Të dashur amerikane dhe amerikanë.
Së fundi mbase keni marrë lajmin për një marrëveshje “historike” mes Kosovës dhe Serbisë, e ndërmjetësuar nga vetë presidenti juaj Donald Trump. “Ka pasur shumë luftë, tash ka shumë dashuri”, ishte përmbledhja e tij e thukët.
Për më tepër, kjo ujdi jo vetëm që ka sjellë paqe dhe begati në një zonë të trazuar të botës, në Ballkan, por edhe ka ndihmuar për zgjidhjen e konflikteve në atë vendin tjetër që njihet si fort i koklavitur — Lindjen e Mesme.
“Ditë tjetër e madhe për paqen në Lindjen e Mesme”, shkroi Trump në Twitter. “Kosova me shumicë myslimane dhe Izraeli janë pajtuar t’i normalizojnë marrëdhëniet dhe të vendosin lidhje diplomatike. Ju lumtë! Shtete të tjera islamike dhe arabe do të pasojnë së shpejti!”
Ballkani dhe Lindja e Mesme ecin përpara në harmoni me një të rënë të shkopit. Mbas standardeve të çdokujt, është vjelë fryt mjaft i madh për një ditë të vetme pune.
Fatkeqësisht, një hetim pakëz më i thellë na tregon se punët nuk janë mu ashtu siç janë reklamuar — sidomos për arsye se Kosova nuk është as vend arab e as, siç shkruhet qartas në Kushtetutë, vend islamik, gjë që duket se është çfarë Trump-i nënkuptonte.
Siç ndodh zakonisht me probleme komplekse dhe të rrënjosura, zgjidhjet janë rrallëherë aq të thjeshta sa një Tweet dhe një fotografim i përbashkët.
Duke vazhduar qasjen e sulmimit, fyerjes dhe delegjitimimit me të cilën tashmë jemi mësuar, i Dërguari i Posaçëm i Trump-it Richard Grenell fshikulloi mediat e ShBA-së për shmangien nga narrativa e “historisë shpresëdhënëse të suksesit”, i cili është i vetmi diskurs gazetar që tolerohet nga administrata e tanishme. Përmes një sulmi qartësisht të paraplanifikuar që më pas e shpërndau gjerësisht, Grenell-i sugjeroi se gazetarët nuk dinë as ta gjejnë Ballkanin në hartë dhe se duhet të kuptojnë ç’është e rëndësishme jashtë Uashingtonit.
Djalli fshihet papërshtatshmërisht në detaje — ose në mungesën e tyre.
Si redaktor i një mediumi kosovar që nuk e ka vizituar kurrë kryeqytetin e ShBA-së, të paktën i kaloj këto dy prova të pasinqerta.
Pra, le t’i zbërthejmë disa nga pikat kyçe që lidhen me këtë marrëveshje “historike”, duke nisur me pak kontekst të përgjithshëm.
Administrata e Presidentit Donald Trump vendosi të përfshihej drejtpërdrejt në bisedimet mes Kosovës dhe Serbisë vjet kur Grenell-i u emërua i dërguar i posaçëm i tij. Deri atëherë, kjo administratë, sikur paraardhëset e saj, kishte mbështetur me kënaqësi negociatat që bëheshin me ndërmjetësimin e BE-së për pjesën më të madhe të dekadës së fundit.
“Bisedimet janë zvarritur tash e gati 10 vjet?” mund të pyesni. “Vazhdoni më! Statuskuoja qartazi nuk ka funksionuar.”
Deri diku do të kishit të drejtë. Ka shumë njerëz në rajon që pak a shumë janë lodhur nga procesi i tejzgjatur i negociatave dhe kanë dyshime se nga po na çojnë. Prandaj, një shtysë e freskët, diçka për t’i shungulluar gjërat, nuk është në vetvete diçka e keqe.
Por sërish, djalli fshihet papërshtatshmërisht në detaje — ose në mungesën e tyre.
Çfarë kemi mësuar përgjatë viteve të procesit të negociatave është se vetë nënshkrimi i marrëveshjeve është punë e lehtë. Kosova dhe Serbia kanë arritur marrëveshjen e parë “të shënuar” për normalizimin e marrëdhënieve si pjesë e procesit të ndërmjetësuar nga BE-ja në vitin 2013, dy vjet pas fillimit të procesit të dialogut. Që nga atëherë, më se 30 marrëveshje janë nënshkruar mes dy qeverive.
Sidoqoftë, pjesa e ndërlikuar gjendet te zbatimi, veçanërisht kur formulimi është aq i përgjithshëm sa lejon mjaft hapësirë për vërtitje — shumica dërrmuese e marrëveshjeve të nënshkruara në dialogun e drejtuar nga BE-ja mbeten të papërmbushura.
Marrëveshja e Shtëpisë së Bardhë (ose marrëveshjet — do t’i kthehemi kësaj pas pak) fatkeqësisht nuk japin ndonjë sinjal të fortë se këto mësime të mëhershme janë marrë parasysh. Në vetëm dy faqe A4, ajo është e vobektë për nga detajet dhe ka plot fraza të paqarta që pa hollësi ose shpjegime përmbajtjesore kanë fare pak kuptim.
Nuk ka kurrfarë përpjekjeje për të treguar si ose kur, e as ndonjë parashikim se si mund të duket suksesi.
Për shembull, palët “do të punojnë me ShBA-në” për “memorandume mirëkuptimi” lidhur me transportin dhe për një “studim të fizibilitetit” lidhur me një ujësjellës të përbashkët. Me fjalë të tjera, në një çast (të papërcaktuar), ata do të ulen, qoftë së bashku ose ndaras (është e paqartë), për të prodhuar dokumente të tjera (pa fushëveprim të caktuar) që në vetvete janë hetuese — natyra, qëllimi dhe implikimet e tyre të vërteta janë kryesisht të panjohura.
Njëra pikë thjesht shkruan: “Të dyja palët do t’i larmojnë furnizimet me energji”. Nuk ka kurrfarë përpjekjeje për të treguar si ose kur, e as ndonjë parashikim se si mund të duket suksesi. A nënkupton kjo një lëvizje drejt burimeve të ripërtëritshme ose qasjeve të qëndrueshme që do të ndihmonin për t’i ruajtur burimet natyrore tashmë të rrezikuara të rajonit? Ose projekte infrastrukturore kapitale të mëdha që s’marrin fare parasysh emergjencën klimatike globale?
Kjo mungesë e detajeve domethënëse karakterizon tërë dokumentin.
Nëse një menaxher i mesëm do t’ia paraqiste këtë “plan” shefes së vet, ai do të largohej për të provuar sërish me vërejtjen se qëllimet domethënëse duhet të jenë SMART — Specifike, të Matshme, të Arritshme, Relevante dhe Të varura nga afatet kohore. Po të ishte kjo një kontratë biznesore, asnjë investitor kompetent nuk do ta hidhte nënshkrimin në vijën e ndërprerë.
Natyrisht, në diplomacinë ndërkombëtare, kjo lloj “dykuptimësie konstruktive” mund të jetë vegël e vlefshme për ta dhënë përshtypjen e progresit, por gjatë gjithë kohës duke i flakur tutje çështjet e rëndësishme.
Në fakt, sa jemi te flakja përdhe e çështjeve të rëndësishme, e vetmja pikë e marrëveshjes e nënshkruar nga kryeministri i Kosovës që ka një afat kohor të caktuar është përkushtimi për të mos kërkuar anëtarësi në organizata ndërkombëtare për 12 muaj. Në anën tjetër, Serbia ka pranuar ta ndalojë fushatën e vet për t’i nxitur shtetet ta “çnjohin” Kosovën për të njëjtën periudhë kohore.
Prandaj, çdo orvatje për ta zgjidhur çështjen në thelb të tensioneve mes Kosovës dhe Serbisë do të shtyhet qëllimisht dhe drejtpërsëdrejti për edhe një vit. Në ndërkohë, Kosova do të mbetet jashtë organizatave ndërkombëtare kyçe sikur OKB-ja dhe Interpoli, ndërsa perspektiva e anëtarësimit në BE duket e zbehtë.
Ndërkaq, me rifillimin e dialogut të lehtësuar nga BE-ja këtë javë në Bruksel, çdo mundësi për ta përfunduar marrëveshjen shumë më të pakapshme politike midis dy fqinjëve është minuar dukshëm.
Kjo e gjitha përforcon një besim mbizotërues brenda rajonit se urgjenca e administratës Trump për të marrë një marrëveshje — çfarëdo të jetë ajo — të nënshkruar, ka pasur pothuajse qëllimin e vetëm t’i sigurojë presidentit të ShBA-së një “fitore” të profilit të lartë në politikën e jashtme para zgjedhjeve të nëntorit.
Njohja nga Izraeli është në vetvete rezultat pozitiv për Kosovën, por sa i përket pasqyrës më të gjerë, shtrohet pyetja: cili është çmimi?
Nuk nevojitet një profesor i marrëdhënieve ndërkombëtare për të ardhur në përfundimin që marrëveshjet e nënshkruara u përshtaten sipërmarrjeve vetjake të Trump-it dhe dëshirës së tij për t’i lëvduar arritjet madhështore të politikës së jashtme që tregojnë përpjekje të pakta për të zgjidhur tensione të njëmendta politike dhe ekonomike, qoftë në Ballkan, në Lindjen e Mesme apo diku tjetër.
Në klauzolat që duket se nuk kanë të bëjnë fare me normalizimin e reklamuar ekonomik midis Kosovës dhe Serbisë, të dy palët ranë dakord të ndalojnë përdorimin e pajisjeve 5G të furnizuara nga “shitës të pabesuar” dhe ta cilësojnë Hezbollahun si organizatë terroriste.
E para është me sa duket përpjekje që synon të parandalojë shfaqjen e Kinës në tregun e telekomunikacionit serb, ndërsa e dyta duket se është krijuar për ta kënaqur Izraelin, ashtu si angazhimi për “vazhdimin e rikthimit të pronës hebreje të patrashëgimtar dhe të pakërkuar të kohës së Holokaustit”. Qeveria e Kosovës, në fakt, tashmë e ka shpallur zyrtarisht Hezbollahun organizatë terroriste në fillim të këtij viti, dhe në praktikë e ka bërë këtë shumë më herët duke mbështetur në mënyrë të qartë pozicionin e BE-së për këtë çështje në vitin 2013.
Rëndësia e Izraelit në një marrëveshje që thuhet se është për normalizimin ekonomik mes dy vendeve të Ballkanit i ka zënë befas shumë njerëz.
Në letër, Kosova nënshkroi njohjen e ndërsjellë me Izraelin, megjithëse në praktikë Prishtina ka njohur prej kohësh këtë shtet të Lindjes së Mesme. Krahas teknikaliteteve, njohja nga Izraeli është në vetvete rezultat pozitiv për Kosovën, por sa i përket pasqyrës më të gjerë, shtrohet pyetja: cili është çmimi?
Megjithëse nuk paraqitet qartas në marrëveshje, Kryeministri i Kosovës Avdullah Hoti i dërgoi një Tweet homologut të tij Izraelit Benjamin Netanyahu ku tha se Kosova do të hapë një ambasadë në Jeruzalem, duke ndjekur prirjen e diskutueshme të SHBA-së pas Serbisë, e cila nënshkroi zotimin për të bërë të njëjtën gjë. Kjo lëvizje do të tëhuante pashmangshmëirsht Kosovën nga një mori shtetesh të cilat janë plotësisht kundër një hapi të tillë pezmatues.
Ky është gjithashtu devijim i qartë nga politika e jashtme e BE-së, i cili është dënuar nga udhëheqësit evropianë dhe duket se do t’i komplikojë më tej shtigjet e mundimshme të dy vendeve për t’u bashkuar me bllokun.
Ky nuk është zotimi i vetëm i ricikluar në një dokument që edhe ashtu përmban rreth 500 fjalë.
Zyrtarët e BE-së mbase janë befasuar edhe më shumë kur kanë parë aspekte të tjera të marrëveshjes, sikur ajo për pajtimin që Kosova dhe Serbia t’i njohin diplomat e universiteteve të njëra-tjetrës — ky do të ishte me të vërtetë një hap i mirëpritur, por të dy palët tashmë janë marrë vesh për ta bërë këtë në vitin 2011 si pjesë e dialogut të udhëhequr nga Brukseli.
Ky nuk është zotimi i vetëm i ricikluar në një dokument që edhe ashtu përmban rreth 500 fjalë.
Dy nga pikat lidhen me zbatimin e “marrëveshjeve” të ndërmjetësuara nga Grenell-i për infrastrukturën e transportit që u shpallën me një vrull publiciteti të profilit të lartë në shkurt. Më vonë doli që ishin thjesht “letra interesi” të paqarta që u zbuluan vetëm pas kërkesave dymujore të gazetarëve.
Mungesa e transparencës është tregues tjetër që qasja e administratës së tanishme të ShBA-së për marrëdhëniet mes Kosovës dhe Serbisë nuk është ndonjë përmirësim i procesit aktual të lehtësuar nga BE-ja, i cili vetë ka qenë i errët dhe marrëveshjet e dala vazhdimisht shihen si të dështuara.
Ç’është e vërteta, kur flasim për marrëveshjen e Uashingtonit, ka madje paqartësi rreth asaj se kush është palë dhe se a është një marrëveshje apo dy. Një vështrim i dokumentacionit na tregon që presidenti i Serbisë ka nënshkruar një dokument, kurse kryeministri i Kosovës një tjetër. Të dyja shoqërohen nga një letër e nënshkruar nga Presidenti Trump.
Kur është pyetur për të sqaruar nëse Kosova dhe Serbia kanë nënshkruar marrëveshje të drejtpërdrejtë me njëra-tjetrën apo marrëveshje me ShBA-në, Grenell-i u përgjigj: “Ata kanë nënshkruar një marrëveshje për të bashkëpunuar. Ata nuk kanë nënshkruar me ShBA-në. Ne nuk jemi nënshkrues”.
Por kur gazetarët ia kujtuan se kishin parë Presidentin Trump duke nënshkruar diçka në Zyrën Ovale para disa minutash, ai dukej se ngurronte. “Ai nënshkroi një… si ta them? Një… thjesht një letër që vërteton se do të punojnë së bashku dhe do ta bëjnë këtë… marrëveshje”.
Koalicioni i tanishëm qeveritar në Kosovë tashmë ka pak legjitimitet pasi së fundi zëvendësoi një qeveri të popullarizuar dhe të sapozgjedhur në rrethana shumë të diskutueshme; Kryeministri i shkarkuar Albin Kurti më pas akuzoi Grenell-in se ishte forca shtytëse prapa rënies së tij pasi Kurti u pa si një pengesë për të siguruar një marrëveshje të shpejtë me ndërmjetësim të ShBA-së me çdo kusht.
Me një qeveri qenësisht të paqëndrueshme që ia doli të miratohet për një votë të vetme në Kuvend dhe shpesh thuhet se është në prag të kolapsit, rëndësia e marrëveshjes së nënshkruar në terma realë zvogëlohet edhe më tej.
Presidentit Trump i erdhi rasti të nënshkruajë diçka, të bënte disa fotografi dhe të mburrej se kishte qenë jashtëzakonisht i suksesshëm, edhe një herë tjetër. Por përtej recitimit të mburrjeve, vështirë se ky është hap drejt paqes botërore.
Imazhi i ballinës: Majlinda Hoxha / K2.0.
