Lara Whyte ishte në skenën e disa prej ngjarjeve më të rëndësishme botërore në vitet e fundit, por nuk po sillte lajme.

Përkundrazi, ajo po përpiqej të jepte një pasqyrë më gjithëpërfshirëse për zhvillimet kryesore në botë; duke u munduar të paraqiste sa më shumë shtresa dhe këndvështrime dhe duke krijuar versionin më të saktë të së vërtetës.

Gazetarja dhe producentja e pavarur e dokumentarëve që banon në Londër dhe vjen nga Irlanda Veriore ka qenë veçanërisht e interesuar në çështje që historikisht përjashtohen dhe anashkalohen nga media: si zhvillohet dinamika e gjinisë në aktivizëm, lëvizjet politike (të majta apo të djathta), fushëbetejat, konfliktet ose epidemitë.

Ndonjëherë është afër vijave të frontit. Ajo intervistoi brigadën e gjinisë femërore të milicisë kurde në Siri dhe në Irak. Të njohura si YPJ (Njësitë e Mbrojtjes së Grave), ato janë pjesë e Rezistencës siriane kurde dhe e kanë luftuar ISIS-in që prej 2011-ës.

Vitin e kaluar e publikoi librin “Freedom Fighter: My War Against ISIS on the Frontlines of Syria” (Luftëtarja e Lirisë: Lufta ime kundër ISIS-it në vijat e frontit të Sirisë) që dokumenton tregimin e jashtëzakonshëm të luftëtares Joanna Palani. Palani ishte në ballina kur e la Danimarkën për të luftuar si YPJ kundër ISIS-it në luftën siriane.

“Luftëtarët e ISIS-it janë shumë të lehtë për t’u vrarë”, Palani i tha Whyte për një artikull në Vice  më 2016. Palani kishte ngecur në Danimarkë në atë kohë. Autoritetet ia kishin konfiskuar pasaportën sepse u ishte bashkuar ilegalisht forcave kurde.

Por Whyte ka profilizuar gjithashtu gra aktiviste të krahut të djathtë. Personazhet në qendër të ngjarjeve më kritike të sotme janë protagonistet e tregimeve të Whyte.

Ndonjëherë ajo i hulumton ngjarjet, pasojat e të cilave janë harruar, të tilla si gratë që luftojnë shtatzëninë në adoleshencë pas Ebolës në Sierra Leone. Në raste të tjera ajo eksploron gjininë dhe lëvizjen e së djathtës ekstreme në Evropë. Vitin e kaluar, BBC e publikoi ​​dokumentarin “In the Right”, në të cilin ajo i kishte hulumtuar gratë e reja të përfshira në lëvizje.

“Gjinia, të rinjtë dhe ekstremizmi” janë disa nga fushat kryesore të cilat i interesojnë, thotë ajo për K2.0.

Whyte, një emër i njohur për BBC-në, The Guardian, Daily Mail, Channel 4 News, VICE, ITV dhe openDemocracy, i solli përvojat e saj në Kosovë për Volume UP në Hub K2.0. Ajo foli për raportimin për luftëtaret kurde që luftojnë ISIS-in, gratë e së djathtës dhe gazetarinë hulumtuese feministe.

Foto: Atdhe Mulla / K2.0.

K2.0: Keni portfolio të gjerë si gazetare dhe redaktore për disa nga mediat më të respektuara në Mbretërinë e Bashkuar dhe në Evropë, dhe si autore e një pune të jashtëzakonshme. Si nisi ky rrugëtim në gazetari?

Lara Whyte: Puna ime e parë ishte në Belfast, në radion e komunitetit, dhe ishte hera e parë që u interesova veçanërisht për tregimet ndërkombëtare. Pastaj shkova në universitet dhe studiova dramaturgji në anglisht. Një diplomë shumë e dobishme (qesh), dhe më pas u interesova për radio.

Pra, fillova me radio dhe pata mjaft mysafirë nga e gjithë bota, në veçanti një grup aktivistesh tepër të guximshme. Ato ishin Gratë e Kryengritjes në Zimbabve (WOZA), të cilat po përpiqeshin të hiqnin qafe Mugaben dhe po rrezikonin shumë për ta bërë këtë.

Si dhe një grup i quajtur RAWA, që është Shoqata Revolucionare e Grave të Afganistanit. Aty fillova t’i dëgjoja gratë që ishin radikale në idetë e tyre dhe në qasjen ndaj të drejtave të grave.

Ajo ishte hera e parë që mendova se gazetaria mund të ishte synim për mua që t’i ndjek të drejtat e grave dhe tregimet e tyre. Aty vendosa “Në rregull, ndoshta do të provoj të bëhem gazetare”.

Kështu, pas studimeve e ndoqa një kurs të prodhimit për radio dhe aty e kuptova se radio mund të të japë shumë hapësirë për të debatuar, për dallim nga video.

Në kohën kur kam punuar për organizata të mëdha lajmesh, kjo ka qenë mjaft sfiduese sepse këndvështrimi i redaktorit për atë se në çfarë konsiston tregimi mund të jetë paksa i ndryshëm nga i imi. Dhe raportova aq shumëpër familjen Mbretërore në Mbretërinë e Bashkuar, saqë m’u mërzit.

Por, ishte përmes radios, përmes komunitetit të radios u futa në gazetari. Dëgjimi i pikëpamjeve të ndryshme të njerëzve më çoi drejt punës në internet, sepse e kemi pasur një shpërthim të madh të mediave sociale dhe internetit dhe papritur mund të dëgjonim nga të gjithë.

U motivova shumë nga kjo dhe u impresionova nga potenciali i internetit. Ndoshta isha pak naive, duke menduar që do të jetë një demokraci e mahnitshme dhe interneti do ta ndryshojë botën. E ka ndryshuar botën, padyshim.

Por, mendoja se do ta shkatërrojë median qendrore dhe do të krijojë diçka të re. Sa më shumë kohë që kaloj si gazetare, aq më shumë bindem se gazetaria është një aftësi dhe është vërtet aftësi e vështirë. Nuk mendoj se bash çdokush mund të jetë gazetar veç pse mund të shkruajë në internet.

Puna juaj është e përqendruar në gjini. A ju është dashur vërtet të shtyni për tregimet tuaja?

Po. Shumë nga përpjekjet e mia ishin të pasuksesshme për një kohë mjaft të gjatë. Për shkak se të drejtat e grave shiheshin si çështje të OJQ-ve. Kjo është arsyeja pse interneti ka qenë i mahnitshëm sepse befas ke lexues që i duan ato tregime.

Në televizion, kur jepja ide ose përpiqesha të raportoja për të drejtat e grave, redaktorët më thonin “ky nuk është tregimi”. Të vetmet tregime që mund t’i shtyja përpara ishin ato për të drejtat e kafshëve. Jam fanse e madhe e të drejtave të kafshëve, por ato nuk janë e vetmja gjë që më intereson, ose mund t’i shtyja tregimet për mjedisin.

Protagonistet femra [në tregime] ishin viktimat normalisht, kështu që doja ta ndërpritja atë narrativë në punën time dhe në internet. Dhe e gjeta audiencën.

Kështu, jepja ide për të raportuar për të drejtat dhe drejtësinë dhe fillimisht redaktorët ngurronin. Por në internet dolën shumë mirë. Njerëzit donin t’i dëgjonin.

Gratë e intervistuara në tregimet tuaja ndryshojnë, nga të mbijetuarat ose pjesëmarrëset e drejtpërdrejta të luftës, në ato që janë figura kontroverse dhe problematike, siç janë anëtaret e grupeve të krahut të djathtë. A janë zgjedhjet e temave dhe personazheve tuaja gjithashtu paksa të qëllimshme, në mënyrë që të sillni një portretizim jokonvencional të grave që bëjnë gjëra që konsiderohen mashkullore?

Të jem e sinqertë, është pak nga të dyja. Tregimet dhe gjërat në të cilat më pëlqen të fokusohem janë gjinia, të rinjtë dhe ekstremizmi. Dhe kështu Joanna Palani është kombinim i të trijave.

E ktheva në libër lidhjen që e pata me të. Mendoj se me të kam bërë aq shumë tregime në lidhje me gjenocidin e jezidëve, krimet e tmerrshme të kryera nga ISIS-i kundër grave dhe jezidëve; por edhe kundër të krishterëve sirianë dhe të gjitha llojet e pakicave brenda Irakut dhe Sirisë.

Ishte si një reagim për të drejtat dhe liritë e grave, të cilat vështirë se u fituan në gjithë Evropën dhe në mbarë botën. Tregimet që unë përpiqem të gjej dhe tregimet që redaktorëve u pëlqejnë, janë tregime të mospërfilljes. Sepse unë mendoj se narrativa e mediave qendrore është ende shumë e mërzitshme për gratë dhe gjithashtu nuk është e vërtetë. Nuk është e saktë të shikosh vetëm burra të marrin pjesë nëpër gjëra sepse gratë gjithmonë kanë qenë pjesë e lëvizjeve. Ato gjithmonë kanë qenë pjesë e luftërave.

Dhe të mbash armë si Palani, e cila nuk është një pamje që e shohim shumë …

Pikërisht. Me ushtrinë kurde, me YPJ, me të vërtetë u magjepsa për shumë arsye. E fillova atë tregim përmes punës që bëra lidhur me gjenocidin e jezidëve. Shumë gra jezide u kapën nga ISIS-i dhe më pas ato i bënë disa arratisje tepër të guximshme. Në raportet e mediave për atë që më pas u ndodhi grave jezide, gjithçka kishte të bënte me viktimizim.

Ndërsa në fakt, ato që i takova u arratisën. E kam njohur një 14-vjeçare [vajzë jezide] që u hodh nga një ndërtesë katër-katëshe në një ndërtesë tjetër katër-katëshe për të shpëtuar. Kur lexova për të në një gazetë tjetër, nuk do ta emëroj, ishte e gjitha për viktimizimin e saj. Në të vërtetë ajo ishte e mbijetuar, nuk ishte viktimë.

Ky diferencim ishte vërtet i rëndësishëm për mua. Disa ish-robër jezidë iu bashkuan Ushtrisë Kurde. Ushtria Kurde ka një krah të femrave dhe ato i marrin mësimet e Abdullah Öcalanit, dhe e konsiderojnë veten ushtri feministe.

Pra, hulumtimi im kishte të bënte me atë se si perëndimi po e mbështet këtë ushtri dhe gjithashtu çfarë po bën kjo ushtri? Sa më shumë që hyja në atë tregim, aq më i mërzitshëm bëhej. Sepse unë mendoj se për qëllime të propagandës kurde, këto gra luftëtare ishin të mahnitshme dhe kjo ishte absolutisht e vërtetë. Por shpesh Koalicioni Ndërkombëtar kundër ISIS-it fshihej pas këtyre grupeve vajzash adoleshente.

Kur vajzat adoleshente shkonin në një luftë, ato trajnoheshin për t’u bërë sulmuese me bombë vetëvrasëse. Ato trajnoheshin të përdornin armë, të bënin bomba. Një nga vajzat me të cilën fola më tha që gratë kanë gishta më të vegjël dhe janë më të mira në bërjen e bombave.

Foto: Atdhe Mulla / K2.0.

Pra, në atë ushtri ishte një dinamikë gjinore vërtet interesante që doja ta shikoja. Dhe ende nuk jam e bindur që e kemi tregimin e plotë për atë ushtri. Ato [gratë luftëtare kurde] kanë rregulla shumë të rrepta që u janë imponuar. Për shembull, rreth virgjërisë. Unë mendoj se një ushtri feministe nuk duhet të kontrollojë seksualitetin e anëtareve të saj.

Kështu që shkova në ushtri duke menduar një gjë dhe, si gjithmonë, del ngjyra gri. Gjithmonë është gri. Asnjëherë nuk është veç bardh e zi.

Por a mund ta kesh ndonjëherë tregimin e plotë? A munden gazetarët ta marrin tregimin e plotë?

Shpesh mendoj se shumë raportime janë mjaft dembele. Flasim me një politikan dhe pastaj me një tjetër. Flasim me atë viktimë ose me viktimën tjetër. Flasim me një kryes të krimit ose me një tjetër.

Ta kapësh tërësinë e një tregimi është sfidë e jashtëzakonshme, sepse të gjithë përpiqen ta bindin gazetarin për këndvështrimin e tyre. Dhe si gazetar është mjaft e lodhshme sepse nuk je në anën e askujt. Nëse fillon nga një premisë ku beson në një anë të veçantë të një konflikti, gjërat mund të turbullohen.

Askush nuk është për ISIS-in, por në të njëjtën kohë Ushtria kurde ka përdorur fëmijë dhe ka vendosur rregulla me të vërtetë regresive për gratë e tyre dhe i përdor gratë për qëllime propagande. A është kjo feministe?

Foto: Atdhe Mulla / K2.0.

Dua ta tregoj një tregim të guximshëm, një tregim shprese. Posaçërisht shpresën e grave kundër ISIS-it. Unë nuk po heq asgjë nga trimëria e këtyre grave dhe ato janë absolutisht të guximshme. Dua të tregoj: si duket një ushtri feministe në Kurdistan?

Duhet të jem e kujdesshme ndaj paragjykimeve të mia si një irlandeze e bardhë që jeton në Angli, një grua perëndimore. Nuk mund t’ia imponoj askujt feminizmin tim dhe mendoj se kjo është diçka për të cilën duhet qenë të vetëdijshëm kur e shikojmë gjininë në skenën globale. Sepse feminizmi im dhe feminizmi juaj mund të jenë vërtet të ndryshëm. Sipas mendimit tim, feminizmi do të thotë t’i shohësh burrat dhe gratë si të barabartë. Dhe sipas mendimit tim, ne duhet të kemi pjesëmarrje të barabartë në media, shoqëri dhe gazeta.

Është mit që gratë nuk përfshihen në luftë; ato dalin në vijë të frontit, i mbajnë municionet. Kështu që luftëtaret kurde në vijën e frontit më emocionuan fillimisht, dhe kjo është arsyeja pse u thellova në tregime. Gjithashtu, fillimisht, ishin shumë të hapura.

Unë mendoj se një grup mund të jetë shumë i hapur në fillim kur mendojnë se mund t’ju përdorin për propagandë. Kjo më ndodhi edhe me të djathtën ekstreme. Mendoj sepse mund të ulem në një dhomë dhe të dëgjoj gjëra vërtet të tmerrshme dhe ta mbaj fytyrën neutrale.

Mendoj se njerëzit, posaçërisht në dokumentarin “In the Right” (Në të djathtë), menduan se disi kam simpati ndaj tyre. Pastaj del tregimi dhe e shohin që nuk kam. Gjërat mund të bëhen mjaft të pakëndshme.

Gjithmonë ekziston rreziku që të përfundoni duke tingëlluar si një gazetare patronizuese perëndimore, veçanërisht me tregime dhe njerëz që nuk janë nga perëndimi. Si e mbani këtë në ekuilibër?

Mendoj se thjesht qëndron gazetare. Qëndron kurioze. Nuk je aty për të folur. Mendon për lexuesit, çka ata duan të dinë. Atyre nuk u intereson si funksionon lëvizja. Atyre thjesht u intereson që gratë po luftojnë kundër ISIS-it në një mënyrë vërtet produktive, radikale. Unë mendoj se këtu qëndron vështirësia në të qenët gazetar/e, sepse nuk je në anën e askujt. Nuk je në anën e qeverisë. Nuk je në anën e ushtrisë.

Edhe njerëzit të cilëve u beson me jetë mund të mos raportojnë për veten ashtu si dëshirojnë të raportosh për ta. Duhet ta bësh atë bisedë të rritur me ta. Ata nuk e shohin se çfarë bën. Ata nuk duhet të kenë ndonjë ndikim në atë që bën dhe mund ta lexojnë tregimin tënd dhe të ta mohojnë qasjen më pas nëse zgjedhin, dhe ky është rreziku që duhet ta marrësh.

Mendoj se thjesht duhet të jesh e sinqertë dhe të qëndrosh e vërtetë për lexuesin tënd. Mendo kush është audienca jote. Nëse do të raportoja për një revistë kurde, lexuesi do të ishte shumë i ndryshëm nga lexuesi perëndimor. Por, nëse e lexoni shkrimin për Joanna [Palani], ajo është vetë shkrimi. Nuk kam nevojë për mendimin tim, analiza ime nuk ka rëndësi. Ajo e ka atë vetë.

Ndonjëherë me gazetarinë dhe gazetarët është: “Unë jam këtu, ka të bëjë me mua.” E urrej atë stil të gazetarisë. Gazetaria nuk ka të bëjë asgjë me mua. Bëhet fjalë për njerëzit e tjerë.

Foto: Atdhe Mulla / K2.0.

Gjithmonë ka diskutim midis gazetarëve: Ka raste kur duhet ta zgjedhni një pozicion. Veçanërisht në momentet kur është shumë e qartë se kush është kryesi i krimit. Kjo është diçka që diskutohet edhe në këtë rajon, ku dy dekada më parë, ne përjetuam luftëra të përgjakshme dhe paanshmëria u bë e vështirë.

Dikush ma tha këtë thënie: “Nëse dikush thotë se bie shi, dhe një person tjetër thotë që është thatë, nuk është detyra juaj t’i citoni ata të dy. Detyra juaj është të shikoni në dritare dhe ta kuptoni cila është e vërtetë”.

Mendoj se kjo është arsyeja pse gjetja e fakteve është shumë e rëndësishme. Shpesh autorët e krimit, ata që janë në pozita të pushtetit mbështeten nga një aparat mediatik dhe kështu, sfida e parë është kalimi nëpërmjet tyre. Dhe po, si gazetare, paanshmëria është e vështirë.

Raportimi rreth konfliktit të Irlandës Veriore për komunitetin im [katolik] herë pas here ndihej shumë i rremë, mjaft i padrejtë dhe i njëanshëm. Ndërsa nëse do të isha nga një komunitet tjetër, nuk do të ndihesha domosdoshmërisht ashtu. Mendoj se në shoqëritë pas konflikteve ekziston një kuptim shumë i thellë i katastrofës dhe traumës dhe se si këto manifestohen brez pas brezi.

Kështu që mendoj se gazetarët duhet ta marrin një pozicion, por a vendoset ai pozicion nga ju apo nga një redaktor/e? Kjo është struktura e fuqisë dhe lufta për pushtet e cila mund të jetë mjaft e vështirë në mjedisin mediatik ku duhet të punojmë.

Nëse duam ta tejkalojmë konfliktin, duhet ta bëjmë një bisedë vërtet të shëmtuar dhe të qëndrojmë në dhomë. Si mund ta tejkalojmë këtë? Shumica e punës që e kam bërë në Irlandën Veriore është me komunitetin e kundërt. Kështu që hulumtimi im për ta u bazua vërtet në “Dua ta kuptoj këtë”. Kam qenë e  përjashtuar, dhe për mua gazetaria ishte një mënyrë për të hyrë dhe për të zbuluar.

Gjëja më e frikshme që mund t’ju ndodh si gazetare është që flisni me njerëz, pikëpamjet e të cilëve ju duken tmerruese, por në të vërtetë janë të këndshëm në mënyra tjera. Janë anëtarë të mirë të komunitetit të tyre ose kanë fëmijë që i duan, por kanë këto qëndrime të llahtarshme për një gjë të caktuar. Supozoj se gjithmonë jam përpjekut t’i gjej të përbashkëtat në krahasim me ndryshimet.

Në fakt jam akuzuar se kam qenë e njëanshme [në një mënyrë ose në tjetrën] që është krejtësisht e ndryshme nga besimi im personal. Mendoj se ky është kompliment sepse është aq ndryshe nga anshmëria ime personale. Kështu që padyshim u futa në një nivel të vogël mirëkuptimi.

Por kur përpiqem të fitoj qasje te njerëzit, kurrë nuk do të jepja ndonjë shenjë se cili është pozicioni im politik dhe jam strikte për këtë. Ka të bëjë edhe me sigurinë. Është më e sigurt për familjen time.

Kur ishit duke punuar në openDemocracy me gazetare të tjera, e diskutuat nevojën për të nxitur më shumë gazetari hulumtuese feministe. Si do të elaboronit lidhur me gazetarinë hulumtuese feministe?

Gazetaria hulumtuese feministe ka të bëjë me amplifikimin e zërave të cilët qëllimisht heshten dhe injorohent. Gratë janë në vijat e frontit në të gjithë botën, por zërat e tyre shpesh mungojnë në hulumtime. Gratë mbrojtëse të të drejtave të njeriut po vriten në të gjithë botën, megjithatë shumë pak hulumtime po mundohen të kuptojnë pse. Nëse i shikojmë hulumtimet për të drejtat në tokë, gratë sulmohen dy herë, si protestuese, por edhe si një mënyrë për të sulmuar burrat.

Bëhet fjalë për marrjen në pyetje të patriarkatit në një mënyrë shumë reale. Për mënyrat e shqyrtimit të të dhënave, për të parë se çfarë pranojmë si normale dhe për të gërmuar duke menduar se kjo nuk është diçka e mirë. Është për të parë se si, nën maskën e lirisë fetare në shumë vende, përparimet që janë bërë për të drejtat e grave aktualisht janë nën sulm.

Po flas për sulmet ndaj të drejtave riprodhuese që po shohim në të gjithë botën. Në vendet ku ato janë të rregulluara me ligj bëhen sulme për të provuar përmbysjen e atyre ligjeve, siç po ndodh në Amerikë. Në vendet ku nuk ekziston asnjë dispozitë ligjore për të drejtat seksuale dhe riprodhuese të grave, ka fushata për të ruajtur këtë status quo katastrofike.

Gazetaria hulumtuese feministe ka të bëjë me hulumtimin e botës sikur gratë të kishin rëndësi të barabartë. Numri i adoleshenteve që vdesin gjatë lindjes dhe prej aborteve të dështuara ose prej shtatzënive është femicid, jo vetëm diçka e trishtuar që ndodh. Na thuhet se duhet t’i respektojmë kulturat tradicionale dhe fetë dhe natyrisht se duhet ta bëjmë këtë. Por, kultura dhe feja gjithashtu duhet t’i respektojnë gratë, si dhe burrat. Gjithashtu duhet t’i mbrojnë ata që zgjedhin të mos e përcaktojnë veten brenda këtij binari gjinor.

Ideja që qëndron pas gazetarisë hulumtuese feministe është se si patriarkati është aq i fuqishëm sa që pothuajse e bën veten të padukshëm; duhet ta shihni kudo dhe të gërmoni kudo.

Nëse e shikoni se çfarë është feminizmi, dhe sipas besimit tim, gratë dhe burrat janë të barabartë, duhet të ketë mundësi të barabarta për ta; kjo hap vend për shumë tregime se si kjo nuk është e vërtetë.

Si gazetare, në fillim mendoni se nuk keni ide, por në të vërtetë gjërat që ju shqetësojnë mund të jenë tregime. Lloji i diskriminimit me të cilin përballeni si gra mund të jetë tregim. Dhe mendoj që gjithçka — nga ai mësuesi pervers që e keni pasur në shkollë te i riu me më pak përvojë por me shumë vetëbesim që paguhet më shumë se ju në punë. Me lëvizjen #MeToo është zbuluar ky lloj abuzimi i fshehur, i neveritshëm në vendin e punës që pranohej thjesht si “kulturë e punësimeve përmes favoreve seksuale”.

Gazetaria hulumtuese feministe ka të bëjë me gërmimin në tregimet dhe çështjet për të cilat më parë na është thënë se janë thjesht mënyra se si funksionon bota dhe me njohjen e asaj që në të vërtetë janë: një mënyrë për ta mbajtur patriarkatin si status quo. Kjo status quo duhet të shkojë.K

Kjo bisedë është redaktuar për gjatësi dhe qartësi. Intervista u zhvillua në gjuhën angleze.

Foto kryesore: Atdhe Mulla / K2.0.