“Nanën teme dhe katër motrat na morrën prej tubës së madhe të grave dhe na shtinë në shkollë. Na ndanë, nanën në një klasë, dy motrat në një klasë, e mua e njërën motër në një klasë tjetër. Unë s’disha se fëmi jam kon, as 11 vjeçe s’jom kon. Dy janë kon me mu – njoni qel e njoni me fytyrë të shkrume. Mi shkyvi teshat edhe tmerr qa në kanë bo. Masanej me thikë më ka pre në faqe dhe në ballë – një shenjë si kryq.
‘Ki me majt kujtim’, më kanë thanë shqip. Mu ka lëshu gjakderdhja edhe s’di mo, e kom hup vetëdijen. Mas lufte baba kur nijke për gratë tjera thojke: shyqyr që s’ka ndodhë në shpi teme se me dorë teme i kisha myt”.
Ky tregimi i një vajze që i kishte 11 vjet gjatë luftës 1999 në Kosovë, është një prej qindra rrëfimeve të të mbijetuarve të torturës dhe dhunës seksuale e që për herë të parë u bënë publike. Dje, (e martë, 19 qershor), në Ditën Ndërkombëtare për eliminimin e dhunës seksuale në konflikte, letra të shtypura dhe futura nëpër zarfe ishin vendosur në mes platosë të sheshit Zahir Pajaziti. Nëpërmjet këtyre letrave, historitë e të mbijetuarve të dhunës seksuale gjatë luftës shënuan hapjen e Kampanjës “Bëhu Zëri Im”.
Foto: Majlinda Hoxha / K2.0.
Qindra qytetarë që iu bashkangjitën kampanjës, të organizuar nga Qendra Kosovare për Rehabilitimin e të Mbijetuarve të Torturës (QKRMT) dhe Medica Gjakova, kishin mundësi që të marrin një zarf dhe të mësonin storie që ilustrojnë përvojën traumatike të të mbijetuarve të dhunës seksuale gjatë luftës.
Një lule e vogël e verdhë dhe e qëndisur, figuronte e ngjitur në supet e të gjithë të pranishmëve, përfshirë Presidentin e Kosovës Hashim Thaçi, ish-Presidenten Atifete Jahjagen, Shefen e BE-së në Kosovë Natalia Apostolova, Ambasadorin e SHBA-ve Greg Delawie, Ambasadorin ei Britanisë së Madhe Ruari O’Connell, deputetë, aktivistë, të mbijetuar të dhunës seksuale dhe familjarë të tyre.
Feride Rushiti, drejtoreshë ekzekutive në QKRMT, para pjesëmarrësve shpjegoi se si lulja e verdhë, si simbol i pranverës, miqësisë, por edhe brishtësisë, është zgjedhur qëllimisht si emblemë e fushatës. Ajo tha që shpalosja e parë publike e narrativave të luftës duhet të vazhdojë me përkrahjen e nevojshme për gratë dhe burrat, viktima të dhunës seksuale që padrejtësisht janë stigmatizuar me vite të tëra nga familjarët dhe shoqëria që nga përfundimi i luftës.
Në vitin 2015 Kombet e Bashkuara miratuan 19 qershorin si Ditën Ndërkombëtare për Eliminimin e Dhunës Seksuale në Konflikt. Aktivitete të ndryshme në të gjithë botën organizohen për të bërë thirrje për eliminimin e përdorimit të dhunës seksuale si armë luftë nëpër konflikte. Në Kosovë aktivistët për të drejtat e njeriut synojnë që përmes lansimit të kampanjës të kërkohet mbështetje më e madhe për të mbijetuarit.
“Bëhu Zëri Im” vjen në prag të mbarimit të gjashtëmujorit të parë prej kur ka filluar procesi i aplikimit për të marrë statusin ligjor të viktimës së luftës. Rushiti i shpjegoi K2.0 se në vitet e kaluara fushatat e ndryshme kanë vënë në fokus zërin e viktimës, përmes sloganit “Dëgjo Zërin Tim”. Sipas saj, tani është radha e shoqërise kosovarë të bëhet zëri i viktimave përmes pranueshmërise dhe empatisë që duhet të tregohet në familje, komunitet e deri te institucionet.
Foto: Majlinda Hoxha / K2.0.
“Fillimisht, kur nuk është dëgjuar zëri i tyre kemi filluar me ‘Dëgjo Zërin Tim’, sepse s’ka qenë i dëgjuar dhe mendoj që e kemi arritur këtë”, tha Rushiti. “Tani zëri është dëgjuar, është njohur ligjërisht, po fillon kompenzimi i tyre. Megjithatë ende duhet të punohet me mentalitetin shoqëror, që të mësohen t’i pranojnë viktimat”.
Sipas Rushitit, përkrahja më e madhe shoqërore domosdoshmërisht do të çojë deri tek një inkurajim më i madh për gratë dhe burrat e mbijetuar, që të aplikojnë për statusin e viktimës dhe të kërkojnë të drejtën e tyre për rehabilitim, njohje, reparacion dhe drejtësi.
Gjatë dy viteve të kohëzgjatjes së kampanjës, videot dhe aktivitetet e ndryshme informuese do të shfaqen në nivel nacional, ndërsa në nivel lokal aktivistët do të punojnë me struktura lokale, si komunat dhe agjencitë për barazi gjinore, deputetët dhe organizatat. Po ashtu, Rushiti shpjegoi për K2.0 se si puna në terren do të jetë e fokusuar brenda komunitetit, e veçanërisht në zonat rurale, që gradualisht diskutimi për viktimat e dhunës seksualke gjatë luftës të shtrihet në të gjithë cepat e vendit.
“Ende shumë nuk arrijnë ta kuptojnë që profili i grave dhe vajzava të dhunuara është shumë i ndryshëm”, thotë Rushiti. “Dhunimi seksual ka qënë armë e luftës, ku viktimat janë prej krejt shtresave, urbane dhe rurale, vajza të vogla e deri te moshuarat. Shoqëria ka folur shumë pak, ka debatu shumë pak. Prandaj edhe storiet janë bërë publike”.
Reparacione të mirëpritura
Që nga shkurti i këtij viti, të mbijetuarit kosovarë të dhunës seksuale të kohës së luftës, më në fund janë në proces të marrjes së njohjes dhe reparacioneve të shumëpritura për vuajtjet që i kanë pësuar. Por arritja deri këtu nuk ishte e lehtë.
U desh të pritej viti 2014 që e drejta e të mbijetuarve për reparacion, kryesisht në formë të kompensimit monetar prej 230 euro në bazë mujore, të futej në amendamente të ligjit ekzistues që mbulon statusin e viktimave të luftës. Edhe tre vjet të tjera u deshën që Komisioni i Verifikimit, organi përgjegjës për rishikimin e aplikacioneve, të themelohej në prill të vitit 2017, si dhe tetë muaj të tjerë për ta ndarë një buxhet për t’i paguar reparacionet.
