U linda në kaos — qershor të vitit 1991, në kohën e shpërbërjes së Jugosllavisë. Historia ime fillon në një shtëpi modeste në malet e rajonit të Hasit në Kosovë, ku dhjetëra të afërm jetonin së bashku. Rrethanat politike dhe varfëria i detyruan prindërit e mi të largoheshin jashtë vendit dhe të na rrisnin mua dhe vëllezërit e motrat e mia në sigurinë e Perëndimit, krejt kjo për të na ofruar një jetë më të mirë se ajo që e patën për vete.

Njëmend, pos gjithë sakrificave të tyre, liria ishte dhurata më e madhe që na e dhanë. Rritja në Berlin më lejoi të çlirohesha nga normat tradicionale dhe mjetet shtypëse, të cilat edhe sot e kësaj dite vazhdojnë të riprodhohen në Kosovë, në ish-Jugosllavi dhe në shumë vende e sisteme të tjera që udhëhiqen në forma tiranike.

Duke qenë fëmijë nga Kosova, një vend i dalë nga lufta, herët në jetë e kam kuptuar se çka mund t’i bëjnë njerëzit njëri-tjetrit, sidomos për pushtet. Pavarësisht faktit që pata fatin ta përjetoja luftën tonë përmes dritares së sigurt të mërgimit, pasojat e saj do të jenë gjithmonë pjesë e rrëfimit tim, ashtu siç janë për anëtarët e familjes sime dhe për kosovarët/et anembanë botës.

Shtypja politike e ka karakterizuar popullin e Kosovës për shekuj me radhë. Që nga Perandoria Osmane te epoka jugosllave, luftëa e viteve 1998-99 në Kosovë, e deri te neo-imperializmi i tanishëm i fuqive perëndimore — vendlindja ime ka vuajtur nga okupimi shumë kohë përpara se unë të ekzistoja.

Realiteti im psikosomatik

Pasojat e kësaj shtypjeje politike më përcollën deri në thellësitë e psikikës sime — ashtu edhe si shumë të tjerë. Ato shfaqen në formën e mendimeve negative, zemërimit të pashëruar, pagjumësisë, gjumit të tepruar, depresionit, ankthit, çrregullimeve në ushqyerje, lëvizjeve të pakontrolluara psikosomatike, ndjenjës së fajit, turpit, stresit dhe sulmeve të panikut.

Sistemet e shtypjes krijojnë individë me depresion. Simptomat e mia nisën të shfaqeshin në adoleshencë, fillimisht përmes paralizës së gjumit. Më vonë u shndërruan në shqetësime gjatë natës ose orë të gjata gjumi gjatë ditës. Sot e kuptoj që këto ishin shenja fizike të konfliktit psikologjik që po përjetoja si vajza e parë që linda nga prindër tradicionalë kosovarë në Berlin.

Pasi u shpërngula për t’i vazhduar studimet, më në fund u njoha me lirinë që nuk e kisha përjetuar kurrë — personale, fizike dhe financiare. Fatkeqësisht, nuk dita si ta menaxhoja. Sado që e shijova, bëra edhe disa zgjedhje kundërthënëse dhe shpërfilla një grumbull problemesh, me të cilat Jehonës së të ardhmes iu desh të merrej.

Depresioni dhe të vjellat e rregullta iu shtuan krizës sime të çerekut të jetës. M’u deshën vite për ta kuptuar. Vetëm pasi u sëmura rëndë në të njëzetat, ia dola ta dalloja mostrën dhe kuptimin mbrapa gjithë këtyre. Dhe u detyrova të përballesha me faktin se kishte ardhur koha të ndryshoja diçka.

Të qenit e rritur nga prindër që nuk kishin përjetuar kurrë një sistem që ua mëson vetë-reflektimin, kufijtë apo shërimin, bëri që edhe unë ta jetoja jetën gjithmonë e mbingarkuar. Bëja disa punë, ndiqja studimet në të njëjtën kohë, gjë që bëri që të rraskapitesha dhe të harxhohesha plotësisht, që të dyja të rrënjosura në zemërim dhe dëshprim të patrajtuar.

Me sa duket, krejt kjo pasqyronte një mungesë respekti për veten, pasi u rrita duke menduar se nuk isha e mjaftueshme — element i përbashkët i identiteteve të mia, të qenit fëmijë kosovar dhe si e vetmja e huaj në klasën time në shkollë, dhe mbi të gjitha, grua. Ndoshta, dikush nga ju mund ta ketë përjetuar të njëjtën.

Kur të vjellat e mia u përkeqësuan dhe u bënë të dëmshme, ndihesha e thyer dhe e paaftë ta menaxhoja më tej versionin tim strategjik të vetes — atë që kisha ndërtuar për t’u shpëtuar traumave të fëmijërisë, veten që, gjatë pjekurisë së hershme, më shkaktoi dëme të mëdha shëndetësore.

Pse? Sepse përvojat si emigrante që më kishin kalitur, si dhe qëndrueshmëria ime u bënë barrë, të cilën trupi im nuk e duronte dot më. Siç ndodh shpesh, trupi i emigrantit e zotëron lodhjen. Pavarësisht faktit nëse ky trup është i një punëtori/je me ndërrime të paguara dobët apo i një emigranti/eje të përkohshëm/me me arritje të mëdha, brishtësitë shëndetësore të emigrantëve i përcjellin ata gjatë gjithë ciklit të migrimit.

Kushtet e punës, eksploatimi, diskriminimi, statusi i padokumentuar dhe sulmet seksuale në vendin e punës, vetëm sa i shtohen dhimbjes së historive të tyre jetësore dhe distancës gjeografike nga familjet dhe komunitetet, që do të mund t’u ofronin mbështetje. Orari i gjatë i punës dhe mungesa e kohës për veten, lënë shumë pak hapësirë për pushim dhe përpunim të përvojave.

Për dallim nga prindërit e mi, pata kohë të përshtatem dhe të merresha me veten, ndërkohë që ata punonin gjashtë ditë në javë. Edhe sot, e diela është e vetmja ditë pushimi për ta — ditë në të cilën rrallëherë bëjnë gjumë të mjaftueshëm. E njëjta vlen edhe për pushimet e tyre kur kthehen në Kosovë, të cilat nganjëherë u shkaktojnë më shumë stres dhe lodhje, sesa ripërtërirje apo pushim.

Prindërit e mi ndodhën ende në gjendje mbijetese, 30 vite pasi lanë mbrapa vetes gjithçka që donin shumë: familjet, shtëpitë dhe malet, në kërkim të një jete më të mirë në Gjermani — ku, siç thotë shpesh babai, edhe qentë trajtoheshin më mirë se ata.

Të kuptuarit e rrugëtimit tim

Rrugëtimi i një emigranti/eje është hap besimi dhe kërkon sakrifica të mëdha, guxim dhe ndjenjë të fajit — faji i të mbijetuarit, i të kërkuarit të një jete më të mirë dhe lënia pas e të tjerëve. Veçanërisht kur ata që mbesin prapa duhet të përballen vetë me makthet e luftës, me rrënojat që lë pas dhe me pasigurinë e përgjithshme të shoqërive të dala nga lufta.

Shkëputja kulturore dhe çrrënjosja që përjetuan prindërit e mi, ishte çmimi që paguan për të na siguruar mua dhe vëllezërve e motrave të mi një jetë më të lehtë. Na ofroi kohë dhe hapësirë për t’i kuptuar gjërat. Për atë çfarë sot e konsideroj privilegj, madje luks, mua m’u deshën vite të tëra ballafaqimi me prindërit e mi, me trashëgiminë time kulturore dhe me shoqërinë gjermane.

Ballafaqimi dhe fakti që më duhej ta mbroja veten vazhdimisht, ishte i rrënjosur thellë në qenien time. E kuptova se filli i lëvizjeve të mija të pakontrolluara nuk niste me mua, por kishte të bënte me faktin se vija nga një vend i shkatërruar nga lufta, nga shtypja dhe nga një klasë punëtore e përhershme.

Shpesh, sistemet e shtypjes përsëriten në strukturat dhe dinamikat e një familjeje. Programimi politik ndikon në prindërim dhe fëmijëri më thellë sesa mund ta paramendojmë. Në shumë familje kam vënë re figurën e babait si diktator, sundues dhe “zot shtëpie”, që për mua simbolizon vetë thelbin e patriarkatit.

Pastaj kemi nënat, të cilat shpesh paraqiten ose si opozita, ose si aleatja. Në disa familje janë nënat ato që sundojnë; gjithçka varet nga dinamika dhe hierarkitë e pushtetit. Fëmijët janë populli, dëshmitarë të asaj që mëson regjimi.

Familjet janë pasqyrim i komuniteteve, shoqërive dhe kombeve ku ato kultivohen. Prandaj është i njohur fakti se ata që kanë prejardhje nga sistemet shtypëse dhe vendet e shkatërruara nga lufta, kanë prirje të rikrijojnë hierarki të dhunës dhe shtypjes brenda katër mureve të shtëpisë së tyre.

Si punëtore sociale për Shërbimet Gjermane të Fëmijëve, vëzhgimi i këtyre strukturave është pjesë e punës sime. Përqendrohem te dhuna në familje te familjet emigrante dhe te zemërimi, problemet dhe pakënaqësitë e fëmijëve të tyre. Më dhemb ta them, por abuzimi në familje dhe terrori psikologjik janë të zakonshme në shumë shtëpi të emigrantëve.

Pas më shumë se pesë vitesh në fushën socio-kulturore, jam mirënjohëse që punoj në një profesion që ka qëllim kuptimplotë dhe më lejon ta shëroj rritjen time të vështirë dhe traumën brezore. Kam mësuar shumë për fuqinë e faljes dhe t’i përqafoj fuqitë e brezave, me qëllim që ta ndërpres ciklin. Në fakt, për ta bërë këtë, duhet ta kujtojmë se paraardhësit tanë na kanë lënë më shumë se plagë.

Sot gjej rehati të ripërtërirë në rrënjët e mia, të cilat me kohë u shndërruan në krahë. Zemërimi ishte shoqëruesi im besnik në këtë udhëtim dhe jam mirënjohëse që arrita ta transformoj jetën time, sapo nisa ta sfidoj atë në vitin 2019.

Numërimi i bekimeve të mia

E gjithë kjo erdhi si rezultat i sfidave të mia si fëmijë kosovar, të cilat më mësuan të flas hapur dhe të rezistoj për ta fituar lirinë. Më vonë, në jetë e mësova edhe rëndësinë e të thënit jo, që sipas meje, është fjala më e fuqishme në botë.

Lufta të ndjek kudo, pavarësisht se sa intensivisht e përjeton. Në diasporë, ta përjetosh dualitetin shtesë kulturor, mes dy apo më shumë dimensioneve kulturore, të çon pashmangshëm drejt një krize identiteti dhe kjo i përkeqëson gjërat, siç më ndodhi mua. Lufta ndërmjet botëve të mia që përplaseshin brenda meje, solli cikle vjetore të depresionit dhe shumë më tepër.

Shumë nga motrat dhe vëllezërit e mi në diasporë vazhdojnë të vuajnë nga çrregullimi i ankthit, bipolariteti dhe sfida të tjera psikologjike, që e bëjnë jetën e shqipeve anembanë botës edhe më të vështirë. Për ironi, simboli ynë kombëtar, shqiponja dykrerëshe që ndahet në dy drejtime të ndryshme, i përshkruan të gjitha. Të jetosh një jetë të dyfishtë, të rrëzon në gjunjë dhe të detyron të marrësh vendime.

Të bëja paqe me copëza të ndryshme të vetes, më udhëhoqi drejt një rruge të zotërimit, pasi ta merrja nën zotërim historinë dhe dhimbjen time, ishte e domosdoshme për ta lënë pas vuajtjen dhe për t’i dalë ballë viktimizimit dhe traumës. Duke i ndërthurur pjesët e ndryshme të identitetit tonë në mënyrën tonë të veçantë, mund të gjejmë qëndrueshmëri në përbërësit e tij polarë dhe të nxjerrim fuqi të vërtetë nga aftësitë e trashëguara prej të parëve tanë. Trauma ndërbreznore është e vërtetë, por paraardhësit tanë na kanë lënë më shumë sesa arsye për të vuajtur. Ata na kanë bekuar, po ashtu.

Këto bekime i shoh te shoqëria ime, nga të gjitha prejardhjet, duke i kthyer plagët e tyre në vepra të bukura arti. I dëgjoj ato bekime kur dëgjoj një punëtor/e migrant/e që bën shaka gjatë pauzës se drekës.

I ndiej ato bekime kur shoh motrat e vëllezërit e mi duke u ballafaquar me vështirësitë dhe duke zgjedhur jetën. I nuhas dhe i shijoj bekimet kur nëna gatuan ushqimet e mia të preferuara tradicionale të vendlindjes. Dhe i prek e i jetoj ato bekime kur bëj biseda të vështira apo kaloj kohë cilësore me prindërit e mi në pishina apo restorante — diçka për të cilën vetja ime e re vetëm ka mundur ta ëndërronte.

Këto bekime më udhëheqin në zgjedhjet e mia, në projektet dhe në shkrimet e mia — të cilat i kam zgjedhur si formën time të shprehjes, sepse të shprehesha ishte çelësi për ta hapur derën e depresionit dhe për të qenë ajo që jam. Përderisa jemi gjallë dhe i kujtojmë fuqitë tona, kemi mundësi ta rindërtojmë veten dhe ta marrim nën kontroll drejtimin e historive tona.

Ashtu siç historia nuk shkruhet vetë, as fati yt nuk shkruhet vetë. Asgjë nuk është e shkruar dhe këtu është vendi prej ku fillon.

Imazhi i ballinës: foto nga arkivi i Jetmir Idrizit dhe Jehona Jahajt.

Dëshironi të mbështetni gazetarinë tonë? Anëtarësohuni në “HIVE” ose konsideroni një donacion. Mëso si këtu.