John Sweeney është tip i diskutueshëm. 

Deri para kësaj jave, po ta shkruanit emrin e tij në Google, një nga sendet e para që dilnin ishte një video ku shihet ai duke i bërtitur një figure të lartë të Kishës Scientology gjatë xhirimit të një dokumentari për atë që ai e quan “kulti”. 

Ose largimi i tij nga BBC muajin e kaluar, pas një skandali në të cilin disa mbështetës të agjitatorit britanez të krahut të djathtë ekstrem “Tommy Robinson” (emri i vërtetë i të cilit është Stephen Yaxley-Lennon) e xhiruan fshehurazi Sweeney-n duke u dehur dhe duke denigruar punëdhënësit e tij, në një kohë kur fokusi i storjes duhej të ishte në drejtimin tjetër.

Megjithatë, këtë javë del një top hit tjetër. Gazetari hulumtues përsëri doli në kryetitujt e lajmeve, këtë herë si sinjalizues, pasi i akuzoi ish-shefat e tij në BBC për shtypjen e lajmeve për ndërhyrjen ruse në demokracinë britaneze. 

Me sa duket Sweeney nuk e ka për qëllim të zhduket në errësirë pasi i ka kaluar tri dekada në kulmin e profesionit të tij. 

Në fund të fundit, ky burrë është quajtur “i krimbur, i pështirë dhe budalla” nga Donald Trump, e ka marrë në pyetje me vendosmëri Vladimir Putinin për Ukrainën, dhe mbetet një nga gazetarët e vetëm të huaj që kanë raportuar prej brenda Koresë së Veriut, pasi hyri ilegalisht në këtë shtet me një grup të studentëve që kishin shkuar në vizitë studimore.

Ai është autor i 10 librave — përfshirë këtu tri novela dhe shtatë punime prozë të bazuara në ngjarje të vërteta, të cilat mbulojnë hulumtimet e tij nëpër botë — dhe muajin e kaluar e botoi librin e tij të 11-të, me bashkë-autorësi, të titulluar “Murder on the Malta Express: Who Killed Daphne Caruana Galizia?” (Vrasja në Malta Express: Kush e Vrau Daphne Caruana Galizian?). Fokusohet në gazetaren e patrembur malteze dhe përpjekjet e saj pothuajse individuale për t’ia thënë të vërtetën pushtetit në vendin e saj, para se të vrahej brutalisht me një bombë në veturë në tetor 2017.

Karriera e vlerësuar e Sweeney-t në gazetari daton nga viti 1977, kur ende pa i bërë 20 vjet e nisi një praktikë në The Economist. Por ai thotë se nuk arriti të publikonte asgjë në emrin e vet, dhe si dikush që veçse ishte “shumë kryelartë” dhe “tepër problematik”, shumë shpejt u mërzit me atë punë.

Në gazetari lokale e mësoi me të vërtetë profesionin e tij. Pavarësisht që kishte studiuar degën e Qeverisë, Politikës dhe Filozofisë në London School of Economics, katër vitet që i kaloi në Sheffield Telegraph në fillim të viteve të 80-a ai i përshkruan si “edukim”. 

Sweeney do të bëhej fytyrë e njohur në Mbretërinë e Bashkuar si korrespondent dhe tregimtar në emisionet kryesore të BBC-së, Panorama dhe Newsnight, gjatë 17 viteve që punoi në transmetuesin publik britanez. Por në këtë rajon mbase njihet më së shumti për mbulimin e luftërave në Kosovë dhe pjesë tjera të Jugosllavisë gjatë viteve të 90-a, si korrespondent i The Observer.

Në prill 1999, deri sa ishte duke raportuar nga një kamp i refugjatëve në Kukës, Shqipëri, u njoftua me disa nga njerëzit që kishin arritur t’i shpëtonin masakrës në Krushë të Vogël, afër Prizrenit. Shkrimet e tij të fuqishme për gjërat që kishte parë ndihmuan që bota të merrte vesh për gjendjen e refugjatëve shqiptarë të Kosovës që po vuanin në duart e regjimit vrasës të Slobodan Millosheviqit. Artikulli që e publikoi më 4 prill, i titulluar “Dita më e errët e Krushës së Vogël”, fillon kështu:

“Një komb po rrëzohet, po çalon, po i merren këmbët deri sa po e kalon kufirin, dhe agonia është mpirëse. Nuk mund ta pranosh, nuk mund ta kuptosh, dhe ata, refugjatët, nuk mund t’i gjejnë fjalët. Çfarë po ndodhë në Kosovë është aq mizore sa nuk mund të përshkruhet.”

Disa muaj më vonë, ai do ta bënte një dokumentar me dy pjesë për masakrën e Krushës së Vogël, gjë që bëri që ai të japë dëshmi në Hagë, të cilat u përdorën në fund për t’i dënuar pesë gjeneralë serbë për krime të luftës. Ky dokumentar e fitoi çmimin Emmy, një nga disa çmime që i ka fituar deri sot në karrierën e tij.

Foto: Majlinda Hoxha / K2.0.

Sweeney u kthye në Kosovë javën e kaluar si folës i ftuar në konferencën ndërkombëtare të K2.0 “Mediat Sot: Ndryshimi i Paradigmës”, gjatë së cilës biseduam me të për punën e tij në Kosovë, kohërat më të errëta demokratike dhe shpresat e tij për të ardhmen e gazetarisë.

K2.0: Është një nga udhëtimet tuaja të para në Kosovë prej kur keni raportuar këtu për luftën dhe rrjedhojën e saj në 1999. Kur mendoni tani, 20 vjet më vonë, çfarë kujtoni për vizitat tuaja të para këtu?

John Sweeney: E mbulova shpërbërjen e Jugosllavisë nga viti 1991, dhe isha plotësisht i vetëdijshëm për vrasjet dhe kaosin që po ndodhte në Kosovë. Ishte shumë, shumë vështirë të hyje këtu, dhe nuk kam hyrë deri në vitin 1999.

Kam raportuar për The Observer dhe e bëra një lajm për masakrën në Krushë të Vogël. E bëra sepse i pashë disa burra duke ecur rrugës [në Shqipëri] të cilët dukeshin absolutisht të rraskapitur, dhe e ndala veturën, dola, dhe i pyeta: “Çfarë ju ka ndodhur?”

Kishte diçka në dëshpërimin, mjerimin, melankolinë e tyre, që ishte shumë e thellë. E ndjeva. Bisedova me këta burra dhe më treguan për masakrën, më treguan për burrin me duart e djegura. Ishte një burrë që ishte fshehur nën trupat e të vdekurve, dhe duart e tij ishin djegur nga zjarri.

Dhe në rrëmujën dhe ferrin që po ndodhte në Shqipëri në atë kohë, plot refugjatë, ne punuam dhe punuam dhe punuam, dhe në fund, bashkë me kolegun tim të madh shqiptar, Agim Nezën, i cili [së fundmi] ndërroi jetë, e bëmë një film fantastik duke e rindërtuar masakrën me tregime të grave — të një gjysheje në vecanti, do ta quaj Gjyshja Batushë, nga kujtesa. Ajo e përshkroi se çfarë kishte ndodhur.

Gjatë gjithë kësaj kohe, ne ishim ende në Shqipëri, sepse NATO nuk kishte hyrë ende. Ky film e fitoi çmimin ndërkombëtar Emmy, dhe ishte pjesë e dëshmive që u përdorën kundër Millosheviqit në Hagë — u përpiluan dëshmitë themelore, dhe ishin të mbështetura pjesërisht në dëshmitë tona. 

Dhe pastaj, kur NATO hyri në Kosovë, ishte një kolonë masive C gjithçka kishte ngecur. Kështu që eca para kolonës, ku ishte një tenk i Ushtrisë Britaneze, dhe u thashë: “Hej djem, a mund të vij me juve?” Dhe hyra në Kosovë i ulur në pjesën e përparme të një tenku.

Përfundova këtu [në Prishtinë]. Banditët e Millosheviqit ishin ende në Hotel Grand, kështu që ishte natë ters. Pas dy ditëve, miku im James Miller, kameramani, erdhi nga Londra dhe shkuam në Krushën e Vogël, dhe parimisht ishim njerëzit e parë që hymë.

I dija emrat e vrasësve serbë që kishin vrarë njerëz aty. Shkova në shtëpitë e tyre, e gjeta një listë të pagave të milicisë lokale. Këta ishin burra që i kishin vrarë fqinjtë e tyre [shqiptarë] kosovarë.

Disa nga dëshmitë që i mblodhët u bënë pjesë e rëndësishme e dënimit të disa prej personave përgjegjës për masakrën.

Haga më vonë arriti t’i dënonte këta emra, dhe nëpërmjet atij zinxhiri të dokumenteve, duke nisur me materialet që i kisha grabitur në atë shtëpi, [prokurorët] arritën të përpilojnë dëshmi që mundësuan dënimin e pesë gjeneralëve policorë serbë, të cilët ishin kriminelë të luftës. 

Një detaj në këtë tregim: në fund të kohës tonë atje, njerëzit u kthyen. Përmbajtjet e filmit tonë i tregonin familjarët e shkretë duke u kthyer — ishin gratë dhe fëmijët, që shpresonin se burrat e tyre ishin andej por nuk kishin kontaktuar me ta — e kur u kthyen i panë shtëpitë e tyre të djegura e të bëra shkrumb. 

Dhe ishte një moment i tmerrshëm kur njëri prej burrave, i cili ishte me aftësi të kufizuara, me karrocë… e panë kurrizin e karrocës së tij në shkrumbin e një shtëpie të djegur, dhe nëna e tij ulërinte e ulërinte e ulërinte, dhe… më kujtohet kjo… ishte therëse — do ta kujtoj gjersa të vdes. 

Në fund, erdhi edhe UÇK-ja, dhe i dogjën shtëpitë e serbëve, dhe ne i shfaqëm disa xhirime të shtëpive që ishin duke u djegur. Dhe kur erdha për të dhënë dëshmi, dhe për ta shpjeguar rolin tim në sigurimin e pjesës së parë të zinxhirit të dëshmive — paratë, thelbësisht, ndjekja e parave — u akuzova nga avokatët e mbrojtjes si partizan pro-kosovar [shqiptar]. 

Dhe unë thashë, “Jo”, sepse kemi përfshirë [në dokumentar] UÇK-në duke djegur shtëpi të serbëve në Krushën e Vogël, dhe kjo është dëshmi se ne jemi të drejtë. Kështu që jam krenar me këtë. 

Ishte fshat paqësor, ishte sulm [i forcave serbe] pa shkak, dhe ishte krim i luftës – pa dyshim. Nuk mund të kesh paqe pa drejtësi, dhe drejtësia kërkon ndjekjen penale të autorëve të krimeve.

Dua ta lidh raportimin tuaj mbi situatën në Kosovë në vitin 1999 me një pyetje të gazetarisë. Ka gazetarë të cilët thonë se kurrë nuk do të bëhen “gazetarë avokues”, sepse, sipas tyre, të jesh “gazetar avokues” do të thotë ta humbësh pavarësinë. Por kur lexoj rreshta si fjalët e fuqishme të hyrjes së artikullit që e keni shkruajtur në Kukës në prill të 1999-ës, kur e treguat një pamje prekëse të vuajtjes dëshmitar i së cilës ishit, më bën të mendoj, a nuk janë të gjithë gazetarët “gazetarë avokues” në një mënyrë, pasi që po avokojmë për njerëzit të cilët përndryshe nuk do të kishin zë?

Në atë kohë unë po punoja për The Observer, dhe isha shkrimtar i kryeartikujve të The Observer, ku shkruaja shumë për ngjarje jashtë vendit. Pra, mua më duket si shkrim avokues; sidoqoftë, kur hyn në përmbajtje të shkrimit, gjithcka në të është e vërtetë. Kështu që mendoj që i bëj të dyja këtu.

Por, ishte shumë e vështirë t’ja shpjegoja botës që diçka e ligë po ndodhte këtu në Kosovë, pa pasur dëshmi të drejtpërdrejtë — sepse nuk mund të hynim brenda. Arsyeja pse nuk mund të hynim ishte që serbët e Millosheviqit po na ndalonin, dhe ekzistonte rreziku të pushkatoheshe po të mundoheshe të hyje brenda në Kosovë. Në fakt, mendoj që duhej të kisha thënë “Më futni brenda”, por problemi ishte që nuk kisha kontaktet dhe përvojën që e kam tani; mendoj që do të isha munduar të hyja [po t’i kisha]. 

Po të kisha punuar për BBC në atë kohë, nuk do të kisha shkruar ashtu. Njerëz të ndryshëm u përshtaten situatave të ndryshme, kështu është. Sepse BBC është më e disiplinuar për ekuilibrin ndërmjet të dyjave. Në BBC mund t’i tregosh dëshmitë dhe pastaj ta shkruash një titull të fortë që ta nxjerr rrogën, pasi t’i tregosh dëshmitë. Dhe në fakt, mendoj që kështu do ta bëja sot. Por nuk e kisha këtë disiplinë [në vitin 1999].

I respektoj dhe kuptoj gazetarët që thonë se nuk duhet të bësh gazetari avokuese.

Foto: Majlinda Hoxha / K2.0.

Është një problem në vende si Korea e Veriut. Nuk mund të them saktësisht çfarë po ndodhë në sistemin e burgjeve kampe të Koresë së Veriut, por mund ta shohim nga gjithësia, dhe mund të flasim me njerëz të cilët kanë qenë aty që thonë se është një ferr përtej imagjinatës sonë. Dhe atëherë mendoj që duhet t’ua bëjmë me dije njerëzve vendosmërisht që ky është një lloj ferri në tokë.

Pra kur nuk mund të kesh qasje, kur të parandalojnë njerëzit që janë duke kryer vrasje — ose dyshon që janë duke kryer vrasje dhe ka dëshmi të forta për këtë — atëherë ai lloj i shkrimeve është OK. Por nuk do të kisha shkruar ashtu tani, me përvojat që i kam pasur.

Nuk po them që është gabim. Por unë kam qenë pjesë e BBC-së, dhe mendoj se kur të flas për këtë, do të shkoja drejt te dëshmitë. Por ajo hyrje e artikullit e përshkruan skenën. 

Pra në disa mënyra, varet nga mediat, qasja e redaksisë, dhe të dyja mund të jenë OK, përderisa ka dëshmi për t’i mbështetur?

Po, duhet të kesh dëshmi.

Ende janë më shumë se 1,600 njerëz të humbur në Kosovë, dhe 10,000 civilë janë vrarë. Është numër shumë i madh… ideja që 10,000 njerëz mund të vrahen.

Kështu që krejt çfarë kemi bërë ne, kemi vendosur të mësojmë gjithçka në lidhje me këtë masakër në Krushën e Vogël. Dhe unë i dija të emrat e të gjithë të vdekurve, familjeve të tyre, ku jetonin, dhe kisha një pikëpamje absolutisht të qartë në mendjen time, me dëshmi të forta të cilat i kishim në dispozicion, dhe nuk kishte fare dyshime nga dëshmitarët. Dhe kishte prova të shumta që i vërtetonin ngjarjet. Pjesët e vogla të dëshmive bëhen bashkë dhe ndërtojnë diçka, dhe kështu e kupton.

Pra e kishim një pikëpamje të qartë të kësaj masakre në veçanti – ishte një krim i luftës. Nuk kam dyshim për peshën, për të vërtetën në këto dëshmi dhe të vërtetën në filmat tonë që e tregojnë atë.

Keni folur për rëndësinë e raportimit të së vërtetës. Të kalojmë tani te kundërshtimi i gënjeshtrave. Sot, kemi Donald Trump në Shtëpinë e Bardhë, biseda të pasinqerta për Brexit, dhe politikanët duket se kanë gjithnjë më shumë tendencë për të thënë gjëra të pavërteta. Është diçka që nuk është domosdoshmërisht fenomen aq i ri në këtë rajon. Por mediat kudo në botë ballafaqohen me një sfidë të ngjashme: A e kanë mediat — apo disa lloje të caktuara të mediave — detyrë t’i kundërshtojnë në mënyrë eksplicite gënjeshtrat kur t’i shohin ato?

Në Britaninë e Madhe po ballafaqohemi me këtë problem aktualisht dhe nuk ka zgjidhje të lehtë për të. Në momentin që e quan dikë gënjeshtar, është keq. Të gjithë gjatë jetës thonë gënjeshtra të bardha, gjatë gjithë kohës, dhe unë e kuptoj këtë. Por në sferën publike, kam shumë kujdes.

Babai im ishte tepër i sinqertë, dhe mendoj që ja kam trashëguar këtë tipar. Jam shumë, shumë i kujdesshëm. Kjo është pesha e të qenit gazetar i BBC-së, e tash është hequr nga krahët e mi, por nuk e harroj atë disiplinë për asnjë sekond. Është disiplinë e mirë. Jam shumë, shumë i kujdesshëm kur e akuzoj dikë për diçka për të cilën kam dëshmi të forta, dëshmi që me shpresë janë në dispozicion në domenin publik — ndonjëherë nuk janë.

Në Irakun e Sadam Husseinit, e kishin politikë të mbanin varrime masive për foshnjat e vdekura, sepse mediat e pëlqenin këtë storje. I mbanin foshnjat e vdekura në morg deri sa i mbledhnin 30 apo 40, dhe pastaj e mbanin varrimin — kjo është kundër traditës në shtete muslimane dhe e neveritshme.

Një koleg timin nga një rrjet [medial] amerikan e mori mënjanë një asistent i morgut dhe ia tregoi kutitë me fëmijë të vdekur, duke e pritur momentin që policia sekrete e mendonte si të duhur… kur të kishin mjaftueshëm foshnje të vdekura për ta mbajtur një prej këtyre [varrimeve masive]. Më trego se si mund t’i citosh burimet për këtë lajm? Por e besova këtë lajm si të vërtetë, dhe ishte i vërtetë, pasi që kishte ndodhur.

Boris Johnson ka thënë plot gënjeshtra të bardha në jetën private të tij, me sa duket, dhe kjo po fillon të komunikohet anembanë sferës publike. Është një çështje me Jeremy Corbyn dhe antisemitizmin — ai thotë se nuk është [antisemitik], por shumë çifutë po thonë që është, aq shumë saqë nuk është diçka që mund ta mohojmë lehtë. Pra ky është problem.

Ngurroj t’i quaj politikanët tanë gënjeshtarë, sepse mendoj që ashtu ulet niveli i bisedës. Tani problemi është që në rrjete sociale, gjatë gjithë kohës njerëzit shkruajnë gjëra në Twitter dhe të duket interesante apo e mrekullueshme, dhe unë ia bëj Retweet, por nuk do ta thoja në një raport medial.

Problemi që nuk po diskutohet, elefanti në dhomë — problem i madh sa një elefant — është që rrjetet sociale janë krejtësisht të pakontrolluara dhe jashtë sundimit të ligjit. 

U mundova ta bëja një dokumentar për Tommy Robinson, dhe jam nervoz me BBC sepse është dashur ta transmetojnë. Kishte vështirësi, sepse jam mashtruar nga një prej mbështetësve të tij, i cili më xhiroi fshehurazi — më vuri në siklet, por nuk mendoj se ishte e turpshme çfarë thashë në inçizimet e fshehta, dhe mendoj që është dashur të jemi të hapur me shikuesit dhe të themi “Po, Sweeney është i trazuar, është pak budalla, por ky tipi [Tommy Robinson], kjo është keq…”

Niveli i gënjeshtrave që janë thënë për mua nga mbështetësit e Tommy Robinson në rrjete sociale është i jashtëzakonshëm. Shumica e njerëzve janë anonimë, mund të jenë robotë rusë — ka shumë gjasa që kjo është e vërtetë për të paktën disa prej tyre — por ballafaqimi me këtë është ankth. 

Pra ekziston një problem: A është gabim ta quash dikë gënjeshtar në BBC? Mendoj që është. Sepse duhet ta dëshmosh qëllimin e pandershëm për ta quajtur dikë gënjeshtar, nuk mjafton vetëm të thuash që e ka gabim.

Unë vetë gaboj, si të gjithë njerëzit… gazetarët të gjithë janë njerëz, dhe ne gabojmë. Unë jam gazetar tepër njerëzor, por mendoj se të gjithë gazetarët e mirë janë. Të gjithë i kemi të metat tona — unë kam plot!

Vështirësia është te vetëpërmbajtja në hapësirën e referuar publike të shërbimit të transmetimit publik, dhe Perëndimi i Egër në rrjete sociale. Dhe kjo është shumë e vështirë për ne në Britaninë e Madhe — është tmerr për njerëzit në këtë pjesë të botës.

Dhe si gazetar, a janë rregullat në rrjete sociale më ndryshe në krahasim me ato në BBC? A ka sende që do t’i shkruanit në rrjete sociale por nuk do t’i përfshinit në një raport të BBC-së?

Tani që e kam lënë BBC-në, mendoj se po humbi kohë pak si shumë, dhe duhet ta kontrolloj veten. Por njëkohësisht, dyshoj që do të punësohem më — është OK. Mund të përfundoj me kontrata të pavarura.

Për mua, problemi me këtë çështjen e Tommy Robinson është që kam rënë në një humnerë ndërmjet BBC-së shumë të rregullt dhe shkeljes së ligjit. Pra është problem shumë i madh, sepse po të sulmojnë njerëzit shumë, shumë keq. Dikush më ka thënë “vraje veten”, dikush më ka akuzuar se jam pedofil — nuk jam. 

Pra sulmet kundër meje ishin të pakuptimta, absurde dhe të tmerrshme, dhe ende e kam të vështirë deri diku të ballafaqohem me nivelin e sulmeve. Deri sa isha brenda sistemit të BBC-së, argumenti ishte: “Mos e mbroj veten, deri në transmetim”. Dhe ishte një lloj torture, kam plasur pak për shkak të kësaj. Po bëhem i hapur dhe i sinqertë sepse si gazetar, kur je në domenin publik, është mënyra më e mirë. Uji i nxehtë të mban të pastër.

E tërë bota demokratike po ballafaqohet dhe po ka probleme me këtë. Njerëzit të cilëve me sa duket nuk po u pengon kjo janë ata të pushteteve autoritare, si Rusia, Kina — prej nga vjen një pjesë e urrejtjes.

Jeni ballafaquar me plot kërcënime prej njerëzve gjatë karrierës suaj si gazetar. Në vitet e fundit, kemi parë vrasje të gazetarëve në shtete të Bashkimit Evropian, përfshirë këtu vrasjen e Daphne Caruana Galizia në Maltë dhe gazetarëve tjerë në Sllovaki dhe Bullgari. A po jetojmë në kohë më të errëta për demokracitë tona? Apo gazetarët po bëhen më të aftë dhe kështu po paraqesin më shumë rrezik për njerëz të caktuar?

Mendoj se kjo ka ndodhur, se jemi në një kohë më të errët, një kohë shumë më të rrezikshme.

Mendoj se është e mundur të harrojmë që gazetarët kanë mbuluar ngjarjet e Brigadës së Kuqe në vitet ‘70 — ishte rëndë. Asnjë gazetar nuk u vra në konfliktin etno-nacionalist The Troubles në Irlandën e Veriut. Plot gazetarë u vranë — 45, më duket — në luftën [që nisi] në vitin ’91 ndërmjet Serbisë dhe Kroacisë kur u shpërbë Jugosllavia.

Por vrasja e gazetarëve në shtetet paqësore të Bashkimit Evropian është diçka e re, dhe shumë e frikshme.

Me bashkëautorët tjerë, Carlo Boninin nga Repubblica dhe blogerin maltez Manuel Delia e kemi shkruar librin “Vrasja në Malta Express: Kush e Vrau Daphne Caruana Galician?” dhe në thelb, çfarë ka ndodhur është kjo, opozita politike [në Maltë] është shembur, apo disi, në ndonjë mënyrë shumë të çuditshme dhe të errët, është kooptuar nga qeveria dhe nuk shërben si opozitë ndaj qeverisë sa u përket politikave që i lejojnë paratë e ndyra të lulëzojnë në Maltë; kundërshtarja e madhe dhe e vetme e kësaj dallge gjigante të parave të ndyra që po e godiste këtë ishull-shtet të vogël ishte Daphne, dhe atë e heshtën për problemet që po i bënte.

Dhe e pata ndjenjën që ia vlente shumë ta bënim këtë libër. [Biznesmeni maltez] Yorgen Fenech [sapo] është arrestuar derisa ishte duke ikur me jahtën e tij; ai ishte mbase burri më i pasur në Maltë, dhe është arrestuar në lidhje me vrasjen e saj — akuzat e sakta nuk janë publikuar ende. Jam i sigurt se do ta mohojë keqbërjen.

Vrasja e [Jamal] Khashoggit, i cili shkoi në Konsulatën e Arabisë Saudite në Stamboll [në tetor 2018] e pastaj u mbyt dhe u copëtua me prestar kockash, dhe pastaj askush nuk e gjeti trupin e tij dhe ka dyshime që është shpërbërë në acid. Kjo ishte… diçka e tmerrshme, dhe ky ishte momenti i parë… jo Daphne. Vrasja e Khashoggit më rrënqeth.

Unë e fajësoj Donald Trumpin. E fajësoj për helmin që e ka krijuar për gazetarinë. Akuzat e tij kundër BBC-së, CNN-it dhe Washington Post-it për “lajme të rreme”. Urrejtja e tij, urrejtja e pastër që e kishte kur kërkohej llogari prej tij dhe ai bëhej subjekt i shqyrtimit të mirëfilltë, e ka helmuar atmosferën dhe ua ka dhënë dritën e gjelbër shteteve autoritare dhe vrasësve për ta bërë atë që e bëjnë. Pra, jemi në një kohë të errët.

E kemi parë se pas vrasjes së Daphne Caruana Galizias në Maltë, u themelua Daphne Project, ku gazetarët bashkohen për t’i vazhduar disa prej storjeve të saj. Sa është e rëndësishme që në këtë mjedis gazetarët të solidarizohen mes vete?

Është shumë e rëndësishme. Mendoj që Daphne Project ishte i shkëlqyeshëm.

Libri ynë u shkrua në frymën e Daphne Project, dhe ishte e mrekullueshme ta shihja atë që e kishin bërë ata. Pasi shkoi keq ky hulumtimi ndaj Tommy Robinson, unë isha duke e lënë BBC-në. Isha shumë i mërzitur dhe i dëshpëruar, por shkrimi i librit për Daphnen më ndihmoi të ngritem përsëri në këmbë. Jo brenda Daphne Project, por duke ndjekur frymën e tij.

Ne të tretë [bashkëautorët e librit] kaluam gati një javë në Dolomite. U ulëm me kompjuterët tanë dhe i analizuam storjet e saj, dhe kohë pas kohe thonim “Është shumë e guximshme!” dhe shumë “në të” — ishte shumë, shumë e mirë. Por në fakt, ushtrimi i gërmimit për dëshmi dhe grumbullimit të tyre në mënyrën e duhur, në një libër, ishte diçka e shkëlqyeshme. Më gjallëroi, më ndihmoi të rikthehem, kështu që ishte përvojë e bukur, dhe jam masivisht në favor të parimit të thjeshtë [të solidaritetit ndërmjet gazetarëve].

Gjithmonë, prej kur sillesha me veturë nëpër rrugët e Kroacisë dhe Bosnjës gjatë luftës në vitin ’91, e kam ndjekur idenë që nëse njërit prej kolegëve — mbase edhe ndonjërit që nuk të pëlqen — i është shpërthyer goma, duhet të ndalesh, ta çosh deri te stacioni më i afërt i benzinës dhe të kujdesesh për të. Ia ngulë sa të duash nëpër gazeta, por nëse është në telashe, kujdesesh për të.

Gjithmonë, gjithmonë e kam ndjekur këtë parim. Dhe mendoj se nuk kam ndonjë koleg ndërkombëtar që më ka akuzuar ndonjëherë për mosrespektim të këtij sendi të thjeshtë. Duhet të kujdesemi për njëri-tjetrin sot më shumë se kurrë, sepse sot është kohë më e errët.

Gazetaria, dhe posaçërisht raportimi hulumtues dhe raportimi i luftës, mund të jetë shumë izoluese, dhe janë shumë të paktë njerëzit që i kanë përjetimet e njëjta si ti. Thoni se gazetarët duhet të kujdesen për njëri-tjetrin, por si mundohesh të kujdesesh për veten?

Eh, veçse e keni parë që fshehtësia ime e madhe është dashuria për dëfrim, dashuria për shaka, absurditeti i luftës. Nëse je në një situatë të frikshme, të ngrihet mendja, por bën shaka me situatën… të duhet një sens humori shumë i errët, të cilin e kam — bën shaka me këto gjëra, dhe të ndihmon.

E mbajta një punëtori [më herët sot] dhe e vërejta veten duke folur me gjithë ata gazetarë të rinj dhe duke thënë “Kur je në luftë, bën shaka”. Nëse je në veturë dhe jeni katër veta, bën shaka. Dhe nëse irritohesh nga dikush në veturë, mund të tallesh, në një mënyrë që nuk mund ta bësh nëse situata është formale. Komunikon më mirë përmes humorit.

Kur ballafaqohesh me një pengesë, nuk është komedi, por njëkohësisht, nëse mund t’i bësh njerëzit me armë ta kuptojnë që jeni njerëz të mirë, qesharak apo të sjellshëm, kjo ndihmon. Kështu që me qëllim i mësoj plot shprehje, një prej të cilave është “E flas gjuhën si lopë spanjolle!” Kam ditur ta them këtë shprehje në shqip dhe në serbisht.

Nuk kam qenë në këtë pjesë të botës qe një kohë, por në rusisht… [flet rusisht]. Do të thotë: “Unë flas rusisht si lopë spanjolle — unë jam shkurtabiq budalla”. Dhe njerëzit qeshin — je para një tipit të KGB-së, apo një ushtari të brendshëm të FSB-së, me pushkën e drejtuar kah ti, e pastaj thotë, “Nuk je shkurtabiq budalla” ose “Nuk je shkurtabiq”, dhe kështu lidhesh me ta si me njerëz.

Bën gabime. Në vitin ’91 [në Kroaci], në fund të Osijekut, rrugës drejt Vukovarit, ishin disa fshatra të vegjël. Ishte njëri i quajtur Borovo Selo, dhe unë fillova t’i kritikoja Çetnikët, duke thënë se ishin vrasës të vërtetë dhe fashistë, dhe një tip më ndali. Të gjithë kishin armë, plumba të mitralozit në krahërorë, dhe shumë shlivovicë. Dhe më tha “M’fal — ne jemi çetnikët!” 

E gjeta vetën duke u tkurrur, bash si John Cleese, duke thënë “Më… më vjen tepër keq, më vjen tepër keq!” 

Kështu që, gabon, por ishte pak qesharake dhe e ktheva në shaka, dhe ata filluan të qeshnin shumë.

Isha me një mik nga Evening Standard, dhe [më pas] ai më tha “More idiot i karit!” dhe unë i thashë, “Akoma je gjallë, kështu që boll u ankove”. 

Edhe po… kjo ndodhi një herë — jo përsëri!

Të kalojmë te e ardhmja e gazetarisë. Sot ka lloj-lloj teknologjish të reja që janë në dispozicion për gazetarët. Kemi parë — me gjëra si Letrat e Panamasë dhe Letrat e Parajsës – gazetarë që merren me të dhëna të mëdha, duke punuar në tavolinat e kompjuterët e tyre për t’i gjetur informatat. Ju e përshkruani veten si gazetar i stilit të vjetër…

…I shkollës së vjetër (old school)!…

…old school, më falni! Por keni punuar përgjatë disa dekadave dhe është dashur t’u përshtateni ndryshimeve me kalimin e kohës. Pra, si duhet të balancohet ndërmjet përfshirjes së qasjeve të reja dhe metodave të stilit të vjetër, pra të të qenit në terren duke marrë informata prej burimeve.

Në luftën ndërmjet njerëzve dhe makinave, unë jam në anën e njerëzve.

I ndiej marrëdhëniet njerëzore… del për të pirë me miq dhe e kalojnë tërë kohën në telefon. Është problem. [Twitter, Facebook, Instagram] — ato po i dominojnë jetët tona nëpërmjet këtyre makinave që ta shpërlajnë trurin, që ata i quajnë telefona mobilë.

A jam në Twitter? Po, i kam 40,000 përcjellës. A kaloj tepër shumë kohë në të? Po. A po më ndalon së lexuari libra që janë shumë më të mirë se Twitter? Po. A është keq? Po. A jam i varur? Po. A mund ta luftoj këtë ves? Vështirë është.

Prej vendeve që i kam vizituar, dy më të mirat për ta luftuar këtë ves janë Korea e Veriut dhe Çikago. Shkon në Lubumbashi dhe ke internet. Por në 200-300 kilometrat nga Lubumbashi deri në kudo që ishim duke shkuar — asgjë! Pastaj thua “s’ka problem” dhe fillon të flasësh me njerëz.

Pra, interneti dhe rrjetet sociale kanë përparësi masive. E kuptoj — mrekulli! Por njëkohësisht, kemi humbur shumë. Dhe gazetarët duhet t’i bëjnë të dyja. Ka njerëz të vërtetë me histori të vërteta të cilët e dinë çfarë po ndodhë, dhe njëkohësisht duhet të jesh në hap me këto sende. Gazetarët që vetëm ulen dhe i mjelin të dhënat — nuk është për mua.

Foto: Majlinda Hoxha / K2.0.

Në lidhje me këtë: njerëzit tani kanë intervale shumë më të shkurtëra të vëmendjes, ndërsa raportimi hulumtues shpeshherë i tregon sendet në detaje, në mënyrë të përkushtuar, dhe njerëzit duhet ta investojnë kohën e tyre për t’i lexuar dhe kuptuar ato, veçanërisht kur je duke i ndjekur paratë, dhe ka marrëdhënie dhe përkthime shumë komplekse financiare. A duhen gazetarët hulumtues në veçanti ta ndryshojnë mënyrën e tregimit të lajmeve sot, për t’i treguar në mënyrë më interesante? A duhet të ndryshojmë diçka ne, si gazetarë?

Nuk duhet të ndryshojmë, fare. Por, kurrë mos e harro tregimtarinë.

Një ditë do t’i shkruaj kujtimet e mia, para se t’i harroj të gjitha tregimet. Po mendoja për këtë kur shkova për ta vizituar Tezen Margerie në Liverpool, prej nga vjen familja ime [origjinalisht]. Gjyshja ime ishte qiradhënëse e një prone afër teatrit, dhe kishte plot aktorë dhe artistë e njerëz të tillë.

Për një kohë, ajo kishte një shtëpi të vjetër dhe të këndshme. Dhe një nga qiramarrësit e saj ishte skulptor, ndërsa gjyshja ishte pastruese fanatike, dhe e kishte pastruar pluhurin e një statuje që e kishte bërë skulptori — ishte trup lakuriq i mashkullit — dhe ajo e kishte thyer lucin dhe e kishte ngjitur mbrapsht!

Tezja Margerie e tregoi këtë histori papritmas, dhe i ka diku 85, 86, 87 vjet — nuk e di, por është e vjetër! Dhe në familjen time, tregimtaria është veprimi suprem i ekzistencës. Pra idenë e mostregimit të historisë në mënyrën më të mirë të mundshme e ndjej si diçka kundër religjionit tim — është diçka që duhet të bëhet.

Tash, problemi është që ndonjëherë dëshiron t’i lustrosh tregimet, sepse gjithmonë ka ndonjë skaj të mprehtë. Sigurisht, si gazetar i BBC-së, e luftoja këtë instikt. 

Por është një problem te gazetaria hulumtuese që ndonjëherë e humb drurin për pemët, përfshin tepër shumë detaje, dhe një prej sendeve që i bëja mirë nuk ishte domosdoshmërisht gjetja e storjeve, por marrja e tyre dhe tregimi i tyre në një mënyrë që audienca e kupton. Pra, e sheh audiencën, dhe mundohesh ta ndihmosh lexuesin, apo dëgjuesin. Mundohesh t’i ndihmosh.

E bëra një storje për torturën në Algjeri, dhe nuk mund t’i përdorja emrat origjinal të njerëzve, kështu që e quaja Abdylin “Muhamed”. Dhe kjo e distancon menjëherë audiencën që është kryesisht e krishterë. Kështu që zgjodha ta quaja “Petër” njërin prej këtyre njerëzve që ishin torturuar në mënyrë të tmerrshme nga shteti algjerian.

Është trik i thjeshtë i tregimtarëve, por është i mirë, sepse për një shoqëri post-krishtere si Britania e Madhe apo cilado tjetër, kur përdor emra të krishterë… njerëzit e kuptojnë Peterin si qenie njerëzore. Kur jep pak detaje për njeriun, bëhet më i gjallë.

Pra, absolutisht që është diçka e rëndësishme, dhe mendoj që është shumë e rëndësishme të përfshish pak njerëzi në storje.

Çfarë këshilla keni për gazetarët e rinj që po e nisin karierën në këtë rajon?

Një këshillë… kur e shfaqëm në filmin tonë UÇK-në duke djegur shtëpi të serbëve, ishte vendim i vështirë i redaksisë; por në fund na ndihmoi t’i dënojmë kriminelët e luftës, sepse tregoi që ishim të drejtë dhe tregoi që ishim të gatshëm ta kritikonim palën me të cilën, si qenie njerëzore, u identifikuam shumë më shumë, sepse ata ishin masakruar.

Sepse e treguam të vërtetën, që [shqiptarët] kosovarët kishin bërë diçka të gabuar – i kishin djegur shtëpitë e njerëzve – dhe kjo do të thoshte se ishim të drejtë. Kjo është këshilla. Mos e harroni, dhe bëjeni.

Për fund, ka shumë diskutime në mesin e profesionistëve të mediave dhe njerëz që po flasin për mediat, duke thënë se kjo industri është në krizë, dhe se ekziston një krizë e besimit në media — ka shumë fatkeqësi dhe errësirë. Por prej juve mora përshtypjen që, pavarësisht gjithçkaje, ju në fakt jeni optimist për profesionin dhe të ardhmen e tij.

Unë mendoj se pesimizmi — Dalai Lama e ka thënë këtë — pesimizmi është tepër i mërzitshëm!

Jam i shqetësuar. Ne jetojmë në një kohë më të errët. Jam fizikisht i shqetësuar në një mënyrë që nuk kam qenë kurrë më parë. Pas vrasjes së Khashoggit në veçanti, thash vetmevete: Duhet të kesh kujdes, John!

Njëkohësisht, jemi pjesë e mbrojtjes nga lajmet që janë vërtetë të rreme. Nga sulmi kundër demokracisë dhe sundimit të ligjit, dhe lirisë së fjalës, dëshmitar të së cilit jemi aktualisht. Sepse besojmë në hulumtim, në fakte dhe në të vërtetën.

Ne jemi në anën e drejtë të historisë. Pavarësisht të gjitha gabimeve tona, ne jemi të mirët. Dhe nuk duhet ta harrojmë këtë. K

Kjo bisedë është redaktuar për gjatësi dhe qartësi. Intervista u zhvillua në gjuhën angleze.

Foto kryesore: Majlinda Hoxha / K2.0.