kish të pagum, dëgjoje të tjerët duke thënë, “hiç s’ju ke tutë”, e e mendoja paraprakisht që ma mirë shkelma e grushta sesa nesër masnesër me të thanë dikush “iu tute, i ike”. Llom, por ama burrë. Krenar.

Një ditë, kur dy vëllezër donin të më rrihnin, ua ktheva me karrige, dhe ata ma kthyen me një të rrehme të mirë, dhe u bëra sërish hero. Hero! Hero i asgjëkundit dhe i asgjësë. Por ama hero. Për plagët e mia apo të tjerat nuk lodhej fort askush. Një ditë, i thirra motrat me ia ‘mbledh betë’ njonit për një të rrehme që kisha marrë. E kisha pas harru maskën në lavatriqe, dhe ‘kish hi n’ujë’. Ish zvogëlu. Ato erdhën dhe njëmend ia mbledhën betë që mos me m’rrehë ma.

Sa shumë kohë m’u desh që ta ktheja maskën në formën që kishte. Disa ditë mbeta pa të. E pa të nënkuptonte pa shokë. Isha pa maskë, por isha me të qeshurat e padurueshme të të gjithve. Tani më duhej të mendoja që herën tjetër t’ia bëja vetes qaren.

Babit nuk mund t’i tregoja – dinte me u bo shumë nervoz. Më në fund, gjeta një shok, 4 vjet më i vjetër dhe ushtronte përditë. Ai ma kuptoi hallin dhe më lejoi të ushtroja me të për një kohë, kishte ‘tega’, e plot pajisje fitnesi, aq sa për atë kohë ta krijonim palestrën tonë në shpi. Asnjë ditë nuk më iku pa ushtruar, trupi më merrte formë të re përditë, një formë që më garantonte që mund të ‘rrihja gjoks’ para shokëve sepse isha i denjë për ta mbrojtur veten.

Maska më duartrokiste me krenari dhe përditë formësohej mirë e më mirë. Nuk e lija kurrë vetë. As kur fillova të shisja cigare për të ndihmuar familjen. As kur e mora me vete kur flisja me bukëpjekësin. S’e lija vetë as të premten kur shkoja në pazar. As kur dëgjoja muzikë, a kur përcillja agjendën televizive të RTS-it, kur e prisja ndonjë film burrash, aksion a horror. Preferencat kinematografike m’i kishte zgjedhur maska. S’kisha nevojë të lodhesha.

Ushqimin e kisha pikë të dobët. Ende e kam. Duhej të prisja derisa nana të përfundonte gatimin… shpesh më dukej që zgjashte shumë dhe vendosa të filloja të gatuaja vetë… normalisht derisa të bëhej gati ushqimi i saj. Fillova ta doja gatimin shumë. Nganjëherë kur askush nuk ishte në shpi, fillova të gatuaja për vete. Maska e urrente erën e përzier të tymit me ushqim.

Nejse, e urrente faktin që gatuaja unë – për të qenë më i saktë. Nuk ma ‘begeniste’ ushqimin dhe për një fillestar kjo ishte e rëndë. Gatimi m’u bë shprehi. Shprehi që nuk përfundoi mirë. Zënkë me të shpisë normal. Nuk kisha djegur asgjë.

I doja shumë kuajt e bardhë, s’e di pse. Më pas, si për çudi më patën thënë që kur të rritesha, si çdo burrë do të shkoja në ushtri. Dhe, sipas të gjitha gjasave nuk do të më jepnin kalë të bardhë në ushtri sepse unë kisha bërë atë që s’bëhej dot prej burrave, pra kisha bërë ‘punë të shtëpisë’, punë që s’janë për mua.  Maska ish ndalur në një qoshe dhe qeshte sa mundte, pajtohej me deklaratat tmerruese të familjarëve të mi. Besniku do merrte kalë të zi sepse kishte gatuar. Gjithë ajo bukë m’u përzie në bark. Dhe, ishte koha që të sakrifikoja një aktivitet si gatimi për kalin e bardhë. Nuk preka ‘punë të shpisë’ me dorë më. Pak e bëra për kalin e pak për maskën, që pas pak kohe m’u pajtua. Maska bëri paqe me mua, e unë me të kurrë.

Kështu jetova me maskën e cila shpeshherë rrezikohej. E unë nuk guxoja ta paramendoja veten pa maskë. A do t’isha unë pa maskë? A ekzistoj unë pa maskë? Pra, marëdhënia ime me maskën ishte bërë aq intensive saqë nuk e mendoja veten pa të, ose mendoja që unë jam ajo.

Një tjetër betejë e maskës ishte kur shkuam në shkollë të mesme. Shokët e klasës herë pas here merrnin veturat e prindërve. Ata i donin veturat, e unë isha i interesuar në motorin e tyre, ata i pëlqenin nga jashtë, e unë isha i fascinuar me mënyrën se si funksionin ato. Nganjëherë më merrnin në makinat e prindërve të tyre.

Ata e bënin me radhë se kush merrte makinën, e unë e kisha prishur radhën dhe normalisht, kjo nuk kaloi pa u vërejtur. Unë s’kisha leje të vozitjes dhe thjesht s’kisha qejf ta merrja makinën, por kush mund t’i rezistonte thirrjes njëzëri të shokëve, “Besnik nime, pse nuk po e merr Audinë e babës tond?” Sa me sy e vesh ishin kthy kah unë. Sikur isha duke e zbulu të ardhmen e planetit Tokë. U thashë si me pakujdesi, “Paj s’kom qejf me vozitë edhe i duhet babit për punë”.

Maska s’duroi ma. Filloi m’i palu rrobat, e kapi koferin edhe e vendosur nisi me më lanë prapë.  Shokët me ngulm më thonin: “Ihaa Besnik edhe ti, Audi mo, kerr ai kerr ky, edhe ti qysh je i shkurtë, a din qysh dokesh n’Audi, taman burrë, ma i madh, ani shpejtësia ma. Hajde, merre kerrin e lej’ foret”. E mora veturën, i çova n’shkollë dhe unë e maska shpëtuam pa therrë në kambë.

Maska nuk më la as kur përfundova shkollën e mesme e kur të gjithë filluan të më udhëzonin për të ardhmen time, më dhanë ‘zgjidhje’ kur mendoja të zgjedhë profesionin, kur mendoja të krijoj familje, më treguan se si të vazhdoj të ruaj burrërinë, sa fëmijë duhet t’i kem, si ta mbaj ‘nën kontroll’ gruan.

E ardhmja nuk ishte pamje çliruese për mua. Më zihej fryma saherë e mendoja… më duhej të ecja nëpër atë udhë bashkë me maskën time. Maska ishte zbutë, po prapë aty ishte dhe më duhej ta mbaja me nderim. Kisha nevojë për ajër, dukej sikur mushkëritë e mia nuk ishin ngopë ajër për një kohë të gjatë dhe dukej që rezistenca e tyre kishte mbaruar. Mu duk që po vdisja.

Andrrat e mia nuk përkonin me agjendën që maska ma diktonte. Fillova.. fillova ta dyshoj aftësinë e maskës që të përcaktonte se çka është mirë e çka është keq për mua. Fillova fakultetin, më duhej të gatuaja ushqimin tim vetë, të kujdesesha për veten, të pastroja vetë e.. të kuptoja lodhjen e nënës, motrave, vajzave që ishin aty për të na shërbyer neve, dishepujve të maskave dhe të të dashuruarve verbërisht në maska.

Dashuria. Po, kisha filluar të dashurohesha. E di që këtë fjalë e përmenda tepër vonë. Dashuria. Më vjen ta bërtas këtë fjalë ende. Sa pak e kisha thënë deri tash. E dija që burrat duhet të martoheshin sepse e kanë obligim, kurse dashuria ishte për vajzat. Ne kishim shumë punë për të bërë, kishim të ardhmen, kishim obligimin për të mbajtur familjen, sepse gratë nuk mbanin dot familjen sepse kishin punë të tjera.

Pra, me një fjalë, dashuria s’ishte për burrat e maskave. S’kishim ne kohë për këto pallavra. Për burra ose jo, unë u dashurova. A është dashuria ndjenjë për burra? Fillova me pas frikë? Frikë. Ndjenjë e re. Po ia pranoj vetes, ndjenjë e vjetër por ama e shtypur aq shumë sa që dikur e kisha bindur edhe veten që nuk ekzistonte.

Po kjo dreq frike doli dardhë me bisht. Se pas saj erdhi mërzia, u mërzita aq shumë sa më dolën lotë, sa lotë kisha pasë. Qava aq shumë. Qava për gjithë kohën që shpirti m’kishte qajtë. Nuk urreja më çdo gjë rreth vetes dhe nuk kisha perden e “burrit” para çdo gjëjë që më dilte përpara. Fillova të doja gjithçka, (u bëra fëmijë prapë, ose më mirë të them tek tash 20 vjeç e përjetova fëmijërinë e vonshme) dhe gjithçka më dukej e bukur. E bukur? As kjo fjalë s’është për burra. Burrat mund të thonin ‘e mirë’, ‘jo keq’.

Nxirr një kashtë, dalin gjashtë. Maskës tem’ filloi me i ardhë erë e randë. Ajo nuk iku më. Lotët, djersët, gëzimi, dashuria, inati, faji ishin material toksik për maskën. Maska u ça, dhe ashtu siç thotë Coheni, drita filloi të hyjë prej t’çameve. Kurrë s’kisha mendu që thyerja e diçkaje do m’sillte kaq lumturi. I hedhun jashtë, tash e kisha mundësinë t’i diktoja unë veprimet, sjelljet, ndjenjat e mija.

U çlirova. U linda, pa maskë. Mandej, njerëzit sikur po më bënin mirë, provuan të ma rikthenin maskën kur isha 20 vjeç. S’më duronin dot pa maskë. Maska, që do të më mbronte prej vetes, më largoi prej vetes. E tash pa maskë, normalisht, prapë duhet paguar çmim e dënim. Përpjekja e fundit e maskës, fjalët e fundit të saj ishin gay, gru, frikacak, i dob’t, dështak… por ishin fjalë e fundit e një krijese që s’kishte gjasë të shpëtonte, prandaj unë nuk qesha me të, unë e lashë të shkojë në paqe.

Ajo paqe ishte burrëria ime. Sepse burrëria ime është paqësore. Burrëria ime nuk bashkëjetonte dot me privilegjet që na u dhanë veç pse jemi burra. Burrëria ime nuk është bashkëjetesa me dhunë. Burrëria ime nuk është të qenit spektator. Burrëria ime është aksion e ndërgjegje. Burrëria ime njeh dashurinë dhe e ndjen atë deri te qielli. Burrëria ime njeh dashurinë dhe përpiqet për të. Njeh barazinë dhe angazhohet për të. Sepse, kjo është burrëria që kam zgjedhur unë, jo që ka zgjedhur maska ime. Në fund të fundit, jemi shumë më shumë se sa thjesht një grusht njerëzish të privilegjuar që nuk jetuan kurrë përtej urdhërave.