Konstituimi i Kuvendit të Kosovës ka hasur sërish në ngërç, pas një sinjali pozitiv në seancën e 26 gushtit, kur pas afër 60 përpjekjeve, deputetët e Kuvendit të Kosovës zgjodhën kryetar, Dimal Bashën, nga radhët e Lëvizjes Vetëvendosje (LVV). Zgjedhjes së Bashës i parapriu dështimi i disa kandidaturave të mëparshme të LVV-së, përfshirë ish-ministres së drejtësisë, Albulena Haxhiun, e cila që nga 15 prilli nuk u votua mbi 50 herë radhazi. Në seancë e 26 gushtit, që shënoi një hap gjysmë të suksesshëm drejt konstituimit të Kuvendit, Basha u zgjodh me 73 vota për dhe 30 abstenime. 

Por ky hap që pritej ta përmbyllte procesin e konstituimit të kuvendit dhe t’i hapte rrugë formimit të qeverisë së re – një ngërçi të gjatë politik që pasoi zgjedhjet e 9 shkurtit – çoi në një pengesë të re kur erdhi rendi i zgjedhjes së nënkryetarëve nga komunitetet joshumicë. Në seancën e 26 gushtit, votimi për nënkryetarët e komuniteteve joshumicë u nda në dy pako: njëra për kandidatët nga komunitetet joserbe dhe tjetra për kandidatët nga komuniteti serb. Ndërsa nënkryetari nga komunitetet joserbe u zgjodh, kandidatët nga komuniteti serb nuk arritën të sigurojnë votat e nevojshme. Kjo rrezikon ta zhysë përsëri situatën në një krizë politike dhe kushtetuese.

Partitë politike mund ta zvarrisin çështjen e zgjedhjes së nënkryetarit nga komuniteti serb deri më 17 shtator, që është afati kushtetues për konstituimin e Kuvendit, megjithëse Gjykata Kushtetuese (GjK) nuk ka sqaruar qartë se çfarë ndodh nëse ky proces nuk përmbyllet brenda këtij afati.

Zvarritja e procesit të konstituimit të Kuvendit po mundësohet nga të gjitha partitë politike të vendit, pasi asnjëra prej tyre nuk i ka numrat e nevojshëm për të formuar e vetme qeverinë e re. LVV, së cilës i takon e drejta për të provuar e para formimin e qeverisë, megjithëse mori numrin më të madh të votave në zgjedhjet e 9 shkurtit, nuk arriti të sigurojë shumicën e nevojshme për të qeverisur e vetme dhe përpjekjet e para për ta arritur këtë shumicë në bashkëpunim me partitë tjera nuk kanë rezultuar me sukses deri tash.

Edhe pse kanë pasur disa muaj kohë për ta zhbllokuar procesin e formimit të institucioneve, përmes hapjes së rrugës për qeverinë e re ose për zgjedhjet e reja, deri më tani partitë politike duken se nuk preferojnë asnjërin opsion dhe kanë zgjedhur të mbeten në një lojë të pafund të hedhjes së fajit mbi njëra-tjetrën.

Ngërç nga dita 0

Që nga seanca e parë konstituive më 15 prill, u pa që rruga drejt formimit të institucioneve të reja do të jetë e ndërlikuar. Ajo që pritej të ishte një procedurë formale, betimi i 120 deputetëve të rinj dhe votimi i kryesisë së Kuvendit pa ndonjë pengesë, u shndërrua në një lëmsh politik e juridik.

Së pari ishte mosvotimi i raportit të Komisionit për Verifikimin e Kuorumit dhe Mandateve (KVKM). Ky komision i përbërë nga përfaqësuesit e të gjitha partive, duhej të verifikonte 120 mandatet e certifikuara nga Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ) para se deputetët të betoheshin. Por, raporti nuk u votua nga Partia Demokratike e Kosovës (PDK), Lidhja Demokratike e Kosovës (LDK) dhe Aleanca e Ardhmërisë së Kosovës (AAK). Sipas tyre, arsyeja kryesore ishte mungesa e dorëheqjeve zyrtare nga kryeministri atëherë në detyrë, Albin Kurti, dhe 10 ministrave të qeverisë së tij, të cilët tashmë kishin fituar mandatin e deputetit. Kurti dhe ministrat thanë se dorëheqjet i kishin dorëzuar te kryetari i mëparshëm i kuvendit, Glauk Konjufca nga LVV, më 15 prill, ditën e seancës, por forma e dorëheqjes u kontestua jo vetëm nga partitë tjera, por edhe nga organizatat e shoqërisë civile. Sipas tyre, nuk ishte ndjekur rruga zyrtare e dorëheqjes përmes sekretariatit të Kuvendit. 

LVV dhe partitë tjera ia hodhën fajin njëra-tjetrës për dështimin e seancës. LVV akuzoi partitë tjera për bllokim të procesit; teksa ato këmbëngulën se Kurti dhe ministrat e tij po shkelnin Kushtetutën duke mbajtur njëkohësisht mandatin e deputetit dhe postet ekzekutive në qeveri. Kjo paqartësi rreth dorëheqjes u shndërrua në burimin e parë të përplasjes politike të atyre që siguruan votat e mjaftueshme për të qenë pjesë e legjislaturës së ardhshme të Kuvendit.

Kështu seanca u ndërpre, teksa kryesuesi i saj, që i takonte deputetit më të moshuar, Avni Dehari nga LVV, tha se do të kërkonin interpretimin e presidentes Vjosa Osmani, për mënyrën e vazhdimit, duke e konsideruar situatën si të paprecedentë. Presidentja Osmani tha se duhej të vazhdohej me seancën e radhës brenda 48 orësh siç parashihet me Rregulloren e Punës së Kuvendit. 

Më 19 prill, në seancën e tretë, deputetët votuan raportin e KVKM dhe dhanë betimin si deputetë, vetëm pasi Kurti dhe ministrat e tjerë të zgjedhur si deputetë dhanë dorëheqje përmes rrugëve zyrtare. Por, ata vazhduan të mbanin pozitat e tyre ekzekutive në qeveri, në kundërshtim me ligjet në fuqi.

Edhe pse raporti u votua, më pas pasoi një tjetër bllokim, i cili zgjati për muaj të tërë. Haxhiu, e propozuar nga LVV për kryetare të Kuvendit, nuk u votua në mbi 50 seanca radhazi, pasi deputetët e partive të tjera e konsideronin atë si “figurë përçarëse”. Ndërkohë, LVV refuzonte të propozonte një kandidat tjetër.

Arsyeja pse kjo pozitë u bë kaq e kontestuar lidhet më shumë me faktin se asnjëra nga partitë politike nuk i ka numrat e nevojshëm për të formuar qeverinë, por as nuk duket e gatshme të shkojë në zgjedhje të reja. Për pasojë, të gjithë hapat e procesit të konstituimit të Kuvendit – nga miratimi i raportit, votimi i kryetarit e deri te nënkryetari – që në të kaluarën janë trajtuar kryesisht si procedura formale, u shndërruan në mjete për të krijuar një situatë që mundëson një bllokadë të stërzgjatur.

Kështu, që nga 15 prilli, konstituimi i Kuvendit mbeti peng i seancave të vazhdueshme çdo 48 orë, derisa një vendim i GjK më 8 gusht përcaktoi se LVV mund ta propozonte një kandidat vetëm tri herë.

Pas këtij aktgjykimi, gjatë muajit gusht u kandiduan tre ministra të qeverisë në dorëheqje: Donika Gërvalla, ministre e Punëve të Jashtme; Arbërie Nagavci, ministre e Arsimit; dhe Hekuran Murati, ministër i Financave, asnjëri prej të cilëve nuk i mori votat e nevojshme. PDK kërkoi që të kandidohet një deputet i LVV që s’ka qenë pjesë e qeverisë. Si rezultat, LVV propozoi Bashën, të cilin PDK nuk e votoi në kandidimin e parë, por e mbështeti në kandidimin e dytë. Ndërkohë, LDK nuk mori pjesë në votim.

Si hyri Kushtetuesja në lojë?

Gjatë kësaj periudhe, Gjykata Kushtetuese u bë institucioni më i rëndësishëm pas Kuvendit, pasi bllokimet e njëpasnjëshme shpesh ndodhën si pasojë e shkeljeve të Rregullores së Punës së Kuvendit. Si rezultat, procesi u gjend disa herë në situata pa precedent, ku nuk dihej qartë se si duhej vazhduar më tej. Në këto rrethana, deputetët dy herë iu drejtuan GjK-së dhe një herë edhe presidentja Osmani. Situata aktuale tregon se GjK mund të jetë sërish e domosdoshme për zhbllokimin e procesit të zgjedhjes së nënkryetarit nga komuniteti serb.

Hera e parë kur disa deputetë të PDK dhe AAK iu drejtuan GjK-së, ankesa pati të bëjë me një propozim të kryesuesit të Kuvendit, Dehari.

Më 1 maj, në vazhdimin e tetë të seancës konstitutive, Dehari propozoi që të procedohet me formimin e komisionit për votim të fshehtë për zgjedhjen e kryetarit të Kuvendit. Sipas LVV, nëse vota do të ishte e fshehtë, Haxhiu do t’i siguronte votat e nevojshme për t’u zgjedhur kryetare e Kuvendit dhe do të zhbllokohej procesi.

Dehari e arsyetoi këtë propozim duke u thirrur në një aktgjykim të GjK të vitit 2014 dhe Rregulloren e Punës së Kuvendit, duke theksuar se votimi i fshehtë me fletëvotime fizike është forma më e përshtatshme për ta zhbllokuar procesin dhe për ta mundësuar konstituimin e Kuvendit. Megjithatë, sipas Naim Jakaj nga Instituti i Kosovës për Drejtësi (IKD), aktgjykimi i vitit 2014 nuk parasheh votimin e fshehtë në mënyrë specifike për zgjedhjen e kryetarit por vetëm si një prej mënyrave të votimit në Kuvend. 

Nën pretendimin se propozimi i Deharit përbënte shkelje kushtetuese, deputetë të AAK, me mbështetjen e disa deputetëve të tjerë nga PDK dhe LDK, dërguan kërkesë për vlerësimin e kushtetushmërisë së propozimit të Deharit. 

Më 26 qershor, GjK nxori aktgjykimin, ku tha se seanca konstituive e Kuvendit duhet të përfundojë brenda afatit 30-ditor me zgjedhjen e kryetarit dhe nënkryetarëve dhe se duhej të zbatohej skenari i seancës së parë konstituive, që sipas Rregullores së Punës së Kuvendit, përfshin katër hapa: formimin e Komisionit të Përkohshëm për verifikimin e kuorumit dhe të mandateve, betimin e deputetëve, zgjedhjen e kryetarit dhe zgjedhjen e nënkryetarëve. 

Por Dehari vazhdoi të kërkonte votim të fshehtë dhe ndërpreu seancat disa herë. Kështu, hera e dytë kur deputetët iu drejtuan GjK ishte më 3 korrik, kur PDK dhe AAK kërkuan sërish sqarim për katër çështje: propozimin e Deharit për anëtarë të Komisionit për Votim të Fshehtë, hedhjen në votim të këtij komisioni, vetë votimin e tij dhe ndërprerjen arbitrare të seancës pas mosmiratimit të komisionit.

Më 8 gusht, Gjykata Kushtetuese publikoi aktgjykimin e radhës ku tha që që brenda 30 ditësh duhet të zgjidhet kryeparlamentari i ri përmes votimit të hapur, duke e hedhur në votim të njëjtin kandidat jo më shumë se tri herë. Ky aktgjykim e bëri të qartë që LVV nuk mund ta propozojë pafundësisht Haxhiun si kandidate për kryetare të Kuvendit. 

Me publikimin e aktgjykimit të plotë më 18 gusht, nisi edhe rrjedhja e afatit 30-ditor, i cili përfundon më 17 shtator. Gjatë muajit gusht LVV kandidoi tre ministra të qeverisë në dorëheqje: Donika Gërvalla, ministre e Punëve të Jashtme; Arbërie Nagavci, ministre e Arsimit; dhe Hekuran Murati, ministër i Financave, asnjëri prej të cilëve nuk i mori votat e nevojshme. Pas kërkesës së PDK që të kandidohet një deputet i LVV që s’ka qenë pjesë e qeverisë, 22 ditë para përfundimit të këtij afati, Basha u zgjodh kryetar i Kuvendit.

Ndërkohë, gjatë shtatorit pritet që GjK të sqarojë se çfarë ndodh në rast se Kuvendi nuk konstituohet deri më 17 shtator. Ky sqarim do të pasojë kërkesën që presidentja Osmani i kishte drejtuar GjK-së më 22 korrik mbi këtë çështje.

Por, për ta komplikuar edhe më tej situatën, më 5 gusht Osmani e tërhoqi kërkesën e saj nga GjK, duke marrë si shkas caktimin e gjyqtarit serb Radomir Llaban si raportues për këtë lëndë. Arsyetimi i Osmanit për këtë tërheqje mbetet i paqartë, meqë vendimet në GjK merren me shumicën e votave të gjyqtarëve kushtetues. Megjithatë, pavarësisht tërheqjes, GjK pritet të japë përgjigje mbi çështjen e ngritur prej saj.

Ndërkohë, deputetët mund t’i drejtohen Gjykatës Kushtetuese edhe një herë të tretë, kësaj here përmes Listës Serbe, e cila tashmë ka paralajmëruar se do të paraqesë ankesë pranë saj. Kjo lidhet me mënyrën e votimit të nënkryetarëve nga komunitetet joshumicë, që do të duhej të përbënte hapin e fundit drejt konstituimit të Kuvendit.

(Jo)kushtetutshmëria e zgjedhjes së nënkryetarit nga komuniteti serb

Sipas Rregullores së Punës së Kuvendit, votimi i nënkryetarëve zhvillohet në dy pako: në pakon e parë përfshihen tre nënkryetarët nga partitë më të mëdha politike, ndërsa në pakon e dytë dy nënkryetarët nga komunitetet joshumicë. Kandidatët për nënkryetarë nga grupet joshumicë duhet të propozohen nga shumica e përfaqësuesve të atyre komuniteteve.

Në seancën e 26 gushtit, pas zgjedhjes së Bashës si kryeparlamentar, u votuan tre nënkryetarët e Kuvendit nga partitë më të mëdha politike: Albulena Haxhiu nga LVV, Vlora Çitaku nga PDK dhe Kujtim Shala nga LDK. Më pas, Elbert Krasniqi nga partia e komunitetit joshumicë Iniciativa e Re Demokratike e Kosovës (IRDK) kërkoi që votimi për nënkryetarin e komuniteteve joshumicë joserbe të bëhej veçmas nga votimi për nënkryetarin e komunitetit serb.

Basha e mundësoi këtë duke proceduar votimin veçmas. Lista Serbe (LS), e cila siguroi 9 nga 10 vendet e rezervuara për komunitetin serb, propozoi Slavko Simić, ndërsa Nenad Rasić, nga partia Për Liri, Drejtësi dhe Mbijetesë (ZSPO), që fitoi një mandat, propozoi vetveten. Ky devijim nga votimi në pako dhe vetëkandidimi i Rasić për postin e nënkryetarit bie ndesh me Rregulloren e Kuvendit.

Megjithatë, në seancën e 26 gushtit, votimi vazhdoi dhe Simić nuk arriti të sigurojë 61 votat e nevojshme në tri runde. Kundër votuan deputetët e LVV-së, disa të PDK-së, ndërsa LDK-ja nuk mori pjesë në votim. Basha tha se kandidimi i të njëjtit person lejohet vetëm tri herë, duke iu referuar aktgjykimit të GjK të 8 gushtit, ku përcaktohet se një kandidat mund të propozohet vetëm tri herë për kryetar të Kuvendit, interpretim që u zbatua edhe për zgjedhjen e nënkryetarit.

Pas dështimit të zgjedhjes së Simić, Basha propozoi hedhjen e shortit për përzgjedhjen e kandidatit, një formë e paraparë nga Rregullorja e Punës së Kuvendit vetëm në rastet kur komuniteti përkatës nuk propozon asnjë kandidat. Edhe ky hap bie ndesh me Rregulloren, pasi LS kishte propozuar kandidatin e saj, Simić, i cili nuk u votua, dhe më pas refuzoi të propozonte një tjetër.

E njëjta praktikë vazhdoi edhe në seancën e 28 gushtit, kur votimi për nënkryetarin nga komuniteti serb u zhvillua sërish përmes shortit, dhe asnjë nga kandidatët e LS nuk arritën t’i sigurojnë votat e nevojshme. Edhe Rasić u përzgjodh me short për votim, por dështoi të merrte mbështetjen e duhur për herë të dytë.

Gjatë seancave të 26 dhe 28 gushtit, LVV votoi kundër kandidatëve të LS dhe pro Rasić-it. Në seancën e fundit, ndërkaq, LDK nuk mori pjesë në votim, PDK abstenoi, ndërsa AAK nuk ishte e pranishme gjatë votimit. Duke qenë se secili kandidat nga komuniteti serb mund të dalë në votim vetëm tri herë, tani kanë mbetur edhe tre deputetë të LS që mund të përfshihen në short në seancën e ardhshme pas 48 orësh.

Ndërkohë, Rasić-it i mbetet vetëm edhe një mundësi tjetër. LVV ka bërë thirrje që të votohet Rasić, por edhe nëse ai merr votat, si kandidat që nuk gëzon mbështetjen e shumicës parlamentare të grupit serb, i gjithë procesi mbetet në rrezik të kthehet mbrapa nga GjK.

Në një konferencë pas seancës së 28 gushtit, LS thanë se do të paraqesin ankesë në GjK. Megjithatë, për të bërë një ankesë në Kushtetuese nevojiten 10 deputetë, ndërsa LS i mungon një. Në seancën e 26 gushtit, Adem Hoxha nga AAK votoi për Simić dhe më pas u përjashtua nga grupi parlamentar i AAK-së. Nëse Hoxha i bashkohet grupit parlamentar të LS, kjo do t’ia siguronte numrin e nevojshëm për ta dërguar ankesën në GjK.

Kështu, GjK mbetet institucion kyç për zgjidhjen e kësaj bllokade.

Çka tash?

Seanca e radhës do të mbahet të shtunën, më 30 gusht. 

Me shumë gjasë, partitë politike do të vazhdojnë ta shfrytëzojnë edhe hapin e fundit të procesit konstituiv të Kuvendit për ta zgjatur bllokimin institucional deri në afatin kushtetues, më 17 shtator. Çfarë ndodh nëse ky afat e gjen Kuvendin të pakonstituuar mbetet ende e paqartë. Këtë çështje pritet ta sqarojë GjK në përgjigjen ndaj kërkesës së presidentes Osmani, e cila ka pyetur GjK se çfarë ndodh në rast se Kuvendi nuk themelohet brenda 30 ditësh.

Megjithatë, edhe nëse zgjidhet çështja e nënkryetarit nga komuniteti serb, kjo nuk garanton formimin e qeverisë së re, pasi LVV nuk i ka numrat e nevojshëm për të formuar një qeveri shumicë.

Në zgjedhjet e fundit të përgjithshme të 9 shkurtit, LVV fitoi 42.3% të votave, duke siguruar 48 ulëse. Për të formuar qeverinë, nevojiten të paktën 61 vota, që do të thotë se LVV i mungojnë edhe 13 vota.

Një nga skenarët më të mundshëm për LVV është sigurimi i votave nga 10 ulëset që mbajnë komunitetet joshumicë joserbe, si dhe nga tre deputetët e NISMA Socialdemokrate. Fillimisht, këta deputetë kishin shprehur gatishmëri për ta mbështetur një qeveri të udhëhequr nga Kurti, gjë që teknikisht do ta bënte të arritshme shumicën prej 61 votash. Megjithatë, Duda Balje nga komuniteti boshnjak ka deklaruar se nuk e mbështet LVV dhe se nuk ka asnjë marrëveshje me ta, duke theksuar se nuk e sheh veten pjesë të ekipit të VV. Ndërkohë, pavarësisht bisedimeve, mundësia e një marrëveshjeje me NISMA është zbehur meqë kërkesa e kësaj partie ishte pozita e kryeparlamentarit. Si pasojë, sigurimi i një shumice të thjeshtë prej 61 votash mbetet ende e pasigurt.

Edhe nëse LVV arrin ta formojë qeverinë e re, pa një shumicë më të gjerë se ajo e thjeshta, proceset që kërkojnë më shumë se 61 vota do të mbesin të bllokuara. Një sfidë e madhe pritet të jetë edhe zgjedhja e presidentit të ri në prill, kur përfundon mandati i presidentes Osmani. Për këtë nevojiten 80 deputetë të pranishëm, numër që duket vështirë i arritshëm për LVV pa një kompromis të gjerë politik.

Përvoja nga e kaluara, që nga shpallja e pavarësisë, ka treguar se ky moment shpesh është shndërruar në burim krizash të thella politike. Në mungesë të një marrëveshjeje më të gjerë ndërmjet partive, edhe kësaj radhe procesi mund të paraqesë një sfidë serioze për stabilitetin institucional.

Gjatë këtyre pesë muajve, ideja e mbajtjes së zgjedhjeve të reja është hedhur në publik nga pothuajse të gjitha partitë politike, përfshirë edhe vetë LVV.

Megjithatë, për shkak se Kuvendi nuk është konstituuar, presidentja nuk ka pasur mundësi të caktojë mandatarin për formimin e qeverisë. Kushtetuta e Kosovës përcakton se nëse brenda 60 ditëve nga caktimi i mandatarit nuk formohet qeveria, vendi shkon automatikisht në zgjedhje të reja. Kjo do të thotë se LVV ka afërsisht dy muaj kohë për ta formuar qeverinë; nëse dështon, zgjedhjet e reja bëhen të pashmangshme.

Por mbetet e paqartë nëse zgjedhjet e reja do t’i mundësojnë ndonjë partie të arrijë shumicën. Rezultatet e zgjedhjeve të 9 shkurtit ishin mjaft të fragmentuara: LVV mori rreth 42%, PDK afro 22% dhe LDK rreth 18%.

Duke marrë parasysh polarizimin e skajshëm të viteve të fundit mes partive politike dhe mungesën e vullnetit për bashkëpunim, sfida bëhet edhe më e madhe. Sistemi politik i Kosovës është i ndërtuar në një mënyrë që favorizon bashkëpunimin ndërpartiak dhe nuk i jep përparësi qeverisjes së një partie të vetme. Ky konfigurim e bën pothuajse të pamundur formimin e qeverisë pa koalicione ose marrëveshje të gjera politike. 

Saga e deritashme tregon se formimi i qeverisë së re do të jetë një proces i vështirë.

Imazhi i ballinës: Atdhe Mulla/K2.0

 Dëshironi të mbështetni gazetarinë tonë? Anëtarësohuni në “HIVE” ose konsideroni një donacion. Mëso si këtu.