Ndiqni podcast-in e këtij blogu këtu.

Në vijim, është një përshkrim personal i ngjarjeve mes 24 marsit dhe 1 prillit të vitit 1999 në Prishtinë.

Dikur pas orës 7 të mbrëmjes, u ndal rryma dhe cingërroi telefoni. Ishte vëllau im në Londër, i cili thirri për të na treguar se aeroplanët luftarakë të NATO-s ishin ngritur nga Baza Ajrore Aviano në Itali dhe ishin nisur drejt neve. Ai na thirri për të na thënë lamtumirë. Ne nuk kishim ide çfarë do të ndodhte në vijim.

Babai im ishte i ulur pranë telefonit. I binte drita e qiriut dhe hija e tij shihej në mur deri sa lëvizte poshtë e lart. Ai nuk u kthye, vetëm qëndroi aty. Telefoni cingërroi përsëri. “S’kemi çfarë të bëjmë”, tha ai. “Vetëm të presim dhe të shohim”. E ndjeva shqetësimin e tij që kalonte nëpër dhomë e drejt në gjoksin tim. Ra linja telefonike. Kurrë nuk e kuptuam kush e bëri telefonatën e dytë.

Bisedat nuk ndaleshin në dhomën e errët të ditës. Të rriturit po spekulonin për atë që do të ndodhte në vijim. Si zakonisht, axha im, akademik me njohuri enciklopedike për aviacionin ushtarak, erdhi për të na vizituar dhe mbeti me neve. Ai më mahniste me specifika për logjistikat e aeroplanëve ushtarakë. Ai na tregoi se Harrier Jump Jet i Britanisë së Madhe ishte superior ndaj aeroplanëve të tjerë ushtarakë për shkak të aftësive të shkëlqyeshme të ngritjes dhe aterimit, dhe si aeroplanët luftarakë të Turqisë fluturojnë shumë ulët, dhe nëse jemi me fat, mund t’i shohim.

Unë isha i mahnitur nga tregimet për ngjarjet në qiell. Në mendjen time parashikoja skenare të tmerrshme. Plot pyetje retorike “çka nëse”. Çka nëse na bombardojnë neve? Çka nëse na masakrojnë forcat paramilitare serbe? Çka nëse na vrajnë? Çka nëse… BAM. Atëherë për herë të parë e përjetova atë që e quaj “Ankthi Formula 1”, një frikë e papritur që hyri në trupin tim, u përhap në mendimet e mia, më la rehat për pak dhe me shpejtësi u kthye përsëri.

Më 24 mars, 1999, unë isha një djalë i vogël dhe i hollë 12 vjeçar, me një zë të imët. Isha i shqetësuar për detyrat e shtëpisë. Kisha frikë se do të përfundonim në male si refugjatët e fshatrave përreth. Kështu që e bëra atë që mendova se ishte e duhur. I vesha tri palë pantollone, dhjetëra veshje të sipërme, tri palë çorape, dhe qëndrova pranë “shporetit”

Së shpejti u nxeva. Më vinte turp t’i tregoja nënës që e kisha veshur tërë garderobën time, sepse mendoja se do të më qortonte që kam veshur teshat e “Bajramit” nën tri maica, dy xhempera dhe një duks. Më shumë rreth kësaj më vonë.

Fëmijëria në Prishtinë ishte shumë e lumtur. Kujtimet më të mira i kam nga ditët e nxehta të verës kur jeta lëvizte me ritëm të breshkës dhe heshtja e mesit të verës që kaplonte lagjen tonë vetëm për t’u ndërprerë nga fqinji im që godiste gozhda me çekiç në muret e shtëpisë përherë të papërfunduar. Secila lagje e kishte një të tillë.

Ne e kishim tipin me çekiç, rruga e shokut tim e kishte tipin me sëpatë, që i godiste trungjet e drunjve për t’i bërë gati për djegie. Ishte edhe ai tipi me bresalicë. Jeta ishte e thjeshtë. Unë isha i lumtur. Por e gjithë kjo ndryshoi kur vëllezërit e mi më treguan për Adem Jasharin.

Në një mbrëmje dimri në 1998, para gjumit ishim duke ndërruar kanalet televizive gjermane në satelit. ProSieben, VOX, RTL, Deutsche Welle, lajmet nga dhjetëra shtete të ndryshme, dhe pastaj doli Kosova. Unë dhe dy vëllezërit e mi mbetëm të heshtur kur nisi rrëfenja, e cila thoshte diçka si “Kozovo” dhe pastaj “das ist Adem Jashari”, dhe në ekran paraqitej një burrë me mjekërr që mbante një kallashnikov dhe po hynte në një odë shqiptare.

Vëllezërit e mi ishin të ngazëllyer. Kurrë nuk kisha parë ndonjë kosovar duke mbajtur një kallash. Nuk kisha ide kush ishte ky burrë. Dukej i frikshëm. Kishte një shikim të thellë, një mjekër me ngjyrë të mbyllët dhe flokë të gjata që e bënin të dukej sikur të kishte jetuar një jetë të rëndë. Dukej pikërisht si “babaroka”, një përbindësh i shpikur që unë besoja se jetonte prapa shtëpisë sime.

Kur përfundoi segmenti i lajmeve, i pyeta vëllezërit e mi se kush ishte ai. Ata më treguan se ai ishte nga Ushtria Çlirimtare e Kosovës, UÇK, dhe se do të vinte bash sonte për të fjetur nën krevatin tim. Unë qesha me ta që të mos e dinë që isha i frikësuar, por brenda, mendimet e mia ishin diçka si “O zot, o zot, o zot! Babaroka e din për mua. Kuku! Kuku! Kuku!”

Nata më kaploi pa gjumë. Ai nuk erdhi.

Por erdhi lufta.

Nuk erdhi në mënyrën që e prita. Paramendova helikopterë, si në “Apocalypse Now”, me artileritë e rënda duke shpërthyer në prapavi. Ishte e kundërta e kësaj. Erdhi në pesë skena, siç thojmë ne, “pesë copa n’kajmak”.

Skena e parë

31 mars, 1999. Isha jashtë në oborr kur e pashë një burrë duke kapërcyer murin e kopshtit të axhës tim. Ai u kthye për t’i ndihmuar dy të tjerë për ta kaluar murin dhe për t’iu bashkuar atij. Ata kishin veshur maska dhe tesha të ushtrisë. Secili i kishte nga katër apo pesë raketa të vogla RPG në shpinë, dhe në bel, thika të gjata zvicerane ushtarake. Dukeshin shumë si njësiti paramilitar serb që quheshin “Çakejtë”.

Lëvizën shpejt dhe shkuan drejt shtëpisë sonë. Ndërkohë, nëna ime ishte brenda duke u munduar ta bëjë një sy gjumë. Kur papritmas, një pëshpëritje nga vëllau im. “Hajde, hajde, shpejtë, shpejtë, shpejtë, shpejtë”.

Veç kur e pashë veten duke vrapuar.

Skena e dytë

Isha në ulësen e pasme të veturës së babait tim, një Opel Ascona 1.6D. Vëllau im ishte i ulur pranë meje. Babai im ishte duke vozitur jashtë rrugës sonë të ngushtë deri sa po fliste me nënën time në ulësen e pasagjerit, duke i thënë diçka për të vozitur deri në kufi. Një sekondë më vonë, ai bërtiti: “ULUNI POSHTË, ULUNI POSHTË!”

Dëgjuam plumbat që fluturonin përmes veturës. Tingujt vinin tre nga tre, thuajse dikush po e lëvizte patentin e jaknës me shumë zhurmë — zzzp, zzzp, zzzp. Burrat me maska ja huçën këtë herë. Mbase ishin gjuajtje paralajmëruese. Pas kësaj, ne e lamë veturën dhe iu bashkuam turmës në këmbë. Pak më vonë, më ra të fikët.

“Sve što imaš, pare, dokumenti, nakit, ostavi ovde.”

“Çkado që keni — para, dokumente, stoli — lëshoni këtu”, bërtiti një paramilitar i ri serb, i cili qëndronte mbi atë që dukej si një tenk T-72. I parkuar pranë tij, një Pinzgauer policor. Tre mercenarë të tjerë po mbanin qese të zeza të bërllogut, dhe po ua merrnin të gjithë njerëzve identitetet dhe të gjitha sendet me vlerë.

Përtej kësaj pike, ne e formuam një rresht prej pesë personave dhe ecëm në vijë. Heshtja ishte e zymtë. Askush nuk shikonte lart. Kurrë nuk kisha parë në Ballkan një rresht më të qetë dhe më të rregullt se ai.

Skena e tretë

Ecëm përtej përmendores për luftëtarët partizanë të Luftës së Dytë Botërore në Prishtinë — që në atë kohë quhej “spomenik”. Një thashethem po përhapej në mesin e turmës. Me gjasë kishte nisur me një teshtimë prej dikujt nga lart, dhe deri sa kishte arritur te veshët e mi, ishte zhvilluar në një dezinformatë se tani ishin duke na çuar në stadionin kombëtar ku do të na masakronin, në stilin e Srebrenicës.

Mu kthye Ankthi Formula 1 Monte Carlo. Muskujt filluan të më dridhen në një mënyrë ku prej asaj dite më kurrë nuk e kam përjetuar.

Thashethemi veçse ishte përhapur kur, deri sa po marshonim pranë “spomenikut”, një derë e vogël e drurit u hap në një shtëpi në anën e majtë, dhe një dorë u zgjat për ta kapur dorën time. Ishte një grua e moshuar, me flokë si të Babarokës. Ajo më ndali, dhe duke ma mbajtur dorën, nuk më shikonte në sy mua por i bënte apel babait me një zë të dëshpëruar, si duke qajt, gati të shpërthejë në lotë.

“Leje të birin me mua. Ai është tepër i vogël për t’u masakruar. Unë do të kujdesem për të”, iu përgjërua ajo. Babai im më shtyu para me dorë në shpinë. “Ne do të rrimë bashkë pa marrë parasysh çfarë ndodh”, i tha ai asaj.

Vazhduam para, përtej kompleksit Dora ku dëgjuam “Niko nikog ne voli” — “Askush nuk e pëlqen askënd” — me disa britma nga banesat mbi ne. Pastaj e dëgjuam një jehonë në gjuhën serbe. Unë nuk e kuptova, por e dija që nuk është miqësore. U përcejll me spërkatje të zbardhuesit apo acidit. Marshuam para, prapëseprapë me rend dhe kokëulur.

Skena e tretë — skena plotësuese

Urra! Frika e përbashkët në mesin e gjithë neve — ndjenja se po i bënim hapat e fundit para se të ballafaqoheshim me fatin tonë — nuk ndodhi. Po na çonin në stacionin e trenit, jo në stadion. Isha paksa i relaksuar.

Në këtë moment, m’u kujtua se isha i veshur me dy palë pantolla dhe dy tesha të sipërme, njërën prej të cilave ma kishte dërguar vëllau im në Suedi dhe nuk më kishte rënë kurrë taman. Ai më çonte tesha që ishin më të mëdhaja se unë, por nëna ime ngulte këmbë që t’i veshja për të treguar respekt. Dy herë në vit gjatë Bajramit, shihej një djalë i vogël i hollë me tesha të stërmëdha perëndimore. Më pëlqente boll ai stil.

Skena e katërt

Mbretëroi ngazëllimi dhe pasiguria deri sa rreshti i organizuar iu bashkua turmës së tërbuar para stacionit hekurudhor të Prishtinës. Njerëzit lëviznin duke u munduar ta kuptojnë çfarë po ndodhte. Autobusët arritën në parkingun e stacionit dhe nisën thashethemet e reja. Babai im vendosi që të prisnim e të mos nxitonim duke hypur në autobus apo tren. Kaluam te platforma ku priste treni i sponzoruar nga Jugoslovenske željenice, e masa lëvizte andej këndej duke bërë përpjekje të hypnin në tren.

Turma u tmerrua kur një grua e re — e cila kishte arritur të hypë në tren përmes një dritares — i zgjati duart e saj të gjata dhe të holla sa më shumë që mundej, duke u munduar të kap diçka, dikë. Deri sa treni filloi të lëvizte, ajo i ngrehte flokët dhe i lëvizte duart e papërmbajtura dhe duke bërtitur. Një foshnje, e mbështjellur mirë, u ngrit lart nga turma. Por treni shkoi, dhe gruaja vazhdoi të bënte me duar, por foshnja mbeti me neve në platformë.

Ata që mbetën u përhapën në hekurudhë; atëherë shihej se sa njerëz ishin aty. Snajperët serbë na gjuajtën nga shtëpitë mbi ne në lagjen që në atë kohë quhej Dragodan, e tash Arbëri. Nuk mendoj se u godit dikush.

Gjetëm hapësirë për t’u ulur pranë hekurudhës. Me gjasë e gjithë Prishtina kishte qenë aty. E pashë një tip që ma shiti Tetrisin. Mësuesi im i gjuhës shqipe ishte aty, bashkë me bashkëshorten e tij dhe një mësues tjetër. Kushërirët e mi të largët, ata që i takoja në dasma, ishin aty. I gjithë qyteti dhe banorët nga periferiu ishin aty.

Pastaj ishte punëtori i hekurudhës, një burrë shqiptar, ende në ndërrim, ende duke punuar. Ai ishte i veshur me një uniformë të hekurudhës me ngjyrë të kaltërt të mbylltë dhe një kapuq me ngjyrë të kuqe të ndezur. Pasi e pa trenin që u nis, ai i rivendosi hekurudhat para se të kthehej në biletore — apo siç e quanim ne, shallter. Ai u bë shumë nervoz rreth tetë orë më vonë, kur errësira dhe i ftohti e kapluan platformën. Për t’u ngrohur, njerëzit ecnin lart e poshtë si pa qëllim.

Dikush zbuloi se stacioni hekurudhor në Prishtinë jo vetëm që kishte një shef shumë të përkushtuar shqiptar, por edhe rezerva të mëdha të stiroporit në një magazinë të rrënuar. Blloqet e stiroporit së shpejti filluan të fluturonin jashtë portës së prishur. Të gjithë morrën ngapak. Nëna ime më mbuloi me të dhe unë e mbështeta kokën time në prehërin e saj. Isha i shtrirë në një copë druri të hekurudhës. Luajta me disa gurë ndërmjet hekurudhave deri sa më zuri gjumi.

Skena e pestë

I hapa sytë për të parë errësirë dhe kaos. Nuk isha duke ëndërruar. Më kishte zënë gjumi në hekurudha nën stiropor. Nëna ime dhe gjysma e qytetit kishin fjetur afër meje. Të gjithë po vraponin pa kontroll; kërcenin në platformë dhe i bërtisnin të tjerëve ta lirojnë hekurudhën.

Nga larg shihej një dritë e bardhë që bëhej gjithnjë më e madhe. Panika nuk u ndal deri sa erdhi treni. Punëtori shqiptar i hekurudhës ishte aty dhe unë po dridhesha nga i ftohti. Dikush më kapi nga prapa, më ngriti lart, dhe më shtyu përmes dritares së trenit.

Rash me kokë në ulëse. U ula në karrige. Kabina e trenit i kishte tri karriga të kthyera në një anë, dhe tri në anën tjetër. Ishte ngrohtë dhe ndriçimi ishte i ulët dhe depresiv. Kisha kohë për të reflektuar se kjo ishte hera e parë që kisha hypur në tren, para se njerëzit të hynin me nxitim nga koridori, nga dritaret.

Lëviza nga karriga afër korridorit në karrigen e mesme, pastaj në karrigen pranë dritares kur duart më kapën përsëri. Në fund përfundova te rafti i valixheve. S’kisha çfarë të bëja pos të qëndroja aty ku isha. Prej aty, e shikova kaosin e njerëzve që po i kërkonin të dashurit e tyre. I pashë fqinjtë dhe axhën, por jo prindërit apo vëllezërit.

Ankthi Formula 1 u kthye për një xhiro të shpejtë dhe fillova të bërtisja “Ku është babi? A e ka pa dikush babin?” Pastaj axha m’u përgjigj. “Babi është një vagon më poshtë. Të gjithë jemi në tren”, tha ai. “Ata e dinë që je këtu. Rri aty”.

Skena e pestë — skenë plotësuese

Treni në fund u nis ngadalë nga stacioni hekurudhor. Kabina e ndriçuar dobët u errësua. Njerëzit mbetën të heshtur dhe dëgjoheshin vetëm shushurima. Nga rafti i valixheve, e dëgjoja çdo tingull dhe i shihja fytyrat e errëta që shndriteshin kohë pas kohe nga drita e butë dhe e portokalltë e fshatrave që digjeshin përgjatë rrugës ku kalonte treni. Treni u ndal disa herë pa paralajmërim. Kisha frikë se burrat me maska do të vinin për neve. Por treni vazhdoi duke lëvizur.

Më 1 prill, 1999, arritëm në Bllacë, në kufi të Maqedonisë. E lash Kosovën për herë të fundit si qytetar i saj. Ishte një udhëtim me forcë për të cilin më vonë e zbulova se e kishte një emër.

Spastrim etnik.

Foto kryesore: K2.0.