Kur kamarieri në gjelltoren e njohur ‘Te Nazi’ në Prishtinë i afrohet tavolinës për të na i marrë porositë, ai mund të mos e dijë që Daniel Mulloy sapo e ka fituar një prej çmimeve më prestigjioze të filmit në botë, por e di mirë se filmbërësi dhe skenaristi britanez do të porosis pasul.

Muajin e kaluar, Mulloy e solli në Kosovë statujëzën ikonike në formë maske të BAFTA-s, pasi filmi i tij i shkurtër 20 minutësh “Home” – koproduksion i Mbretërisë së Bashkuar dhe Kosovës që trajton temën e refugjatëve – e fitoi çmimin si Filmi më i Mirë i Shkurtër Britanez, nga Akademia Britaneze e Arteve të Filmit dhe Televizionit. Megjithatë, kur është në Kosovë, Mulloy kalon kohën e tij mes njerëzve, në gjelltore, dhe në kafenenë kiç të Biblotekës Kombëtare, ku edhe shkruan skenare.

Mulloy ka studiuar artet e bukura në Slade School në Londër. Kariera e tij si filmbërës ka nisur rastësisht. Si i ri dilte nëpër klube të natës, ku do të tronditej me mënyrën se si njerëzit i trajtonin punëtorët që punonin në tualete. Filmi i tij i parë, “Dance Floor”, ishte reagim ndaj këti fenomeni.

“Ishte për t’i parë gjërat nga sytë e Ritës. Rita e kishte emrin ajo”, thotë Mulloy për protagonisten e “Dance Floor”, një grua me origjinë nga Nigeria që punonte në tualetet të klubeve të natës në qendër të Londrës. “Filmi në thelb shtjellon një natë të jetës së saj”. Mulloy fitoi çmime me këtë film, dhe menjëherë u dallua si talent i ri në industrinë e filmit. Motra e tij e dërgonte “Dance Floor” në festivale të filmit, por ai se kishte pritur karierën e suksesshme të cilën e krijoi.

Pas gati 15 vite duke u marrë me filmbërie, dhe pjesëmarrjes në disa prej festivaleve më prestigjioze të filmit, si Sundance dhe Berlinale, e marrjes së shumë çmimeve, përfshirë dy BAFTA për Filmin më të Mirë të Shkurtër, Mulloy u ulë me K2.0 për të ngrënë pasul e speca të mbushur, e për të diskutuar “Home”, kinemanë, dhe përvojat e tij në Kosovë.

Fituesi në BAFTA, Daniel Mulloy kalon kohën e tij në Kosovë mes njerëzve, në kafenenë e Bibliotekës Kombëtare, ose në gjelltore duke ngrënë pasul. Foto: Majlinda Hoxha / K2.0.

K2.0: Çfarë ishin përshtypjet e para për Kosovën kur erdhe këtu?

Daniel Mulloy: Gjëja e parë që më shkoi në mendje ishte se ka shumë tregime që janë për t’u treguar këtu, e edhe shumë lloj njerëzish për të treguar bashkë me ta. Ka shumë tregime për atë që do të thotë të jesh njeri që jeton në Kosovë aktualisht. Ka shumë tregime për luftë, dhe tregime që disi janë të prekura nga lufta, sepse njerëzit u prekën nga lufta. Tregimet për luftë janë shumë të rëndësishme sepse janë gjëra shumë të rëndësishme dhe të tmerrshme që i kanë ndodhur shumë njerëzve.

Por mendoj se mund ta tregosh cilindo tregim këtu. Mund ta bësh një komedi të shkëlqyeshme. Mund ta bësh një film horror të shkëlqyeshëm. Mund të bësh thuajse çkado. Secilin film që mund ta bësh kudo tjetër, mund ta bësh edhe në Kosovë. Mendoj se do të ketë filma të ndryshme që do të dalin prej Kosovës gjatë dekadës së ardhshme. E shoh si vend ku shumë tregime do të rriten e do të vijnë prej njerëzve të ndryshëm.

A ishte ndonjë tregim i Kosovës ai që të frymëzoi për ta krijuar ‘Home’?

Pjesërisht. Në fakt, nuk ishte kur isha këtu, por kur isha në Mbretërinë e Bashkuar. Ishin disa postera që i pashë, për të cilët mendova se ishin shumë racistë. Edhe në atë komunitet multikulturor prej nga vi unë, posterat nuk u shqyen e as nuk vizatuan ndonjë grafiti mbi to. Mendova vet me vete ‘si është e mundur që kjo të ekzistojë si normalitet i ri, ku racizmi lejohet në rrugë dhe njerëzit nuk shkojnë me i’a qi rob’t e t’i shkynë?’

U shokova. Mendova që disi, në kulturën dhe vendin prej të cilit vi, diçka ka ndryshuar shumë sa i përket gjërave që janë të pranueshme. E mendoj që Home ishte si reagim ndaj kësaj. Kjo e nxiti më së shumti.

Pastaj kryeministri i Mbretërisë së Bashkuar [David Cameron] nisi të fliste për tufa njerëzish që po vinin në vendin tonë. Për mua, fjala tufë përdoret për minj ose karkaleca. Ka të bëjë me kafshë, jo me njerëz. M’u duk problematike dhe vendosa që ta adresojë e ta përshtati me atë që po ndodhte këtu në Kosovë.

Aliriza Arënlkiu e kishte menduar migrimin si temë për DokuFest, dhe Nita Deda më kërkoi që ta bëja një video. E mendova një ide të shkurtër – 30 sekonda, një minutë – për një familje që ikë në një zonë lufte, sepse për mua që dikush do të qëndrojë në një zonë lufte është absurde. Sigurisht, nëse do të të vrasin, duhet të ikësh. Nëse fëmijët e tu do të vrahen, duhet të ikësh. Doja të bëja diçka që e shfaq atë se sa absurde është ideja që të kesh dëshirë të qëndrosh në një zonë lufte. Doja të krijoja ndjeshmëri për njerëzit që ishin në luftë dhe duke ikur prej luftës – për refugjatët.

Nisi si ide e vogël për DokuFest por pastaj Shpend Qamili nga OKB dëgjoi për të, dhe e pamë që mund ta bëjmë një projekt shumë më të madh së bashku. E dija që mund ta merrja një aktor të shkëlqyeshëm, dhe Shpendi me gjasë mund t’i mbledhte disa fonde, dhe kështu filloi.

Njerëzit po emigronin nga Kosova, duke e filluar udhëtimin nëpërmjet Ballkanit, të cilëve i’u bashkangjiten numri gjithnjë më i madh i refugjatëve që po iknin nga Siria. Më duket se ishte pak para se të ndodhte emigrimi masiv në Siri. U duk si mënyra e duhur për të reaguar ndaj asaj situate.

Nuk përmendet koha apo hapësira në film.

Jo. E kuptojmë që është familje britaneze. Por nuk kemi ide se ku po shkojnë. Nuk e dimë se a ishte viti i kaluar, viti i ardhshëm… Kur arrijnë në kampin e refugjatëve, nuk ka identifikim për atë se ku janë.

“Home”, filmi 20 minutësh i Mulloy që e fitoi çmimin BAFTA, e paraqet një familje britaneze duke u larguar nga rehatia e shtëpisë së tyre vetëm për të përfunduar në një zonë të luftës. Foto: Nga filmi – Majlinda Hoxha / K2.0.

A ishte kjo përpjekje për ta bërë temën më universale? Për të treguar që mund t’i ndodh secilës familje, kudo në botë? A ke menduar për t’i bërë personazhet sirianë?

Kam menduar për këtë gjë. Por ajo që doja ta adresoja unë ishte kjo ndjesi e racizmit që është në rritje e sipër në Evropë. Kam shumë miq që kanë bërë filma për refugjatët që e kanë kaluar Mesdheun. Unë e bëra një film për refugjatët nga Kuba që u përpoqën që t’i ikin politikës së vendit të tyre duke shkuar në Amerikë. Por desha që me këtë projekt ta adresojë me të vërtetë natyrën e rritjes së politikave të krahut të djathtë brenda Britanisë dhe Evropës. Mendova që mënyra më e mirë për ta bërë këtë ishte duke e bërë këtë film, e jo duke e bërë një film për sirianë që ikin nga Siria. Në një farë mënyre, desha që ta bëja një film ku pjesë të mëdha të audiencës nuk do ta kuptonin domosdoshmërisht se çfarë po shikonin në fillim.

Është për atë që mund t’ua ndryshojë realisht qëndrimet njerëzve. Mendoj që nëpër gjithë botën, njerëzit lidhen me lagjen e tyre, dhe raca ka të bëjë shumë me këtë. Është çështje e vazhdueshme që e kemi ne njerëzit, veçanërisht njerëzit e bardhë nga perëndimi, me histori të gjatë të racizmit. Njerëzve shpeshherë kujdesen më shumë për atë që u ndodh fqinjve të tyre se sa njerëzve që jetojnë në qytete tjera. Njerëzve të një vendi mund të  brengosen më shumë për njerëzit e ati vendi se sa për çfarë po ndodh në shtete fqinje, ose në shtete që i kanë edhe më larg.

Një pjesë e asaj që e nxiti këtë film është ky lloj racizmi që po ndodh, si dhe dëshira për të bërë diçka që e adreson atë – në një mënyrë që e njeh realitetin, e jo që pretendon se nuk është duke ndodhur.

Doja që t’i bëja  shikuesit që të mendojnë për faktin se njerëzit që po i ikin zonave të luftës jeni ju. Ju jeni ata njerëz. Nuk ka dallim. Nuk e dini se çfarë ju pret në të ardhmën. Tani jeni të sigurtë e keni ushqim, por nuk e dini se çfarë do të ndodh javën e ardhshme. Mendoj se prandaj pati shumë mbështetje për filmin këtu, sepse shumë njerëz e kuptuan këtë.

Stilistikisht në ‘Home’ kamera është shumë e afërt dhe personale. E ke një ndjenjë gati sikur mund t’ua prekësh fytyrat protagonistëve, sikur të jesh aty…

Më pëlqen intimiteti dhe më pëlqen brishtësia. Mendoj që kur gërmon me thellë dhe sheh çfarë janë njerëzit, atëherë ne afrohemi si shikues. Kur një aktor tregohet shumë i guximshëm në ekran, ne reagojmë ndaj kësaj, reagojmë ndaj trimërisë, reagojmë ndaj intimitetit. E vlerësojmë këtë kur e shohim te njerëzit. Mendoj se disa prej aktorëve më të mirë të të gjitha kohërave ishin njerëz shumë të guximshëm, të cilët e lejuan audiencën që të sheh se çfarë po ndodh në kokën e tyre.

Mulloy gjatë xhirimeve të “Home” me aktorët e tij kryesor, me të cilët ka dëshirë të jetë i hapur, i natyrshëm dhe i guximshëm. Foto: Majlinda Hoxha / K2.0.

Pra të pëlqen të përdorësh groplanin më shumë se këndin e gjërë në filma?

Mendoj se subjektivi ekziston me më shumë dritë kur është në kontrast me objektivin, pra të dyja janë shumë të rëndësishme për mua. Kur shkruaj, jam mjaft intim me karakterët. Kur jam duke e treguar një tregim, jam aty me ta, duke ndjerë e duke marrë frymë.

Dukem i çuditshëm kur jam në bibliotekë sepse filloj t’i lexoj rreshtat e skenarit me zë, dhe nuk e vërej që po e bëjë. Tani ulem larg njerëzve. Ashtu nuk ndihem në siklet për këtë.

A shkruan zakonisht në bibliotekë?

Po. Ose në çajtore. Kudo që ka pleq, ku është qetë dhe ku nuk e njoh askënd. Këto janë vendet që i kërkoj kur jam në Prishtinë, ose Prizren. Edhe në Mitrovicë kam shkruar shumë.

A e ke ndonjë çajtore të veçantë në Prishtinë?

Kudo që nuk më kanë përzënë! Më pëlqen të shkoj kudo. Më pëlqen të bëjë ndryshime. Ndonjëherë më pëlqen të punoj ku ka zhurmë. Ndonjëherë punoj në një kafiq të biblotekës [kombëtare]. Askush nuk e kupton pse më pëlqen aq shumë. Të jem i sinqertë, as unë nuk e di pse më pëlqen aq shumë. Thjesht më pëlqejnë vendet si ai.

Çfarë mendimi ke për bibliotekën?

E dua. Me të vërtetë e dua. Më jep ndjesinë e një vendi shumë shpirtëror, me gjithë atë dritë që hyn në mes prej të gjitha dhomave të ndryshme. Të gjithë studentët janë shumë të respektueshëm me njëri tjetrin, dhe shumë të qetë. Ka atmosferë shumë të mirë.

Duke parë konferencën për shtyp që e mbajti ekipi kosovar i ‘Home’ në Kinemanë ABC javën e kaluar, u duk sikur kishte shumë mbështetje nga kosovarët, si nga shumë institucione të Kosovës, si komunat dhe policia…

Nuk ishin thjeshtë duke ndihmuar. Ata e bënë filmin. Me kuptimin e plotë të fjalës, ata e bënë filmin. Unë isha vetëm një person në mesin e shumë njerëzve që e bënë filmin, dhe të gjithë këta njerëz e ndajnë suksesin e filmit. Të gjithë e dhanë zemrën dhe kohën dhe pasionin e tyre, dhe mendoj që kjo e solli suksesin.

Prandaj e ardhmja e filmbëries në Kosovë është kaq e fuqishme, sepse i ke gjithë këta njerëz që kanë dashuri për kulturën dhe dashuri për njerëz tjerë. Ka njerëz me zemra të mëdha dhe me shumë ndjeshmëri e dëshirë për të ndarë tregime. Është vend shumë i mirë për filmbërie. Të gjithë që vijnë në Kosovë e duan atë për shkak të njerëzve. Është natyra e këti vendi.

Shumë pjesë të “Home” u xhiruan në Kosovë, ku qytetarët kosovar si dhe pjesëtarët e komunave lokale e policisë ndihmuan me procesin e xhirimit. Foto: Nga filmi – Majlinda Hoxha / K2.0.

E ti si regjisor? A ke filma që të kanë frymëzuar që ta ndjekësh këtë profesion?

Nuk është se kam dashur që të bëjë filma. Në fakt shumë më pëlqenin vizatimet komike dhe grafitet. Isha disleksik dhe nuk mund të lexoja apo shkruaja fare mirë, kështu që vizatoja gjëra. Vizatoja tregime. E si duket prej aty ka evoluar kjo dëshirë për të treguar tregime, dhe për të pikturuar portrete të njerëzve.

Filmat fillimisht u bënë portrete në mendjen time. Po bëja portrete të njerëzve por me film, në vend se duke pikturuar. I pikturoja njerëzit, dhe shumë më pëlqente ky ndërveprim. Të jep një ndjenjë të ngjashme si puna me aktorët.

A vizaton ende? Kur shkruan skenare?

Vizatoj ende. Ndonjëherë vizatoj anash skenarit. Më ndihmon që t’i thjeshtësoj gjërat dhe të komunikoj në atë mënyrë. Por tani jam përmirësuar shumë sa i përket përdorimit të fjalëve. Më duket se i kuptoj fjalët shumë tani, në krahasim me më parë. E kisha një mësuese shumë të mirë, Fiona Cheese, e cila më mësoi se si të shkruaj dhe të lexoj. Ajo me të vërtetë e kuptonte disleksinë dhe me mësoi fonetikisht. Ende përdori vizatime, por normalisht është hapi i ardhshëm pas shkrimit të skenarit tani.

E njerëzit në filmat e juaj? Shumë prej karakterëve të juaj janë personazhe jobritanez të vënë në kontekste problematike sociale.

Familja ime është familje e emigrantëve, dhe komuniteti prej të cilit vi unë është i përbërë prej njerëzve që vijnë nga shumë vende të ndryshme të botës. Si duket kjo paraqitet pastaj në punën time. Mendoj në retrospektivë se bëjë filma për gjëra për të cilat kam ndjenja të fuqishme, me të cilat nuk pajtohem dhe dua t’i sfidojë. Është mënyra ime për ta ballafaquar personalisht atë çështje nëpërmjet një forme që e dua dhe e dashuroj – nëpërmjet filmit.

A ka filmbërës tjerë bashkëkohor punën e të cilëve e pëlqen?

Janë disa filma që nuk i kam parë ende dhe që dua shumë t’i shoh. Ndihem shumë i privilegjuar që njoh njerëz të shkëlqyer të cilët i çmoj dhe respektoj, dhe të cilët po bëjnë filma të mrekullueshëm. Më pëlqen shumë Ryan Coogler, dhe dua ta shoh “Godless”, filmin e ri të Ralitza Petrovas. Dua gjithashtu shumë ta shoh “Moonlight” nga Barry Jenkins.

Ka shumë njerëz të talentuar aktualisht. Një lloj gjenerate e re e filmbërësve që po bëjnë diçka krejtësisht të freskët dhe të re në kinema. Më jep një ndjenjë të mirë për filmbërie kjo kohë.

A keni parë filma kosovar? Cili të ka lënë përshtypje?

Kam shikuar shumë filma të Kosovës. Në fakt më së shumti kam parë të Kosovës më duket. Njëri prej më të pëlqyerve, në fakt më mirë po them filmi im i preferuar dhe pikë, është “Kthimi” nga Blerta Zeqiri. Mendoj se ky film është shumë i jashtëzakonshëm. Më prek shumë. E kam parë ndoshta pesë herë dhe secilën herë më prek shumë. Adriana Matoshi është e jashtëzakonshme në të. Sa natyrale. Sa e guximshme.

Të dy aktorët janë jashtëzakonisht të guximshëm dhe të hapur, dhe kamera me të vërtetë kap diçka. Thjeshtë mendoj që është vepër e jashtëzakonshme e filmit. Jo vetëm për Kosovën, por për botën.

Një grup i kosovarëve ishin në skenë në Londër duke marrë çmimin në Bafta! Si ishte ta pranosh çmimin me një ekip kosovar prapa teje?

E bëri shumë të bukur. Mendoj se Shpati [Deda] tha diçka të ngjashme, që kur e ndan kënaqësinë dhe suksesin, e bënë edhe më të fuqishme. Ishte shumë e bukur, dhe shumë mirë me e nda suksesin me një ekip aq pasionant dhe punëtor.

Por, në një farë mënyre, ne jemi vetëm drejtues formal. E pranuam çmimin, por e morrëm për të gjithë që e bënë filmin. Për të gjithë ne kjo është shumë e rëndësishme sepse shumë pak filma bëhen me një ose dy njerëz. Një film ka sukses, me kuptimin e plotë të fjalës, për shkak të të gjithë personave që punojnë në të. Nëse e ndryshon një person të vetëm, do ta kesh një film ndryshe. Saktësisht ky kombinim e krijoi këtë film, dhe të gjithë urohen me këtë çmim. Është mirënjohje për punën e të gjithëve.

Ne po mundoheshim që të tregonim një tregim që rezonon me audienca dhe krijon një diskutim. Deshëm që të provokojmë një debat për atë se çfarë do të thotë të jesh nga perendimi. Çfarë do të thotë racizmi? Çfarë fytyre ka racizmi, sa i përket krizës së refugjatëve? Ne nuk i kemi përgjigjet, por mund ta krijosh një tregim që e nis diskutimin, dhe e nis debatin. Për ne, kjo është gjëja më e rëndësishme.K

Kjo bisedë është redaktuar për gjatësi dhe qartësi.

Foto kryesore: Majlinda Hoxha / K2.0.