“Do dëshiroja të jetoja mes Japonisë, Amerikës dhe Italisë, por përherë të kthehem në Kosovë. Në fakt, çfarë do të dëshiroja më shumë është që ditën të kaloj me bukuritë e Italisë, e në mbrëmje të kthehem në Kosovë që të pi çaj bashkë me mamin. Nuk është se më pëlqen kushedi sa çaji apo shteti im, por mamit i pëlqejnë, andaj dua ta kaloj përjetësinë aty”.
Kjo është një pjesë ditari nga viti i kaluar, kur po jetoja në butësinë e parajsës italiane. Ndërsa sot po shkruaj nga ashpërsia e Kosovës –– nuk dua ta quaj e kundërta e parajsës, edhe pse shpesh e ndiej se është ashtu. Nëse e bëj atë, si të arsyetoj veten që me dëshirë zgjedh ferrin mbi parajsën?
Unë jetova vetëm gjashtë muaj në Itali, mirëpo e përjetova aq thellë sa gati guxoj të them se e kam provuar një lloj mërgimi. Sado që u dashurova me bukuritë përrallore të këtij shteti, Kosova nuk më hiqej nga mendja për asnjë sekondë.
Nëse në të kaluarën ëndërroja të jetoj jashtë vendit, jeta sikur ma vërtetoi se nuk e bëj dot.
A thua jam e lidhur me vuajtjen? Si e pasionuar pas artit edhe nuk do të ishte çudi.
Shakatë mënjanë, Kosova nuk është krejt pa gëzime, nuk është sinonim me vuajtjen, edhe pse shpesh na ngjan kështu. Madje, midis bukurive të Italisë, në mes të dashurisë së re, kultivova dashurinë e vjetër.
Nuk do përfundoj si poetët shqiptarë që qajnë për atdheun në dhe të huaj, i kisha premtuar mamit para nisjes, në formë shakaje. Isha paksa e lodhur nga letërsia jonë, që nuk njihte motiv tjetër përpos atij patriotik. Tjetra, i pata thënë se nuk do të qaja për Kosovën –– isha e lodhur nga ajo.
Të jem e sinqertë: aq të bukura ishin vendet e reja sa nuk më mungonte ndonjë gjë nga Kosova. Sidoqoftë, e kisha në zemër tërë kohën. Çdo vend që vizitoja, teksa admiroja ndërtesat shumëngjyrëshe, njëkohësisht brenda më mblidhej një ëmbëlsi e trishtim.
Sikur edhe njerëzit e mi në Kosovë t’i shihnin këto që po shoh unë. Sikur të kisha mamin këtu, sikur ta ndaja këtë me shoqërinë e vjetër, sikur të gjithë banorët nga Kosova të shihnin këtë bukuri.
A do na buzëqeshnin edhe neve fytyrat më shumë?
Pastaj ktheja shikimin nga vetja, edhe unë po qeshja më shumë se zakonisht. Është lehtë të qeshësh kur je larg problemeve, larg një historie të trishtë shumëshekullore. Është lehtë të zgjedhësh mirësjelljen e ngrohtësinë kur asgjë nuk të gërvishtë shpirtin.
Nuk është e vështirë të gjesh të bukurën në një vend të huaj. E bukura për të cilën lëngoja, shkonte përtej estetikës, që e gjeja në qytete. Më shumë kishte të bënte me lehtësinë e të jetuarit, që e shihja te njerëzit.
Në Kosovë ka aq shumë probleme sa ndonjëherë është e pamundur të shohësh edhe bukuritë e pakta që të rrethojnë. Këto mendime më shoqëronin pothuajse çdo herë. Shëtitja më shumë e nuk thoja pse nuk jetoj këtu, por pse vendi im nuk i ka këto?
Kështu kaloja kohën, midis dy shteteve. Ditën shkrihesha me aventurat e reja. Natën gjumi më kthente në Kosovë. Shpesh zgjohesha në mes të natës e çdo herë, si herën e parë, më godiste realiteti se jam larg vendit, larg njerëzve, larg, kaq larg, në dhomën e vetmuar. Ndonjëherë më dukej se mezi po mbushesha me frymë, më ngjante se po jetoja në një botë krejt tjetër. Më magjepsëse po, por largësia, kur përzihej me errësirën, ishte e frikshme. Ajo që më ngushëllonte ishte se do të kthehem në shtëpi, kam një datë të kthimit.
Të tjerët, që ishin dëshmitarë të ditës sime e jo të natës, habiteshin kur u thoja se nuk planifikoj të jetoj askund tjetër, përpos Kosovës. A nuk isha ajo që u isha ankuar për shtetin tim me orë të tëra? A nuk isha ajo vajza në gjendje të përhershme deliri me këtë përrallë të quajtur Itali? Nuk po i gënjeja, as ata, as veten. Nuk e kuptoja pse çdo rrugëtim i ri më kthente më thellë në unin kombëtar. Ishte gati, gati qesharake. Kur u ktheva në Asdrenin, Migjenin, Mjedën, Fishtën e Konicën?
Në fillim sikur nuk e pranoja që malli për atdheun po më përvëlonte. Ishte gati patetike. Një ditë, ashtu e ulur në bar, më dukej vetja si një lule e brishtë, e gatshme të kthehet në asfaltin gri. Me mendje të hutuar, nxora ditarin, pa ndonjë ide se çfarë të shkruaj.
Në mungesë të mendimeve origjinale, vërejta se jam në gjysmë të një vjershe, që e kisha recituar në kopsht:
“Hape krahët, fluturove
thellë nëpër kaltërsi.
Udhëtove, udhëtove,
çerdhen ku do ta bësh ti?
Ty asgjë s’ta mbushka syrin?
As kjo pemë? As ky gur?
Më në fund, moj trimërore,
bëre çerdhe në flamur.”
-Xhevahir Spahiu
Qesha, nuk kisha pse e mohoja më. Nuk i ikën dot kësaj ndjesie poetike mërgimi, nëse je shqiptare, që merr pendën në dhe të huaj.
Jam kthyer në Kosovë
Tash përrallat nuk i gjej më në rrugë, vetëm në fletë. E për ç’përralla po flas? Për një magji që të lejon të shfaqësh emocionet pa frikë. Sigurisht, jeta askund nuk është e përkryer, fundja italianët që unë shihja rrugës duke buzëqeshur, kishin telashet e tyre. Ajo çka kishin më shumë se ne, ishte mbase liria t’i shprehin këto telashe, të jetonin jetën me shumë ngjyra, pa frikë.
Në vendin tim nuk inkurajohet të ndajmë emocionet, cilado qofshin ato. Ndoshta ngase kemi aq shumë telashe, ekziston frika se bota jashtë nuk do t’i përballojë ato nëse i themi me zë të lartë. Larg prej atdheut, ku isha e lirë të qaja e të mos fsheh asnjë pikë ndjeshmërie, për mua ishte mrekulli. Është magji të kesh lirinë të jesh vetvetja.
Përrallat janë të bukura, më pëlqen t’i jetoj e krijoj. Dallimi thelbësor ndoshta mes këtyre dy shteteve qëndron pikërisht këtu. Në Itali isha një personazh përralle të shkruar nga dikush tjetër. Në Kosovë mund të jem vetë krijuesja e përrallave. Vendi im është i vetmi në tërë botën ku mund të jem autorja dhe të kem të drejtën e lapsit. Edhe mund të bësh ndryshim në ndonjë vend tjetër, por kur e bën aty ku ke rrënjët është diçka tjetër. Po të kem fatin të vizitoj vendet më të bukura të botës, më e shumta që mund të marr nga to është lexime të reja. Kaq. Duhet kthyer në shtëpi që të fillosh të shkruash prej vërteti, jashtë fletës.
Procesi i krijimit është jashtëzakonisht i vështirë dhe me plot dhimbje, këtë e di mirë. Të duhet shumë kohë, përpjekje, mund e durim. Sidomos nëse provon të rregullosh një draft me kaq gabime si është Kosova jonë. Por, të krijosh diçka të bukur, pavarësisht sfidave, nuk ka të paguar.
Jeta te ne është e egër, e padrejtë, e vështirë, e vrazhdë, e shëmtuar. Shpesh mendoj pse ajo trimërorja nga vjersha zgjodhi pikërisht një vend të tillë për çerdhen e saj? Kjo zgjedhja e saj, a më ka ndikuar edhe mua si pesë-vjeçare kur e lexova për herë të parë? Ndoshta. Nuk mund të kthehem në kohë e të iki nga kjo vjershë, e vjershat tjera, sikurse që nuk mund të ndryshoj (mos)fatin e të lindi diku tjetër.
A do të preferoja të kisha lindur ndër një tjetër flamur? Nuk gënjej, po. Por, sot, si e lindur në këtë flamur, a do të pranoja tjetër? Jo. Pse? Çfarë më kthen në një çerdhe, që ndonjëherë vetëm çerdhe nuk ngjan? Epo, më e thjeshta përgjigje –– sepse është çerdhja ime. Nuk dua të largohem nga gjërat e mia, andaj nuk e lë dot Kosovën. Nuk braktiset ajo që është e jotja.
Në ditët e para të kthimit, pashë ëndërr që po shëtitja rrugëve të Kosovës e çdo gjë ishte e pastër, e bukur, shumëngjyrëshe. Po provoja një lumturi të papërshkrueshme. Më në fund, të dy shtetet mu bashkuan në një. Hapa sytë, jo pa hidhërim.
Dua të jetoj në një vend të bukur e të mirë e të përparuar, më shumë se çdo gjë tjetër në botë, por vetëm për aq kohë sa ky vend është Kosova. E çfarë pastaj nëse nuk është ende një vend i tillë? Në ëndrrën time ishte e ëndrra është vetëm fillimi i një realiteti.
Kam jetuar me idenë se Kosova po më lëndon, tash e kuptoj që Kosova është e lënduar. Ta zëmë se në Kosovë mungon ngjyra e kaltër. Unë mund të shpërngulem në një vend që ka të kaltër me bollëk, të gatshme, ose me djersë të krijoj një të kaltër në Kosovë. Nuk brengosem nëse edhe të kaltrën e fundit të shpirtit e harxhoj për këtë vend. E kaltra është e imja, por edhe Kosova është e imja.
Mund të provoj të iki nga Kosova e errët në një vend me dritë ose mund të punoj deri në fund të jetës të ndriçoj Kosovën me atë pak dritë që kam. Sot, shpresoj përherë, do e zgjedhi këtë të dytën.
Ilustrimi: Atdhe Mulla via MidJourney
